장음표시 사용
71쪽
ii IN CAP. III. LIB. I. POLIT.tim ad imperandum, partim ad pare lum. & mus ta sunt genera & imperantium & parentium :&semper cli melius imperium meliorum , paren tium, ut hominis quam beluae. Quod enim opus perficitur a melioribus, est melius: ubi autem
liud quidem imperat, aliud vero paret, horum quoddam cst opus.
COMMENTARI LII.τερον εἀ J Exposita serui natura: nunc accedit ad dis.
putationem coptrouersiam , an seruus vllus sit natura , Mati dominatus naturae sit consentaneus dc iustus: an contra seruitus oui ais & dominatus & naturae repugnet, & sit iniustus. Nam alterum ex altero aptum est. Confirmatonamque , seruitutem esse natura z consequitur, eam &iustam esse. ου χαλεπον J Breuiter indicat rationem dc modum quo sit usurus in explicanda quaestione, bipartitum. Nam de ratione dc usu vitae quaestionem hanc explicari posse ait: prudenter prosccito. Nam in rebus ciuilibus rationes si a communi vita abhorreant; ut vanae, contemni solent. qua de re supra dictum.
tationi utiles futuras quasi praemunitionis loco, priusquam ipsam disputationem aggrediatur: quaru prima ait, imperare dc parere esse ex numero rerum 3c necessariarum & utilium. Nam disti uictio officiorum imperandi & parendi plane necessaria est ad humanam & politicam societatem. Notum namque est, nullam capitaliorem pestem esse
humano generi. Eadem quoq; distinctio utilis est illis ipsis, id est, imperantibus oc parentibus: quia ad utriusq; salute de
incolumitate pertinear, Ut dominus seruo necellaria cibaria prouidet: seruus dominum opera & labore iuuat. Eade est de magistratuum &priuatorum ratio in Repub. Sed hac de re infra latius. Altera sententia. quaedam ait a primo statim o tu ita esse distincta, ut alia ad imperandum, alia ad parendum videantur nata : qua sententia continetur fere omnis disputatio,& mox explicatur accuratissime. Tertio imperiorum dc parientiae genera ait esse compluria. Nam imperium
72쪽
.um aliud alio esse praestantius, vel deterius quod ultimum potest esse quartum: ni mirum imperia alia aliis esse praestan- . poth tiora. De tertio,quod diximus varia este imperantium &pa- β.rentium genera:exemplo sint imperium Populare, Regium, Ciuile Domesticum: quae omnia docebit infra non umero tantum, sed specie & natura differre. De quarto rationem Ratio. adiungit Aristot. cur, inquam, imperia alia aliis sint prae-ctantiora, & quide pro differentia parentium, id est, eo praestantius fore imperium,quo parentes sint praestantiores. Ratio igitur haec est: quia opera, quo a melioribus opificibus fiant, eo sint meliora: quae propositio per se est perspicua. At inter parentes & imperantes est opus aliquod, nempe quod alter imperat, alter in eo faciendo paret: Ergo ut in alias rebus, ita & in imperiis pro reru subiectarum differentia imperia alia aliis erunt vel meliora vel deteriora e ut ciuile imperium prcstantius est domestico, quia ciuitas domo longe antecellat ra lib. I. Ethic.cap.2. in f Sic omne in hominem imperium praestantius est omni in beluas imperio. Itaq; patrisfamilias, praeceptoris,&c. imperia sunt nobiliora &meliora, quam pastorum, subulcorum,&c.
T E Y T V S. Nam quae ex pluribus constant, & vinum si
commune: siue ex coniunctis, siue ex disiunctis;
in omnibus apparet & quod imperat & quod p
ret. & hoc ex omni natura inest in animatis. Etenim in iis, quae vita sunt orbata, est imperiit quod dam, tanquam concentus. Sed haec quidem alienae fortassis sunt disputationis. Animal autem
primo constat ex anima & corpore:quorum alterum quidem natura imperat, alterum vero pa
COMMENTARI Lχσαι in ινων. J His tribus iam praemunitis, id est,
qua de re sit explicandia, quomodo & quibus velut elementis : hic tandem orditur disputationem: quae quidem tota est bimembris. Priore namque loco suam exponit sententiam
73쪽
posterius alioru dicta & sententias partim reprehendit, par tim suae accommodat, adhibita distinctione capite proxi- erui ria, ino. Seruos igitur natura quosdam esse, quosdam natura d quidam do- minos, docet partim ratione,partim usu vitae. Ratio nam mmini stinita rebus ipsis & vitae usu confirmatur. Concludatur igitur rana rara. tio hunc in modum: Quae ex partibus pluribus constant si-1. Cosmata ueconiunctis ile' deiunctis: in his omnibus cernitur & νtio. imperat, & quod paret. Atque ciuitas seu hominum inter se Ratio. societas ex partibus deiunctis constat. Ergo &inter homi-- doliandri . nes& in humana secietate erunt & qui imperent & qui pa- Corporum reatu sciendum corpora partim ex coniunctis constare pa partes. tibus, partim ea derunctis prioris generis sunt animalia: ho
cta. populus, ciuitas. Hominis namque partes sunt cohaerentes a. Diium. &coniunctae, corpus&anima. Gregis, verbi gratia, partes, singulae quasi oves sunt separatae, ut ciuitatis ciues singuli Iuriscon sulti subtilius tria corporum genera faciunt: coniunctum unum, ut est homo, equus, mensa, lignu, lapis,&c. quod plane uno spiritu, ut loquuntur Stoicorum more,continetur, eaque re vocant quasi coniunctum. alterum Volant συνη GHίον. quasi coaptatum, non ita prorsus coniunctum, ut prius: ut est nauis, arma metarium, do illus: quae duo genura Aristoteles uno est complexus. Tertium est diiunctum: Vt grex. dcc. in lege de rerum mixtura g. de usurpatione
Omnia qua ct ucap. Propositionem igitur, qua diximus, omnia siue ex partibu3 ex coniunctis, liue ex diiunctis partibus constantia haberec sat , - & quod imperet, & quod pareat, docet inductione bimem hetes quo I bri, id est,tam ex rebus inanimis, quam animatis. Nam Z inparet rebus inanimis cernere licet imperium quoddam & princi-
imperat. patum tanquam harmoniae seu concentus . nimirum Cuni Cosirmatio. partes eleganter inter se consentiunt: qui partium constandi rebi in- sus est velut harmoniam sonis. Hanc partium temperati
nem & harmoniam cernere licet in tabulis pictis, aedificiis, vestibus, &c. in quibus forma tanquam dominatur, Par materia : ita, ut altera alteri respondeat, partibus elegant et ex arte consentientibus. Verum h c disputatio de rebus ima- nimis, ut a proposito alienior sagitur enim de hominum, cietate) perstringitur tantum seu attingitur ab Aristotele. μέμ- - Οιον α γονίαι. J Vulgo accipiunt, quasi afferatur exemplum a senis x cantu. Nam in sonis acutum velut domina
74쪽
f:non recte. Nam tametsi de sonis,quod aiunt, verum est: tamen Aristoteles harmoniae vocabulum posuit & accommodauit ad verbum αρ ν, ut indicet, Ierum inanimarum imperium seu principatum esse tanquam harmoniam, positum videlicet in p rtium consensu, & vel ut concentu forcinae & materiae. KMGυπη της. J Haec verba usque ad se, et i , valde mihi sunt suspecta minime certe sunt necetiaria. Sententia tamen eoru haec videtur esse: in animatis, etiam si totam rerum naturam percurras, reperiri partim qui imperent, pamtim qui pareant. quibus continuo adiungit de inanimis. Sed his,ut dixi, breui omissis redit ad animata, o δε ζωον αTO A ζῶ . J Altexam inductionis partem de animatis nunc eaeplicat. Docet igitur trifariam in anim tibus repe trifaxiti principatum seu imperium & contra patientiam: primo r*m- partibus . secundo ex ipsis animantibus inter se: tertio ex sexu. Inter animantis igitur partes, quas constat esse animam ct corpus, perspicue cernere licet hanc distinctionem: tib M. nimirum animam imperare, corpus parere natura duce. qua de re infra paulo latius. ἐT E X T V S. Quod autem natura magis ex iis spectari debet, quae secundum naturam sunt effecta,& non ex deprauatis. quare & in optime affectum & corpore & animo hominem est intuendum, in quo hoc liquet. Nam in vitiosis aut vitiose affectis saepe videatur corpus imperare animae: propterea quod male & contra naturam sint assecti.
AM A MAE ,. J Occurrit Aristot contradictioni, qua di cere quis poterat & negare, veru esset dixerat A rist. ani mu Mς. natura imperare corpori; negare,inquam,poterat hac ratione; quia tape contraria usia venire videamus, ut corpus imperet animae.Respondet Arist.verum id quidem esse,& saepe id usu venire; ex hoc tamen argumetum capi non oportere. Nam id in vitiosis & deprauatis accidere, non vero in inte
75쪽
Regulam,qua cognoscamus, ecquid sit natura nec ne: nimiis rum huius rei normam esse non vitiose, sed optime secundum naturam affectos e quemadmodum saepenumero ductum in Eth. lib.1. cap. s.lib.a.cap. . lib. ro. An aliquid sit rectum an vitiosum, vere iucundunt vel molestum, non quaerendum ex improbis &luxuriosis: sed ex viris bonis & bene affectis. Ad eundem modum cum quaeritur, an animo a natura sit tributum imperium, an corpori: spectandi sunt no vitiose affecti, ubi haec harmonia plane discrepat &est perturbata: sed bene astectu & vixi boni, naturaeque congruen
TEXTUS. primum igitur in animantrivi diximus, cerne Anima cor re licet& Herile imperium &ciuile: anima nam- p que corpori imperat Herili imperio;mens aut rio n, a. ςVpidit xi, Ciuili & regali.
Wiμiβω - ΕΟ-J Quod paulo stupra dixerat generaliter, inani ι' hiantibus esse & quod imperet 8c quod pareat: id iam distinctius explicat in homine. Nam hominem primo constare anima & corpore: animae duas esse partes, mentem & cupiditatem, atque in his esse id quod imperet, & quod pareat:
Nam animain imperare, corpus parere α seruire:&rursus animae partem, rationem seu mentem, imperare; cupiditatem seruire & parere: sed dissimiliter. Nam animae in corpus imperium esse herile , mentis in cupiditatem Regium de ciuile Animo igitur a natura tributum, ut imperet; corpori, Ut pareat animo tanquam duci, per se est notum &perspicuum,& elegater Plato in Phadone: ορῶν δεῖ,&c.cerni, inquam, pos se perspicue, a natura tributum corpori, ut seruiat de pareat; eaque re esse mortale & caducum: animo vero ut dominetur
di imperet, de hac re Deo esse similem: quod idem & supra
Aristotelestis Ethic. lib.s extremo. Rursus ex animi partibus dominari rationem Sc imperare aliis animi partibus, libidini Sc iracundiae seu perturbationibus, mentem , inquam, Scxationem prae appetitu esse velut Reginam a natura constitutam,item est notum. Verum hoc non peraeque notum est, aliter imperare animam corpori , aliter rationem cupiditati,
76쪽
imperia, inquam, haec esse dissimilia. Nam imperium animae in corpus esse velut herile, rationis in perturbationem, in υταρο- esse imperium ciuile vel Regium. Cicero certe Ciceronis in alia fuit sententia. Nam animam corpori vult imperare, sententia i ciuibus Regem, aut patrem liberis: rationem vero peta contraria turbationi, ut seruis docilinum. Eius haec sunt verba pulcer . Arsocelu.rima ex rip. sed & imperandi & seruiendi dissimilitudines sunt cognoscendae. Nam animus corpori dicitur imperare, dicitur etiam libidini: sed corpori, ut Rex civibus suis, aut parens liberis: tibi duat autem, ut seruis Dominus: quod eam coercet & frangit. Sic Regum, sic Imperatorum, sic Magistratuum, sic patram, sic populorum imperia ciuibus sociisque sunt, ut corporibus animus : Domini autem seruosita fatigant, ut optima pars ani mi, id est, sapientia, eiusdem animi vitiosas imbecillasque partes, ut libidines, ut iracundias,&perturbationes caeteras. Idem Cicero, sed paulo confusus lib. a. Tuscul. Sed praesto est domina omnium regina ratio: quae connixa per se & progressa longius, fit perfecta virtus: saec ut imperet illi parti animi, quae obedire debet, id videndum est viro. quonam modo, inquies ξ Velut Dominus seruo, velut Imperator militi, velut parens filio. Di stinctius certe Rep 3. ubi patrium imperium ab herili distinguit: etsi apud Romanos vix ulla erat distinctio, in siis. V de liberis , posthum. Cicero igitur Aristoteli prorsus E πικριας aduersatur niihi tarnen omnium optime existimare videtur quaArso- Aristoteles, ut, inquam, animae in corpus imperium sit heri- telissente te, rationis in cupiditatem ciuile seu regale. Nam corpus ser- tia coΠμ-uO Optime comparari potest: quod, ut corpus per se nil agit, mat-- ita nec seruus: & utrumque, corpus anima, seruus Domino Vtitur tanquam duce, utrumque, inquam, peraeque est hebes. In animi autem partibus non est haec dissimilitudo, nimirum ut una videat sola, altera plane caecutiat & torpescat. Nam cupiditates rationi consentientes non plane torpent, sed rationem tanquam ducem iuuant & incitant , corpus ranquam truncus trahitur: cupiditas ipsa quoque currit suapte natura: bene quidem, si rationem sequatur; male, si eam contemnat. Sic & in Repub. & Regno Rex ia Magistratus est tanquam Dux, ita tamen, ut ciues non plane iant ran- quam stipites, sed& ipsi Magistratum bene monentem sequetu Rempublicam una iuuentatque procurent: Maj-
77쪽
1q iN CAP, III. LIB. I. POLIT.
ctratu orbati,vel improbum sequentes, perdant. Recte igitur Aristoteles imperium animi & corporis vocat herile: partium vero animi vocat ciuile seu Regium. Nam tametsi inter civile & Regium imperium magno est differentia: tam ea ad hanc rem , de qua agitur nil interest: nimirum quia boc vult Aristoteles, In imperio animi & corporis, corpus plane, nil agere: in partibus ani mi autem utramque agere quod in . ciuili & regio imperio est perspicuum. In utroque enim ciueso πη g non plaine torpent, ut iam dictum. Ciceronis sententia Stois tζη corum rationi est consentanea, qui pertuibationes Omnes Stoicis cρη' aiebant esse vitiosas,& proinde seruis similes,
In quibus liquet secundum naturam esse&mpedire corpori, ut imperetur ei ab anima; & parti
perturbationibus obnoXiae, ut a mente & parteratione praedita. Inutile autem omnibus ex aequo, i vel contra. . ,
'Eν οἷς φανερον iai. J Est haec velut conclusio primi totius inductionis membri de imperio corporis & animae, & huius partium inter se: qua conclusione monet haec duo: Imperium hoc perspicue esse Cecundum naturam, & idem illis v-tile. Secundum naturam quidem: quia non hominum instituto, sed naturae instinctu seu distinctione & descriptione ortum. Vtile vero esse corpori, ut pareat; animae, Vt imperet; atque ex animς partibus expedire cupiditatibus,Vt pareant,& tanquam ducem sequantur rationem: inutile & perniciosum his omnibus sere, vi vel eodem omnia edent iure, nurulum alteri vel imperaret, vel pareret: aut omnia essent alia, id est, imperaret corpus vel cupiditas, pareret autem anima vel mens;haec, inquam ,ita se habere inquit esse perspicuum. Quid ita Z quia corpus, ut caecum , sua commoda & salutem procurare non possit. Eadem est & perturbationum seu cupiditatum ratio, quae & ipsae caeco impetu serantur & ru- animisi a ratione & mente ducantur, totum denique hominem perdant, ut in impotentibus luxuriosis videre est.
78쪽
a monuit, Imperium & parientiam esse non tantum ex rebus necessariis sed etiam ex utilibus illis ipsis, inter quos imperium M parientia sint. Ad eundent modum &de animantibus inter se mox adiungit, expedire beluis, ut pareant homini , tanquam Duci & pastori salutis & incolumitatis causa: quia beluae, quae sibi sint necessaria δc utilia, suo Marte saepe comparare,&aduersius frigora,vim aliarum beluarum, Vt oues aduersus lupos, se tueri nequeant. Itaque & beluis expedit,ut parrant,imperet ii s& dona inetur homo.
T E X T V S. Rursus in homine & aliis animantibus simili ter. diram cicures quidem feris sunt natura meliores : his vero omnibus melius est , illis imperari ab homine. Sic enim salutem consequentur.
COMMENTARII. . 1 Ιαλ Alterum inducti is membrum de
animantib. inter se. Nam ex his mansuetae & cicures; ut homo, cum c teris immanibus & feris natura antecellunt; tum natura: est consentaneum, ut imperent cicures, pareant immanes, exemplo mentis & perturbationis: quarum haec est vel ut fera, illa mansueta &sedata: Itaque naturae consenta- .neum est hominis in beluas imperium, ut melioris in deteriores &posteriores. Nam uniuerse hoc asserri potest: Naturam tribuere omnibus praestantioribus in deteriores im- Perium & dominatum. Imperium autem hominis in beluas non tantum naturae est consentaneum: sed ipsis quoque be-Iuis x tile dc Ductuosum. quod modo est explicatum.
T E X T v S. Praeterea mas ad foeminam natura ille qxiidem praestantior, haec vero deterior:ille quidem impe
rans,haec vero parens. - iCOMMENTARII. Em-το αερεν. J Postquam docuit Aristoteles reperiri semper&qui pareat & qui imperet tam in partibus quam informis & generibus animantium:tertio nunc idem confirmat de sexu. Nam & in hoc reperiri utrumque, mars nam
79쪽
so IN C A P. III. LIB. I. POLI
que tum prinstantiorem esse, tum ei ut praestantiori imp tium esse attributum ab natura foeminam, ut in seriorem &deteriorem tam anima quam corpore iussam, parere. Deteriorem mare esse foeminam cum ex corpore, liquet etiam in beluis tam maxime ex animo & ingenii solertia in hominibus. Ex hoc igitur loco obseruanduin diligenter: Imperia muliebria siue domestica siue politica, naturae esse contraria : cui naturae & rationi notum est consentire& libros sacros, quibus mulier νjro, ut capiti Regi suo, parere iu
τ Ex T V S. Eandem oportet esse rationem & in olimibus hominibus. Itaque qui tantum quidcin distant,
quantum anima corpore,& homo belua: eodem modo sunt affecti. quorum vero opus est corporis usus, hocque ab iis optimum: hi natura sunt
, scrui: quibus melius est agere sub hoc imperio, loquidem & prioribus.
Accommo- Tον αὐτον. Hic tandem inductionem ad rem accommodatio indu- dat: cuius haec iam breuior sit formula : Si in omnibus animonM. mantibus earumque partibus & sexu est quod imperet αquod pareat: par est & aequum,ut in omnibus hominibus eadem sit distinctio, hominibus inquam, inter se, Viris puta inter se non tantum viris ad foeminas.
Luorum sit 'la ιλῶν τοσουτον. J Possito, inter homines hanc reperiri imperar , distinctionem: adiungit, qui igitur sint ex hominibus, quo-gustru pa- rum sit imperare, dc quorum sit parere. quos inuestigat ab rere, exemplis prioribus. Nam si, inquit, sint homines quorum alii ita distent ab aliis ut anima a corpore, ab homine bel ua: in his profecto ea distinctio sit necesse est. Nam si illa fuerunt distincta: cur non & homines ita inter se distincti & distantes simi l iter distinguuntur. Formula: Si homines ita distantes reperiuntur, ut anima & corpus: ergo,ut & gla,assecti sint necesse est, id est, alii sint qui imperent,alii qui pareant. De assumtione omnis est quaestio, quinam sint ita in-ies se distantes:hos esse ait Aristoteles, quorum alii animo M
80쪽
ratione antecellant, alii corpore duntaxat. Nam si qui fiat, inquit, a quibus nil praetcr corporis Vsium exsipectes,&in quibus optimum sit corporis ministerium: hi, inquit, sunt natura sexui. Quid ita Φ quia exemplo priorum hi aliis animo excellentibus sunt deteri ores. Reperiri autem id genus,omines, a quibus nulla utilitas praeter corporis ministerium capiatur, perspicuuta est. Graeci certe alios omnes mortales, quos illi barbaros vocat, huius generis esse aiunt:& Cic. in oratione deprouinciis consularibu , Iudaeos, inquit, α Syros omnes ieruituti natos.
Υ Ε X T V S. 'Nam natura est seruus, qui alterius esse potest. quare & est alterius. & qui rationem catenus par ticipat, quatenus sentiat, non vero habeat. Aliae namque animantes rationem non sentiunt, sed
Eo si φυ Describit natura seruum ex nota su- r. Nota Pra cxplicata, quam diximus seruitutis notam esse veri ili- m uine exi mam: non esse sui iuris & mancipii, sed alieni. Hic igitur,lnquit, natura est semus, qui aequo animo alterius potestati subiicere se potest, Scalterius imperium ferre Nam ita affectus, meritonon est sirus, sed alterius, & proinde seruus,is, inquam, qui ita fracti est animi, de ad seruiendum nati,ut alteri facile & aequo animo pareat. Posse igitur alterius ferre imperium,notam ait esse serui natura & ingenii seruilis. Ad- a. No iungit & alteram notam, participem esse rationis, non VI habeat, sed visentiat: tua nota explicanda Aristoteles comparat seruos cum beluis. &sane lurisconsulti sieruos interpecudes numerare solent, I a. F. ad LAquil. Priore igitur lococ Ponit, qua in reseruia beluis discrepent, posterius, qua iure conueniant. Dissimilitudo haec est, quod serui non habent illi quidem rationem quo pertinet, quod poeta ait; erat s ab Ioue dimidium mentis ademtum j serui igitur non alent prorsus ingenio & tertia: sed tamen rationem sen-riunt, id est, domini praecepta iusta aut recta intelligunt aut sequum usi Beluae vero neq; habent ipsi rationem,nequo