장음표시 사용
921쪽
ρ- IN CAP. III. LIB. VII. POL 1 T.
1ium sibi arripere, & probare, & alios, etiam eos, qui uastin
imperare debeat,imperio detrudere ac spoliare. Sic ii concludere is posset: Si agere tam est laudabile,ut iam dictui Ergo omnis agendi occasio erit arripienda. At in imperando optima est agendi occasio. Nam, ut vetus est prouerbium, Imperium siue magistratusostendit virti ,id est, in imperiis demum cernuntur facta & officia virtutum: & longe sunt illustriora principum &magistratuum sue publica facta, aut res gestae , quam ciuium priuatae actiones , officia virtutum. Deinde virxutum officia & actiones in imperiis non tantum sunt illustriores & clariores,vtiam dactum est ; sed etiam fie-quentiores. Semper enim qui cum imperio vςlsantur, O c sonem aliquam habent excolcndae virtutis. Ex quibus intest igitur,imperium & dominatum ad edendas actiones α cla xas & crebras esse accommodatissima. Quare cum tantopero actiones situ laudabiles,videtun vijam dictum est j id quoq; inde efiici,imperium quolibet modo esse arripiendum; nulla vel parentum vel liberorum,uel amicorum,vel imis & hone- satis habita ratione. Id quod eo magis confirmatur, quod ipsum summum bonum sit actio quaedam,sive beatum este nihil sit aliud,quam bene agere,ut Graeci isqvuntur,ae: κατ- ων. Notum est autem, summum bonum maxime esse Qxpetendit; unde consequitur, ipsum quoq; bene agere,& proinde psum quoq; agere na ex multis bonis actionib. ipsa ,sue optima actio, i. beatitudo nascitur maxime esse expetendum. Duplex est igitur ratio huius calumniae ; cur in . quam imperia quolibet modo sint inuadenda arripienda:
tum quia actionum praebeant materiam plurimarum & ma- Timarum : tum quia actiones, ut ad summum bonum spectantes,perse maxime sint expetendae.
Hoc igitur vere fortasse dicunt, siquidem aderit spoliantibus, & vim afferentibus ex omnibus retaea, quae maxime est expetenda. Verum fortasse sieri non potest ut adsit, sed falso id ponunt. Neque
enim etiam id accidere potest, ut eius praeclarς sint
actiones, qui tantu non excedat, quantu maritus
3O ri,aut pater liberis aut dominus scruis. Quare qui
922쪽
41ui violat rectu, nihil rem tantii posterius secerit, quantia a virtute discessit. Parib. namq; honestum iustu in in eo quod vicissim. Id erim par est& a quum. Quod aut non est aequum aequalib.quodq; non est par paribus, contra naturam. Nihil autem Corum, qui contra naturam,honestu. Quare si vel 'alius quis virtute & facultate ad res optimas gerendas praestans; hunc sequi honestum,& huic parere iustum est. Debet autem non virtus tantum, sed etiam facultas adesse, siue potestas, qua ad amgendum sit instructus.
No-ωνάλα , . J Priore calumnia siue captionem, qua quis ad imperandi siue dominandi libidinem excitari pollit, hoc loco iam refellit Aristoteles: & primum suo more iis,qui 'pothesis hanc calumniam afferunt, aliquid concedit,largitur, verum- seu probi que esse iis consentit, quod in approbationem calumniae vel- ma θ r- ut argumentum protulerunt; Summum bonum S in agen- gon aduer-do eue positum , & ab omnibus esse expetedum, sue summo sariorum. id studio quenq; quaerere. V erum quod inde essici cupiunt,n λυσ:ς ὐ-- propterea principatus & imperia iure an iniuria quariantur & υmupοάς. arripiantur,& iniustis iras inua ribus optimum & s minum bonum obtingere posse: id vero falsillimum esse, & plane i κ των ἁ ματυν, id est, fieri omnino non poste, praecla-ae demonstrat. Qui res ut intelligatur, paulo altius est repe- renda. Dictum est & explicatum late seu ra libro s. o i m- perium omne vel este in pares vel in impares. Id, quod est inpares, ciuile dicitur siue politicii: cuius proeria est vicissitudo, id est,ut omnes aut plaertq; vicissim & praefuit & pareat:quod ait in Rebus lib. Id autem,quod est in impares, Regnum fere' aut Tyrannis usurpatur, ubi unus aliquis reliquis longe praestantior & impar in eos, ut impares & inferiores, domin tum habet. Iam vero in utroq; imperii genere id & iuri actu Bitiae,&ipsi naturae ac hqnestati consentaneta est,ut in altero uide, i est inter pares, non Fnus aliquis semper dominetur: c d. Vt dictum est in in orbem siue vicissim imperent ac pare' ant. Quid enim iniquiussiue a iure & iustitia magis alie-
923쪽
imm excogitari potest, quam Vt is, qui xirtute & renim usu non excellit,sed par est reliquis, tamen Vnus sena per imiter Ie,nunquam parere,Velitξ Quae dominandi cupiditas in usta Iulium Caesarem eo impulit, H omnia diuina & humana iura Romae confuderit, inquit Cic. bb. r. O . Idemque accidere aliis solet, qui cum sint pares, pari tamen i ure cuni reliquis ciuibus vivere lac ia velint. In altero vero si unus aliquis inrtute & rerum usu ita reliquis antecellat, Vt tan quam Deut liquis inter ciues esse videatur, optimo huic iure uni impetarium debetur, qui de solus semper imperet, & nunquam pareat. Est enim id iuri ac iustitiae contrarium , Ut qui longe reliquis est superior, pari iure cum iis Vivere debeat. Cuius generis heroas,quia sunt rari, recte monuit Aristo eles,
dissicile factu esse, ut veri & iusti principatus siue regna inter homines existere possint. His ita positis quae satis sisera sint explicata,& hic breuiter iterantur j consequitur, falsum elle: quod illi calumnia sua essicere cupiebant, nimirum quolibet modo inuadenda & rapienda essς imperia, quia materiam &causam praebeant honestarum actionum. Nam tum demum causam bonarum actionum praebet imperia, ii iuste siAt par xa, siue si ii imperent,quos ius est imperare, quique ea virtute N facultate sint praedi ti,quq ad imperandum requiritur. Qua squis careat, quo maiore eritini inperio, Vt litan magna tyrannide , eo actiones siue facta perpetrabit & edet scelerati ,- - ra ac deteriora sue turpiora. Nam cum aliis corporis & for-xunae bonis , tum imperiis & magistratibus in utramque partem v j licet, ut docet Arist. lib.1. Rhetor. , seb. 2 Mag. Moral. O . Et hic. ad coni. QuAre vir bonus, opes & imperia na- ius, multa praeclara facinora & actiones edere potest; vir
trρbis improbus contraria. Nam, ut *pr. dictuim tib ι cap a ton. ratum sint iniustitia siue improbitas, arma Scinstrumenta nacta, Vt magistratum, opes & imperium, longe est deterrima. Quare &tib. a.cap. q. monet, improbis noli esse mandandos magistr
tus. Quod magnarum rerum domini facti magna quoque facinora & scelera perpetrare possint: eaque est causa , cur &Plato ob. r. de Rep. ea tantum de causa Philosephis Rempubi gerendam permittat, ne improbis sit locus. Ex his iam efficia xur, eos, qui per vim regna & imperia inuadunt, non tantum inde conseqm occasionem optimae actionis, id est , shm- boni siue beatae vitae comparanda : sed ne ullas quidem
924쪽
praeclaras actiones edere posse: propterea quod eos plane ' ' i ita probos & impios esse necesse sit, qxu no virtute, siue ouod alias antecellant, se i v militia occupent impetrea, & alios stolient Quae quidem tam magna citii iuria & tam graik ifacinus, milium ut polietius tam praeclarum edere p. litot quo illud velut eluatur & cmendetur: neque Via quam is tam praeclare se gerere potest, quam turpiter & longe iure & virtute discellit ea inuasioine. Itaque e si verum est, imperia dc . magistratu velut ansam & occasionem suppeditare honeta τ' stilliinarum praeclari illimarum actionum: id tamen verum non eli, cum, qui magna sit potentia praeditus, siue camquomodolibet imachiis, continuo talem esse, qui praeclaras &honestas actiones sit editurus. Nam id ante Omma necellaifum est, ut imperio quoque sin dignus, id est, virtute caeteris antecellat: qua: nisi ad lit, tantum abest, ut honoristimani mactionum, quin potius dcterrimorum facinorum materiem E occasionem imperiri sinat praebitura, t iam dictunt. Vanum est igitur&futile bphisma, ouo uti quis pollet ex priore di putatione de laudibus actionum ad cupiditatem imperiorum & rapiendos principatus. Et Lic quidem l, in his loci satis obscuri vera, licet paulo prolixior, explicatio esse vi- detur. ': To -ν οντυν Id est: vel virtus vel ipsa beatitudo, quae est rerum omnium Optima &naaxime expeten- da. Neutra certem eos cadere potest qui per vim imperia Sc . principatus irruadunt alienos. Quod tamen captione ea v- tentes sumere sibi do velut ponere vigentur: polle virtutem Gionestas siue ex virtute actiones iii eos imperiorum inua- - . sores cadet e. Id quod falsillinari a cile suo amentum est, ut si a est explicatum. Tοιὸ ,δ ορσιοις. J Breuiter hic attingit duorum imperio- , . rum genera: Vnum in pares alterum in impares: de quibus f s. :
iam dictum. I VJ ι ,ν l ομοιον. J Haec duo eleganter a Grycis con- πιιαν ἀ is nitie usurpati solent, Visupra Lb. a. cap s. Sic Plato Isoc alij mi., loquuntur & V s Ciner. in Epist. ad Attic. tanquam is bν
Tis 3 Plaerumque hoc fieri assolet, ut, qui sunt inter se pares, nolint tamen pari iure vivere; sed aliquid amplius praetri caeteros sibi arrogent, vindicent. Graeci Uegan-
925쪽
-λεον ὀία. e striξίαν VQcant.bEst enim id iniustum, ut inter pares. & similes non sit par & simile siue aequum. Qua de re cepe supra dictum, ut lib. s. cap. r. lib. 3 cap o. ct s. Quod rectCAristoteles ait repugnare naturae. Nam ut praeclare disputat Cicer. lib. p. 6f detrahere alteri sui commodi causis, id est, iniustitia hue iniuria, magis linquit naturae repugnat, quam morbus. ' Hμυκαις Κ ιαμιν. J Non satis planum videtur, quid boc loco Aristoteles vocet -αμιν μακ ὴ M. Videtur tam in intelligere aut prudentiam sue usum ac peritiam in rebus politicis accivilibus, aut naturae bonitatem siue facilitatem &procliuitatem ad res gerendas. N am v t quidam natura ad res ' politicas&Rι publ. phuaesivit inepti: ita albiunt aptistiami, & eo velut natura facti, quos vulgo praeticos dicimus. Hoc enim vult Aristoteles ; eum qui alijs si praefuturus, non tantum virum bonum siue virtute praeditum esse debere: sed
etiam eum, qui sciat imperare, quaq; ad hoc natura sit com- Daratus, & vim ad imperandum siues abeat.
aratus, & vim ad imperandum siue potestatem a natura
ne agendo ponenda : certe & communiter omnis ciuitatis & singulorum vita optima si ea , quae est
Cmelusio A MVT -- ώς. J Concluso est prioris dispii histis, dis talloiub compar xione Virae Vtriusq; , tam practicae quam,tis fibisti theoricae: Vtra sit melior &breuior. Ait autem : Exi js,quae modo sunt explicata, ubi dictum est de actionibus i istis de bonis,eas ad bene beateq; viucdum esse necessarias, &ipsam, vitam beatam nihil esse aliud,ci' in quandam sue bonam actioneim ex ijs inquam j alijs si vera sint,vi sunt, jllud prosecto essici & concludi posse,vitam in agendo posita esse optimam ac laudatissimam, & otiosae longe antepone dam. Et hoc illud est, quod erat in quaestione, siue ivtICtiloquunturi qua de re agebatur. Ait autem,Vita hanc actuosam non tantum, quo ad singulos homines, sed etiam, quo d uniuersas uitatus, id est, breuiter, tam publica quam pii
926쪽
itim sue singulatim esse optimam Nam id quoq; supra e plicatum fiait: sit ne una eademq; tam ciuitatum quam sit gulorum beatitudo: de quo explicatumjupra initio cap. a. . ai
TEXTUS. Verum, ut quidam putant, non est necesse, vitam actuosam ad alios referri: non etiam has tantum cogitationeS actuosas esse, quae euentorum
causa fiunt ex agendo; scd multo magis eas, quae scipsis contentae, quaeq; per sese fiunt contemplationes &considerationes. Nam bona actio finis est: ergo& actio quaedam. Sed & maxime agere dicimus, dominosq; esse externarum actionum eos, qui animo siue mente duces sunt.
COMMEN TARII. Aset κυκῶν. J Dictum est supra initio huim M'.
in hac controuersia de utroq; Vitae genere utrinq; peccari. 'Exporum quidem , qui otiosam vitam probant, duo erratasupra iamqxplicata sunt Eorum autem, qui actuosam & negotio iam suevitaria ciuilem ampletiuntur, duo item peccata ab Aristotele reprehenduntur, eaq; grauissima. De priOre, quod pertinebat ad iniustam principatus Scimperij cupiditatem , Drmam dictunc De altero hic asitus, quo pu- gis, iant Politicile solos in rebus agendis verseri, α Philo sepi O' filo,um.
rum studia mentisq, agitationes & contemptationes non ei se actiones . Huius eorum opinionis fundamentum eo viti
videtur, ut& hic indicat Aristotes s. Quod vita in agendo posita siue vita politica & ciuilis non intra se vertatur, sed Bras spectet, & ad commercia utilitatemq; hominum in vita commiihi reseratur. Et sines verbi, siue Graeci, quod est, siue Latini, quod est actionis , vim & usum spectes Vorimimum e e videt auid, quod Politici asserunt, sita tantum stridia, myi ora re opera , quae vel ad Reipu- philosepho. blicae xel ad priuatorum utilitatem pertinent, proprie esse a- rii vita nonctiones , vitamque in ijs positam dici actuosam siue pra- mmmcticam. Aristoteles tamen eos in crrore Verciri, & viri ctuosas stam non eam tantum, quae vulgo pillδrVmq; ita dicatur, aborum.
927쪽
, quaeq; politicorum est propria; sed etiam eam,quaephiloso phtarum, quaeq; in contemplationi b. versatur,a rosam siue praefica esse dicenda. Imo Philosophorti consideratioues Sccotemplationes digniores esse, quae actionum nomine P deant, quam vel acta Politicorum; vii facta militum. Ideo- que vitam quoque Philosophorum magis esse dicendam actuosam , quam eorum , qui omnes suas actiones, studia diconsilia ad alios reserunt. . Confirmat id quatuor fere ratio- - AUM nilbus , quarum prima, licet subobscurior, his verbis conti
neri mihi videtur ; ἡ &c. Quorum haec sonac
se est sententia: Cum contemplatio sit ipsa vita beata, ut ςxplicatum est libr. to. Ethic. cat penult. iam autem constet etiam ex prioribus, 'itam beatam suae finem optimum esse AMαξι is siue optimam actionem : efficitur, Ut Contempl/tio non tantum sit actio quaedam, sed etiam optima. Altea. Argum. ra ratio exponitur in his verbis; Iquae sumitur etiam ex vulgi iudicio Sc sermoneo Vulgo enim non tantum hi agere aut rem administrare dicuntur, qui opera & manu quid serunt aut elliciunt; sed etiam illi, &quidem multo magis, qui consilio assunt, quique ingenio Sc. ' - . sapientia, quid quomodo sit agendum, praescribunt: quos elegantissime Aristote s vocat mentis architecto sitae ducta . Qua de re locus insignis est apud Ci tironem in Catone
TEX T V S. PIam vero ne eas quidem ciuitates, ab alijssunt separatae, quaeque ita vi vcndi consilium coperint , actionum expertes csse necesse est. Fieri namque potest, ut id quoque per pistes eueniat. Multae enim inter se communicationes sunt par-4ibus ciuitatis. Quod item in quovis uno homine inest: alioqui neque Deus se recte habeat, neque uniuersus undus, tuorum p xer suas ip rum non sunt externae actiones. Perspicuum est igitur, necesse esse,eandem vitam optimam esse&singulis hominibus, & communiter omnibus ciuitatibus & hominibus.
928쪽
A α ου G. J Tertia est ratio siue argumentum sum- aptum ab exemplo quarundam ciuitatum aut Rerumpubi quarum is est situs 5 institutio, ut, velut in litudine aut insula ab alijs omnibus remotae, ipsae per se tantum sine aliarum commercijs aut copsuetudine agant. De quo ciuitatis genere attigit Aristoteles cap. a. his Derbis : gnae μίαν ειηγιὼ, dcc in s 6. f. recap. QSibus ciuitatibus Philosophos quodammodo comparare videtur. Vt igitur talis Respub. quantum uis per se tantum & sola agat, inullasque habet externas actiones siue commercia cum exteris: habee tamen intra se actionesqu/sdam, ut sunt actiones partium Reipubl. inter se, puta opificum inter se, vel cum mercatoribus, vel patriciorum cum plebeis, vel nautarum aut rusticorum curii ciuibus, &c. quae sunt partes& ordines ciuium. Sic etiam Phi- losophi et i, quo ad Philosophiam, nullas sere habent actiones extόrnas: habent tamen interiores & dornesticas, puta contemplationem & studiorum inter se communicationem ac m/οτηιπν, Vt Graeci vocant. Itaque quod in uniuersia ci- uitate, idem quoque in singulis euenire potest, ut externis li- cet lutus aes ionibus tamen otio nop torpeat, sed habeat s d mesticas. Et hoc est, quod ait, του , &c. - . Vltimum est argumentum ab exem- q. Argum. plo Dei ac mu'disue coeli sumtum. Sic enim concludi po-r test: si quia Philosephi nullae sunt externae aes iones, pro- ι pterea nulla: omnino essent; & proinde non esset beatus nam beatitudo est quadam id in sequeretur, Deum . . quoque ipsum Sc cosum sue mundum , quorum nulla ex-ς ternae sint actiones ex Aristotelis sente tia, neq; agere quic- quam, neq; esse beatos At hoc falsum & impium. Ergo de . illud. Quod argumentum Vt intelligatur, primum de Deo r. 'pothe- meminisse oportet autTepetendum est, quod copiose ab A- aristorςle explicatur lib. io. Ethis. cap. penuit. Deo non esse itior M. Minibuendas actiones humanas siue homi uihus V satas, ut
sunt virtutum officia moralium, iustitiae, liberalitatis, temperantiae, sortitudinis tputa, emere, Vendere, bellum gerere, ius dicere, &c. sed aliam quandam actionem planee uinam, nimirum contemplationem. Deinde de coelo id a. poth.
quoquc repe endum, quod lib. S. Ph, ct a se in locis docet
929쪽
Aristoteles, id esse animatum, & quasi Deum quodam a certe naturam humana longe praestantiorQm,ut ait .6. Et6. eiu ue actiones & motiones plane esse suas siue intVinoles, adeo ut omnibus quoq; externis actionibus coeluna stlibe rum. Quare cum impium sit existimare, has duo luminas naturas vel otio torperς, vel minus esse beatas ; eo quod externarum actionum sint expertes: efiicitur, dc de Philosophisfalsiim id esse, quod supra allatum est a Politici, eos nii hil agere,vel otio tantum esse deditos; eo φ externas actio- Discrimen nes minus attingant aut Rempub. non administrent Quan- inter actio- quam inter Deum &Philosephos differentia quaedam haenes Humas in re eo ipso in loco Ethicorum ab Aristotele affertur, quodDeio, philoso- nullae sint externae actiones ide quo tamen quemadmodum phiιm. Christiane & vere sit existimandum ibidem explicauimus)Ρhil osophorum vero non quidem sint nullae, sed perpaucae tamen & perexiguae, nimirum quae ad usus vitae pertineant, ut ad victum,cultum,tectum, vestem, familiam.
HOC denturii captaccedit Aristoteles ad explicationem a sis: Reipubl. eius linquam Reipubl. quam ipse Opti- pinam iudicarit. Aa eam autem eqnstituenda'a quae princi
pia & velut fundamenta sint necessaria, ordine ac diligenter expilaantur. Et hoc quidem cap. de inagnitudine urbis ac fmultitudine ciuium; qui eius rei optimiis & verissimus si modus ria optimo Reipub. genere, erudite disseritur. Aristo-
teles hac quoq; in re ut dicitur j medium seriendum putat,
eos'; maxime refellit, qui ciuitatis magnitudinem nimia hominum multitudin numero dc frequentia metiantur.
Et quia ea, quae sunt de ipsis explicata, praefati sumus, deque alijs Rebuspubl. iam ante disseruia L
mus: reliquorum initium erit explicare primum,
quae tandamenta esse oporteat ciuitatis ex voto
siue animi sententia constituendae. Neq; enim
930쪽
COMMENTA R II. . stri Gnia seri potest Respub. sine coueniente rerum copia. Nam multa velut voto sitie optando ante sunt iacienda fundamenta: ipsorum tamen ut
nullum sit, quod fieri non possit, ut inquam de multitudine ciuium & agri modo. Vt enim & alijs opificii, verbi gratia. textori & nauium aedificatori materia suppeditare debet, quae ad opus sic necessaria quo enim haec melius fuerit praeparata : hoc &artis opus necesse est esse pulchrius) sie& Politico & legum scriptori sua debet suppedita-
re materia, eaq; conueniens. Politicae autem ma-
teriae siue instruimenti primum cst & multitudo hominum, quot & quales natura adesse debeant;& item de agro, quantus & hic & qualis esse.
COMMENTARII. Emes mφροι μία Ait Aristoteles hic initio, ea qua prioribus tribus capitibus hactenus ab ipso sunt explicata de vita beata, puta quibus in rebus ea versetur , non tam in bonis fortunae quam animi ; & ai eaden sit ciuitatum si- ue Rerumpubli carum vita beata , quae lingulorum hominum: praeterea quae Respublica sit omnium beatullina &optima, ubi eos reprehendit δοῦ refellit, i Rempubl. mi-
litarem, id est, ad late domi nandum coitiparatam , ut erat Romana & Spartana, optimam iudicarant: dc tandem de , comparatione Vitae theoreticae dc praeficae, utra ad beatam vitam & ad optimum Reipublicae statum sit accomi modatior: haec linquam & id genus alia, tanquam pro- . cemij sue praefationis loco, a se esse explicata, Vt necessa ria susceptae disputationi & opes de optimo & beatissimo Reipubl. genere. His igitur, quantum satis erat huic loco .lmina de iis partim longe copiosius alijs in libris, ut β dictum , disseruerat j proximum iam esse ait , vi de ipso partitis ipublicae optimae genere explicetur. Dictum est autem huiu tra supra , omnem hanc a sputationem de optimae Reipublicae irationis,