장음표시 사용
141쪽
sicarum scriptor . Opera T. ar
a. sordidisi11 IN CAP. VII. LIB. 1. POLIT. .
De singulis autem his uniuerse quidem expo
stum est&nunc, particulatim autem enucleare, utile quidem ad operas, sordidum vero immorari. Sunt autem ex operis artificiosissimae, ubi militimum fortunae: Sordidissimae vero, in quibus cor pora maxime foedantur; maxime vero seruiles, ubi corporis plurimus usus: maxime autem ignobiles, ubi minime virtute est opus.
COMMENTARII. IIε, ευίς1 b τήτων. J Conclusio est disputationis deva,
de quo summatim seu uniuerse allatis summis capitibus &membris se explicasse ait. Nam enucleate &subiit iter singula explicare, esse quidem hoc utile ad operas, sed negotium elle sordidum &odiosum. Nam ad agendum d mmi- steria distinguenda & partienda utile est, nosse agrorum, pecorum, mercium, artium,&c. discrimina singularum, sed eam disputationem seu tractationem esse paulo illiberaliorem & quasi operariam, ut quae sint agrorum genera, quae boum, quae piperis. Satis est Politico velut per indicem summa capita attingere: praesertim cum exstent scripta multorum, qui ea subtilius iasigillatim sunt persecuti: ex quibus,
cui ea curae erunt, cognosci poterunt. Duos affert hic scriptores rerum rusticarum Aristot les; Charetem Paritim, se Apollodorum Lemnium,cuius & Varro lib.r.initio de re usis.
rat Varro eo loco : hodie reliqui sunt, Varro,Columelia, Plianim, Palladius,Constantinu . Et hoc est,quod ait, inti δίεων. Eim A tu ιω-ται. J Operarum est quadrimembris partitio: quarum aliae sunt maxime artificiosis ; illae nimirum, in quibus nihil aut parum sortunae & casui est locus. Nam sortuna arti velut repugnat; Quia ars est cum ratione, se puna non item : huius generis sunt artes pictorum, fictorum, arctiitectorum & multorum opificum. Contrariae sunt piscatorum,aucupum, aleatorum. Aliae sunt sordidissimae, nimirum hae, quibus eorpora maxime kedantur x inquinari u . Graeci ruca it-; etsi plerunque omnes opificum
142쪽
bpllicumartes, utpote sordidas plerasque, hoc nomine voeare solent Huius generis sunt, coqui. fabri ferraru ,fornacarii, coriarii, insectores, sutores,nautae,&c. Aliae sunt maxi- 3 Maxime me seruiles, nimirum in qu bus plurimus est corporis usus, seruilei. nullus vel perexiguus animi vel ingenii; quod seruorum ecse proprium supra ostendimus. Huius generis sunt, tossotes. lignatores, tabularii, baiuli, cursores, scripturarii etiam. Aliae denique sunt maxime ignobiles vilissima &abiecti C. V. Maximsimae, ubi nullus est usus virtutis siue animi siue corporis. 0ΠρViles. Quid ita 8 Quia virtus sola nobilitat. Nobilitas, inquit Cic. iuuena in Epist.aέHirtium, inihil aliud est,quam cognita virtus,&c. 1-9r Vbi igitur nulla virtus ibi nulla nobilitas Abiectissimae igitur sunt op e, ubi nulla neque corporis,neque ingenii est: virtus: huius generis videntur esse scoparii, unctores, inc- diastini, ianitores, fornacarii.
Quia autem a quibusdam scripta sunt de his,ut Charete Pario & Apollodoro Lemnio de agricultura & pura & conma item & ab aliis de aliis: haec
quidem ex his cognoscantur,cui curae est. Praeter
ea & quae sparsim dicuntur, per quae quidam quaestui dediti, rem bene gesserunt, colligenda sunt. Omnia namque haec artem rei quaeretidae colei tibus sunt utilia.
COMMENTARII. τααὶ θ Mis.J Aristoteles quia deusti ipse aecuratius expliacare non vult, quia non satis sit honestum Politico , monet igitur, unde haec peti possihi: & affert duo scripta,de quibus iam dictum, &sapientum politicorum & aliorum, qui diuitias sibi pararint, documenta quaedam seu exempla & acuta inuenta seu stratagemata ad pecuniam conficiendam. Nani & haec rei quaerendae non minus esse utilia, quam ipsa scripta. Cuius generis strategemata in Oeconomicis libr. a. quod aliis faciendum monet, ipse eollegit innumerabilia,hu E. seri duo duntaxat,eaq; priuata, illa vero publica. TEX-
143쪽
Vt & hoc Thaletis Milesirenam&hoc inuen tum quoddam ad rem quaeredam ptum, illi qui
dem propter sapientiam attributum, communexamen. Nam exprobrantibus ei propter paupe tatem , quasi inutilis sit philosophia, aiunt eum perspecto ex Astrologia futuram olivarum ube ratem,& cum hyems esset, nactum paruulos nu- mos arrhis datis olearias ossicinas, & quae Miletita quae Chii, omnes paruo conduxisse, ut nemine contra licente. Tempus autem cum venit, multissimul & subito quaerentibus elocatis, quemas modum vellet, multis coactis pecuniis ostendisse,
facile esse philosophis ditescere, si velint. Sed non hoe est, in quo eorum est studium.
COMMENTARII. Oῖον τὸ. J De hoc Thaletis callido pecuniae eonficiendae consilio & Cic.lib. r. de Diumat. Quos, inquit, prudentes possumus dicere, id est, praeui dentes, diuinos nullo modo possumus, non plus quam Milesium Thaletem. Differt tamen ab Aristot. Cicero, quod ille ait Thaletem conduxisse
ελπιουργεῖαι, id est,ossicinas olearias, nimirum trapeta,torcularia, prela, & molas, &c. loca cum suis organis. Id enim valet ελιμ ργεῖον ut γλκουργεῖον,ἁλουργειον, λιθουργεῖον. Perperam
igitur quidam hic vertunt oleum ipsum& oleas. Hic vero L icero ait Thaletem coemisse omnem oleam. Quod certe difficilius fuit Thaleti; quia maiori opus sit vi pecuniae. Ari- . not. assentitur eius discipulus Hieronym. Rhodius philo phu , te se Laertio in vita Thaletis, Ciceroni Plin. lib. IS. cap. a 8. praeter quod Plinius Democrito hoc stratagema tribuit, quem ait proisa, non ubertate, sui Cicero & Aristoteles)sed inopia, & caritate, oleum omne coemisse. En Eo nimirum t pore,quo nondum lorentibus oleis de prouentu olei vulgus iudicare no posset.
γοών ἐM VLV. J Elegans est vocabulum proprie hic postum, a Demosthene saepe translate, yt cum ait
144쪽
: Sic & Cis in Bruto vocat fuerum Oratorum,& Plin.:u is prouentum Poetarum. o. ος Drac κλοντ . J Budaeus επι αλλειν ait hic valere. επιταΜω. liceri , quomodo & nos reddidimus, & caeteri. Videtur tamen potius reddendum, ut nemine cupiente, vel attendente animii. Nam id plerunq; valet nunquam,quod sciam, liceri. & vix puto haec trapeta solita locari auctione. 'Emnιξοιου ori ραλον. J Etsi Thaletis hoc consilium commemoratur ab Aristotele, tanquam documentum seu via parandae pecuniae: tamen παρεδεως ex eo & haec fiunt obseruanda; usus Astrologiae, utilitates philosophiae, & eius scopus. Nam philosophi scopum esse contemplationem, non actionem, & proinde eum non esse quaerendae pecuniae deditum, quae vitae asendae est organum.
T E X T V S. Itaque Thales quidem dicitur hoc modo sp
cimen sapientiae edidisse. Sed est, ut diximus,hoc ad parandam pecuniam aptum,commune, si quis si bi μιανοπωλω reperire possit. Quare & ciuitates quaedam, cum pecunia indigent, hac via parandi
utuntur. Rerum namque venalium monop lium faciunt. .
COMMENTARII. Θαλ ή y ὼ λεγε q. J Quod pauso supra του si ἰs .m
νοηο , hic iterum monet, consilium hoc seu rationem rei de Pecuniae quaerendae Thaleti quidem attributam videri quasi singularem, sed esse tamen communem, quam viam Giaeci μουνο- λώ- fere, HIperides tamen, tese Postuce lib. I. cap. 2,Hθνοπιύλιον, Vt & Romani, quia suum non habent, teste Sum in Tiberio, vocant. Hac pecuniae conficiendae via ac ratione , ait Aristoteles multas uti ciuitates, ut de Heracleotis commemorat lib. a. Oeconom. publica monopolia sunt iusta, priuata iniusta & vetita, de quibus exstat tit. C. de monopoliis. Duo hic afferuntur monopolia; unum olei vel oleatiorum trapetorum, alterum ferri, de quo mox. Est & aliud sermenti .
145쪽
T E X T V S. In Sicilia autem quidam deposita apud sepe
cunia omne ferrum ex ferrariis coemit : post d inde ex mercatibus seu emporiis, domum reue sis mercatoribus, solus vendebat, no nimium auecto pretio, sed tamen 1 o. talentis Io o. adiecit.
Hunc igitur Diony sius re cognita pecuniam quidem iussit exportare, non tamen amplius commorari Syracusis, ut qui vias reperit suis rubus inutiles.
'Eκ -ν Interpretes reddunt officilias serrarias: quo verbo videntur intestigi officinae fabroru serrariorum. At fabri plerunq; non babent ferrum venale, sed serramen ta . Quyre videndum, an non rectius αλ ρυια verti possint ferrariae vel fodinae, vel potius tabernae. Nam & argentisq-dinas Graeci vocant θγρεια. Ως αφιυντο. J Id est, postquam mercatores exemporiis domum Syracusias rcdiiciat inanes, quia hic Fbique o e serrum selus c0emerax.o -J Dionysius, ut puto, senior qui3 astutior; permisit quidem, inquit Aristoteles, pecuniam hunc sibi retinere ; sed iussit excedere Sicilia ; quia rationes ostendisset quibus pecunia confici possit, id es belli peruus ad oppri
Thalis igitur praeuissio huic est gemina: nam terque sibi monopolium est machinatus. haec autem nosse utile est ciuilibus viris. Multis namque ciuitatibus opus est quaestudi talibus rationibus, ut domui atque adeo magis. Quare & ex iis, qui in Republica versantur, quidam haec duntaxat
146쪽
J Monet Aristoteles, haec strata ge- Hae ην mala quaestuaria no0 tantum patribusfamilias, sed rectori-iar afabus quoque Rerum pubi icarum es se cognoscenda, hac ra- vestribbeatione , Quia o domui, ita & ciuitatibus opus sit pecunia & quo υii- quaesito; imo multo magis ciuitati quam domui. Utraque, uasunt. inquam, artibus rei quaerendς utitur,sed ciuitas magis, Quia ciuitas pluribus indigeat quam domus, ut quae est domorum velut multitudo. Cui rei argumento & hoc esse ait, quod in quibusdam ciuitatibus magistratus quidam nominatim huic tantum rei attribuuntur, Vt Quaestores. Quare es Aristot in Oeconomiib 2. has quaerendi rationes innumerabiles Ec ciuitatum & Regum commemorat in vectigalibus nouis excogitandis, aut conquirenda & conficienda Pecunia.
DUAE summae huius capitis sunt partes: quarum priore
exponitur, quod imperium sit viri in uxorem, & patris in liberos: altera de virtutibus seruorum & opificum, atque adeo de virtutibus omnium & parentium & imperantium: sintne eaedem, an specie differant.
T E X T V S. Quia autem tres erant artis domesticae partes: una quidem herilis, de qua antea dictum: una vero patria : tertia vero coniugalis. Nam&vxori imperat & liberis, ut liberis quidem utrisque, non eodem vero imperii modo, sed uxori quidem ci- Militer,liberis vero regaliter. Mas namque, quam emina, ad imperandum natura est aptior nisi sicubi est contra naturam atque aetate superans, S perfectum, quam id quod aetate superatur, re imperfectum. ςOMMENTARII.
et μερη-J Abssiliata dispuratione de arte rei quae- Iendae, quam interiectam iuisse diximus:nune tedit ad pxopositum.
147쪽
tig IN CAP. VIII. LIB. I. POLIT.positum, id est, ad artem domesticam: cuius una parte, quae est de Imperio Dominorum in seruos, supra cap. 3. explicata, reliquas duas nam tres antum esse supra docuiti hie persequitur seu potius attingit, reiecta de his accuratiore disputatione i &hoc est quod ait in fine cap. s. γον os σὶ in ipsam Reipublicae institutionem, cuius & uxor& liberi sunt partes, de quibus infra lib. 7. 9S. S lib. r. O
sendum videtur, imperat, & intelligendus paterfamilias seu vir, quomodo & reddunt interpretes: nam alioqui non facile reperias, unde infinitivus fix aptus Sc pendeat. De his igitur duabus partibus haec duo hic explicantur: quod imperium sit patrium, & quod mariti in uxorem: deinde quae virtus uxoris dc mariti ; quae liberorum & patris. Sed hoc posterius attingitur duntaxat. Ait igitur imperium patris in liberos, & mariti in uxorem, in eo quidem esse similia, quia utrunque sit in caput liberum, id est, in liberos homines; hae nimirum re dissert utrum que ab herili, quod est in seruos: Verum haec duo tamen imperia differre, quia mariti in uxore sit ciuile, patrium sit regium; quod prius quam
docet, interlicit causam, cur malitus uxori natura imperare
debeat, pater liberis, hanc; de marito quidem, quia sit mas. At mari in is minam natura debetur imperium, Vtpote persectiori &praestantiori . Nam supra docuimus, praestantiori& potiori natura deberi imperium. Mas autem praestantior.
Ergo,&c. Contrarium tamen interdum accidit,ut is mina imperet mari, Uxor marito, multis de causis, vel quia maritus oc corpore & animo sit imperfectior, tamina & corpore& animi prudentia ac vigore virum potius quam taminam reserat, quod de Lucretia Romana ait Valeriin; cuius generis fuit & Semiramis Amazones, Zenobia, & Iuditha: vel propter diuitias, ut est stupra in Eth. lib. S. cap.ro. Sed hoc, inquit Aristoteles, est contra naturam φυαν de patre vero; quia & senior & perfectior: nam puerorum aetas est δε- persectior. Senibus & perfectis natura debetur imperia: quia praestantioribus & sapientioribus: Ergo & patribus. Et hoc
est, quod ait libro octauo Ethicorum,capit. N. natura, inquit,
pater liberorum est & maiores seu aut nepotibus Aposteris.
148쪽
In ciuilibus igitur imperiis plerisque alternat,
quod imperat, & quod paret, par namque natura es se debet nihilq; differre cum tamen hoc quidem imperabit, illud vero parebit, differentiam . quaerit & ornatum & oratione & honore. ut & Amasis orationem habuit de peliri. Mas autem ad eminam hoc modo semper se habet. In liberos autem imperium est regium. Quod enim genuit, imperat & ex amicitia &ex aetate grandiore, quae Regii Imperii est species. Quare Homerus recte Iouem appellauit his verbis: Pater hominumque
Deumque. regem horum Omnium. Natura nam
que Regem differre quidem oportet, genere Vero esse cundem, quod accidit aetati grandiori ad iiij niorem,& parenti ad prolem.
COMMENTARII. Eι γουν Πῖς πιλωοῖς. J Primum de mariti in uxorem Simili uis imperio, cur ciuile sit, explicat. Non quo omni ex parte haec o di αι- imperia snt paria, sed aliqua tamen ex parte mariti impe- titudo Imrium ciuili sit simila Dissimilitudo quidem haec est; Quia ci- perii mariuile imperium est inter n tura pares, id est, quorum Vnus talis o po- alterum non superet aut virtute, aut diuitiis, aut genere,aut titici libertate: &ubi nunc hic imperat, nunc idem parci, id est, ubi imperandi & parendi est vici ilitudo. qua de re infra lib. q. ubi de Repub. id est, tertio ciuitatis administrandae genere. Nam de hoc imperio ciuili hic agitur, non Democratia aut
Aristocratia. In mariti vero impet io in uxorem liaec duo fiunt contraria. Nam maritus uxore, ut mas foemina, semper natura est praestantior, id est, nunquam sunt pares, & maritus uxori semper imperat, id est, nul la est vicissitudo imperii. Ex quibus intelligitur dissimilitudo inter haec duo imperia. Si militudo autem in eo est, quod quemadmodum in Imperio Ciuili magistratus a priuato differt & Ornatu seu cultu, ut Romae coga praetexta;&insignibus, ut fascibus, lictoribus, c. α oratione : Nam grauior dc seuerior est oratio magi I stratus
149쪽
6 IN CAP. VIII. LIB. L p OLIT.
stratus ad priuatum, blandior&summissior priuati ad ma- gistratum; Honore denique & obseruantia: quod est perspicuum : ita & alius est mariti ornatus, alia oratio, alia obseruantia,& honos, quam foeminae. Et si igitur in politia ciues, omnes videntur pares, differunt tamen, cum sunt in magistratu,ab aliis. Maritus quoque & uxor etsi omnis diuitii humanique iuris sunt socii,&velut pares ; disserunt tamen, ut supra explicatum. πιι ερ ' ργας J mrod. libr. a. seu in Euterpe, Amasis AEgyptiorum Regis callidum consilium obseruantiae de honoris apud ciues dc populares pariendi commemorat . Nam Amasis hic unus de plebe, tamen Rex ab AEgyptiis designatus, cum videret se propter memoriam seu recordationem humilitatis contemni, & non ut Regem iam factum, sed ut priuatum, Amasin coli a suis, pel uim in edito& opportuno urbis loco collocauit, quam continuo ciues diuino cultu persequi & venerari coeperui ; qua se Amasis animaduersa, couocata concione, exposuit, pel ut m esse eam, in quam ipsi olim vomere, meiere & pedes lauare sint seliti, quam tamen nunc diuinis honoribus & cultu assiciant, quia alio in loco positam. Ad eundem modum & se, licet humili genere. quia tamen ipsorum Regem, aliter nunc esse colen- eum: quod est assecutus hoc commento. Vt igitur pes uis eadem, & idem Amasis, tamen aliter atque aliter colitvn ita αin Politia etsi pares sunt ciues, tamen differetia est inter magistratum & priuatum. Imperium igitur mariti in uxorent quaedam est imaao ciuilis Imperii: Nam quod liba. cap., o ctis. Imperium mariti imago esse dicitur, non ciuilis seapolitici, sed optimaxum & Aristocratici Imperii, quia ut in Aristocratia, ita & in matrimonio pro dignitate & virtute quisque suum facit officium, maritus quaerendo, VTor tuendo : excusari potest hac ratione: Qma maxima sit inter haec duo imperia,ciuile& optimatum,affinitas, infra τοῦ J Apud Pollucem tib. ao. cap. 22. dicitur πιδωνι Πηρ, vas pedibus lauandis accommodatum,peluis La
rat=ia im- H -J Nunc de patrio Imperio,quod ait ρὸriti digio esse Regiu, id est,imaginem & speciem Regii imperii de quo iis eis. & supra lib.3. Ethic. cap. ι o. eadem fere, quae hic. Docet id ι. Ratio. duabus Laxionibus: quarum prioi est, quia RegalisImperii
150쪽
notae sunt beneuolentia seu amor & aetas grandior. Formula: Regium est imperare non asperitate quadam seu tyrannide, sed beneuolentia. Regium quoque est imperare natu grandiores. At hae duae notae in patrio sunt imperio. Ergo est Regium. Tropositionem confirmat Aristoteles oraculo& auctoritate Homeri, qui Iouem omnium hominum MDeorum hac de causa vocet patrem, quia & natu sit prior, ocimperet beneuolentia quadam. As Amptio est perspicua. Nam & parens liberis amore quodam praeest. Sic&supra Et hic. lib. S es Io .patrium, inquit, Imperium Regio est simile: quia, ut Rex suorum, ita & pater liberorum gerit curam. Altera ratio, φύ ἡ τον item a Regis nota sumpta, a. Ratis. quam Aristoteles hic ait esse, natura quidem differte, sed genere eandem esse cum ciuibus. Nam Rex natura quidem, id est, naturae bonitate & virtute seu persectione a suis ciuibus di Terre' ni mirum antecellere omnibus debet, ut infra latolio R. cap. vlt. qua nota Regnum di Serta Repub. ubi non necessario unus a reliquis omnibus naturae perfectione differt, ii sque antecellit. Di Uert igitur natura, sed non genere, a suis, id est, Regis in homines, ut hominis, est Imperium, liberi ita liberos. Neque enim quis beluis in homines concedat imperium. Eadem sere est & beluarum ratio, ut in apibus, gruibus, M. ubi eiusdem quidem generis, sed praestantiori desertur Imperium. Cur ergo, dicet aliquis, Iovis Imperium est
non in Deos tantum, sed in homines quoq; diuersi generis Respondendum i Quia & nos eius sumus genus; του si η-
εν εσμ ὲν, inquit Poeta: ut & homines Deorum sint
cognati. & proinde eiusdem generis. Et si haec contradictio& eiusdem reprehensio Aristotelicat rationi non est consentanea, qui vim & potestatem Iouis Lunς coelo seu globo terminarit. Formula: Regium est natura quidem differre, sed genere esse idem. At hoc & in patrio Imperio reperitur. Ergo est Regium. Assumptionis ratio; Quia & quod aetate antecedit & quod gignit, differt quidem per fectione natura .
Nam senex aut vir puero est perfectior,& parens prole, eius dem tamen generis senex & iuuenis,pater & filius. Et si autem trium domus partium Imperia hic cii uiduntur, Mariti in vaOrem ciuile, patris in liberos Regium, Domini inseruos tyrannicum ; de quo supra lib. S. Ethic. cap.rr. tamen M
uniuerie dici solet, domesticum Imperium esse Regium, VI i hars