장음표시 사용
151쪽
Mi IN CAP. VIII. LIB. I. POL 1 r. haec duo Imperia inter se comparari, infra libio, supra omtiobo, in Ethicis aliquoties.
T E X T V S. Itaque perspicuum, arti domesticς plus esse curae in hominibus quam in rerum in animaru quaestu,& in illorum virtute quam in rei familiaris, quas diuitias vocamus, & in liberis magis quam in serias.
cium cpiuρὴν ---.J Explicato adhuc de tribus artis domestipatrisfam. eae partibus seu membris singulatim & distincte nunc com- in tribua munem quandam clausulam seu praemanitio- imperiis, nem proximae de earu partium virtutibus disputationis ad-q habet in iungit, de officio seu studio& cura patrisfamilias in his par- familiam. tibus. Ait igitur, non eandem patrisfamilias curam &studium in his partibus esse debere, sed maiore in liberis quam in seruis, ta est, maius studium & curam adhibere debere, ut uxor & liberi sint probi & virtute praediti, quam ut serui. Quid ita ξ Quia serui domus non tam sunt partes, quam organa. Rursus maius studium patrisfamilias esse debet in hominibus quam in rebus & bonis, id est, magis operam dare debet, ut sibi commissi, uxor, liberi & serui probi bE ciantur& virtute praediti, quam ut bonus sit,uerbi gratia,ager, aut vinea, aut elegans equus. Quid itat hoc, inquit, ex prioribus est perspicuum. Sedundet Ex eo, ni fallor, quia supra disseruit, rationem rei quaerendae & rem ipsam seu boana non esse domus & artis domesticae partem, sed adminia
stram & organum. Partes sunt cognatae & coniunctae; organa & ministra sunt externa. Ergo illis maior debetur cura quam his. Qua in re grauissime saepe peccatur,dum multi plus curant equum quam filium, vel uxorem. Maior igitur hominutu quam rerum, & ex hominibus liberorum quam seruorum patrifamilias,de virtute nimirum, cura esse debet. Nam rerum virtus aestimatur ipsarum bonitate & optima affectione. Id valet namque saepe virtus,ut dictum est supra lib. I. Ethic.
152쪽
primum igitur de seruis quaerat aliquis, utrurn serui sit aliqua virtus, praeter organicas & ministerii, alia his honoratior,ut temperantia & fortitudo & iustitia,& alia talis affectio; an non est ulla praeter corporis ministeria Z Nam utrinque controuersiam habet:siue enim est, quo differret a liberis : siue non est, cum sint homines & rationis participes,absurdum. Idem vero est fere, quod de muliere & puero quaeritur, utrum& horum sint
Virtutes, & oporteat mulierem esse temperantem
temperans,an non Θ Atq; uniuerse hoc est videndum de natura & parente & imperante; virum e sedem sit virtus, an alia. Nam si oportet quidem v- strumq; pςrfectae virtutis esseco potem; cur hunc quidem imperare oporteat, illu vero parere semper neq; enim eo quod magis aut minus ut differant, fieri potest. Nam parere quidem & imperare specie differunt; id vero quod magis & minus, minime. Si vero hunc quidem oporteat, illum vero minime, dictu mirum. Sive enim imperans non erit temperans & iustus, quomodo recte ina pera bit, siue parens, quomodo recte parebit Cum e nim sit intemperans, timidus & ignarus; nullum ex iis quae sint facienda,faciet.
COMMENTARII. Πρωτον ήν -οῦ τουαι,ν. J Quia dixerat modo, patrisa- An seruὸ
milias maiorem personarum quam rerum curam esse debe- prater cor re,id est, de illarum potius virtute quam de harum: continuo poris aliἀde personarum virtutibus quaedam adiungit. Et primo qui- qμρῖ sint dem de seruis, & quae horum sint virtutes praeter corporis Virtutesca istu Operarias,praeter eas, inquam, quae in ossicio corporis & dominis co-
153쪽
ministerio consistunt. Nam seruorum virtutes & o ficia fete in bene mini strando Scoperis consistunt. Quaeritur igitur, an praeter has corporis, & animi quaedam seruorum sint vi tutes honestiores, ut prudentia, fortitudo, modestia; an vero nullae sint. Nam in utramque partem disputari potest. Sive enim dicas ege, effici de sequi; videbitur nulla esle inter seruos& liberos differentia. Nam, ut supra diximus, prudentia αvirtutibus liber a seruo maxime distinguitur: siue neges, aliud consequetur absurdum hoc; homines & rationis participes omnis tamen virtutis esse expertes: quasi dicat, in quo est ratio, ut in seruo utpote homine, in eodem est& virtus aut certe esse potest : quia virtutum ianda mentum sit ratio, nulla virtus est absque ratione, supra initio tib 6. Eth. ct cap. penult. 9 vlt. De muliere quoque & de puero idem quaeri potest, an & horum sint virtutes, id est, an hae virtutes in eas non cadant. Et haec quidem singulatim de per nis domesticis. Quin etiam generatim & uniuerse idem quaeri potest, id est, non de domestico tantuin, sed de omni imperio,de
imperantis & parentis virtute, eadem ne sit, an alia&dissimilis. Atque ita Aristoteles vin&Hν reuocat ad F nν. Vniuerse igitur quaeritur, an imperantis eadem sit virtus quς parentis,an dissimilis. V trumlibet enim alas,absurdum quoddamessici ostendit. Nam si ut imperantem persecta virtute praeditum esse oportet, de quo paulo infra: ita & parentem certe nihil est causis, cur alter imperet alteri, alter pareat. Nam si virtuti debetur imperium, cur cum utriusque par sit virtus, unus duntaxat imperet, quod & infra iterat lib. s. Quare i on eadem virtus videtur esse debere imperantis quae parentis,id est, illius, quam huius, plenior&cumulatior. Contra eadem utriusque virtus videtur esse debere. Nam si imperans virtutis sit expers, quemadmodum recte imperabit vir stultus & iniustus: parens quoque virtute orbatus, id est, luxuriosus, inuidus, stultus, nunquam faciet ossicium. Inv-troque igitur virtus est necessaria. Et hoc est quod ait
ρὴν πίνων on ανάγκη,&c. Sed enim dicet aliquis; verum quidem esse, virtutem in utroque esse necessariam, non tamen propterea essici aliam esse imperantis virtutem, aliam parentis. Quid ita λ Quia eadem in utroque virtus esse potest, ita tamen ut gradu disset, id est, in imperante sit plenior, qua in parente,prudentior nempe, iustior sit imperans, quam pa-
154쪽
rens ivterque tamen iustus& prudens. Satis sit, utvrusque vi tutem tantum eo quod magis & minus, id est, gradu dis re, non specie. Respondet Aristoteles utriusque virtutem Solutis.
specie debere differre, quia imperare & parere specie dime
rant, ut quae in eundem hominem,eiusdem ratione, non ca
dant. Si igitur haec specie differunt: ergo & eorum virtutes. Quid ita 3 Quia imperii discrimina ex virtutibus sumuntur. De hac virtutum comparatione & infra quaedam libr.3. O lib. .Est autem haec disputatio cum aduersius alios, qui Dominorum & seruorum eandem facerent virtutem, id est, seruos aeque bonos & virtute praeditos esse oportere atque Dominos, de quibus Plato lib. o de legib. ubi de seruorum institutione & educatione: tum aduersus Platonem, qui lib.f. de Repub.easdem viris & mulieribus virtutes tribuit,eadem do-im militiaeque munera siue id unia.
T E X T V S. 'Perspicuum igitur, utrumque virtutis partic pem esse necessario: huius autem esse discrimina, Vt & natura parentium ; atque hoc statim apparet
in animo. Nam huius aliud est quidem, quod natura imperet, aliud quod pareat, quorum dissipat lem virtutem esse dicimus, ut eius quod rationis est particeps,& eius quod est expers. Itaque clarum est, eandem aliorum quoque esse rationem.
Quare natura complura sunt imperantia & parentia. Alio namque modo quod liberum imperat seruo,& mas foeminae, & vir puero. Atque Omnibus insunt quidem animi partes, sed insunt dissimiliter. Nam seruus quidem prorsus non habet vim consultandi : Remina vero habet illa quidem, sed infirmam; puer vero habet ille quidem, sed imperfectam. Quare&similem oportet esse rationem, & in moralibus virtutibus existias andum oportere quidem omnes esse participes,
155쪽
Ijό IN CAP. VIII. LIB. L POLI i. sed non eodem modo, verum quantum cuique ad suum opus & munus sit satis. .
saetis λιν misi . J Duae sunt quaestiones; prior, an serui, mulieris, pueri dc omnino parentis vlla sit virtus: altera, an eadem sit parentis, quae imperantis. Et de priore quidem constat ex superioribus, esse aliquam serui,&c virtutem,esse de imperantis Sc parentis. De posteriore seu de altera item ex superioribus cognosci potest; cur non iisdem virtutibus praediti esse debeant imperantes & parentes. Quam tamen posteriorem quaestionem nunc diligentius explicat. Ait igitur virtutis esse disseremias, ut & natura parentium, id est,
quemadmodum natura parentes non eiustem sunt generis: nam aliter corpus paret animo. aliter cupiditas menti,aliter
belua homini, aliter mari foemina: ita & virtutum est dissimilitudo, alia ut sit imperantis, alia ut parentis Sc quidem
multifariam. Confirmat exemplo animi: huius cum perspicue coitet inter omnes,duas esse partes, rationem seu mentem imperantem, cupiditatem parentem: duae quoque virtutes dissimiles iis attribui solent, imperanti quidem parrivirtus rationis seu , ut sapientia, prudentia; parenti vero virtus morum, ut iustitia, temperantia, liberalitas,&c. Si igitur ex animi partibus eius quae imperat alia est Virtus,alia eius quae pareat,quod perspicue verum est & confirmatum in Ethicis Ergo eadem distinctio virtutis aliis quoque in rebus adhibenda videtur: quarum altera natura imperet, altera pareat, quod idem continuo adiungit: adeo quidem, ut ex hoc animi partium velut capite & fonte manet de fluat omnis imperiorum dissimilitudo. Nam prout quaeque res, quibus inter se natura est imperium, has animi partes magis aut minus participent; eo aliud atque aliud est earum inter se imperium. Quid ita 3 Quia ex ani mi participatione, seu animi participati dissimilitudine etiam virtutum, quas pro animi partibus distinctas esse diximus, dissimilitudo exsistit: quibus virtutibus ut imperium debetur, ita variat. Ad summam, animi partes sit luitur virtutum dissi- ilitudo,& hanc imperiorum. Et primum quidem de virtute rationis, id est, prudentia: quam dissimih ter docet esse in imperio herili, patrio & uxorio, hoc est,in seiuo quidem esset
156쪽
ocillam, in puero incoatam & imperfectana, in muliere imbecillam. Quia pars ea animi in his ita varii et, ut in seruis sit nulla, in pueris imperfecta, in mulieribus imbecilla. Quae pars animi seu facultas Graecis est βουλὰ riCὸν. Et hoc est quod ait, in omni bus quidem inesse partes animi, rationem Sc cupiditatem, eiviam in seruis; Sed di stimi liter, id est, ut adiungit, ο μυὸ π, , &c. nimirum quia rationis causia particulam, quae in ironsultando est posita, M.t quae consultatrix dicitur, prorsias non habent serui. De mulieribus quidem etsi nonnullae sunt valde solertes & callidae; tamen pleraeque sunt infirmiore consilio. Imbecillit adem sexus vocant Iurisconsulti, ilib. a. s. ad Senatusconsultum Velleianum, Vlpianin intit. de tutoribQ. instag. in princ. Pucrorum quo que haec vis & faculi as est imperfecta, quae tam e n cum ae x p/βιηῖte crestat,ut infra. Deseruis, cur in his ne gutta quidem, R eti, insiρ
ius facultatis insiti quaeritur. Respondent vulgo; Odi ςQR uis tibis Osultatio sit de rebus nostri arbitrij, supra tib j. Ethαι ρη Η - h udentia. At seruus non sui sed alieni est arbitrij. Nihil igitor ei reli- ψquum est, de quo censiuitet. Ita quidem vulgo, per peram. Nans haec eiplanatio seruos hac facultate non orba't, sed usu tantum facultatis , nimirum quia res, quarum po testa tem habeant, nullae illrs fiunt reliquae. At Aristoteles ipsa vi &facultate eos orbatos i sse ait: recte & prioribus consenti enter: ubi docuit, eos vece & natura esse s eruos, quorum tae tasit ingenii tarditas, nihil ut sibi ipsi consulere possint. atquc'. ita recte&Sepulueda. Habet igitur explanatio illa locum in seruis bello captis in usu facultatis; haec in seruis natura, & ipsi facultate: de quibus hic agitur. Ex quibus intelligitur, aliam esse virtutein rationis in seruo, aliam in muliere, aliam in puero. Et hinc quoque imperii dissimilitudo,
cur aliter Dominus seruo imperet, aliter Mas foeminat. Iam si parentium non eadem est rationis virtus : ergo nec morum. Quid ita 3 Quia moralium virtutum virtutes rationis
seu mentis velut principia fiunt & funda meta, & quasi duces ac oculi supra lib. d. Ethicor. cap. Ultim. Openultimo. Perspicuum igitur, omnes quidem virtutibus praeditos esse debere, tam imperantes, quam parentes, sed dissimiliter, id est, pro operis de muneris seu ossici j differentia & usu. Ea namque est Dei de naturae admirabilis prouidentia, ut quia Opera dc ossicia virtutibus peraguntur , operibus Virtutes X s Vt re
157쪽
I 8 IN CAP. II X. LIB. I. POLIT.
Vt respondeant ; magnis magnae, paruis paruae, modicis
Quare imperantem quidem morali virtute praeditum oportet esse perfecta. Nam opus&munus simpliciter est Architecti. Ratio autem est a chitectus: ex aliis vero quemque quantum in eos cadat seu attingat. Itaque clarum est, omnium, de quibus diximus , moralem ess lvirtutem: atque non eandem temperantiam mulieris &viri, noque fortitudinem & iustitiam, ut existimabat S crates. Sed hanc quidem principalem esse fortitudinem illam vero ministrain.Similis est & aliarum ratio.
COMMENTAst II. Aio ris μαρχ'α. J Exposito horun quatuor,imperantis
alia m esse virtutem quam parentis, viri quam mulieris, iri 'xtam pueri, domini denique quam serui: nunc de hsdem 1 orantis Q.uatuor singulatim adiungit, quae eorum sit virtus.. Et pri- mirris pis quidem de imperante, virtutem eius esse debere per fcta sectam,id est,eum omnibus virtutibus moralibus praeditum obet. esse debere , quem virtutum complexum Graecii vocant τε- Ratio. Mire γάρ ἀαν,&-οκἀγκρίοιο supra lib.r. Ethic. cap. r. Rationem affert hanc τι si ερπνός ν Quia, inquit, ππλιυς est A rchitecti, seu opus'munus seu oscium simpliciter & absolute vocat Princeps & primum ossicium, ut Chirurgi ossicium non est imo.ως, sed medici λ chitectonici: sic Architecti ossicium est α rom, fabrorum & . operariorum non item. Sic imperantis & magistratus ossi. cium est ἀπ λως, parentium & ciuium non item. Architectus hic valet Princeps & qui aliis facienda praeseribat, ut & Cicero vocat Principem & Architectum sceleris, de quo verbo supra initio lib.ι Ehit. Formula: A rchitecti est opus Atqui ratio est architectus. Ergo rationis opus est ἀ- De propositione dictum. Nam Principis certe &Ar-
Fh xς ti opus est Princeps & summum, alijs nimirum, Quae
158쪽
runt faciunda praescribere S praecipere, & singulis sua velut opera partiri & distribuere Assumptio est certa ; Quia ratio est pars Princeps Rarchitectonica, cuius reliquae partes ira α libido sint administrae. Iam rationi respondet imperans, ut cupiditati parens. Nam consilio & solertia maxime aestima-xuxis,qui praest&im perat, infra tib 3. Quare, ut rationis, ita N imperantis sit opus in necesse est . Quo potito, nimirum imperantis opus esse αιυς, ex eo statim efficitur, imperantis quoque virtutem debere esse perfectam. Formula: Vbi opus οι Λαῖς, ibi virtus perfecta sit necesse est. Quid ita ZQuia opera virtutibus perficiuntur. Qua ex re consequitur, virtutes operibus respondere debere. Iam imperantis opus est ἀπιλιυς, ut iam dilium. Ergo & virtus eius perfecta sit necesse est. Concludamus igitur, eum, qui aliis praeesse&imperare velit, omnibus virtutibus cumulatum,& perfecte bonum esse debere, propter opus seu operis magnitudipem. de quo insigni loco id est, de imperantium & Principum virtute dictum notan 'ill& supra lib. 8 Ethic. o insta tib 7.cap. et . Haec igitur est imperantis virtus; parentium non est tanta, quia neque ossicium. Itaque tanta esse debet, quanta operi α muneri sit necessaria, ut militis fortitudo, mercatoris 8c quaestoris iustitia. και - η υ . J Nunc de muliere & viro, quorum Plato Virict muquidem seu Socrates Ibs. δε Rep. eandem temperantiam,sor. Iteris vir titudinem ,&c. esse voluit, sed perperam, ut ex prioribus in- tres. telligitur, ubi uniuerse hoc est explicatum de discrimine inter imperantem & parentem. Alia est igitur fortitudo viri ἀρ- ουκῆ, id est, principalis seu quae ad imperandum valeat, alia mulieris: at id est, quae ad parendum tantum valeat & ad seruiendum. Nam mulieres saepe nimis timidae &ignauae nihil recte faciunt. Sic alia est mulieris temperantia, quam viri. Q are & infra lib. 3 cap. 3. timidum potius Virum cum fore ait, qui tantum ad mulieris rationem sit sortis, mulierem eam garrulam potius quam temperantem & mo- . Aestam lare, quae ad viri rationem sit temperans. Maior in viro fortitudo, in muliere temperantia requiritur. Hinc mae adulteram maritus occidere, uxor adulterum ne digito attingere poterat, inquit Cato apud Gellium lib. Io.
159쪽
ὶ ο IN CAP II X. LIB. I. POLIT.
Perspicuum vero hoc & particulatim magis considerantibus. Universenamque differentes se ipsi fallunt, ut quia virtus vel est qua animus bene sit affectus, vel qua bene agat, vel quid eius gen ris. Multo autem melius differunt, qui virtutes enumerant, Vt Gorgias, quam qui ita definiunti Quare oportet, ut Poeta de muliere dixit, ita extistimare esse in omnibus: mulieri decus affert silentium.Sed non iam hoc in viro.
COMMENTARII. Singulatim cur satius
ΔΓλινδε τοῦ ra. J Virtutum dissimilitudinem adhue doeuit uniuerse & generate nunc eam cognosci & singulatim posse adiungit. Quam singularem de virtutibus docedi rationem uniuersa & generali ait esse meliorem & certiorem. Nam eos qui geneiatim de virtute explicant, alii eam esse bonum animi habitum, alij facultatem ad recte & bene agendum, alij rc tam & persectam rationem, alij aliter , facile4n errorem incidere; melium orgiam facere, qui singulatim virtutes viri, mulieris, pueri, senis sit persecutus vi& apud Platone in Menone,άλλ ου χαλεπον εἰπεῖν o. Quod praeceptum de virtutibus explicandis, &c. supra commemorauit lib. a.Eth. cap . ubi generales de virtute diputationes, qui de Orationis amplificatione & extenuatione non singularia,sed uniuersa persequantur, dicit κιηνολογεῖν. Eius autem praecepti ratio haec est , Quia virtutes in vitae usibus & actionibus versentur, actiones in rebus singulis, quae pro attributorum differentiis semper varient. Itaque etsi adhuc docuit uniuer-se,aliam imperantis,aliam parentis esse virtutem: Idem nuereistius & in singulis virtutibus perspici posse ait. Verbi gratia apud Sophoclem in Aiace maseoph. Aiax uxori Tecinessae
ipsum monenti, mulier, inquit, mulieri ornamentum affire taciturnitas. Virtus igitur mulieris est taciturnitas & silentium ; vixi non item, sed oratio prudens, ut Hom. Od ποι. ubi Telemachus Eandem mulierum virtutem & Euripides laudat in Heractidis. Gorgias
160쪽
custodiam rerum domesticarum, ut viri Rerum publicarum curam. Ad hunc autem locum de aetatum &sexus dissimilibus A singulis virtutibus pertinent ea Ciceronis r. O . Et quoniam ossicia non eadem disparibus aetatibus tribuuntur. &c. Quare & Aristoteles in describenda optima Repu- ilica hanc rationem & viam tenuit, ut separatim, quae ossicia seu virtutes sinr pueri , quae adolescentis, quae viri, quae
Seriis, quae Mulieris, etsi huius rei magna pars peribi, instalibro S.
T E X T V s. Quia autem puer est imperia His , certe huius
quidem & virtus non ipsius est ad ipsum , sed ad pcrfectionena,&eum qui praeest. Similiter vero &
serui ad dominum. Posuimus autem, utilem esse seruum ad necessaria. Quare perspicuum,& virtute exigua opus habere, & tanta ut neque per intemperantiam neque per timiditatem deserat ο-
'Eπει Κοπαῖς. JNunc de puero & eius virtute, tuo referri Pueri& quanta esse debeat.Pueri igitur virtutem ad patrem vel ad Praeceptorem aut perfectu referendam esse ait,non ad ipsum
puerum. Quid ita3 Quia puer est imperfectus. Ergo ad patrem vel praeceptorem tanquam perfectum, ut omnia imperfecta referri debent. Hoc est, pueri virtus non ex ipsius pueri captu est metienda, sed accommodauda monitis patris aut praefecti,nimirum ut sit tanta,bs ut parere possit. Eadem & virtutis seruorum est ratio, ut ad Dominum resexatur, tanta nimirum ut sit, qua Domini iussa suscipere & ρομiicere possit. Ad summam,virtutis pueri modus & norma est pater,aut praesectus, serui dominus. Ex quibus intelligitur, quanta pueri debeat esse virtus, quanta serui: tata nimirum, L opera vel a patre, vel a domino iussa S praescripta, vel e brietate aut venere & intempexantia, vel nimia timiditate Mignauia, ne deserant, id est, ut ossicium quisque suum faciat patre vel domino praescriptum. Nam serui non omnino pullam, sed exiguam saltem virtutem esse debere cum ex prio-