장음표시 사용
331쪽
Solutio. δ.Ratio. a. Ratio ausimonio. III. Ratio,
ira IN CAP. III. LIB. III. POLIT.
ma duntaxat, nimirum Aristocratia. quod & infra iterat lib. - in hac, inquam, usuuenire, Ut eadem ciuis imperantis tamen sit virtus, quae viri boni. His autem explicandis propter duo ciuium genera praeclare disserit de utriusque ciuis virtutum discrimine. I ιι ν λ τον αρχν, ἀναπουλαῖον. J Docet,eum qui praees bene, seu magistratum bonum debere esse virum bonum a gumento sumpto a communi hominum opinione & sermonibus. Nam de vulgo dicimus, non posse quem esse magistratum qui non idem sit vir bonus & prudens. De prudentia res est perspicua, ut quae sit virtus maxime ιις ηκη, Vt paulo insta. Idem & de Politico dici solet, esse eum virum prudentem & sapientem, adeo quidem, ut vulgo alios sapientes vix norint quam politicos. Iam vero in quibus est prudentia, in
iis lem ut reliquae virtutes in sint, necesse est propter virtutum connexum,de quo supra lib. o. Ethic. cap. vlt. Praeterea ni magistratus sit idem vir bonus & iustus; non erit magistratus bonus, sed tyrannus & pleonectes. Sed enim dicet aliquis, non ina istratum tantum, sed alios quoque ciues bonos oportet esse viros quoque bonos. Respondeo,magnum
inter eos, qui praesunt, &eos, qui paret, esse di scrimen: quod Aristoteles docet, & ex vulgi iudicio, & Euripidis testimonio. Nam & vulgo aliam statuunt disti plinam & institutionem principum, aliam reliquotu ciuium esse debere. Quam sententiam de dissimili institutione etiam usu comprobari adiungit. Nam Regum & principum virorum liberos artem equestrem & rem militarem discere, aliorum ciuium liberos non itent. Apud Euripidem autem dicitur, viros principes Scin bello & in Republica non tam verborum & orationis i nocinia & elegantiam, quam res ipsas curare & his studere debere: quasi dicat: Alii ciues student eloquentiae: principes studeant, quemadmodum & in pace & in bello bene Rempublicam administrent. Haec enim Euripidis est sententia, cuius verba concisius hic afferuntur, extant integriora apud Stolaum cap 33. Aprinripib. riuitatum. Hoc discrimen studiorum inter principes & alios ciues expressit & Virg. libr. MDescribent alii melim, &c. Ex his perspicuum est, aliam esse virtutem eius qui praeest, aliam eius qui paret, Sceandem ense virtutem eius qui praeest. & viri boni.
Ei ἡ αὐτη αρε . J His verbis Aristoteles concludit hare
332쪽
duo coniuncte & implicate, virtutem viri boni & boni ciuis qua docetuν non esse eandem . atq; virtutem viri boni & cuiusdam ciuis, no eandem id est,eius qui praeest, esse eandem. Prioris haec lit formula esse viri ci Si virtus eadem est viri boni & ex civibus eius tantum qui uise boni praeest : Ergo virtus non est eadem viri boni & ciuis omni virtutem. no,id est, α πλως, absolute. Nam si τ τοτης tantum est pa iis . id est, eius qai praeest: Ergo non rei uniuersae. C ertum est autem, praeter eos, qui praesurir, alios quoque esse ciues, eos qui parent. Atque ita tertia haec est ratio, qua princeps quaestio viri boni & boni ciuis virtutem non esse eandem consi metur. Antecedens, quod dixi, esse posterius, πινὸς τοι πολιτου, ex prioribus iam est certum. Neq; vero mouere quem
debet, quod &hi,qui praesunt, sint in numero ciuiu; & propterea si eius qui praeest,& viri boni eadem est virtus, ciuium quoque eadem virtus esse debeat. Nam alia est virtus eius Ratio. qui praeest, alia est 'eliquorum ciuium, alia est ratio principum,alia priuatorum: quo pertinet &Iasonis dicitum, cuius Ial dictum. tanta fuit magnitudo animi & regnandi cupidi ias, esurire&fame necari ut se diceret,ubi non imperaret, ouasi qui priuatus & absque imperio non sustineret vivere , quemadmodum nec Caesar, & multi magnorum virorum liberi, qui vix possint cum reliquis vivere, inquit Cic. lib. t. c. quo ingenio fuit & mulier Agrippina, ad quam Tiberius Imperator
Graeco versia ex poeta aliquo sumpto, teste Ruetonio, si non dominatis filiola, iniuriam te accipere existimas; dc Tacit. lib. . eadem de re. Audita haec raram occulti pectoris vocem elicuere, correptamq; Graeco versia admonuit, ideo laedi, quia non regnaret. Versus Graecus a Sueton. , Tacito Latine prolatus qui fuerit, non fatis constat. Gulielmm Cante-ru libr. 6. nouar. Dct cap aci. haec verba fuisse coniicit: congruenter Suetonio, sed Tacito congruentiora & accommodatiora videntur liqc Iasonis verba si pro ατ νυ scribatur ποινῶν, & ποινειν Valeat PCena assici, ut quemadmodum Iasbia dixerit se velut puniri, si non regnaret, ita & Tiberius de Agrippina, id laedi, quia non regnaret: atque ita αpro ori scribendum esset
333쪽
Verum enimuero laudatur posse imperare di posse parere: & spectati ciuis virtus esse videtur posse bene imperare & parere. Quod si igitur viri quidem boni virtutem facimus ad imperandum
aptam,ciuis vero utrumque,non peraeque Virum
que sit laudabile. Quia igitur videtur is qui prsest,
utraque debere discere, & non eadem quae is qui paret;Ciuis autem utraque scire, & Vtraque participare:hinc id quis intelligat.. Est: namque imperium seruile situm in rebus necessarijs, ut dicun- tur, quas cum, qui praeest, non est necesse scire,sed potius uti. Altera vero res est & seruilis: alteram dico, posse & seruiles actiones facere: plura utem seruorum gentra dicimus. Sunt enim plures operae, quarum partem unam tenent opifices: hi autem sunt, ut& nomen ipsum indicat, qui manibus vi ctum quaerunt, in quibus & sordidi artitaces. Quare olim apud quosdam opificibus non ςommunicabantur magistratus, priusquam extremus factus est populus. Eorumigitur, qui ita parent , opera non oportet bonum neque politicum neque ciuem discere, nisi forte usus sui secum causa: nam sic non fiet amplius, ut hic quidem sit dominus, ille vero seruus. Verum est imperi in quoddam in genere pares & liberos: hoc enim cuuile esse dicimus imperium, quod eum, qui prae' est, oportet parendo discere; ut praefecturam questrem, qui praesecto paruerit; praeturam belli, qui praetori;& tribunatum,qui tribuno;& centu rutum, qui Centurioni: horum autem virtus es hquidem aliat bonum yero ciuem oportet nosse dc
334쪽
COMMENTARII. posse & Parere & imperare. Et haec virtus est ciuis liberorum imperium nosse utrinque, & viri adeo boni utrumque:etsi alia est species temperantiae &iustitiae ad imperandum aptae. Etenim eius qui
paret quidem, liber vero est. perspicuum non una
esse virtutem,ut iustitiam; sed quae species habeat, quibus praesit & pareat, quemadmodum viri&mulieris ali est temperantia & sortitudo. Nam vir timidus videatur esse, si sic fortis sit, ut mulier fortis;& mulier alia,si sic modesta sit ut vir bonus. Siquidem & Oeconomia alia est viri quam mulieris: nam illius quidem quaerere, huius vero con' seruare est officium. Prudentia autem sola virtus est eius, qui praeest propria: aliae namque necessa rio videntur esse communes & parentium & im-Pςrantium. Parentis ccrte virtus non est prudentia, sed bona opinio: parens namque est velut tibiarum opifex; imperans vero tibicen, qui utitur
sci licet tibus.) Vtrum igitur eade quidem sit vi tus viri boni, & boni ciuis, n alia, & quomodo a Iia, ex his intelligitur
CO MM ENTARI L'Aχ ι Reprehendit quodammodo Iasonem & eius ambitiosum ingenium, qui nihil aliud quam
imperare nosset aut vel let, cum utrunque, bene & parere M
imperare,sit laudabile. Et haec praestantis ciuis virtus & officium esse videatur, utrumque ut norit&possit: quae duo, id est, utrumque hoc & esse laudabile, & ciuis praeclari esse onficium, paulo infra docebitur.
Eiων τ in b. J obseura verba, quibus tamen differentia I V. Ratio
ciuis de viri boni confirmari videtur, hunc in modum : viri boni virtus est eis θαἰ, in imperando posita. Ciuis boni virtus non tantum iii imperando, sed & parendo. Ergo utriusq; non eadem est virtus, sue, ut Aristoteles, non peraeque lau
335쪽
ς IN CAP. Ii I. LIB. III. POLIT
dantur, quae in viro bono & in bono cive. Laus virtutum ea propria, Iupra tib i. Ethic. cap ra. laudis nomine virtutes indicantur. Atque ita haec velut quarta sit ratio, qua doceri possit, aliam esse virtutem viri boni, aliam boni ciuis: etsi haec ex tertia manat, ubi boni viri & boni principis virtutem eandem esse ostendimus, boni ciuis non item. At boni viri virtus, inquiet aliquis, non tantum est in parendo, sed etiam in imperando, ut in s. dicetur. Respo deo maxime esse in imperando : propterea quod cum virtutes duorum sint gen rum, aliae ad parendum, aliae ad imperandum aptae,& ex his duabus aliis sint praestantiores, omnium autem virtutum praeliantissimae bonorum virorum sint propriae: efficitur, quod diximus,boni viri virtutem ,etsi in parendo qumque cernitur, tamen in imperando maxime consistere. 'Eπῶ ἔν mo. Interpretes ita reddunt, quasi verbum, tanquam genus primo ponatur, cuius partes duae
dum: Quemadmodum igitur interdum utrumque horum
Videtur, nempe, & non eadem oportere discere parentem &imperantem,&ciuem utrumque oportere discere. Nos aliter expetessimus, verius quidem meo iudicio. Nam Aristoteles hoc loco exponit, de quibus rebus sit explicaturus. Docet autem non duo, ut illi putant, sed tria, haec videlicet,eum qui praeest, utrumque scire oportere, & non eadem tamen, quae debeat is qui paret: Civem denique&ipsum utrumq; scire oportere, parere & imperare. Est autem tota haec disputatio propter Aristotelis verba haud scio an non saepe me docti obscurior. . Nos eam in duas partes tribuamus, quarum priore de iis quae sint discenda, altera de virtutibus explicetur. Quatuor autem hi sunt attente distinguendi; vir bonus, bonus ciuis, bonus princeps, & bonus subditus seu parens. De his igitur videamus, quae & quisque discere debeat, & quae cuiusque sit virtus, quorum hoc ex illo intelligitur,&manat. De his igitur quae discenda sint, imperii adhibita distincti one docet Aristoteles. Nam imperium aliud est herile, aliud ciuile herile in rebus neces artis ad vitae cultum cernitur, quo pertinent & operae seruiles opificum: Civile autem imperium non est in seruos, sed in liberos, seu genere pares. Hoc discrimine cognito & praemunito, Aristoteles ait, in herili quidem imperio discrimen esse inter illos
336쪽
quatuor, in ciuili non item, id est, in ciuili omnes eadem debere discere&nosse, nempe bene parere & imperare, in herili non omnes eadem debere nosse. Nam subditos possediscere artes seruiles,reliquos tres, virum bonum, bonum ciuem& principem non item .de principe viro res est certa : de ciue dc viro bono haec videtur esse ratio : quia impedimento sint virtutibus boni viri de boni ciuis. Nam qui opificum artibus distinetur,ei non satis est otii vel ad virtutes bene acquirendas,quod est viri boni, vel ad ciuis officium recte obeundum, in parendo de imperando positum. Hi igitur tres neque seruilia munera, neq; opificum artes discere debent, nisi sorte sui usus causa, hoc est, quia quaestum ex iis non fa- iciant, sed vel animi causa,vel ad proprium v sum: tunc enim non sit,ut alter sit Dominus, alter seruus, id est, cum sivi usus vel animi causa opificis artem discit, non seruum se facit,vel vendit aut locat suam operam ; quod faciunt plerique opifices, eaque propter quodammodo sunt serui,supra cap. vlt.
O paulo insta. Cuius generis Fabius pingendi Romae olim,& nuper Carolus V. Imperator sphaeras & horologia conficiendi artem, Alsonsus Dux Ferrariensis fundendi tormenta bellica, Turca Solymannus conficiendi acus didicerant. Seruilia autem munera nunquam hi discere debent, sed se uilium muliorum peritis uti: hoc ab iis postulatur, ut uti norint,scixe non item, ut Uc,o supra latim lib. r. Et haec quidem de herili imperio. Deciuili, ait omnes eadem discere scire oportere,parere videlicet & imperare. De principe, cur Princeps scire debeat imperare, res est facilis: cur idem parere nossς xur impera- debeat, docet bifariam. Primo quia imperare discatur pa- reo par rendo, quod confirmat ab impexiis de magistratibus milita- repti se dejribus. Nam hunc demum optimum fore imperatorem, id beat. est, praetorem belli, qui imperatori aliquando paruexit. Ea- r. Ratio. dem est & praesediti equitum & tribuni & centurionis ratio. Deinde concirimat id in communi quodam dristo, difficile a. Ratio. esse factu, ut qui nunquam paruerit, bene imperet. Quod praeclarum veterum dictum, tanquam prouerbium, est &apud Platonem, AN Vmντα : oportet autem, inquit, de Omnibus hominibus ita quemque existimare, nunquam laude dignum fore Dominum, qui ipse non seruierit. Et apud Cic. lib.3 de legib. ubi de magistratibus : neque solum iis,inquit,pret cribendus est imperandi, sed etiam ciuibus obtem-Pcrandi
337쪽
3i8 IN CAP. III. LIB. III. POLIT.
perandi modus Nam & qui bene imperat, paruerit aliquando necesse est & qui modeste paret, videtur, qui aliquando
imperet, dignus est e. Princeps igitur nosse debet non tan- Subditus tum imperare, sed etiam parere. Contra de parente seu sub- eur utrum- dito, cur nosse debeat parere, Deile est: cur imperare, haecque nos fortasse est ratio, quia aliquando ad magistratus & imperia
debeat. promoueri possint. De viro bono, cur utrumque nosse de-Vir bonus beat, parere quidem, haec videtur ratio ; quia cum principe cur' viro bono magna sit affinitas, ut supra explicatum:imperare quidem, quia virtuti debeatur i m peri um pra lib. r. parere Vero; quia ut bene quis imperet, paruerit aliquando necesse Ciuis cur ' est, inquit Cic. Ciuis denique cur utrumque nosse debeat, haec videtur ratio; quia hoc usuuenire soleat, ut nunc pareat, nunc idem imperet. Ex his intelligitur, quae his quatuor sitit discenda,quae non, Ex quibus item & eorum quatuor quae sint virtutes, cognosci potest; quae erat altera ha-Trinci , ius d sputationis pars. Vniuerse i g tur horum quatus rea:- subditi, '- dem sunt virtutes, una imperandi, altera parendi, ita ut aliαri boni , virtutes morales sint ad imperandum aptae seu remi, aliae Gu i quate ad parendum: quae virtutes specie inter se differunt, ut suprant easem latius est explicatum lib. ι. cap. vlt. In eo igitur, qui paret revirtim aut in eo qui imperat , iuest quidem fortitudo, sed alia in impe-:. diuersa. rante, alia in parente; in hoc minor, in illo maior & splendidior; ut omnes virtutes imperantium debent esse excellentiores: quia virtutum praestant a imperantibus, ut praestan- cmpsi . tioribus, conueniat. Hoc virtutum discrimen explanat Aristoteles exemplo virtutum viri & mulieris. Nam & horum virtutes specie discrepare. Longe namque maior sortitudo viri debet esse, quam mulieris. Contra maior temperantia& modestia mulieris, quam viri; adeo quidem,ut si vir muliebri fortitudine sit praeditus, ignauus potius , quam sortis h. beri debeat: & mulier si admodum viri sit modesta, alia potius, id est, immodesta potius & petulans censeri debeat,
quam modesta. Neque vero mirum est, tantam virtutum in
viro & muliere esse differentiam, cum & ossici um utrius auein re domestica longe sit dissimile; viri in re quaerenda&pa, , randa, mulieris in eadem tuenda. Etsi igitur eaedem in his
virtutes reperiuntur, non tamen prorsus sunt eaedem, sed
specie inter se dissimiles, qua de re explicatum supra υberitas Imperantis bb r c .vst. Caeterum Yutut ejus, limperat, re e ui qui paret,
338쪽
Paret, reliquae quidem omnes sunt communes: sortitudo, propria liberalitas,iustitia, temperantia, humanitas, magnificentia, tu prum tac. sola prudentia imperantis est propria. Nam in eo, qui tu Paret, non tam prudentia, quam bona duntaxat opinio est necessaria: qua videlicet bene existimet de magistratu seu principe, eiusque legibus & decretis: ut hac opinione ductus magistratui ne repugnet, sed modeste & alacriter eius iussa sequatur. Eleganter autem eum, qui paret,tibiarum opifici, Coparatis
eum, qui praeest, ipsi comparat tibicini, ut quemadmodum huic ille, ita & is qui paret ei, qui imperat, se accommodet,& qua si monentem sequatur. Κω Θ-ἰ αλωζ. J In quibusdam libris est aliter: in aliis αλ ,alia; in aliis denique loquax & garrula Po- frena am probant Septitae fa ct Lambinu . Ego, quia priora
in libris di veteribus&vsitatis sunt recepta, nihil puto mutandum, & legendum pero. non α . α' , id est, si ad modum viri mulier sit modesta, alia Videtur esse, id est, immodesta potius quam modesta. J Verbum ἀγωγά, ut spurium, praetermisit Sepulueda,recte. Nam his verbis eius quoque,qui paret, duas esse ait virtutes in parendo & imperando positas non Vnam duntaxat, eius,inquam, qui paret,& non seruus, sed sit liber. Nam & seruus paret, cuius tamen una tantum est virtus in parendo posita: qua autem parte eius qui parmsunt virtutes,necessario is est vir bonus. Nam virtutes virorum bonorum sunt propriae. quare superuacaneum est σύ sitis ς
De ciue autem quaedam praeterea superest vel reliqua est quaestio. vere namque virum ciuis est,
qui particeps esse ponit imperii, an & opifices dicendi sint ciues. Ergo si quidem& hi sunt dicen
di,quibus nulla est magistratuum communio; fieri no potest, omnis ut ciuis ea sit virtus. Hic enim ciuis. Si vero eorum nemo est ciuis, qua in parte quisque erit collocandus Θ Neque enim inquilia m , neq; peregrinus est. aut propterea nihil ab-
339쪽
;io IN CAP. III. LIB. III. POLIT.surdi dicemus essci: neque enim eorum quae di eta, quicquam sunt serui aut libertini. nam hoc Verum, non omnes dicendos ciues, quibus absq;
non sit ciuitas; siquidem ne pueri quidem iidem sunt ciues & viri; sed hi quidem omnino,illi vero
cum adiunctione : nam sunt illi quidem ciues, sed incoati.
COMMENTARII. . τον πολιτίω. J Disputationis dociue ultima qua Vim v stio hoe loco explicatur, an opifices in ciuium numero esses ' debeant nec ne : in qua quaestione in utramque partem ex plicanda Varia ciuium genera exponit. De eadem quaestione ς & supra lib. o. cap. 6., lib.7.cap. S. ct maxime c. p. 9. Quod de opificibus, idem & de mercatoribus est intelligendum. Primum igitur argumentum affert, quo doceat opifices ciuium quoque in numero esse collocandos hac disiunctione, quae tamen in utramque partem valeat, id est, affirmative Mnegative. Nani siue eos ciues esse aias siue neges, utrinq; est incommodum. Si aias, falsiam erit, quod paulo ante est explicatum, virtutem videlicet boni ciuis in parendo & imp rando esse positam. Nam hae virtutes in opificem non cadunt: propterea quod hae artes sordidae virtutum actiones, ex quibus ipsae tandem virtutes oriuntui, impediant i yt infra latita lib. I.cap. o. Si neges, hoc sequetur incommodum, quod vix reperias, quo in numero ergo sint collocandi. Sic 1 Akoum denim argumentatur; Opifices neque sunt inquilipi, neque
.bis Abis 'peregrini ergo sunt ciues. At hoc incommodum po- okὸ, sterius eleganter refellit, & docet id non effici, hac ratione; Iutis neque serui neq; libertini sint vel inquilini vel peregria Arstum ni,α tamen non sunt ciues. Quod autem quidam afferunt. Ibis argumentum, quo doceant opifices esse cives , quia scilicet ciuitas absque opificibus consistere nequeat: Aristoteles ne-Glutis gat esse idoneum hac ratione; Quia non omnes, sine quibus
ciuitas esse nequit, continuo sunt ciues, ut pueri, sine quibus ciuitas esse nequit, tanquam ciuium seminario, tamen Vera& omnino non sunt ciues, sed cum adiunctione, id est, sunt ciues unperfecti, cum viti sint absolute ciues. Ex his intelligit ut ,quid in utramque partem affciri pollit & soleat.
340쪽
Priscis igitur temporibus apud quosdam opisces vel erant serui vel peregrini , quare hodieque
multi tales. Optima autem ciuitas opificem non facit ciuem. Si vero & hic ciuis, certe virtus ciuis, quam diximus, non omnis neque liberi tantum
erit dicenda, sed qui ab operibus necessarijs erunt
ini munes. Talia autem necessaria obeuntes uni
quidem sunt serui, communiter vero opifices &
COMMENTARII. Eν νοῦ ε πῖσωρχαίοις ονοις Ait, Olim opifices fuiste vel Graci ver seruos vel peres ruos,nullos ciues. Sic enim hic locus est la. res. tine reddendus. Quod idem Plutar. Lycurgum constituisse Lycurgvi. memorat in curgo de indicat Xenophon in lib. de Rep. Lacerimoniorum. Lacedaemonios, ut aliis in rebus,ita & in hoc quoque iustituto secuti sunt Romani, praeter quod antiqui L. timi B omani etiam essent agricolae, Spartani non item idem Romani. nstitutum & in sua Repub. probat Plato lib. S. de leg. in se Dionys. Hacunda sua Resublica, τῶν λων λ:MQ ργων. Haec autem luar. lib. ab Aristotele ea de causa commemorantur , ut horum velut antiqui sub argumento dbceat,an opifex debeat esse ciuis, nec ne. Et ait anno V. C. quidem hoc loco , in optima ciuitate opificem ciuem esse no a 7S. debere, quod paulo infra explicabit distinctius. Quod si vero & opifices in ciuium numero erunt, disputatio prior de vir- tute veri ciuis, quam dixi m us positam esse in bene & parens do & imperando, nonnihil erit immutanda. Nam prius O-r stendimus, hanc esse virtutem omnium verorum citarum; at, opesicibus quoque in ciuium numerum admissis, necessario: consequetur eam virtutem non esse omnium ciuium, sed et eorum duntaxat, qui necessariis operibus sint soluti & liberi. Neque enim ea virtus bene & parendi & imperandi in opifices cadit, ut parendi, certe minime imperandi cadit: hac de causa,quia eum, qui Miis sit imperaturus, virum bonum eiseoporteat,quod in opificem non cadit, ut sit vir bonuς, utpote operis& artibus sordidis usum & actiones virtutum im- tedicinibus ut paulo justa. Opera autem dc munera haecne Disirim