장음표시 사용
561쪽
s 2 IN CAP. III. LIB. V. POLIT.tibus, quarurn interdum aliqua occulte augescit, ut in Democraths&Poliths tenuiorum multitudo. Hoc autem interdu & fortuito accidit; ut Ta-
. renti, cum Principes ab Iapygibus plerique victi& deleti cssent, paulo post Medica tempora ex Politia facta est Democratia:Et Argis cum in hebdomada concisi essent a Cleomene Spartano, Castellanos aliquot ciuitate donare sunt coaeti: Et A thenis Principes pauciores sunt facti, clade accepta ; quia pedites militarent in bello Spartano.Quod idem accidit & in Democratia, rarius tamen. Nam si plures fiunt ditiores, vel augescentibus patrimonijs; mutantur in Oligarchias&Drtinastias.
COMMENTARII. T.ύlia, A J Septem principes'mutuum&connersionum causae, omnium Rerum pub. eommunes, hic primu explicantur:& de tribus quidem, contumelia quaestu,& honore,rem ait esse perspicuam; quantam,inquam hae tres vin
& potestatem seu momentum ad motus mutationes lia j. Cd time beant. Nam de contumelia quidem motus exsistere solent, ubi hi,qui magistratibus praesunt, priuatos contumeliis assiciunt: quemadmodum Romae decemviri, & in his maximo Ap. Claudius, cum ciuis Virginii filiam stuprare moliretur. omni potectate sunt exuti, & partim morte, partim exsilio affecti: sic nuper ob contumeliam in ciuem illatam Alexander Medices dux Florentinus principatum cum vita amisit. Plura huius generis exempla passim hoc libro infra comme- , morantur ab Aristotele. Eadem causa contumeliae&iniuriae Helvetii non ita pridem, excussi, nobilitatis iugo, inducta Democratia in libertatem se vindicarunt : eadem causa&Philippo Macedoni vitam cum Regno, multis quoq; Imperatoribus Romanis, Cato, Neroni, Domitiano,&c. Imperium plaerunque cum vita ademit. Quare diligenter operam dare debent, qui praesunt aliis,ne contumeliose & libidinose aut crudeliter ciues suos tractent siue magistratus siue principes
562쪽
cipes&Reges: propterea quod nulla fere sit causa, quae tam
facile & tam graues Rerum pubi motus, quam haec, excitet. Ad hanc causam, i. contumeliam pertinet pulcherrimus ille locus debeneuolentia ciuium aduersus principes, vel contra demetu principum a ciuibus,de quo loco videantur Cic.lib. 'a. c. Rerum omnium autem nec aptius est quicquam
per duas pag. aut amplius &c. scr.ad Philip . πηλω γλω ἔδετας. c. Iustim in Catilina,vbi de Romanorum veterum moribus; in pace vero beneficiis magis, quam metu imperium agitabant,&c. &elegantissime Micipsa apud Salustium initio Iugurtha. Et orm moriens adflios apud Xenophontem 5br. S. παι . Cornelim Nepos in Timoleonte se Dione. Cicero quoch in ι. Philip. 9 Dio lib.3 .de Mithridate; οἰγνω, οπι ουδενιουδενουτε, c. Altera est quaestus seu lucrum, '
eaque bimembris. Cum fiat alias, ut qui praesunt, vectigalia
di bona publica depeculentur, alias ut etiam priuatorum & s ρη ciuium,vel eorum, qui ipsis pareant,fortunas invadant. Huc pertinet pulcherrimus locus de abstinentia magistratuum: de quo Cic lib. a. sic. Caput autem est in omni procuratione negotii & muneris publici,ut auaritiae pellatur et minima ' μ' suspicio,&c. Eodem pertinent & Livii hac verba in prooemio: ' Caeterum, inquit, aut me amor negotii suscepti fallit,aut nulla unquam Respublica nec maior, nec sanctior, nec bonis exemplis ditior fuit, nec in quam tam sero auaritia.luxuriaque immigrauerit, necubi tantus, actam diu paupertati ac parsimoniae honos fuerit. , Salustii lib. i. historiar. libria. apud Augustinum de riuitate Dei, At distordia, inquit, dcauatitia atque ambitio, & caetera secundis rebus oriri sueta mala, post Carthaginis excidium maxime aucta sunt. Nam iniuriae validiorum, & ob eas discessio plebis a prioribus, aliaeque dissensiones domi fuere : iam inde a principio, neque amplius quam Regibus exactis', cum motum cum Tarquinio bellum & cum Etruria aequo &modesto iure agitatur Huc pertinent tot motus &seditiones Regnoru& Rerum Vectigalia pubi. ob nimia aut noua vectigalia, ut hac de causa mortuo nimia aut, Solomone, in Roboamu orto ab ludatis motu, scissum suit notia. Regnum in Iudam & Israelem, tib ι Reg cap./a. Et nuper Onuph.
563쪽
. Notetur ex Io. Pomari, hip.seu Chron. Saxon.vpi ait anno Chrsi I, ορ. E furti seditionἐ motam obgran- ρ As alienum, quod ab Senatu plebe inscia, contractum 'fuerit, exactione cotidianas qua ab is vita intermissio - ne subinde fiebant. Quam etiam ob causam Henricin Kelnerm consul in vincula contenim ,sequentit anno in patibulum seublati simultaque alia indidem mala ct incommodasint exorta. J it 1. Exemplum esto Venetiarum duplex, de quibus Donat. Gianoti. de ea Reptib. mihi pag. ra. b. J b. Πρ Hinc nouae, quae dicebantur, tabulae apud Romanos , dc apud Graecos εοκοπιαι siue primum a Solone in-LUς Π - ducta , toste Laertio , Plui. Et leges quoque Agrari ποῦ quas, ut ciuitatum duas summaspestes nouas,inquam, tabulas de leges Agrarias, grauiter & Liuium is Cicero spe, eleganter autem lib. a. sic detestantur, Tabulae autem nouae,inquit, quid habent argumenti, &c. Lis lib. a. extremo: ubi Appius 1 extus, inquit, & Licinius. tanquam Romulus & Tatius, in urbe Romana regnent: quia pecunias alienas, quia agros dono dant: tanta dulcedo est alienis bonis praedandi: nec in mentem venit, altera lege, scilicet Agraria, solitudines vastas in agris fieri pellendo finibus dominos: altera fidem abrogari Gum qua omnis humana societas tollitur. Hinc & Catilinae &Gracchorum seditiones, ut es apud Ciceron eo loco. o Plut . in Gracchis, , Antan. Alex. G besi. ciuil. tib r. -e bis γε- H et ινεῖta. J Distinguit Aristoteles causam secudam,mς. & bifariam ea peccari monet; vel publice,vel priuatim. Nam Inuasio bo - interdum eos, qui pra:si1nt, bona publica,id est, vel tigalia&noru I. pm aerarium publicum non ad coinmunes,sed ad suos priuatim blicorum, usus conuertere: quod furtum Romani peculatum vocant: qui pecula- vel in priuatorum ciuium prouincialium ; breuiter, eorum,1 1. 2. Pri- qui parent, bona & fortunas inuadere: quo pertinet locus deuatorum absimentia magistratuum, de quo supia, & motus illide ne- crimen re- xis & nimiis vluris seu foenore potentiorum aduersus tepetundaru . nuiores.
Abstinetia Δ λο, ἡ Σμῆ. J Tertia motuum & seditionum,bello-
magis t. rumque ciuilium caula, honores & imperia, hic explicatur, Nexta Hac igitur causa bifariam fieri ait, ut homines ad motus V Dra seu seditione,impellantur. Nam vel ipsi se omni honore orb
564쪽
tos & expertes esse dolent ; vel suos propinquos, vel amicos aut sodales, grauiter ferentes imperia & honores ad alios omnia vel omnes deferri: Illum adspectari,ctiros incedere honore. Vt est Lucret, initio lib. 3. Quare prudentes Politici aut Principes curare debent, ut magistiatus & imperia iuste mandentur , id est, pro dignitate, id est, idoneis & bene meritis, stultis,ignauis & indignis non item. Nam alioqui, cum videlicet idonei & benemeriti praetereuntur, & indigni imperia & honores soli capiunt: necessario fit, ut illi magno animo praediti, indignos sibi praelatos videntes, ad seditiones concitentur. Hinc olim Romae de consulatu alijsque hono-
non esse temere peruulgandri, aut effuse dandos: alioqui namque eos ob lescere. Raros enim honotes & tenues esse
gloriosos: effusos & peruulgatos esse obsoletos & contem-INepos in vita Miltiaris, o in vita Thraobuli, in n. Ai υπεροχίδ. J Quarta motuum causa, excellentia siue praestantia unius alicuius ciuis aut plurium, a nobis eae plica- ita. ta est copiose supra lib.3. cap p. in quam Iulium Caesarem peccasse indicat Cic.initio lib. r. O . Declarauit id modo temeritas C. Caesaris, qui omnia iura diuina atque humana Peruertit, propter eum, quem ipse sibi opinionis errore fin- aerat, principatum, &c. Sic Lysander Lacedaemone quia praeter caeteros excelleret, Reipublicae statum,tollendo R IO, mutare conatus est, ut seupra diximus cap. r. Vbi igitulaec exstiterit excellentia, ibi plaerunque vel tyrannis , vel id est, Oligarchia deterrima oriri solet: tyrannis quidem, ubi unus aliquis duntaxat caeteris vel praestautior vel potentior; δ α ι ι ubi plures id genus exstiterint. i ιξ θύς. Praeclara est sententia, morbos, Vulnera leu peccata recipublicae ab initio potius cauenda, quam postea quaerendam iis medicinam: qua in re Aristote-
565쪽
1 s IN CAP. III. LIB. V. POLIT.
terdum, quosdam ciues opibus augeri, auctos crudeliter et iniuste vita aut exsilio mulctarent. Sic& Cic. se ipse& seria tum accusat in visolta ad Atticum, qui Caesarem porentia& opibus ipsi auxerint, posteaque contra ius spoliare sint
s. Metisc. Διὰ n φοδεν πιαίθυιαν. J Quinta causa est metus: quem ait esse duplicem. Nam alias metuunt imbecilliores aut tems. nuiores, ne iniuria a potentioribus assiciantur: vel nobiles az. Metus op- plebe, penes quam sit imperium, ut in Rhodo hic accidisse pressionis. ait Aristoteles. Eadem causa & Caesarem concitauit&impulit, metuentem, ne dimissis exercitu priuatus, Romam de& domum reuersus, a potentissimis inimicis opprime Q. Metu retur. Vel metuunt propter maleficia & scelera perpetra-2 36- ra, ne poenas dent: quas Vt effugiant, motus concitare, &Rempublicam potius,quam se, perdere malunt. Hoc metu
impulsi Catilinia,Lentulus&alii treste Salusio ct Cis gra
uissimum motum excitarunt. Eodem metu olim pericles, qui metueret, ne propter male collocatam pecuniam publicam in iudicium capitis vocaretur, bellum Peloponnesum, quo patria eius Athenae interiit, excitauit, suggerenteruero Alcibiade, ut eri apud Plui. in apophthegmatibus. E dem causa grauissimos motus nuper in Gallia excitauit. Huc pertinent & Ciceronis haec verba bb. r. Ossic. Atque illa: quidem iniuriae, quae nocendi causia de industria inferuntur, diispe a metu proficiscuntur: cum is, qui alteri nocere cogi- rat, timet, ne, nisi id alteri secerit, ipse aliquo afficiatur in
Contem Δ ιὼ-J Sexta motuum causa, contemptus,
tam in Democratiis, quam in Oligarchiis euertendis&im mutandis, per exempla aliquot hic explicatur. Nam Democratias quidem euertia diuitibus aut nobi ibus tum facile posse docet, ubi in iis magna rerum seu ordinum est consu-sio & perturbatio, nulla aut exigua iudiciorum vis & potestas, magistratuum descriptio nulla vel iniusta,& quae largitionibus aut corruptelis stant: hac perturbatione obseruata a nobilibus facile plebs opprimi do eius dominatus euerti solet. quod in his quatuor Rebus publicis, Thebana, Megarensi, byracusana, & Rhodi accidisse olim commemorat, R in quibus propteream αρχαο plebs contemni sit coepta, α ἡ nobilitate oppresia. Contra Oligarchiae everti solent ea-
566쪽
em, cpntemptus, de causa: nimirum ubi plebs numerosior α potentior facta locupletum aut nobilium ordinem contemnere,Vt minus potente Sc inferiorern,coeperit quod olim N Athenis & Romae accidisse notum est. Eadem de cause O- lim Regnum Francorum Pipinus, Rege Hilfricho, ut contempto, seu indigno Sc ignavo homine, remoto, occupauit. Et sane magna huius causis, id est, contemptus, vis est & potestas in imperio conseruando, vel amittendo, siue ciuili, siue Mesesiastico, siue domestico : quibus omnibus qui praesunt, magistratus, sacerdotes,& patres a miliae; simul ac contemni coeperint, imperium una disti, luatui & corruat, neceΩse esti propterea quod his, quos contemnimus, dicto audientes esse & parere recusemus. De domestico imperio notum
est ex γι-moκροπα : de ciuili hic Aristoteles, & quaedam Cic. tib a. c. de Ecclesiastico, id est, de contemptu mini- strorum& disciplina Ecclesiae, ut consequatur euerso doctrinae, schismata&haereses ; praeclaruli me Oprianim in episeola ad Cornelium, Legi literas tuas, &c. Et invisola ad Rogat ianum Episcopum . , ad Pu ianum, se in lib. de unita- te Ecclesia, ct in labro de celo ct timore. Contemptus autem causas diuinitus explicat Aristoteles lib. . Rhetor.
οἷον η ον ' ία ς J Quatuor haec e rem pia amplius sunt
quaerenda. Meminit hic praelii in Vinetis facti; eius de Plui. mentionem facit, quo Megalopolitae & Ar hiae a Lacedaemoniis,duce Cleomene Rege, sint superati. ' - Πρὸ της γελων; . De Gelone, qui Syracusis 3c in Sicilia
Tyrannidem occupauit, eaque tamen humaniter est usus,&s a capta. Plut in Dione, ubi Gelonis principatum, ut humanum,laudat. Dion sim maior, ob hanc humanitatem, cum vocare solet non γ λωνα, sed γλώτα Siciliae. Προ τῆς se emo , J Fortasse iii telligit desectionem Rhodiorum a scedere Attico, procurante Alcibiade exule.
Ois, o, ήδεως. J De hoc proelio in Oenophytis reperitan- Camerar. dem veram historiam a ud Platonem in Epit hist, 'im A altilat quos om: ου τοῦ et λεμου, &c. Nam soli bellum Pelii cum quo Chus.
Lacedaemonii, aduersus Boeotos & Thebanos bello susce- θ.1. et D M. pto, cum Boeoti de s lute & libertate periclitaremGr,ambi- Sictb. a. o primum commillo prcelio in Tanagra, tandem auxiliis
heniensium ίn i reliqui socii iam erant dilapsi in altero in
567쪽
1 8 IN CAP. III. LIB. V. POLIT.
Oenophytis commi illa proelio superiores, pulsis Lacedaemo
ν. Augme- Γοσν A A -γαν.J septima motuum causa, incretum ordinis mentum siue decrementum partis vel ordinis Reipublicae,alisuim im dii genter & curiose hic explicatur: quae causa a tertia supra modoratu. explicata qua in re discrepet,facile est videre. Nam illa de v-nius hominis praestantia siue excellentia & magnitudine, haec de uniuersi ordinis alicuius seu partis incremento αpraestantia intelligitur. Est autem hic locus de partium Mordinum Reipublicae statu & incolumitate pulcherrimus; qui status si perturbetur, Rempubi .euerti necesse est, id est, si ordo unus alterum vel qualitate vel quantitate longe superet. Nam supra bb. . cap. ι a. docuimus, partes & ordines ciuitatum aestimari & spectari partim qualitate: ut diuitiis,ge
r. ομολιωMς. nere; partim quantitate, ut numero. Cur autem ex ordinum
perturbatione Reipublicae consequatur mutatio, smilitudine a corpore humano sumpta docet Aristoteles. Nam&in corporibus si partes mutentur vel quantitate vel qualitate, ut linea; aliud atque aliud animal seu corpus exsistere solet, siue monstrum potius: ut si pes sit quatuor cubitorum, reliquum omne corpus duarum palmarum; cum cubitus sexa. εμ ωεις. contineat palmas: eandem partium seu ordinum Reipublicae compositionem Aristoteles libr. . Platonem imitatus, musico concentui comparat: quemadmodum hic & corpus,
. si membra, & oncentus, si fides & numeri analogi quadam inter se respondeant, optime sunt affecta & permanent,contra, si male & absurde, & pereunt: ita & in illis usu- uenire solet, ut & ipsis floreant, si inter ciuitatis ordines proportio quaedam seruetur: pereant, si unus reliquos superci Scopprimat ordines: exempla huius rei affert AristoteL varia:
Incremen- prius tamen erudite & breuiter monet hanc ordinum pertum hoc fit turbationem duobus fere modis fieri: vel occulte & senum: aut occub vel perspicue & subito : sensim quidem, ut in Democratiis te aut pera sere & Politiis: ubi paulatim succrescit tenuiorum numerus Dicuta de cumulus: perspicue vero, ut casu quodam, verbi gratia, si pars aliqua ciuitatis proelio sorte liquo occubuerit, quod de Tarenti, & Argis, & Athenis olim accidisse ostendit: de
quibus exemplis amplius quaerendum. Caeterum in ordinum statu aut mutatione quantum momentum sit positum,
568쪽
ad Attic. O lib. . in Catilinam: ubi in ordinum Reipublicae Romanae trium, senatorii, equestris & plebei cocordia salutem Reipublicae, in discordia pellem esse positam, demonstrat: quem statum ordinum quia primus perturbauit Gracchus, depresso senatorio, & nimis exaggeratis reliquis; Primus quoq; Reipublicae euer r habetur Romanae. Sic olim Athenis Themistocles, optimatum & principum fracta auctoritate,& confirmatis tenuiorum opibus, ἡx A ristocratia siue politia malam Democratiam induxit. Nostris moribus in aliis quidem Regnis platrunque duo solent esse ordines, equestris,& ciuium, seu plebeius: etsi tertius, Ecclesiasticus, huic adiugi fere solet. In imperio plures sunt ordines,principum electorum, alter aliorum principum, tertius equestris ,reliquias Rerum pub. & ciuitatum: qui quidem omdines olim tam eleganter & prudenter fuerunt temperati, Ut haec Vna temperatio non minima & tranquillitatis & diuturnitatis imperii etiam ab exteris causa habeatur: videatur Nico l. Machiauesim in libello deflatu Germania: hodie vetus analogia non parum est perturbata, aucto nimirum valueordine equestri, & Rerum pub. diminuto.
τῆici Verbum, εα , a quibusdam de tem - ΕβIU .pore, sed non recte: ab aliis platrisque de loco, aut certi loci
nomine sumitur,rectius: nam G raeci de tempore non ita lo
qui solent G τ' ἐα ur,am ε ν,&c. verius igitur Hebdoma locus fuerit, ubi proelium fuerit commissum. T- - οἰκ-.J De hoc verbo supra lib.3.
κ 'A'ῆν ως J Haec verba varie reddunt interpretes: quorum tamen sententia haec esse videtur; Athenis quoque principum & nobilium numerum, quia bello Lacedaemonio merere cogerentur,ob cladem terra acceptam ,fuisse deminutum.
chiis exemplo Tarentinorum, Argivorum & Atheniensium ex ordinum perturbatione accidisse docuit idem in Demo- Cratiis quoque, sed rarius, usuuenire, ostendit; ut inquam O ligarchias, ita&Democratias ex ordinum seu partium ciuitatis perturbatione interire : nimirupi si vel nobilium vel locupletum numerus crescat, adeo ut plebeium ordinem , . superare possit. Cur autem rarius in Democratiis, quam in
Oligarchiis, id accidat, causa haec esse videtur, quod in piae- Min 3 xisque
569쪽
xisque eluitatibus maior senaper quam vel nobilium vel locupletum sit numerus.
T E X T V S. Mutantur autem Resp. & sine motu cum propter vile vitae genus, ut Herear ea re nainq; , quod
viles homines suffragijs designarent, magistratus suffragio designari solitos, sortito fecerunt tum propter contemptum seu Oligorian: cum ijs, qui Reipublicae non sint amici, permittant aditum ad summos magistratus, ut O rei deleta fuit Oligar chia, Eracleodoro ex praetoribus uno Dino; qui ex Oligarchia Politiam & Democratiam reddidit:
praeterea propter exiguum:cxiguum autem voco, quia saepe institutorum magna violatio occulte subrepit, dum exiguum contemnitur, ut Ambra ciae census erat exiguus; tes idem vero praeerant e
iam nullo censu: quia exiguum nullo sit finitiinu, aut parum dis repans: turbulentum vero est & no eiusdem esse generis, donec conspiret. Nam vici uitas non ex qualibet multitudine, ita nec quolibet in tempore constituitur. Quicunq; igitur aut inquilinos aut aduenas iam receperunt, plarrique a seditionibus laborarunt, ut Sybarin Achiui una ficum Troegeniis incoluerunt : postea potentiores Achaei faeti Troegenios expulerunt : quae Sybaritis malorum fuit causa: & Thurijs Sybaritae hs, qui una incoluerint. Nam priora omnia habe-xe cupientes, ut in suo agro;sunt eiecti. Bysaniijs
quoque aduenae insidiarij deprehensi praelio su
runt expulsi:S Antisset Chiorum exules,quos receperat, praelio eiecerunt. Zanclari autem receptis
Sambs,ipsi pulsi fuerunt.Apolloniatae quoque hi,
570쪽
COMMENTARI Lqui sunt ad pontum Euxinum, inductis aduenis seditionibus laborarunt. Syracusani quoque, post tyrannidem hospitibus & mercenarijs militibus factis ciuibus, seclitionibus laborarunt,&ad prae' lium quoque Venerunt. Atq; Amphipolitae Chalcidentium exulibus receptis plaerique eorum ab
ipsisfuertit pulsi. Multi autem inde in Oligarchijs
quidem seditiones mouent: quia iniuria assciantur in eo, ut supra dictum est, quod cum sint pares, paria tamen non auferant praemia: In Democratijs Principes, quod, cum non sint pares, paria tamen ferre debeant. Interdum autem ciuitates &propter loca seditionibus laborant, cum Regio natura non sit accommodata ad hoc, ut una sit ciuitas, ut Clazomenis qui in Chytro, ad eos qui in Insula,&Colophon ,& Australes. Atque Athe nis non eodem modo sunt assem: sed populares magis sunt, qui Pyraeum habitant, quam qui in Astu Nam quemadmodum in bel f fossarum, e iam valde paruarum , interualla distinent legio Oes: sic omnis dissimilitudo dissidium afferre videtur. Maximum autem dissidium est virtutis viiij:deinde diuitiarum & paupertatis: atque ita aliud alio maius : quorum in numero est & illud, quod iam explicauimus,c COMMENTARII.
- Μεταεαnam δε αε πιλωι-. J Diximus sutra cap. a. ReΩpublicas mutari bifariam, vel cum motu & seditione, vel absque: de his igitur mutationibus cum motu adhuc est ex- explicatum : nunc d' iis, quae absque motu. Ex quibus pri ma est illa, quae Lia9. ιι ab Aristotele, vilitas de contempta vitae ratio seu genus dicitur: nimirum si magistratus sordi dissimo dc Vilissimo mandentur, indignantibus honestiori-