Marci Antonii Nattae De principum doctrina libri novem cum aliis eiusdem generis ...

211쪽

DE AIN cI P. Do R. iam semiliaritatis notas addebat,c priores Principes quadriiugo curru, Salbentibus equis inuehi, vel seruorum ceruicibus gestari solerent. Aim Vere Traianus Agnissimus virio Is enim est, quem aiunt dici Gre .gorii precibus is inferis reuocathim,&ad coelestia gaudia receptu. M A R.

Diciturid uideo, O nul huius ri , certitudo:quoniam sine verit eligio ne non est adit ad illa gaudia Faceor, ne , Traianum fuisso in imperio talem, qualem vix quisquarii alii, --:rae audis cupidus e futurum posseta

polliceri. Sed tiam veluti a longa - gressiono donaum redeamus, Alberte prior silue immorum , plurima moliuntua Principes, ostentanda: podyntiae caussa, non animaduertentes,quod licet magnum sit posse, ni ius tamen est ere.Nam non solum animata multa, verum tiam inani-ma quaedam non parua raedita sun potestate, veluti fulmina, veDroxuin flatus, quarum eluviones, herbarum radicumque varia genera,& alia mul

ta in siluis agrisque crescentia quo

212쪽

rum vim ac potentiam destitera doctissimorum hominiim produnt, quotidianus edocet usus. Illati ut repetam saepius Alberte, summa gentibus pernicies: Cum potentia a sapientia disiuncta est: S esii potentes,alii sapientcs apparuerunt. Estectum csthac ratione, ut potentia perniciosa esse ei ebul publicis , sapientia inutilis: quae si coniuncta manerent, exsisterct

singulare quiddam atque prqclarum: Cum potentiae sapientia ordinem S

modum adhiberet nevcluti immensam flumen extra ripas damnose diL-- flueret, sapientiae potentia, Vim robur, neruo S, auctoritaten arrogar t.

Forsitan quinatur, quid ego clientiam vocem Dixi antea iuuat repetere. Nihil aliud cgo voco sipientiam , quam diuinaruna humanarumque rerum cognitioncm: ita enim Veteres cana delinierunt. Mirum autena,

si h c alicui possis contingere qui non naulia viderit,legerit, audierit multavit tractandoque cognouerit multorum hic ras,sapientiam,ingeniumque PeripeXerit. Neque tamen hoc ita ad

213쪽

181 DE PRINCI P. DOCTR. viuum reseco, ut pure Principi nihil nescire licere', sed tamen ut plurimarum rei u fhntes& capita teneat, necesse est. In primis vero summa illius d immutabilis veritatis prςceptam praecognitam naturam habere debet, quam qui non nouerit, veneratusque fuerit,falsas possidet virtutes etiam in optimis moribus Invocet assidue oportet illum,ut ei itin ore, corde, dc opere,regat indubiis,instruat in per 'plexis, ducat& comitet' in Omnibus,

sine quo nihil validum,nihil rectu,ni hi lanctum,nihil possibile ipsi autem omnia possibilia ALB.Nempe Dei ιaicis. M A R. Quem alium potius neque enim alteri sermo iste aptari potest Solus ipse est Omnipotcns, solus dirigit: solus estportus salutis.

MARCI ANTONII NAI

214쪽

L 1 AER VI. 183bratim, Marce dicere, quaevi qualia ille molietur Nam si dixeris, agct ille

omnia, quae sal temem ager decet Principem,nimis id informe citet rude, nec dignum prudhntia tua. Imperfectum praetcrea id fuerit responsum,utpote quod non finiat quaellio

tem mam nihilo magis nouerit, quod quaerebat,et initabit rutilis quaerens, quae sint ea, qua sapientc ager decet Principem. Haec tibi sigillatimsxpri- medAbnt, si interrogationi mee satis factum esse cupis. M A R. Quin tu tibi respondes potiusZA L B. Ego in te hoc Onus derivare cupieba, nam sapientis explicare actiones ad sapientestinet. Ε o me nondu talem agnoui. R. I, c ego me talem. At B.Quid igitur fico diu si aliquis ita utrumq; nostrum intcrroget, quemadmodum ego te, Quae quales crunt actiones sapientis Principis,postulans eas sibi enumerari, obmutescemus nec habebim aliquid, respondeamus t&illu discedere a obis incertiorc, multo quam Venerat patiemuri Cum videat nos, qui

215쪽

48 DE PRINCI P. Dic TR ' taritopere a planxem Principem ex . tollimus, solumque imperio dignum ducimus, nihil habere certi, quod de

eius actionibus dicamus an non haec turpitudo omnino vitanda nobis Tu igitur huic molesto quaesitori, si talis

gationi ut sole, satisfacias M, R. Quid si ioconus Baptistae in pontia inus qui iam diu tacuit. Ego enimiam

ult loquutus sum, rogemusquese- l

um ut nobis aliquid suavitatis iace in dicendo impartiatur: A L B. dum cesco.Itaq; vides, Baptista, quid .

ate V rquen0strum desideret Scire cupirius actiones sese eas nobisit eXplices,rogamus B AP T. A mene tantum id petitis Dd facere me Vestis,quod uterq; Vestrum implere detrectat quasi sciam ipse aliquid

quod vos ignoretis. Veruntamen ne impositas mihi partes in hoc sermone fuisse videar neue illiberalis esse di cax,si patriceps tam egregie loquutio . nis in eam nihil contulero accenm ad id, quod quaeritur, paucis tamen el

216쪽

vel sitimmatim potitis rem ipsam per stringendo aer natur actioncs fa-pientis Principis in Reipub scilicet, administratione. Explicite narrare, S minutatim quid per ingula qui q; acturus sit,dissicit eis, diuersa hominum studia , diuersisque oluntates: diuersus regio ma captus, prospiciendum cstibiae quibus imperes. Videoniim l Lycurgum in L .lcedaemonio rum Repub diuersa sanxisse ab iis, quae Minos in Cretensium sanxit Rc-

publica diuersi etiam ab utroque instituis is Numam penes Romano S:

cum tamen omne Leodem cotenderent, ut Respublica recte ad nati)istra retur, S ci ucs sui , quantum in ipsis c set degenerenti cate. Non Cadcni instituta fuerunt Carthaginensi ima, Ssciti tortum L ocres um, et evntuli orum scriptis colligere licet. Vt singulorum Vassi: mores, ita populorum sunt Atia cnielcs olim hilares, iracundi,violent , placabiles erant , supra vires audacesci Lacede moni contra graues , seueri, cunctatorcs, i X his,

quibus insistebant , identes Asiano

217쪽

rum rumida ingenia, inania pguida adseruienduin parata. At Germanos videas seroces mortis contemtores, Ibertates dente4: pari virtute magis cauti,& ratiotae pericula declinantes. Negocia iter hominum, ut pleraquesub eodem genere sint,paribus tamen disserunt, aliud alio plus vel minus,& diuersum quid habet,ita ut omni similitudine par dicino pos.

sit Sigillatim igitur discutere, quida, pud quos' populos quaq; de re quiu

que acturus sit in maxima locoru,in. geniorum,negociorum Varietate, mi

finiti esset operis, nec tutum dicere. Ma naetiam vis est tempor um nam quod Vno aliquand' probatum fuit temporc bb certas caussas, postea his conuersis festimprobatum Sunam tim autem & generalite rς pri ἰscribi potust selid igitur acturus sit sapiens inRepub.princeps si de ne u ratur, sic respondea Principio religionem ille era inducet S tuebitur, supersti tione fugata. dabitq; opera, Ut caritate prouidelia Dei in omne hum num genus diffusam onmes cogno b scant

218쪽

L VI. 187scant, &'tiae cun que adci nostrae mysteriis tradita lint, firmiter icncant, frequenti auduid te diuini verbi, precibus ad Deum huna illime fusis viles ossiciet diuitias praescribendo ciuibus moderatum cultum, ultra' Ucm nomini possidere quicquam nec li-bcat, nec liccat. nam uero duo quaedam vigent modo in ciuitatibus, quae frangunt animos hominum&Corpora,sCm perq; fregerunt, desidia videli-ccido luxus haec igitur duo i lepellci,&totide contraria substituet pro laxus rugalitatem,prodestes a laborum . . At controuersias ciuium pro re nataS, quam iuste exstinguendas curabit, Qua velociter litum te lib. ad desinie-das litos validissimis, quillime scriptis, tum sentctis iudicum corruptorum non alio, quam ad caularum crita spectati trum nam nunc pictiq; bona vcnia liccat Uiccre ad psonale pius respiciunt, nec ad uerius argentu sunt sitis firmi, officinas instituet in urbib. armorum, Corund in Q g ymnasia incis de collocabit , citi cietq; Vt corpora exerceat ciues Venatu ciuiu, lucta-

219쪽

188 DE PRINCI P. DOCTR. tione, eqilitatione, armoria denique

tractatione,idque uotissimustude

ut duret se laboribus, quo deinceps in pr lio fortes sint 8 feroces, nec laostem cominus eYtimescant. Nec tamen bellorum erit appetens , sed fortitudine sua exercitusque sui, terrori fuerit finitimis, ne pro uocent, frouocatus non tam pertinax erit ingerenda bella , quam facilis in ponendo. Aid de ingeniis alii s dica disci plinis An non larum magistros ad se alliciet undique ingentibus proposi-

tis praemiis ad erudaionem iuuent LI tis,profectumque ingeniorum &ad decus ornamentumq; Ciuitatum Z Ne artes quidem negliget inferiores, quae manu tuntur, quaSntCessitatis caui se vita humana adinvenit. Nam has quoque iubebit adesse frequentC2 reiectis tamen illis, quas adist Cini trandos corrumpendosque animos pertinere videbit. Sicut vero nemini nocere volet ipse iniuste, ita nec alterum patietur impune Nadissimulata sce tera augent licentiam peccadi, sed ut maleficia coercebit terrore poenaria, sic vir-

220쪽

sic virtutes prouehet in maius honoribus cillio rufa dulceditae praemiorum. Vtetur autem grauioribus sidubiis in rebus non sua tantum, scd 'etiam amicorum prudentia coquisitis

sententiis, ut quid magis expediat ex

varietate sententiarum aro unacratorumq; Collatione facilius deprehendi cognoscique possit. Manifestum au-tCm, quod amicos moribus suis similes deliget, id cst, bonos' prudCntCS, qui S honesta suggerant consilia dc ad recta cohortentur. Et quia diuersa hominum sunt ingenia, quaeda quieta,placida, moderata: alia acria, Vehementia, fortia, trisq; tetur pro conditione naturae suae, alteris in consiliis capiendis, alteris in rebus gerendis. Nam, consulto opus est , laabere qui consulta mature cXequatur. Valocauto refert, quos lateri suo adiungat Princeps, boni ne sim an mali xν cio αrictoque tuerit dictum, melius este

et Reip. in qua malus esset Princeps, amici Principis boni, quam ubi ex aduerso Princeps bonus, amici mali. nus quippe a multis facile corrigitur,