장음표시 사용
391쪽
s IN CAP. IX. LIB. III. POLIT. et
res, alii studiosi optimi cuiusque videantur, pauci uniuerso- ἰ-rum. Idem grauiter monet & Ptito lib . de legib. Itaque desraim se priore quoq; quaestione ita est statuendum:cum quatuor illi
quina ma- ordines in ciuitate reperientur, magistratus & honores non dandi. uni, sed omnibus esse deferendos, maiores tamen viris bonis, diuitibus & nobilibus; minores reliquae multitudini: quae si omnium honorum sit expers, siue dubio hostili in Rempublicam & eius statum animo sit futura, ut supra di- ct um & infra initio lib s.
Πολι- δἰ Dis J Quia modo d xerat, spectandum esse
eommune omnium ciuium bonum ι adi ungit, quis di cen- - γλ dus sit ei uis: & eleganti epito me complectitur totam primi capitis disputationem. Vniuerse quidem hunc esse ciuem, qui & imperandi & parendi sit particeps. singulariter vero &proprie ciuem definiendum esse pro Rerum publ, generibus. verbi gratia, in Aristocratia qui velit&possit praeesse&parere ad bene beateque vivendum, seu scopo virtutis proposito: in Oligarchia qui idem norit, sed scopo diuitiarum proposito.
PERs Erat τ' R. institutam de imperio disputationem
unius potissimum aut paucorum, si magna sit praestantia virtutis aut ciuilis potentiae, An huic uni vel paucis virtute praestantibus imperium totius ciuitatis sit dandum. In qua quaestione explicanda insignem locum communem de praestantia seu exsuperantia virtutis, aut ciuilium opum, aut ci- De frana uilis potentiae copiose tractat. Cuius disputationis haec est ita virtutis summa; praestantiam in omni quidem Republica tam bona aut ciuitu quam vitiosa, sed in hac maxime cauendam,idque ab initio potentia. Reipublicae instituendae; quae tamen si praeterm id albericremedia quoque,quibus ea reuocari possit, commemorat. De eadem praestantia&jupra lib. r. cap. in princ. &eleganter Cicer. lib.s. I secut quaest. Est apud Heraclitum physicum de principe Ephesioru Hermodoro squi patria eiectus & Romae exul postea Decemviros iuvit in conscribendis legibus duodecim tabularia, tese Ptin uniuersos ait Ephesios morte multandos, quod cum ciuitate expellerent Hermodorum ita locuti sunt: Nemo de nobis ynus excellat; sed si
quia exstiterit, alio in loco α apud alios sit. An nou hoc ita
392쪽
- COMMENTARII. 37ssi omni in populo Z nonne omnem exuperantiam virtutis oderunt. Quid AristidesZ Malo enim Graecorum quam nostra proferre in nonne ob eam causam expulsus est patria, quod praeter modum iustus esseti Cornesim Nepos in vita Arsi M.
si autem unus est aliquis, qui adeo virtutis ex superantia praestet, vel uno quidem plures,sed qui
explementum ciuitatis cssicere non possint: ut aliorum virtus omnium, aut ciuilis eorum potentia cum illis, siue sint plures, siue unus, sit comparanda:bi non sunt faciendi ciuitatis partes. Nam adeo & virtute & ciuili potentia impares si paria capiant, iniuria asscientur. nam talem probabile est esse tanquam Deum inter homines. quare &leges necesse est scribi in pares & genere &potentia,in hos vero nulla est lex: ipsi namque sunt lex. Etenim ridiculus sit, si in hos leges conetur scribere. Nam dicerent fortasse, quae Antisthenes leporibus concionantibus, omne'; paria habere volentibus,Leones respondisse dixit. Quare &
stracismum propter talem causam ciuitates, quae Deaiocratia utuntur , instituunt: haec namque omnium maxime aequalitatem persequi videtur, ut eos, qui opibus praestare propter diuitias aut cli entelas aut aliam ciuilem potentiam viderentur, ostracisino punierint, N ex eluitate ad certu tempus eiecerint. Fabulis quoq; fertur Hercules tali de causa ab Argonautis relictus: neque enim A u voluisse eum una cum alijs ducere, ut vectoruus longe praestatem. Quare &ij, qui tyrannidem reprehendunt & consilium Periandri Thrastbulo datum ; non omnino bene reprehendere sunt
393쪽
, ι IN CAP. IX. LIB. III. POLIT. 'putandi.Nam ferunt, Periandrum legato de consilio misso nihil quidem di isse,sed spicis eminentioribus vel exstantibus sublatis segetem aequasse. Cuius quidem rei causam legato ignorante, rei es
ipsam vero exponente, Thrasybulum vidisse, via ros praestantiores de medio esse tollendos. Nam hoc non tyrannis tantum conducit, neque soli faciunt tyranni, sed eadem est & Oligarchiarum de Democratiarum ratio. Ostracismus namq; eadem quodammodo vim habet diminuendo pretestantiores,& in exilium agendo. Quod idem aduersiis ciuitates & gentes,qui dominantur, faciunt:vt Athenienses quidem aduersus Samios & Clitos, &Lesolos. Nam cum imperium celerius tenerent Vel occupassent, eos contra paeta deminuerunt.
Rex vero Persarum Medos & Babylonios, alios Gelatiores,quia imperassent aliquando, pe praecidit. Qua stio est autem generalis de omnibus Re-busp. etiam reictis: nam deprauatae quidem, priuatum bonum spectantes, id faciunt: sed res eodem se modo babet in ijs, quae commune bonum spectant: quod perspicu um alijs quoque in artibus &scientijs.Neque enim pictor animantem sinat piladem quamuis pulcrum habere iusta ratione ira iorem , neque nauium faber puppim, vel quam sellam nauis partem, neque praecentor eum, qui altius & clarius, quam totus Chorus, canat,Vna canere sinet. Hac igitur re nihil quidem vetabit ciuitatibus concinere Monarchas, si suo imperio ciuitatibus utili hoc faciant. Itaque Ostracisitur lio in praestantsis certis iure quodam ciuiliniti videtur. Quare melius est quidem, legumscriptorei prin-
394쪽
C o M M E N T A R. I I. principio ita quidem Rempublicam temperare,
hac ut medicina non sit opus.Secundo vero cursu
si accidat, dare operam. ut huiusna odi em en datio ne emendetur: quod quidem in ciuitatibus fieri non solet. N eque enim ad utilitatem Reipublicae proprie spectabant, sed vitiose ostracis mis uteba
tur. Quare in deprauatis quidem Robuspublicis proprie quidem hoc esse utile & iustum liquet '
fortasse vero & hoc liquet, idem non esse absolute iustum. Verum in optima Republica hoc est con trouersum magnopere, si qui non aliorum praestantia bonorum ut vitium &diuitiarum &clientelarum, sed virtutis antecellat, quid sit faciundum : neque enim talem ex civitate pellendum Me ciendum quis dixerit, multoque minus illi ini perandum Nais peraeque id esset,atq; si Ioui quoque,partitis imperiis, imperare velint. Reliquum est igitur , ut omnes libenter huic pareant, & tales in ciuitatibus reges sint perpetui.
COMMENTARII. E i A ἰo, et uris . J Summa huius capitis, ut supr3
monuit, quaestio, An si unus aliquis in ciuitate reliquis virtute aut aliis opibus antecellat, ut reliquoria virtus omnium eum unius huius virtute non sit comparanda : an huic uni imperium in reliquos ciues sit tribuendum. Eadem est &de paucis quaestio, quorum tanta sit virtus & opes tantae, ut re- liquis quantumuis multis antecellant. Hanc qu stionem Aristoteles ita explicat, uni huic, siquarido reperiatur, imperium essu tribuendum. Rationes has affert. l. Quia impari- ι. Ratis. bus non tribuenda sint paria: quare cum huic uni reliqui o- mnes non sint pares, iniqua peterent, si imperium cum ipsiuxa uam partiri,ut pares,ambitiose cuperent, non secus,inquit Aristoteles, atque si cum Ioue dii imperium partiri velint: quorum tamen uniuersorum potestas non est ea, quae
cum 'vias Iouis potestate comparari possit: quod aurea sua δε a 4 copula
395쪽
.js IN CAP. IX. LIB. III. POLIT.
copula seu sene indicauit Homerus. Nam si qua aliorum est potestas,est finita, Iouis est infinita. Iam notum est,rerum fi- . nitarum & infinitarum nullam esso inter se comparationem aut proportionem. Iniquum igitur sit huic ab aliis imperari. a. ratis. II. Quia aduersus talem tam praestantem virum ridicuium sit ferre leges, minime certe necessarium. Nam legum hic est scopus, ut ciues in ossicio contineantur, & ad virtutem vi quadam ciuili compellantur,ut praeclare Aristoteles supra Iib , ct vis. Ethic. ct Plato lib. tr. de legibus. Hi autem praestantes virtute viri sua sponte recte & honeste vivunt, quod abi legibus coacti. Ex malis,ut dicitur, moribus leges: viro bono nulla lex scripta, ut de Paulin Apostoli cap s. ad Galat. Or. ad Timoth r. Nam, ut eleganter Aristoteles,viti boni ipsi sunt leges, ut qui sito quoq; exemplo alios ad vi Hirobatio tutem excitent. Ridiculum autem fore, sos viros legibus velle costringere, docet apologo & dicto Antisthenis. Nam cum olim beluarum in comitiis lepores pares partes capturae omnibus diuidendas suaderent; leones,ait Antisthenes,lespondisse hoc fortasse, lepotes prius doceta debere omniupares quoq; in captura obtinenda vires & robur sui sie. Aa nunc fortasse modum responderunt leones. Sed ratio leonina potius haec videtur fuisse, lepores ita concionantes arroptos deuorare, quam argumetis cum iis contendere ; quei admodum cum humilioribus solent potentiores, quib. leones hic comparantur. Et sic Aristis haras,nisellor, alicubi haec eadem commemorat. Superuacaneum igitur Aridic tum sit, serre leges in viros tam praestantes Sc potentes: qua ex re intelligitur leges in pares esse serendas; pares, inquit m 6 Aristoteles, genere de potentia. Vbi generis nomine intelligitur conditio per nae, ut virtute praestantes genere differunt a communibus dc mediocribus hominibus, potentes ab humilibus, nobiles a plebeis. Nam si lex in impares seratur; vana ut sit, necesse est, ut cui potentiores parere sint recusaturi. Si igitur in virtute aut opibus praestantes nullae sunt leges: ergo nec imperium, cuiua vinctata de nerui fiunt leges.
re potentes ut neq; sub legibus, ita nec sub imperio esse debent, sed alii s potius imperare, siue ii sint pauci, siue unus
ecmrmn Hoe loeo Aristoteles insi- Τμβο - gnem locum-aequitate seu de aequalitate ciuium, dede non
396쪽
de non serenda vel unius ciuis exsuperantia, explicare orditur. Et primum quidem hanc rationem & viam usitatam de r. Ratio. iustam quodammodo docet esse in tribus vitiosis Rebuspub. Democratia,Tyrannide & Oligarchia: deinde in bonis quo- 2. que Rebuspubl. eandem non esse improbandam, non quo haec ratio absolute & per se sit iusta aut probanda, sed quia Reipublicae ita expediat. Nam per se & absolute eam ei Ieiniustam.Et in Democratia quidem eam fuisse usitatam,do- 1.cet argumento ostracismi. Nam Athenis poti stimum, quae In Demo. ciuitas Democratia utebatur, si quis ciuium vel gloria mili- eratiu. tari vel alumis, vel affinitatibus & amicorum copiis, aut si- Geraci mili potentia ciuili vel virtute etiam reliquis omnibus diui- mm.bus antecelleret, eum solent urbe pellere exilii quodam genere, quod Ostracismum vocabant: quia ostracis, id est,testulis eius, qui pellendus esset, nomen inscriberetur,ut est apud Plui. in Aristide S in Pericle, ne vir caeteris tantum an tecellens ciuitatis statum mutaret: quae fuit vera ostra cismi causa & vses: etsi Athenis eo saepe sunt abusi, in exilium pel- A se sendo etiam non ita potentes, sed in quos inuidiam vel odiualiquod conceperant. Et hoc est, quod ait: tam ἐγώνε τοτας Sic Themistoclem, Cimonem , Thucydi- Exempla, dem, Alcibiadem, Aristidem, ciuitate expuletunt. Sic & Romani Scipionem liberae ciuitati nimis potentem in exilium
exegerunt. Liuim lib. 3s. Alii neminem unum ciuem tantum eminere debere ut legibus interrogari non posset,nihil tam aequandae litariatis esse, quam potentissimumquemq; dicere causam,&c. Idem ciuitatum seu Democrati aru consitum commemorat & lib.a. Nunc monebant etiam ne Orientem morem, pellendi Reges, inultum sinerent: satis libertatem ipsam habere dulcedinis, nisi quanta vi eam ciuitates eapetant, tanta regna reges defendant, aequari samma infimis; nihil excelsiam, nihil, quod supra caetera emineat, in ci-imatibus fore. sic &Ephesii eiecerunt Hermodorum, Carthaginenses Annibalem. Quare & Cicero hanc aequitatem su aequalitate diligenter in Rebuspublicis servandam monet,eosq; accusat, qui nimia ambitione inter ciues excellere concupiscant. Nam difficile est, inquit lib. r. c. cum praestare omnibus concupieris, seruire aequitatem, quae est iu- sitiae maxime propria, ex quo sit, ut neq; disceptatione vin-m se, nec ullo publico ac legitimo iure patiantur, &c. Sic Sc/ Α a s Han-
397쪽
3νῖ IN CAP. IX. LIB. III. POLIT.
Hanno de adulescente Annibale apud Liu. lib. ar. Antioctimemus, ne Amilcaris filius, dcc. Ego istum iuuenem, inquit, domi tenendum sub legibus, sub magistratibus docendum viuere aequo iure cum caeteris sentio. Talem Thuyrides de- II. scribit Pausaniam lib. r. se Cicero Casarem tib r. O .in Epi-
rn 2Drannide. solis oe Philippicis. Vbi & Antonii nimiam potentiam, & liberae ciuitati nimium grauem accusat. Eadem est&tyran norum ratio. Nam & hi viros sortitudine, prudentia & iusti- tia, his, inquam, tribus virtutibus excellentes, Ut ait Xeno- psion in Hierone tyranno in alioqui alios primores potentia ipraestantes vel necare vel expellere solenti alutis seu incolu- initatis & suae & dominatus sui causa: quud exemplo Peri- andri Corinthioru &Thrasybuli Milesiorum tyranni osten- III.
In Oligar- .hia. Eade ratio aduersus
dit: quod consilium Thrasybuli Periandro datum commemorat Herodotim in Terpsichore & imitatus est Tarquinius Superbus apud Liuium Lb. r. Huic nuncio quia, 3 c. Idem consilium & rationem secutus est &Iacon in Hercule relinquendo. Nam Iason cum multis viris principibus Argonautas vocanio in Colchos nauigans Herculem unum reliquit, quia, inquit Aristoteles, reliquis comitibus nimis antecelleret:ctsi telicti Herculis multiplices causae afferuntur. scholiasio Theocriti Id si 13. hanc affert ; Quia Iuno hoc sit machinata,vt gloria eius expeditionis non Herculis,sed tota esset Iasonis. Seholiastes Apodonii tibi. hanc affert; Qigia, cum omnes Argonautae remos ducerent, Hercules suum fregerit,& nauem Argo in latus inclinauerit, pene ut aquam
accipexet Eadem est de Oligarchsi, ratio, ubi &,si qui caeteris virtute vel opibus praestet expelli solet, & conducit statui, ne, Imperio tandem ad hunc unum deuoluto, mutetur Reipublicae status.)Neque vero haec ratio in singulos, sed in urbes quoque & gentes valere debet, ut si qua sit ex multis ciuitatibus& prouinciis, quae uni imperio pareat, quae inter caeteras caput, ut ita dicam , efferat, eius potentia M spiritus csi minuendi, quemadmodum olim Athenienses represserunt Samios, Chios&Lesbios, Herodot. lib. r. Ovit. Reges Persarum, Medos & Babylonios, Romani Campanos. ,
deleg. Agrar. To κολουειν τους et περεγνὼς. J sic hunc locum emenda uix Ietrus Victorius in libris variarum leci. Vulgo perperam κ ω-
398쪽
uius frangere, &Velut alas praecidere, saepe utitur Aristoteles,ut supra lib. a. ubi de Areopagi ainctoritate imminuta, &infra tib. s. v bi hoc Periandro datum a Thrasy bulo consilium item commemorat,& unde haec sumsit Aristoteles ipse, primus Herodotus, ολουε υμ, pr cidebat spicas. Eadem
tralatione verbo ἐπικοστli utitur infra,quasi contundere. Tο δε ιπυ θ' ολου .a m πιιοας. J Nunc de rectis Re-
bus uti. an &in his ea viros praestantes noli serendi ratio si is M probanda. Nam disputatio, inquit Aristoteles, nobis non est Hlμ ι de hac vel illa, sed de omni Republ. Philosophorum namq; disputationes solet esse ge aerales. Et de vitiosis quidem Re
bui publicis facilis est quaestio, cur ea ratio illis probetur: propterea quod non commune sed priuatum illis bonum &commodusit propositum; nimirum quibus satis sit, ut in suo statu Fusseruentur quacunque ratione & via, etiam improba &iniusta. verum de bonis Rerum publicarum generibus, quibus bonum publicum & commune est propontum, dis scilior est quaestio, propterea quod ea ratio perse&siua spo- te sit iniusta& improba & tyrannica, iusta tamen , nimirum quia Reipublicae status ea conseruetur. Aristoteles i- Argument. gitur hanc de bonis Rebus publicis quaestionem ita explicat: a Anili. hane rationem his quoque Rerum publicarum generibus esse utilem, quod aliarum exemplo artium confirmat, pinsendi , naues aedificandi, & canendi. Quare & bonos reges baculi posse, qua non tantum ipsis, &ipsiorum incolumitari de dominatui, sed ciuitatum quoque & tarentium octo & iv . quieti consulatur. Et hoc est, quod ait: γουτο , &c. Quemadmodum rex Hispaniae Ferdinandus Magni Con- Exc M. salui, viri praeter caeteros gloria militari forentis, vires Mauctoritatem multimodis frangere & imminuere est coa
Bελ ν-ουν τον - - . . J Praeesarum est Aristotelis Pracotum praeceptum politicia': aduersus mala & in comoda ea prin- peoticum. cipio constituendarum Rerum publicarum potius cauenda, quam constitutis iam Rebuspublicis remedia iis quaerenda: : quod iteratur insta lib.,. cap.3. se alibi. Quare melius quoque esse, ut ita Respubl. instituamur, & ciuium ope ex. - quentur, ne unus aliquis postea ita excellere possit: quae ta
men si omi sta suerit cautio, ad hanc velut medicinam erit . , decurrendum E τανον ἄν, quod prouerbio dici solet. Nam
399쪽
Nam nautae si vento destituantur,ad remos,ut ad secundum 'cursum,decurrunt.
'Eνρδυουν ταῖς Concludit disputationem de nimia potentia seu opibus, & de pellendis aut necandis viris praestantioribus. Et eam quidem rationem in vitiosis Rebus pub perspicue esse utilem&iustam,nimirum .ia n, id est quia in iis Rerum pub.generibus eorum rebus,qui do- minantur, sit utilis, & eorum dominatum conseruet: Vere autem & omnino esse iniustam; Quia sui &priuati commodi causa nulla alia viri praestantes iniuria assiciantur. Haec igitur ita se habere, perspicuum est. Illud maxime est controuersum, quid in optima Republica fieri debeat, an & in hac viri vel opibus vel virtute praestantes sint vel necandi vel expellenili. Controuersiae ratio ex una quidem parte; quia huic Reipublicae bonum commune est propositum&ipsa virtus: ergo virtute praestantei pellendi non videntur. Ex altera parte; quia, iis in ciuitate retentis, periculum sit, ne status Reipublicae mutetur. Aristoteles igitur controuersam hane ita dirimit: Cum duo sint praestantiarum genera, una virtutis, altera opum ciuilium: opum quidem praestantiam ne optima quidem in Republica esse ferendam,alteram virtutis esse serendam: quia iniustissimum, & ipsius Reipublicae scopo & hypothesi contrarium, virum optimum, Vel viros optimos pellere aut necare. Q gid ergo huic vel hisset, an huic uni vel his paucis virtute praestantibus totius Reipublicae imperium tribuetur Z quae est princeps huius ca pilis laisto,supra initio huius .explicata.
ARis τοτε Las de Repub. disserens, optimam secutus docendi viam & rationem, qua priore loco generalia,postea explicantur singularia,quet adhuc quidem attulit, sunt de generalia seu generis Uiuersi ad omnia Rerum pub. genera pertinentia: nunc de singulis Rerumpubi. generibus deinceps & ordine orditur explicare. Et primuiri quidem de rectis,postea de vitioss. His igitur tribus reliquis huius libri capitibus de duabus rectis Rebuspub.regno & optimatum coniuncte , quia utrique idem propositus est scopus, virtus: copiose tamen de regno,lauiter de aristocratia xxtr. cap. vlti explicat. Tota autem de regno disputatio bi-
400쪽
membiis esse videtur, & duabus potissimum partibus contineri: quarum in prima regnorum genera & di seri mina e ponuntur : in altera quaestiones δc controuersiae de regno aliquot, Sc haec princeps, an regna ciuitatibus oc humano generi snt utilia, nec ne, varie explicatur, ubi multa praeclara de legibus & earum auctoritate. Videantur de his quaestionibus dc Herodotus Abs. Plato in libb. de Repub. Iser in Nia cocle, Cic. lib.3.de legib Dio copi sissime bb.as. Dio Chr Uomus orator in orationibus de Regno, ct Stobaus. V deantur MIecentiores, Patricam Machiauesim Cancesiam Reip. Florentin Guiciardinis, Ioan. Eodin.Maram Salmonim ct alis.
T E X T V s. His autem explicatis, rectum sertasse sit transire&explicare de Regno. Nam ex rectis Rebus. pubi. unam hanc esse dicimus. Videndum cst autem, an & ciuitati & Regioni. quae quidem bene sit instituenda utile sit esse sub Regio imperio necne, sed alia potius Reipublicae formavit; an utile quidem sit quibusdam, quibusdam vero non sit
utile Primum a. explicandum, utrum unu eius sit
enus, an plura habeat discrimina. Facile igitur oc videre, plura coplecti genera, &imperij modum non in omnibus esse unum. Nam quod in Republica Spartana maxime quidem ex lege R Dum esse videtur, omnium vero rerum princia parum non habet : sed cum fines excesserit, princeps est earum rerum, quae ad bellum, & quae ad Deos praeterea scilicet pertinent Regib sunt at tributa. Hoc igitur Regnum summa velut bellia pi tura & perpetua est. N que enim vitae necisq;
l im, nisi, ut antiquis temporibus, in bellicis expe- i. ditionibus manu habent. Indicat Homerus. Ag memnon namque in concionibus patienter fer