Marci Antonii Nattae De principum doctrina libri novem cum aliis eiusdem generis ...

181쪽

118 DE PR1NCIΡ. DOCTR. Quamobrem defitatiuit, nescio quis bellum,ut diceret, nihil aliud este bellum, quam Vim, quae infertur coactis hominibus ad rapicdum,latrocinan dumque paratis vel breuius bellum esse congregationem prauorum hΟ- .nainum rapicntium Vndique dc praedantium M A R. Non insitisa profecto definitio vi videtur ille , quisquis

fuit,ad definitiones fuisse ingeniosus. Licet omnino de hodiernis conqueri bellis in quibus omnia militanti b. conco lutur. Vetus illaru antiqua militia nocens hostibus, innocens amicis recessit. Sed de his nunc non agitur,redeamUS ad priora. AL B. Equidem censeo, si quidem adhuc restat, quod dicatur.

MARCI ANTONII NA D.

TAE ASTENSIS, De Principum Doctrina, LM

OMnes artes, Alberte,principatui subiiciuntur,no modo ha honoratissi-

182쪽

L V. Ie ratissimae,quales sunt, mIlitaris iudiciaria, rhetorici, sed etia qua libet leuiores, quae inferioris sunt ordinis, veluti as ricultura , architectonica S cerdonica utoraa, reliqua nam ad principe spectat statuere quas artes ini ciuitate, quales esse deceat wquid quoq; addiscere, quo usq; oporteat. Non igitur fieri potest, quin principatus sit ars naaxima, siquidem eius est dereliquis artib. decernere ad com-

, munem Vtilitatem , tanquam carum

omnium sit praeses. Nulla hodie horum meditatio penes Principes nostros cst tame aliorum quorundam, de quibus piget dicere A L B. I modicendu est tibi video n. de vitiis Principum te velle aliqua proferre. MAVellem,sed tamen ut dixi tardet: non enim iucunda est de talib. oratio Verumtames dicendu est dePrincipum

vitiis, nolo intelligi illa de omni b. dici Principibus, sed de his latum, qui illis

obnoxi sunt criminibus, quos ego plures esse sentio Videmus namq; in Principum aulis prςfecturas luincia rum Senatoria dignitate, P curatiO-

183쪽

iso DE PRINCI P. DOCTR. nes, magistratus, omnia esse venalia: scelus quodlibet pecunia redimi in cubiculis luxu in iudiciis aurum dominari , cotrouersiaSpriuatorum tar- diminae terminari 1 tam e terminantur di magnis iacturi litigatorii, adeo vi expediat Opius litem deseruisse, qualia illo modo viciise bella insuper quod sine lacrymis dici vix potest)non necessaria dc pernicio a suscipi

cupiditate dominandi, qua de repopuli collatione aeris affliguntur, urbes diripiuntur, agri vastantur, homines in seruitutem abducuntur, neque liberantur, nisi idoneum erogaueruat argentum. Haec & his peiora si ut,quae ubi contingunt,necesse est inscitiarc- gentium Contingere sicuti cum do mus male gubernatur, quilibet id senatiens inerte patrem Gallias ea in do mo habitare existimaret. His, quae a te hactenus dicta sunt, Marce, vehementer assentior, atque ita iudi coi statuo, Principem mulsarum rerum peritum d scientem sic oporte-xe, ob magnitudinem eorum, questra ctandapi incipatula gubernacia co-

184쪽

admiratio eorum, qui Contrariam induerunt sententiam. Videas peritiam

deligi undique&laudarii imperitiam culpari. Nemo est,qui, similitandunt sit, non sequi malle armis capti peri tum belli ducem, quam imperitum: hoc enim rutius&1ecurius existimatur. Si fabricandu est aliquid e ligno, vel ex aerc, cli marmore quaeritur peritus faber, raperitus dimittitur. Similiter si aliquid operis in agro faciendum est, ille multo rerum rusticarum usu callidus agricola adllibetur auic recte committi putatur.Peniq; medicum, riactorem , pictorem, statuari una, tonsorem, sutorem CC r-

donem,adlaibent sibi, suis homines Uaa, quem peritum existimant nullum horum probant, nisi in artificio suo probum. Vnum Principem isti negligunt sicar ilicem in suo munere, quem ne medium quidem artifi- cem, sed sit minuesse oportebat. Nam lapsus priuatis in rebus ad paucos pertinet, haeduntur ij duntaxat, quorum est negotium, di secunda ciuitatis foris

185쪽

1g1 DE PRINCI P. DUC Τ R. tunc priuatorti sepe subleuat incommoda: res vero publica,vbi male geri

tur administratur, priuatorum etiam beatitudines in perniciem secum simul trahit. Ergo Princeps undecunque scientiam recte administrandi Remp. colligere debet, siue legendo, siue audi edo, siue alio quocunq; modo parthur, quandoquide ab eo uno non uniuersorum modo, sed angulo-

Tu quoq; status pendet recte an secus se habeat. Stultitiam autem eorti, qui contraria sentiunt, satis mirari non

possum. R. Stultitia omnino es illa opinatio, ut dicis Baptista cuius caussa si quaeratur illa est,quod penes

eos principatus non est cuiusdam artificii nomen, sed honoris dignitatis, ex eo forsitan sibi suadet, quod

Principatum vident veluti heredita rium quiddam successione & necessi tudine deferri, senasci Principes, non feri. - . Ego vero non mediocre, sed maxime eis omnium artificium arbitror recte imperio iti, testem habens idoneu Octavianum Caesarem,

Cui mirari se dicebat, quod Alexader Magnus

186쪽

L V. I 6 3Magnus arto in multas nationes imperio adhuc alias quaereret, quas debellaret. Nam si naaa nitudo rei, difficultas illu excidaret, maius fuisse opus disponere recte,q, habebat, quam acquirere, quod non habebat is R. O praeclaram vocem summo illo Imperatore digna, qua ostendit non tam ectanduna, qua late , sed quam iusto Princeps imperet. Hoc enim iudicio Cotingit, in altero casus dominas'. ea teres certeRomani de belloru principio magis, iusta suscepta essent, qua de exitu, feliciter euerriisent, gloriabantur Sunt nonnulli alii, qui hoc vel solui vel precipuli putant essePrincipis munus,posse exercitu ducere,&collatis signis copias hostiu profligare: id si habeat, quouis imperio dignuarbitrantur, cum tamen in Principe

nihil splendidus fulgeat quam iustitia, cui ut ait Aristoteles stellarum splendor, nec matutinus, nec Vespertinus possit coparari. Hoc sane indicant Virgiliani illi versus. Nam nondum comparete nea in naufragio, Troianis de eius morte dubitantibus

187쪽

1ς IL PRINCI P. DOCTR. dictum est ad Didone a maximo Ilioneo oratore Troianorum: Rexerat. Eneas nobu,quo iustioralter, cpietatefuit, nec bello maior armis.

Videtis, ut in Regis laudibus prius iustitiam collocet pietatem, antequam ullum inferat sermonem belli Marmorum. Ipse neas commen dat seipsum a pietate: Sumptu Hineas, dic -- omittens quantum in bello possit, poterat auatem ut nostis multum . Rei igitur militaris scientia, etsi deceat Princi-iem nam perlaanc pesseruatur imperium,& Vsus eius late patet tamegi obscuratur splendore iustitiae, quae ut virtutum omnium.est Princeps , ita&princeps esse debet in Principe. Si tamen militia in honore collocanda est: suimmo,ita ut inulli artium sui dignitate itilitate concedere debeat, quotusquis' rei militari studet De Principibus loquar Venditant se Principes penes populo , no tam animi virtutibus quam aliis quibusdam eXtem diis. Sed forsitan sermoni huic nostro

sinis imponendus . Nam de Princi pum

188쪽

L B in V. etcspum doctrina , de qua proposita est

quaest io,imulta hactenus dicta sunt,igalia quaedam prioribus adiiceres, Vereor ne sit taediolum Iraque statuo cessandu A L . Muai me cessandum. nam adhuc alius eis dies Solem vides: non ad occatum p cipitat M A R.

Quid si alia in proposita quaestione

non occurrunt KL B. Scio quod occurrent, vel si nihil aliud occurret,potes saltem de his externis dicere, quibus ais Principes se populis venditare,Vt etiam varietatem quandam non ingratam sermo hic noster assequatur. Ἀ At quaecunque de his externis dici possunt, notissima sunt, SI vobis,& omnibus. A LA. Nihilominus dicendum est tibi nam dulce est colloquium inter amicos, etiam Cum ea memorantur,q ipsi tenent. M, R. Externa haec, qua me nominatim appellare iubes momo non nouit sunt enim ludi,spectacula, certamina naualia diterrestria,Congiaria, munera, filiationes, fabulis histriones, lissimilia. Reuolue animo historias, Al

189쪽

,6 DE PRINCI P. DOCTR. talibus Principes deliniuisse animos popularium δε eorum sibi grat1am Conciliare conatos A L B Leuia haec sunt quide M A R. At leuius istisd citur multitudo, demulcent haec sensus,&momentanea haec Voluptast nesbimperitam plebeculam magni est

momenti Sunt etiam exteriali illa, ae Vulgus miratur,4 Veretur, sce' Piru,purpura, diadema, magnificentia aedium regiarum satellitium,equitatuS,aurum,argentu, gemmae, lauta

& copiosa sui effex, multus magnusq;

amicorum comitatus, praecedetium,

subsequentium, lateraq; tegetium, plura alia,quib. illi vulgo beati existimantur. At A. Quid tu haec, Marce,vituperas quib populi poti munieriae principatu ZNam florente etiam Romana Repub., adhuc vigente libertate, nosti consules, praetores praetextam sumsisse toga, sella curuli vectos, praemissis lictoribus cuiascib., securibus,quae sane insignia magistr tuum ab Etrusciis prius usurpata, Romam deinceps translata fuere Athenis etiam, quae una omnisi ciuitas ma-

190쪽

habere clicum se aliquid, tro die uerentiam illis in vulgus praebeat 5 au'ctoritatem. M A R. NO ego, Alberte, his imperi insignit, Principes denu- ΑΟ, aut his ornari moleste fero sedillud argum, putant non ulli in istis externis Principatum consistere,fatis eos effod videri Principes aestimant, qui quamplurimis fortunae bonis ab

se Principes, qui recte fungutur Principatus munerc, quod sane munus non progenitorum, non fortunae beneficio defertur, sed studio, cura, industria, diligentia comparatur. Olo ergo Principem illis imperirinsignibus munitumin ornatum Videre, modo illa potiora ducat,iustitiam, fidem, pietatem , religionem , continentiam,temperantia, & mcntis fortitudinem, hisque habendis, tuedis inuigilet paternamq; de omnib. po-