장음표시 사용
931쪽
sint necessaria. de proueniant S
sta IN CAP. IV. MB. VII. POL 1 T.
Aristoteleae statu in duo summa capita sue membra tribui posse, quantum ex hoc opere mutilo colligi potest: quorum in priore capite sue parte quaedam velut principia & funda menta huic Reipubl. sint velut ante iacienda & pr munienda ; Graeci ea vocant hypotheses, ut de numero ciuium, de magnitudine urbis & totius agri sue terri tori j, de moribus& ingenio ciuium, an sini bellicosi, an imbelles, E c. de situ urbis,ad flumen.vel ad mare,ves an amari dillitae,& id genus 'alia: de quibus explicatur ab hoc capit, - . v. Ae adciap ι o. N ain ab eo cap. altera uniuersia tractationis pars, quae est de
institutione&legibus atque institutis Rcipub. ad linem usq; . operis cuius tamen partis grauissima capit desiderant ir)praeclare & erudite distetitur. Κm a V λ ιλαος etis ilειας. J Ait breuiter; Qitia qhiae huic operi essent praefanda, de optimo inquam) Reipubl. statu, & quia de alijs Rebuspubia tam bonis, quam vitiosis, quam etiam optimis ex aliorum sententia accurate prioribus iam libris disputarit: reliquum nunc cile ut suam quoque sententiam de optimo Reipub. statu exponat,ducto initio ab eius velut fundamentis & principiis. tιε , π1ς. J Haec phrasis, pro eo, quod est optimum & exoptatissimum, siue quo ne optari quidem
melius quid possit lut latine dicimus valde vittata est Ari
stoteli maxime in his libris, ut supra fibr. a. cap. r. initio Ab . initio ca af ct infra cap. 13. qui locus maxime huc pertinet. Sic enstri ait, radi ' &c.
dam quoque reri copiam fortui rarum esse necessariam, mediocrem sic. siue modicam eleganter graece vocath ζον πρη γιιών. Quo nomine intelliguntur ubertas seli, bonitatas caesi,multitudo ciuium & inquilinorum,situs Vrbis,commoditas importandi & exportandi,&c. Quae res, perspicitum est, quam sint ad bene vivenduin necetiariae, & ad o- ptimur Reipub. statum. Neque enim vel in cocto infelicis simo & stigidi stimo aut calidillimo, neque in solo sterilissi- , mo aut incommodissimo optima Respubl. facile constitui potest. Haec autem quia non e consilio rectoris Reipubl. siue Politici, sea a fortuna potius pendent, recte ab Aristote- illa ad selis siue ad votum & ad optatum resertuitur, a qua sertVna ea sunt velut optanda &a ite quali ponenda, ut quae '
932쪽
siue Politici praestari possunt, ut est disciplina&institutio cita nec4 r-- uiui de bona totius Reipub. descriptio. Nam ut ait infra. in cap. ι7. initio , Ut Respubl. quo ad res externas sit beata,
posuit in libris de Republica plane-: cum tamen ipse quoque libro quinto de legibus, idipsum curae debere esse ait legumscriptori, Ut neue quid velit , neu quid suscipiat, nisi quod sit Huυατην. Sic enim ait N bis, Nyi λο G α; G: υν, peccato hoc Platonis dictum est supra latius bbro secundo, capite quarto, ubi ijsdem prope verbis, quibus hoc in loco, Vtitur Aristoteles. Sic enim ait ; δ ι ουν Vm2 εί α ' , t '
Λ γω-J Duo tantum affert principia fortunae de multitudine ciuium & magnitudine agri, quae certe duo, maxime si ita notentur, de regione sue agro & de ipsis personis, sunt summa, quaeque maxime ob oculos habere debeat Pota liticus, quaeq, sit velut materia eius, in qua recte disponenda Nesub , &c. Et hanc Politici Velut bimembrem materiam esse monuit Atistoteles & libr. r. Rhetor. & ante eum Plato Bbro qumra de legibus, S post etiam Etutamchm libro quinio
sortunae opus: ut sit proba & virtute praedita; id iam non se tunae opus, sed artis & confli j est opus. Et hoc est, quod ait: λο δει πολαὶ προυποτεγῶ -A A ους.
aut sperata polluit in vitanumana; puta, Vt clues omnes
ita hic tacite Platonem perstringit, qui ut Cicero loquitur,vinut. excellant, aut egregio sint praediti ingenio. Atque Platonis ita hic tacite Platonem perstringit, qui ut Cicero loquitur, hac iura de Republica optauit potius quam dis tauit , multaque error.
933쪽
's rure e J J Exemplo aliarum artium, mi xime opificum , confirmat Aristotcles, Politico suam quoque materiani adesse debere , ita affectam, Vt ad suu p ea mpus uti possit, id est , ad optimum Reipublicae statum insti tuendum, quam materiam non ipse vel afferat vel reperiat politiciis, vel ita praeparet, ut ad opus ipsi suum sit accommodata & habilis; sed potius quam aliunde si tam &pra paratam ad opus ipse situm perficiundum exhibeat. emadmodum linquit j in textore , in fabronauium, &c. cer nere licet. Textoris exemplo in rebus Politicis Lupe viatur Socrates apud Platonem. Et hoc est, quod ait infra cap. 13- in opere politico quaedam esse, quae aliunde viro politico staue autori Reipub. suppeditent: alia quae ipse sua arte & coii filio eniciat, puta ut Respubl. optimis & legibus & moribus
si se πηλιῖκῆς. J Ex principijs de velut sundamentis ad optimum Reipublicae statum ne starijs initio iaciei dis & ponendis, de quibus modo dictum,prima est esse quaeque primo sint consideranda, haec duo; de ciuibus siue de personis, & de agro: atque de utroque haec duo, quantit tem & qualitatem, id est, de numero & multitudine ciui umsiue de magnitudine ciuitatis, & de ingenio ἰnatura de indole , item de magnitudine agri, & de eiuldem ingeni0 siue ii tura &situ. Sic enim quantitas & qualitas hic intelliguntur, ut 3 supra lib. . cap. ra. antitas ciuium est innumero, qualitas in diuiths, genere, institutione libertate. me his autem duobus, ea viro politico inprimis esse consideranda, & tanquam eius materiam, in qua disponenda versetur, dictum est paulo ante tam ex libr. a. cap . quam ex Pli tarch. inbmposiacis.
gnam esse debere. Hoc autem si verum est; quae magna & quae parua sit ciuitas, ignorant. Numero namque & multitudine habitatorum magnam aestimanti Oportet autem non in multiti dine,
934쪽
COMMENTARII. dine, sed in potentia intueri. Est enim & ciuit
tis opus aliquod & munus. Quare ea, quae hoc maxime essicere potest, maxima est existimanda, ut Hippocratem non hominem, sed medicunt ' maiorem quis esse dixerit eo , qui magnitudine corporis praestet. Verum ut oporteat iudicium facere ex multitudine, non ex quavis tamen multitudine id putandum. Nam & ser-riorum numerum multorum & inquilinorum Ahospitum necesse est fortasse in ciuitatibus esse ;sed qui sint pars ciuitatis, & ex quibus ciuitas constitit proprijs partibus. Horum enim magna mul- tit udo magnae ciuitatis est argumentum. Ex qua vero opifices quidem multi, numero pauci vero milites prodeunt, haec magna esse non po-.test. Non. enim idem & magna ciuitas & f - .
ois, i R De multitudine ciuiunt & habitatorum sue potius de magnitudine ciuitatis hoc loco disputation ni . aggreditur Aristotelas, docetque haec duo potissimum φ emagia ciuitas dici debeat, sue qua ex re magnitudo ciuita
tis sit meticnda ; dc de mul tudine ciuiunt &habitatorum, quae N quanta in optimo Reipublicae statu ine debeat. Luana cra Quod ad prius caput attinet, de magnitudine ciuitaris; uita satis docet, cam aestimandam esse ex facultato siue potentia , magna sit, Mon Vero ex numero habitatorum. Ait enim, plaerosque Vulae magnam Vocare eam ciuitatem , qux sit hominibus fre- rori . . quentissima & celeberrima. Queor Vulgi errorem graui- Refutatio, bus quibusdam argumentis resellit, a cetque , eam ma- t. Argum gnam esse ciuitatem, non quae numero hontinum excellat, sed eam, quae ossicium siue munus & opus suum optime desaci me perficere possit, siue eam, cui haec adsit facultau Mmin 1 sui
935쪽
sui muneris bene efficiendi. Munus autem & opus ciuitatis in eo positum est e videtur, ut curet, te quam esse beabili .mana. Ad hanc igitur beatitudinem assequendam &stuca dam quae ciuitas optima adiumema habebit, ea ex sententia Aristotelis vere magna dici debet. Oιον Iππισκes V I99. J Constringi a simili id, quod dictuinde magnitudine ciuitatis, eain non ciuium aut habitatorumnem l licet corpore si minor , maior tamen dici potest, non
quia homo, sed quia medicus. Quod ipsum, id est, ut in Hippocrate medici potius habeatur ratio quam hominis,
se perspicuum est. Eo namque nomine Hippocrates censetur& celebratur, &iii eo sesentiae genere Omne eius OpuS acmmnus versatur. Vt igitur Hippocrates licet inolesiue quantite maximum est, quoque nomine maxime laudatur, quae est ανομία, &ipsa beatitndo. Quare quo beatior . erit ciuitas , eo & maior dici poterit, eaque maxima, quae beatisterij est A aperit alterum eorum errorem, eumque breuiter, refellit GP e ἶ-ω, αἷν, Vt vocant Rhetores, quadam
Vel ut occupatione & concessione. Nam vz inquit illis hoe demus & largiamur quod tamen falsum est j magnitudinem ciuitatis ex si umero esse spectandam & multitudine: non tam n ex ea multitudine spectabitur, de qua illi sen- . tiunt. Pittant namque illi, satis esse, si maxima sit multitudo habitatorunt, siue illi sint serui siue liberi: siue illi sint ei nes, siue inquilini & hospites: siue illi sint opifices &tabe nari j, siue bonarum arti uni studiosi, aut nobiles & milites. multitudine, seiu facultate perficiendi operis ac muneris ipsi propositi esse metiendam: Nam & Hippocrates Titio sue Dione quod Iuriscontisti dicunt Titium , Philosephi Dio-tate Titio minor, recte tamen m aior dicitur eo, ex. quo censetur: ita ciuitas minus licet celebris aut trequens. i hominibus: magna tamen dici potestnon mole aut numero siue quantitate, sed ei's habita ratione, quod in ciuita-
Notum est autem, saepe accidere, ut opificum, inquilinorum S seiarum magna saepenumero sit multitudo in naul-
936쪽
tis esultatibus: ut olim aetate Aristotelis Athenis maxima, erat & seruorum & inquilinorum multitudo, & posterius Romae. Nam de Lucullo scribit Plutarchus eum nabuisse amplius sex millia seruorum. Olysippone primaria ciuitas Lusitaniae, vulgo vocatur Lysibona j accepi intra Vrbem ele plus quam triginta seruorum millia. Hunc a item ζr' bis istili; rorem eorum alterum refellit Axistoteles duabus rationibus, is Θεί docet, non quamlibet multitudinem sine Hlo ux condi - .itii itionis aut ordinis discrimine esse spectandam. Prior ratio hest ista, quia illorum multitudo spectari debeat, qui sunt membra & partes Reipublicae siue ciuitatis: vi sunt ciues, μ' hque melioris notae , viri boni, docti, diuites , nobiles, , V
milites. Vt enim magnitudo exercitus non ex lixis & ca- 'lonibus , quorum scire ingens numerus exercitum comitatur , sed ex ipsis militibus , centurionibus , tribunis 3 praesectis & equitibus , qui sunt velut membra exercitus: ita & Reipublicae aut ciuitatis magnitudo non ex infinita quorumlibet hominum aut corporum colluvie, sed ex Veris suis partibus & membris est aestimanda, quarum partium siue membrorum ubi erit praeclara multitudo: ibi Vero magna ciuitas este ac dici poterit. Altera ratio, quae a, Argum his yerbis; εξ ης- ,--στὶ, &c. contineri videtur, haec est, quod ea ciuitas , quae magnam capit & gerit opificum siue tabernariorum & seruorum s liam in optimis Rebus. Hac de re publicis, ut Lacedaemone, ut Romae, opifices & taberna de b. a.c.3. Ui ac mercatores pleterique aut serui erant, aut inquilini 'β-3-c-ῖ. turbam, & numerum militum & nobilium paruam pro Οἰ-c-i sus , nequeat esse magna. Est enim Respublica aut ciui- ροιο. c. . tas non seruorum , cita liberorum & ingenuorum homi num societas , ut cleganter & supra monuit libro tertio, capite sexto, Vbi negat, ullam vel seruorum vel beluarum posse esse ciuitatem. Quod si qua est vel seruorum ves beluarum inter se societas, ea est societas non bene beate- que vivendi, ut est ciuitas, sed vivendi rantum causa.
Verum ex rebus ipsis id quoque intelligitur,
937쪽
dissicile esse, & fortasse ne fieri quidem posse,
ut ciuitas frequens bene sit legibus temperata. Quare ex ijs, quae bene descriptae esse videntur, nullam esse videmus proiectam au multitudinem, cuius rei ipsa quoque ratio fidem facit. Nam cum lex ordo quidam sit: legum quoque
rectam institutionem, rectum ordinem esse est. At numerus nimius ordinis particeps esse nequit. Id enim vis diuinae, quae & hoc omne continet, munus est & opus.
arta. AHα μίμ. J Disputationem de magnitudine ciuitatis persequens Aristoteles aliud hoc loco argumentum affert, quo docet, magnitudin ciuitatum non ex numero &multitudine hominum aestimandam esse, nimiamq; multi titudinem bono Reipublicae statui nocere potius quaina. Argum, prodesse. Est argumentum hoc ex usu sive vita communi, id est, ab exemplo optimarum Rerumpublicarum ea aeta- . . te florentium sumptum. Quod nulla ea aetate esset ciuitas earum , quarum status praeter caeteras celebraretur ut optimus, in qua esset ingenihominum multitudo ac turba. Nam de Spartae sue de Lacedaemone , cuius Politia siue status & descriptio ut optima hs temporibus habebatur, Sc ciues habebat paucissimos & reliquam multitudinem. . h. QSQd cum alij, Vt Plato, Xenophon , Aristoteles, tum Dio-Dtρηs Habearn libro secundo , antiq. Roman. testatur de ea&bcurra 'Hς Athenis , ac de Thebanis, alijsque Graecorum ciuita-- r ς' tibus: Qusd ipsum Sc grauiter in ijs reprehendit , dc pe- ἔνυδ stent exitium attulisse ostendit : Vt contra Romani Imperij tam magni ac potentis non paruam causenafuisse putat idem ide Hsoracus magnam Romanorum ciuium multitu inem. Ex quibus intelligitur, hac in remul-Nimia et tum inter se discrepare Aristotelem dc Dionysium. Qtian-Dmm pall- quRm, Ut alias dictum est, Sc ipse Aristoteles nimiam cici. m. vium paucitatem apud Graecos oc Lacedaemonios init ro-
938쪽
COMMENTARIL Visbat, & hoc ipse capite docet, qui modus in ea re fit te
En πων εργον φιμεσον. J In rebus & disputationibus poetiticis hoc argumento, c, et ν , id est, ex re ipsa sive v-4u de vita communi saepenumero utitur Aristoteles. Sunt enim hae disputationes humanae & humanis rationibus ac vitae accommodandae. Qua in re Platonem saepe reprehendit tam in Ethicis quam in Politicis. Sic & Spra lib.a. cap.s.
ἀι -ατον. J Id est: esse non tantum difficile, sed
etiam αἰ--ατον, infra etiam rationibus explicabit. 'του. - Ter tum est argumentum, idque non . ab exemplo, ut prius siue alterum , sed ex ratione petitum, UR ' hocscilicet; Quod nimia multitudo aut numerus nullum patiatur ordinem , nisi sorte Deo autore. Quae ratio Vt mel iis intelligatur, ita breuiter concludi potest: Omnia Rei- p- rublicae liuiituta ordinem aliquem&rectam descriptionem postulant. At infinitae multitudinis aut numeri nullus est ordo, sed confuso potius propter infinitatem. Quare efficitur , nimiam seu infinitam hominum multitudinem a bono Reipublicae statu, in quo omnia ordine derite descripta esse debent, necessario abhorrere & alienam esse. Propositionem a not tione siue etymologia confirmat Aristoteles,*qua dictum est, in bono Reipublicae statu omnia ordine &
recte descripta esse debere : Quia, inquit, quaedam est: Ergo & A νοριία, erit aes regio , id est, δονο- μ A siue bonum Reipublicae statum ad verbi uri bonam iuris&legum descriptionem l esse λααξι , id est, reetam' descriptionem siue lut ita dicam l ordinationem. Inde perspicuum est, quod νομ sit si νονα est ταξ Ese νομίω.go ἀνομία, est j siue quod lex sit ordo aut in
939쪽
sio IN CAP. IV. LIB. VII. POLIT. Nimiu ma pientissimo Politico , sed a solo Deo praestari id pόsse, ragna multi- infinita & innumerabilis multitndo ordine quodam ac di-tudo no,nD sciplina siue Politia contineatur, a quo & uniuersias hic si a Deo, gu mundus optime destriptus in suo ordine admirabili ratio bernaripo- ne gubernatur. Quo ex loco sumi fortasse non incontare r. mode potest, Aristotelem, quamuis de eo plaerique veteres aliter existimant, diuinam prouidentiam & curam rerum Correctio. humanarum non sustulisse. Et si penumero Aristoteles verbo hoc Θει-- vim diuinam latine dicimus)non ipsum Deum, sed naturam potius, quae sit vis & potestas quaedam diuina, id est, admirabilis&plusquam hu
Cum igitur pulchritudo in multitudine &
magnitudine soleat consistere ; certe & ciuita tem, cui is, quem dixi, terminus est cum in guitudine coniunctus, eam n ecesse est esse pulcherrimam. Porro est & ciuitatibus aliquis masnitudinis modus . quemadmodum & aliarum
Omnium rerum, animantium, plantarum &in-.strumentorum. Etenim unum quidque horum neque nimis paruum , neque maSnitudine niamium vim suam &potestatem habebit; sed nunc quidem plane natura orbatum erit, nunc vero male affectum. Verbi gratia , nauis palmi quidem unius, prorsus nauis non erit, Vt neque duorum stadiorum : ad quandam vero magnitu, dinem progressa nunc quid est propter paruit tem, nunc Vero propter.magnitudinem cursum, siuς nauigium reddet incommodum. Similiter vero & ciuitas ea quidem, quae ex nimis paucis, non erit se contenta est autem ciuitas quiddam scipso contentum; eavero, quae cx nimi multis,
940쪽
COMMENTA MIL sa ierit illa quide instructa rebus necessariis, vigens, sed non ciuitas: Politiam vero siue descriptioncm csse, non facile.Nam quis imperator erit multitudinis ingentis , aut quis praeco , nisi Stentorius Quare primam quidem ciuitatem eam csse neces se cst, quae ex tanta multitudine, quae prima multitudo bene sit instructa ad bene vivendum iij so- cicta te ciuili. Fieri autem potest, ut ea quoque, quae hanc multitudine superet . maior sit ciuitas. c o Verum id non est, ut diximus, infinitum. Quis autem magnitudinis sit finis, ex operibus ipsis facile est videre Sunt enim opera siue actiones ciui- ltatis, colum quidem, qui praesunt,& eorum, qui parent. Imperantis lautem scopus ac munus cst iusius&militia. Ad iudicandum autem de rebus iustis, ad imperia pro dignitate distribucia da ne-
cesse cit, ut inter se norint ciues, quales int; ad cout si id fieri pon potest, nece fle sit, ea, quae ad ma - gistratus & iudicia pertinent, male adminiit en tur. In utrisque enim iniustum est, subito sue inconsiderate quid agere: quod pcrspicue cst in nimia hominum multitudine. Praeterea facile est
peregrinis & inquilinis, participes seri Reipublicae. Neque cnim dissicile fi et u latcre propter magnam multitudinem. Perspicuum cst igitur, hunc esse ciuitatis sinem siue modum optimum, maxi
mam cana multitudinem, quae cum rerum ad vi
tam copia sit ad cognoscendum facilis. De magnitudine igitur ciuitatis ad hunc modum sit explicatum.