장음표시 사용
341쪽
istosemo- cessaria i quibus, velut contrariae, respondent actiones liberam se opi- rates & ingenua: ὶ duorum facit generum, quorum alia viii Asioperau. priuatim, alia omnibus vel multis praestentur. Illius genetia opera praestant serui:huius,opifices & operarii.
T E X T V S. De hs autem, quemadmodum se habeant, paulo amplius considerantibus hinc erit perspicuum. Quod enim est expositum, si explicetur, erit planum.Nam cum plures sint Respub. plura quoque ciuium genera esse necesse est, maximeq, eorum, qui parent: adeo ut in quadam quidem RImblic. opificem & operarium necesse sit esse ciues, in quibusdam vero nefas, ut quam vocant Aristocratiam, si qua est, & in qua honores tribuuntur ex virtute & dignitate. Neque enim fieri potest, ut qui vitam agit opificis vel operarij,studia virtutis excolat. In Oligarchijs autem operarius quidem ciuis esse non potest : pro magno namque censu magistratus communicantur; opifex vero potest Nam & multi opifices sunt diuites. Thebis autem lex erat, ne cui ad magistratum aditus pateret, qui non decennio soro, id est, taberna abstinuisset. In multis autem Rebuspublicis di peregrini lege asciscuntur. Nam ex ciue matre natus quibusdam in Democratijs est ciuis. Eadem vero ratio est de nothis quoque apud multos. Verum - quia germanorum ciuium inopia tales faciunt
ciues hominum namque penuria has leges f
runt abundantes multitudine paulatim remouent, primum ex seruo & ancilla natos, deinde ex mulieribus, tandem vero ex utroque tantum p Teia te cive natos ciues faciunt. Ex his intelligitur, plura esse ciuium generae &hunc maxime ciuem
342쪽
OMMENTARII. dici , cui magistratus communicentur, Vt Hom rus quoque suo poemate expressit. Hoc. a. ubi o cultum est, ad decipiendos eos, qui una commorantur, fieri solet, tanquam in honorum quendam aduenam: nam cui ad honores non patet aditus, est velut in quilinus. Vtrum igitur eadem analia sit virtus, qua vir bonus & bonus ciuis definiatur; ex prioribus intelligitur. Cuiusdam quidem ciuitatis esse eundem, cuiusdam vero alium,&ilhim non omnem, sed cum qui in Rcp. versatur
& dominatur aut dominari potest vel solus, vel cum alijs Reipublicae.
G'ειους ε τι- πολιτεία . J Quaestio summa huius loci, an opifices ciuium in numero esse debeant, distinctis ciuium generibui dilige tius hic explicatur. Nam multa ense ciuium genera hoc argumento cognosci potest, quod Rerum piab. seu ciuitatum multa quoque sint genera. Si ciuitatum, ergo & ciuium. Quid ita Z Quia ciues ad ciuitatem, opifices in-
tanquam partes ad totum, referendos esse, supra docuimus terra ciues, cap.r itaq; cum pro ciuitatum generibus variant ciues, tum interduus opifices & operarii: essicietur,ut alias sint ciues, alias non: ro no item.
quemadmodii & aliis accidit,ut alias sint ciues, alias risi sint; Vt pauperes seu tenuiores in Democratia ciues esse possunt, in qua libertatis tantum, non vero diuitiaru, habetur ratio, non vero in oligarchia, ubi ciues ex censu aestimantur: ut improbi in Democratia & Oligarchia ciues esse possisnt, in Aristocratia non item. Neque vero pro ciuitatum tantum ge- Ineades peneribus variant, sed in eadem saepe fit ciuitate, ut idem alias cis late trast ciuis, alias non sit, ut saepe fit, ut libertini,id est,non inge--ciuisnui, ut non ex utroque parente, sed ex altero tantum ciue, si- V, ab iue patre sue matre, nati alias sint ciues, alias non sint; cuius est. rei & varietatis cum aliae sunt causae, tum pla runque
γανθρωπια, id est, hominum & ciuium penuria seu inopia, qua coacti ad supplendum ciuium numerum saepe coguntur ciues facere peregrinos, semiseruos, id est, libertinos, αξxo ciuibus agnoscere, qui vel alterum parentem ciuem ha-X 1 beant.
343쪽
,αι IN CAP. III. LIB. III. POLIT.
beant, qui alioqui ciues non sint geniti seu veri, sed nothi seu
spurii & adulterini. Hos namque veros ciues vulgo plaertq; veteres existimabant esse, qui utroque ciue parente edeat nati; alios vocabant nothos: quo in nothorum numero ci- . uium habitus est& Themistocles Athenis, teste Plui. initio. Themis. Quae ciuium verorum & nothorum distinctio Athenis cum paulatim exolesceret, lege lata tandem a Pericle est restituta& confirmata & ab eodem rursus infirmata, te- se Plui. in Pericle extremo. Romae eadem citauim distinctio etiam lege confirmata fuit. Nam lege Mensa cautum fuit, ut qui ex parentibus ciue & peregrino seu peregrina esset natus, deletioris conditionem sequeretur, id est, esset peregrinus, non ciuis, si vel alteruter parentum esset peregrinus, te- se Vin instes cap s. Hodie alio fere iure utimur,& solum patrem spectare consuevimus recte : Propterea quod in rebus ciuilibus ut est quaestio de cive, ut est agnatio, ut est osticium, dignitas, consulatust pater, non mater, cuius in naturalibus quaestionibus, ut in libertate ratio haberi solet, spectatur: qua de re disputant Iurisconsulti subiit. desatti Lo minum. De ολιγαν λωπια dictu lanest. lupra lib. a. cap. . ubi de Laconica ολυ θωπία & Rege Cleom. qua ratione Roma quoque veteres in seruis armandis & libertinis ciuitate iusta donandis saepe usos fuisse constat. Ex quibus intelligitur, cum multa esse ciuium genera, tum ali uri alias esse ciuem, alias non. Ad eundem igitur modum de .pificibus quoque, operariis & mercatoribus erit sentiendum, alias ut iidem sint ciues,alias ut non sint. Nam in Aristo cratia quidem tres hi ciues esse nequeunt, propterea quod in hac ciues ex virtute spectentur, cui virtuti impedimento sint opificia, ope- Iaz, & mercatura. quam rationem non tantum Aristoteles hoc loco, dei a libr. cap p. sed ipse Plato attulit lib. s. deleg.&resipia, vitaeq; usus communis confirmat,quam parum haec hominum genera virtutis studia curent, quaestui tantum & auaritiae dediti. In Democratia autem, ubi mera libertas spectatur, ciues hi esse possunt. In obgarchia vero, ubi diuitiae spectantur, mercator quidem &opitex, quia faepe hi sunt diuites, ciues esse possunt; operarius non item, quia plaerunque egenus. Thebani certe & ipsi hos tres ad magistratus non admiserunt: quin etiam hoc amplius postularunt, ut decennio talem artem non eAG cuisset, ut & hoc
344쪽
loco, & infra libro sexto capit eptimo commemorat Aristoteles οἱ ἔμει πις ει ν. J Obseruandus hic est locus de ratitate A- Aristic a xistocr tia: : eaque propter Aristoteles de Republ. differens rarita . duo tantum Rerum publ. genera commemorare solet, De mocratiam & Oligarchiam, & in his explicandis immorari ; & hac quoque de causa ridet Bod in cap o. methodi hi sorica eos,qui de Aristocratia disputant,ut quet nusquam reperiatur. Ob - ν m. Insignis locus adversus opifices & mercatores ; in eorum vita siudio virtutis non esse locum. Causam supra attulimus.
m vi magnae diuitiae seu copiae, ut & insta lib. . cap. . & contra si exiguae copiae, ut supra bb. a. cap.f. dixi mus.
μ ουν. J Ciuium genera, pueri, viri, libertini, opifices, mercatores, & operae, racti, nati ex parente cive vel utroque vel altero cive, patre siue matre: ex quibus alii sunt perfecti, alii incoati,ut puer alii veri ει germani, alii nothi,alii facti, alii nati, alii deniq; alias ciues, alias non . TM On λεγετ -J Docuit sura cap. r. ciuem esse eum, cui ad honores pateat aditus, quod idem hoc loco, concludens totam priorem de ciue disputationem, confirmat & Homeri auctoritate ; nam Iliad. o. Achilles Aiaci de Agamemnone conqueritur, a quo habeatur,non ut Graecua& ciuis, sed ut peregrinus. Q id ita Quia nullo ab Agamemnone assiciatur honore, quia spolietur honoribus, tanquam peregrinus &aduena. Peregrino igitur non comm ni cantur honores, tede Homero. Hinc Aristoteles E contrario : Ergo cui honores communicantur, non est peregrinus, sed ciuis.' Ara ι που τοτοιουτον. J Ait, ubi haec distinctio honorii com- municationis & ciuium obscuratur, hoc fieri in fraudem Verorum ciuium, quorum loco & falsi obrepant ad honores: quemadmodum & Romae multi obreptilii ciues tandem a veris fuerunt L . Mutia Licinia secreti. Cic. lib.3. O .
345쪽
jis IN CAP. IV. LIB. III. POLIT.
EX cive eognita ciuitatis vi x natura seu desinitione; proximu est explicare ciuitatis diuisionem seu Rerum-Publ. genera; quae prius quam explicat, pauca hic praemunit, duo potissimum, & quidem ex i lib. repetita I. Ciuit tum originem .2. imperiorum genera seu discrimina.
T E X T V S. Quoniam autem haec sunt explicata quod his proximum, videndum, utrum unast tu enda sit Respublica an plures: & si plures, quae",& earum quae sint discrimina. Est autem Respublica Ciuitatis ordo cum malijs magistratibus tum in eo maxime , qui omnium est pri ceps. Nam ordo ciuitatis est ubique eius princeps.
Ordo autem est Respublica, verbi gratia in D mocratijs quidem princeps est populus , in Oli-
garchijs vero cotra pauci, dicimus autem & Rempublicam harum esse aliam. Eodem autem modo
dicemus & de alijs. COMMENTARII.
'E,αι A MIM. J Affert initio quaestionem priori proximam optimo ordine,una ne sit Respubl. an plures; & si plures, quae,&c. quam quaestionem, ut modo monui, proximo quide cap. s. explicat & persequitur: hic tamen velut semina quaedam,ex quibus illa sit explicanda, iacit. πολωία,inquit, est ordo id est, Respublica est ordo ciuitatis,est anima, sorina & descriptio ciuitatis. Ea autem politia quae sit, cum ex aliis magistratibus, tum ex eo maxime, penes quem sumina est potestas & imperium, cognosci potest. Itaque ad inuestigandum Reipublicae genus necessario cognoscendus est is, penes quem siummum est imperium. Formula:Politia cognita, cognoscitur & ciuitatis genus. At politia ex summo imperio cognoscitur. Ergo ex lumino imperio & ciuitatis genus cognosci potest. verbi gratia, si summum imperium in populo esse cernas, ciuitatis gen' noris esse Democraticu;
346쪽
COMMENTARII. 32 T E X T V S. Supponendum autem est primo cuius rei causa ciuitas constiterit, ac imperij quot sint genera humani,ac de vitae societate. In primis igitur dio. putationibus, i in quibus explicatum de re domestica ac re herili, lictum est, hominem esse quidem animal naturac i uile. Quare etsi nihil aliorum auxilio egeret, nihilominus conuictu expetui: quinet & communis utilitas, quatenus ad quemq; pertinet pars bene uiuen di, cogit, consociat, vel con
iugit. Maxime igitur hic quide est finis & publice
omnib. & singulatim. Coueniunt autem & ipsius uiuers causa. Nasortasse honesti pars aliqua inest, societatemq; ciuilem retinent etiam in vivendo tantum, nisi res aduersae in vita sint nimia . Perspicuum autem, multos mortales mala perpeti vitae cupiditate, tanquam in ea insit quaedam scelicitas& suauitas naturalis.
COMMENTARII. Υπύ τὸν Duo diximus hic velut praemuniri Causa eluia es supponi: Ciuitatis causas&imperiorum discrimina. Tres serieta- igitur ciuitatum causas hoc loco breuiter commemorat,de tis. quibus copiosius supra Γb r.cap. a. Prima est natura ipsa,qua r. iura. liomo ad societatem ciuilem sit factus, adeo quidem,ut etiam cui omnia ad vitae cultum abunde suppeditent, solitudinem nihilominus auersetur, & societatem quaerat,Vt eleganter Cic. bb i. Ossic.extr. Altera causa est communis Vti is Commu- Iitas idonea ad bene vivendum, siue,quod idem valet, indi- millitaugentia, qua fit,ut ad bene beateque vivendum alter alterius opera & rebus adiuuari&instrui cupiat, eum nemo per se sit αὐταρκὴ sed alii plus suppediter,alii minus,&omnes tamen bene vivere expetant: ita tamen, ut ad bene vivendum alii plus, alii minus sit necessarium: haec causia est, scopus&finis & eiuitatum & singulorum hominum ; bene, inquam, betateq; vivere, hoc agunt & ciuitates & singuli, ut suprasa-pusime dictum initio lib. r.cap. a. in prisc. Eandem causam Go-
347쪽
lam e5memorat Plato lib. a. d. Repub. indigentiam n quam,h. Cassa. videatur de pulcerrima disputatio Pol b. lib. M Tettia causit est vita ipsa, quae cum ab omnibus expetatur, mirum non est, s ti ipsa sit causa ciuilis societatis, utpote cum Vita ipsa hac societate conseruetur. Vitam autem ab omnibus cui' dissime expeti vel ex eo perspici ait Aristoteles, quod ptatiq; etiam maximis calamitatibus pressi tamen vivere gaudeant; quasi, inquit, in ipsa vita aliqua insit suavitas& dulcedo; tu ipsa, inquam, vita secreta & separatim considerata, absque fortuna: prosperitate : etsi interdum nimiis calamitatibus
fracti quidam manus sibi ipsi afferunt. In ipsa igitur vita bonum inest & suauitas naturalis, ut in Ethie. dictum upra lib. S.Cic. quochbb.1. defvib. de hac uiuendi cupiditate. M . xime autem in hoc quidem genere vis est perspicua naturae: cum & mendicitatem multi perpetiantur, Ut vivam, & ai Santur appropinquatione mortis confecti homines senectute, & ea perferant, quae Philoctetem videmus in fabulis, qui cum cruciaretur non ferendis laboribus, propagabat ta-Hom. Elad. men vitam aucupio sagittarum. Societas igitur ciuilis noa Amers. 7rs. tantum bene vivendi, sed ipsius quoq; vivendi causa coepit. Opeculia- Nam ne vivere quidem , non tantum commode & bene vi
remea de re uere, solus posset homo. scripsit Tra
tur imperij: nam & in exotericis disputationibus pe dc ijs explicauimus. Nam herilis quidem po
testas, etsi reuera eadem eius, & qui natura seruus& qui natura dominus, est utilitas, nihilo tamen minus ad utilitatem domini spectat, ad serui vero ςx euentu. Neque enim sit,ut serui interitu herilis conseruetur potestas. Uberorum vero imperium& uxoris& omnis domus, quod domesticum vocamus, vel est parentium causa, v et rei cuiusdam Vtrique communis: per se quidem parentium, vetvidemus, alias quoque artes, ut medendi & palae in strae: ex eventu vero de ipsorum sint gratia. nihil enim
348쪽
enim vetat, palaestrae magistru aliquando & ipsum esse vitum ex ijs qui exerceantur, quemadmodum Gubernator semper unus est nautarum. Itaque magister quidem vel Gubernator parentium spe- bonum: horum autem cum &ipse unus fuerit ; incolumitatis ex eventu sit particepsmam hic quidem nauta; ille vero cum sit magister, eorum, qui exercentur, si unus. quare&ciuilia imperia, cum aequalitas & similitudo est inter ciues, vicis. sim cupiunt gerere, prius quidem pro rei natura cupientes vicissim deseruire & spectare vicissim quod sibi sit bonum , quemadmodum ante ipse imperans illius bonum spectabat. Nuc vero propter commoda, quae ex Rep. & magistratibus capiuntur, perpetuo magistratus gerere volunt, tanquam si accideret, ut qui sint infirmi, semper magistratus gerendo bene valeant. Etenim sic fortasse imperia persequantur Perspicuum est igitur, IRespubeas quidem, quq commune bonuinipectent, rectas esse iure, eo quod omnino; eas vero, quae imperantium tantum, omnes esse deprauatas,&a bonis Rebus pubi. aberrantes: Seruiles enim, ciuitas autem liberorum est societas.
'A λοιμί- J Altera praemunitio de imperiorum generi- Imperiorubus hic explieatur, de quibus Scsupra lib. ι copiosius; &pul. diuisio a m
cerrime tib g. Ethic cap. io. Modos igitur seu rationes & fi- ne. nes imperiorum duos esse ait, utilitatem unam communem,
alteram suam &priuatam ; seu squod idem valeti unam parentium, alteram imperantium ipsorum: huius utilitatis differentia imperia distingui. Illud igitur, cui priuata propositast utilitas, imperium esse herile: Cui communis seu parentium, este liberorum, domi domesticum, in civitate ciuile. Nam in herili imperio omnia ad imperantis, id est, Domini mriis sim X s . Vtili-
349쪽
s3o IN CAP. IV. LIB. III. POLIT.
Vtilitatem referri, nihil ad seruorum, nisi forte ex eventu, quia videlicet seruorum interitu ipsum quoq; herile imperium collabatur & intereat. Curat igitur &seruum Dominus, non propter ipsum, sed propter se, id est, curat seruum ex eventu; quia quo melius se habeat seruus, eo meliore quoq; in loco sit futurus Dominus. Ex quibus perspicuum est, in imperio herili omnia ad Dominorum commoditates pertinere: etsi negari non potest, quin utriusque gratia, Domini, inquam, & serui, hoc imperium natura sit institutum,& utriusque in eo vertatur utilitas, Domini quidem ex ope ris serui, serui cx prudentia & consilio Domini. Et hoc est,
quod ait, οντ ,&c. quod & supra explicauimus,M.r. cap. r. In imperio autem aduersus liberos, ut est patrium, v-xorium &ciuile, non priuatum & imperantis,sed parentium potius utilitatem publicam ac communem spectari docet& eo loco Ethicoria & hoc loco argumento reliquarum artium, quae&ipse eorum, quorum sint causa institutae, utilitatem, non doctorum seu magistrorum spectent, nisi exe- uentu. verbi gratia, medendi arti proposita est aliorum salus& bona valetudo : palaestrae, vires eorum, qui exercentur: nauticae arti, cursius prosper & vectorum salus. Fit tamen ' interdum, ut harum artium periti sibi ipsi quoq; consulant, quod in arte nautica semper usuuenire solet; quia gubern tor semper unus sit ex numero nautarum & vectorum; in palaestra interdum & in arte medendi; sed haec sunt ex eventu. aliorum proprie & vere quaeritur utilitas & salus. Eadem
igitur & imperii aduersus liberos est ratio, in quo parentium utilitas per se, imperantis ex eventu utilitas spectatur & quaeritur: de uxorio quidem & patrio imperio quod uno nomine domesticum dici solet, latius eo loco Ethicorum: de ciuili argumentum capit ipse Aristoteles, imperia aduersus liberos & inter pares non priuatam, sed publicam spectare utilitatem, hoc; Quia veteres aequum esse censuerint,vi inter pares imperii esset vicisssitudo. Quid ita Z nimirum quia aequum sit qui tuae aliquando utilitati consiui uerit imperans, eius vicissim utilitati iam parentis tu consulas imperans; quasi veterum haec mens fuerit, imperia ad parentium utilitatem & molestiam potius imperantium esse referenda. Eo autem tempore verisimile est non tam avide fuisse expetitos magistratus & honores, ut ex quibus multum solicitudinis - - & ietio-
350쪽
& molestiae, nullum caperetur lucrum. At nunc, inquit Aristoteles, conuersis imperiis ad imperantium quaestu omnes Rempublicam gerere & magistratus capere concupiscunt,
praeclare scilicet: tanquam ex imperiis & magistratibus assidue expetendis & gerendis medicinam suae ambitioni reperire possint: cui grauissimo malo hoc inesse scribit Plutarchios praeter caetera , ut sola ambitio cum aetate crescat &multiplicatis honoribus augeatur. Eleganter igitur Aristoteles,&tamen salse, in ambitiossis S auaros atque corruptos seu venales magistratus, recte scilicet eos esse facturos coim tinuandis magistratibus, si ea re morbo suo medicinam repererint. Φιμερον noc loco priores duae praemunitiones ad rem tandem accommodantur. Nam cognitis & Rerum-pub. causis, quarum Vnani diximus esse communem utilitatem, & imperiorum rationibus seu modis, quorum unum diximus esse priuatam, alterum communem utilitatemhis,
inquam, cognitis, continuo & Rerum publicarum genera, de quibus reperiendis agitur, cognosci docet, nimirum Resu publicas duorum esse generum; alias rectas, alias prauas: rectas quidem, quibus communis utilitas, priuatas, quibus priuata seu imperantium proposita sit utilitas. Cuius rei rationem,id est, cur sint rectae, quibus communis,cur prauae, quibus priuata sit proposita utilitas, praeclaram adiungit Aristoteles, Are non μὶ , , M. Quia supra docui mus, seruorum esse imperium, in quo spectetur priuata utilitas; liberorum, in quo communis. At ciuile imperium est liberorum, verum, inquam, &rectum ciuile. Qigidita3 Quia ciuitas est hominum liberorum, non seruorum. Si igitur in liberorum imperio communis spectatur utilitas, in seruili priuata: verum autem ciuile imperium est liberorum; efficitur, prauas esse eas Respub. quae ab hoc vero ciuili imperio aberrent &discedant,in quibus, inquam, priuata spectetur utilitas, more seruilis imperii; rectas & veras, in quibus cona munis,mOre imperii liberorum. Tαι eo τοῖς De duobus scriptionum Aristotelicarum generibus, Exotericis & Acroaticis seu Acroamati- Cis, explicauimus supra lib. I. Ethic. cap. vlt. Notum est enim ex Agellio lib. ao. cap. . Plutarcho in vita Alexandri, ClemDze lib. o. Stromatum, Cic.de Finib. lib. a. Aristotelis o pera - fui si