장음표시 사용
101쪽
ς8 Pos L Cap. VIII. Scuo L. Quod in primo, I fecundo corolla rio dictum est, nihil quidem difficu ratis patitur,
ubi negotium est cum ideis simplicibus, aut non admodum complexis ; verum in casu opinposito incauti facile in errorem inducuntur. Sciendum igitur: quantumcumque idea sit comis posita , lateque patens; ut si mihi repraesentem εο va nem , qui primam rei domesticae aratisitis
pressus animum ad litterarum studiar applicat . itim fissio insigui in iis progressu egregiae doctrime formam , ac D lendidum iu νepublica munux conIequitur : non propterea ipsa in judicium degenerat, sed manet, quae fuerat idea, cum nondum aliquid affirmet, aut neget ; sed solummodo ob; eclum pluribus adju elis vestitum repraesentet. Ipsum allelius hominis iudicium , quamdiu duntaxat menti meae Te praesentatur, comparate ad me nihil nisi ideaest: audio exempli caussa ab .liis dici, dari impios , qui religionem revelatam exstinctam cupiunt , quandiu mihi hoc aliorum iudicium solum repraesento, quin annuam, vel abnuam, nihil in mea mente, nisi idea exsistit is at ut primum cogito: ita es: Dux impii, qui ν Agιonem revelatam exsinctam eviunr; iudicium sero. Animadversio haec cum in vita civili, tum in morali magni est momenti . servitque ad excludendas animo anxietates , quibus ii obnoxii sunt, qui, dum ejus mouit deas sibi quandoque nec liberas judiciorum loco babent, de admissa culpa laustra anguntur.
: XCIII. In iudicio duae idear vel per a Trinationem cons unguntur, vel per negationem separantur, idque Visa earum vel convenientia , vel repugnantia i g. praec. : igitur ut judicium rite formetur, requiritur, ut praeter duas ideas conjungendas, aut Separandas, quarum illa, de qua aliquid amrmatur, vel negatur subjectum , altera praedicatum audit, non apparenter tan
102쪽
ium, sed teipsa adsit, mentique reluceat carum inter se vel convenientia , vel repugnantia. Sic ut rite iudicem , debeo non tantum ideas auimae humanae, di spiritus, sed ea iumquoque convenientiam menti praesentem habere .scuov. Atque hinc finit lex universim in se- Quae se. rendis iudiciis accuratissime observanda ; ut u i , ε videlicet numquam judicium formemus, ante- iquam idearum convenientiam, aut repugnantiam intime pervideamus o quare eleganter
Tullius praecipit: ,, ne incognita pro cogni- De ' D tis habeamus, hisque temere assentiamus, 'se quod vitium effugere qui volet , omnesti autem velle debent, adhibebit ad consideri randas res & tempus, & diligentiam.
Quoties hoc monitum negligimus , gravissimo errandi periculo non absque insignis temeritatis nota exponimus. Est equidem hoc adeo apertum, ut non facile a quopiam in dubium trahatur; pauci tamen interea Sunt, qui illud ipso etiam usu comprobent. EX una nimirum parte magna ad judicandum aviditate rapimur, cum haec sit species quaedam iudiciariae potestatis, ac aurisdictionis, quam 3mor proprius quam qui maxime exercererim-bit; verum quam potestas haec est Scenica , similisque magistratui comico, qui incognita potissimum caussa pronunciat sententiam Ex altera vero parte naturalis quidam animi torpor, desidia, ac vanitas laboris impatiens
nos avocat a sedula earum rerum contemplatione, de quibus iudicare aggredimur. Quid aliud faciunt ii, a quibus novellas, ut ajunt saccipimus λ Nonne judicant de negotiis regnOrum, provinciarurnque gravissimisy De consiliis in aulis Principum occulte agitatis Quid vero de his satis exploratum habent λ is est etiam infima de plebe homo, qu belli tempore, licet artis bellicae imperi Ius E 4 adjuv-
103쪽
Ioo Pars I. Cat.. VIK. adjunctorum praeSentium, machinationumque ab hoste susceptarum ignarus, non tamen ausu prorsus temerario de ignava belliducis tarditate, aut inconsulta praecipitantia, aliis- ique sententiam serat λ Judicia, quae in rebus litterariis fiunt, non magis a temeritate quandoque absunt; iudicantur enim frequenter ab illis, qui eam scientiam vix supremis degustarunt labiis. Quid 3am de illis cogitandum , qui de ipsa religione, de cultu Dei externo, aliisque rebus sacris temeraria , & absurda in vulgus iudicia spargunt Noverit igitur philosoρhus naturalem hanc ad iudicandum ι ropensionem sibi omni Vi esse coercendam , si solidum in litteris progresSum facere , plurimaque incommoda in civili ac morali vita a Se . avertere velit : numquam iudicet, nisi convenientia, aut repugnantia idearum clare ac distincte cognita.
ENUNCIATIONE ET EJUSDEM VARIIS SPECIEBUS.
XCIV. Eua notatio, vel propositio e t oratio', fqua judicium mente conceptum aliis significa- lmus; ut si dico : anima humana est Diritus . COROLL. I. Quaslibet enunciatio duos requirit terminos, quorum unus ideam subjecti, alter prae ii cuti exprimit, quippe propterea eadem
sortiuntur nomina: accedit copula, quae an- nutum convenientiae visae praestitum denotat. COROLL. 2. Enunciatio Omnis quatenus ad logicam pertinet, tribus Oolum partibus absolvi,
104쪽
tur: nimirum subjrcto, praedicaro, & copAia; QMdquid praeterea in eadem occurrit, vel ad Iubjectrem , vel ad praedicatum , ut ejusdem afffactio refertur, & non nisi ideam eam complexam esse ostendit g. 7s. & schol.): ut si
dicas : mens humana natura sua immortalis est appetens bonorAm aternorum , q&α Iola ejus desaerium satiare possuηt , in hoc exemplo mens est subiectum : hremana natura sua immortalis est asseetio subiecti ; a petens vero est eius praedicatum, cuius aflectionem constituunt omnia ea, quae Sequuntur. SCHOL. Copulam solum verbum Substantivum,ti quidem in praesenti tantum tempore agere potest, debet enim ea assensum, quem actumens convenientiae duarum id earum nunc sibi praesenti prae; tat, indicare, unde haec propositio : hoc marmor fuit rotundum , hunc sensum facit , hoe marmor est illud, q: od fuit roriandum , in qua verbum es copulam agit, iliciae praedicatum, quod fuit rotu udum , allectionem praedicati. Necesse tamen non est, ut copula semper explicite ponatur; sed quandoque Omissa subintelligitur, quandoque in apposito verbo abjectivo latet ; ut si dicam : niens c Litat, reSolvi debent, mens est cogitans. Idem quoque de subjecto, & praedicato notandum Venit, ut cum dico: cogito, id est: ego funa
cogitans. Nunc diversas propositionum Spe - cies examinabimus.
XCV. Propositio smplex est, quae unicum eo subjectum , & praedi ea tum habet: ut anima hia mana est substantia Dirituas, . Composta vero plex &quae aut plura subjecta , aut plura praedicata ς0 psu'si Ontinet; ut anima humana est spirituaIis G 'immortalis.
XCVI. Propositio simplex vel enunciat si- Plup
nnii modum, quo praedicatum convenit, aut a ui ait t
105쪽
Ioa Pars I. Cap. VIII. repugnat subiecto, vel non ; in primo easu modulis s in altero pura audit. ScHOL. Modi , quibus praedicatum subiecto
convenire, aut non convenire, potest. Sunt
hi quatuor e necesse , conti raros , possib/D , - usibile. Erunt igitur propositiones m-dales hae, aut similes : circulus necessario est rotundus et m Madus csvrangenter exsistit: pose Milo est , ut alter mundus exsistist e imposs.l te est, ut circulus sit quadratus. Pur.e Uero propOSiliones erunt, circulus est rotundias emundus echtir &c. XCVII. Propositio composita, quatenuS ad , uSum nostrum pertinet, est quadruplex , vide licet conaboou As, causalis , copulatiυu , dis
XC VIII. Conditionalis , vel ellain byos hstia ciea proaositio ea dicitur, quae praedicatum d sub ecto sub quadam conditione per particulam si expressa affirmat, vel negat; ut cum dico :si Uajus in litteras sedulo ιncia οι rit , erremtus eυaciet ; vel Λ anima humana es eus smplex, ea ut incorruptibilis. COROLL. r. In conditionali propoqitione duae sunt partes per particulam fi conjunctae . quarum prima couitio , vel Dpothesis, vel
antecedens , altera conditronain m , ves con-q rix appellatur. COROLL. t. Ipsa conditio continet in se rationem, cur in condi tionato praedicatuin su tecto conveniat, vel repugnet; sic , cur in- i' ebrrvribilitas animae liumanae competat, ra- sitio eςt, quia ea est exis smplex. SCHOL. Propositio simplex , quatenus Spectatur, ut os posita conditionali, id est, quatenus a
solutu, & nulla ad;eeta conditione aliquid affirmat , vel negat, dicitur absiauta, Dive ca-
106쪽
De Enuneiat. oe ei P. se. Ioypegorica, qualis seret haec : ani-τ humanae se incorruptibilis . Igitur eadem propositio simplex sub alio respectu absoluta, sub aliol pura esse potest cons. g. 96. XCIX. Caussito propositio ea est, in qua et ita
ratio , cur praedicatum subjecto conveniat, vel eauisau. repugnet, estertur per particulam causSalem , euia : ut anima humana est incorruptibi tit ;quia non constat ex distinetis partibus , Cijus est eruditus, quia egregiam operum II tteris impendit . C. Copulatisa , vel coniunna est propositio, in qua plura subjecta, vel ptaedicata per putativa δparticulas copulantes: s tuque , Nec, nemue confunguntur; ut : tutellectus , oe voluntasi furat attr/buta animae humanae; vel , nec impiat se L s, nec voluntas es attributum Ληimi bi Ll Iuinae .
CI. Disiunct υa denique, aut disiuncta illa iv, ἡ 4 dicitur propositio, in qua per particulas disjunctivas, vel, aut, sυe, plura subiecta, aut
praedicata colligantur; ut nitae obiectorum ve Iuni cυnstantes, v I mutiabiles, anima humana
SCHOL. Disiunctio est completa , cum omnia membra dividentia enumerantur, ita ut prae, auuctio ter allata aliud non sit possibile; ut auima 'et' ' set 'rit, cum corpore , vel post mortem corporis est Iu ris . In casu opposito est inineon Ie a s ut illa Ciceronis : υeI animus ρ rit cra:n corpore , v I post mortem corporis est beatur ; potest namque etiam perpetuo infelix esSe .
107쪽
Quid e- CII. Proprietates enunciationum hic exami- ζ' nandae sunt qualitates quantitas , & oppositio , qualito de quibus Ordine agemus . sualitas propositionis est eausdem affirmatio, vel negatio ; est autem omnis propositio, uti iudicium g. sa. cor. 7. ), vel a firmativa, vel negativa, prout videlicet ea iudicium affirmans , vel negaus significat; ut anima est spiritus , anima nomes cory My 4 diid . CIII. In iudicio, negativo amrmatur repu- 'Πς' gnantia inter praedicatum & sub)ezium , Sive .u ζεφ' quod idem est , negatur convenientia inter praedicatum, & subjeetum, ut ex natura iudicii g. vet.) patet: cum igitur . copula de notet assensum convenientiae praestitum g. st . cor. I. & schol . ) , non potest assenSus repugnantiae id earum prastitus aliter indicari , nisi negando copulam : hoc est , ad hoc ut propositio audicium negativum exprimat , Seu sit ipsa revera negativa, requiritur, ut is αἰ-cula negans vel' aperte , vel implicite reseratur ad copulam; ut aurina nota es corpus f uMi.
negans non ad copulam , sed Vel ac raraica tum, vel ad subjetium pertinet, in negativis habeti non debet; sed speciem habens nhgat ι- vae reipsa affirmativa est, & a philosophis dici solet infinita. Ut si dicam: judicium potu
108쪽
De Diυ Ula gnunc. Prop. I sesse non negatiυum ; item εomo est non bel-Iua , vel non leuua est homo ; faciunt enim hunc sensum , homo es aliquid alitiis , quam
bellua ; aliquid , quod non est bellua , es
CUI. In omni propositione affirmativa praedicatum non secundum totam Suam e X te labi ο- ei, tione nem, sed solum secundum aliquam elus par- affirm Pristem accipitur; adeoque in omni propositionea firmativa praedicatum denotat ideam particularem g. 6 p. schol. 3. Et ratio est, quia ad hoc ut affirmatio sit vera, non requiritur, ut 'Omnia, & singula, que ad extensionem praedicati pertinent, conveniant subjecto; sed sum cicomnino, si aliqua sub extensione praedicat i cor tenta connectantur cum subjecto; sic si dicam :anima hum. na est spiritus ; vel temperantia essvirtus, sensus uar: animam esse aliquem Diri- um; remterax tiam esse aliqMam mirtutem.
CV. Contra vero in omni propositione ne- '. l. imgativa praedicatum sumitur secundum totam i .' ε' Suam extensionem , qua in habet , ac proinde ideam universalem denotat g. 63. cor li- γ . Nam ad hoc, ut praedicatum cum Veritate ne-gerur de subjecto , necesse est, ut nullus prorsus, inter utrumque nexus sit : id vero tum tantum contingit , quando nihil eorum , quu ub extensione praedicati continentur, subjecto convenit; sic cum dico : oritim non es virtus , Sensus est, oratim ego nihil est um , quae sub'raedicato viri titis eontinentur , adeoque nec eSMIirtatem , neque fortitudinem , neque remperantiam , neque ulIam aliam vIrturem.
COROLL. Quantitas igitur cuiuslibet praedicatia qualitate propositionis pendet, hancque sine tit, te
109쪽
ros Pars I. Cap. x. Quid . . CVI. Quantitas propositionis est eiusdem i. e te usi O, pendetque constanter ab extensione qua hic Subiecti. Cum itaque haec vel umυerfatis, velisa Paci culurir, Vel si v aris esse posit gg. IS. 6r cor. Schol. 64. cor. I. 3 , omnis quoque propositio ratione suae quantitatis in hanc tri- 44ia . pic ς' i in Cl. Sem distribuitur. Uuυer fatis ea est,nviti l . . in qua Subjecturr , quod de se ideam universatio in lem denotat secundum totam suam extensi O- nem sumitur, ita ut praedicatum Singulis individuis sub illo subseelo contentis, et talia se Or- Sum accepis, conveniat: id quod denotant particulae , o muis , nultus, nemo subaeeto praefixae , que propterea uoto iam υ UaIit ut s , audiunt ut om sis virtus eI appetenda, vel nullum viritim es honestum .
SCHOL. r. Eiusmodi propositiones dicuntur competete uoi υρσ ἰ s , ut distinguantur ab iis , in quibus praedicatum non singulis individuis ; sed tantum singulis speciebus Subsubaecto contentis convenit, qurque propte rea in cims sere uni υ euales sunt ; ut si dicas :D nge animal se i in arca Noe si vel omnω
munia ab infimo ad summum in republica a Caio adm inistrata tunt. SCHOL. et Sed est & alia propositionum universalitas; dimirum morialis, sive in leuiu iacincommodo , quando enuncians propositionem ceteroquin vere universalem non ita strim intelligi vult, ut praedicatum singulis prorSus individuis subjecti attribuatur, quin unum vel alterum inde excipi possit, & harum respectu Superiores g. i5. dici possunt m risi ιν siee
universales. cum earum universalitas secundum omnem rigorem metaphysicum accipiatur. Sic, cum dicimus : omnes homines fuia sol um commoda quaerunt, non volumuς significare nullum prorsus hominum ab hoc vitio immunem
ς βο , ted tantum de plurimis id cum veritate
110쪽
D. Divissis mune. Prob. Io diei posse. Utimur similibus propositionibus
perfrequenter in vulgari cum omnibus co suetudine, & mos iam ita obtinuit, ut sere, quod plurimis convenit. Eiiiversim omnibus tribuamus ; nemo tamen est, qui propterea imentem nostram minuῖ assequatur, si modo, quid usui tribuendum sit, non ignoret. Quin ' propositiones ejusmodi saepius in libris historicis , aut etiam dogmaticis occurrunt: unde necesSe est, ut vel ex adaunctis, vel ex collatione aliorum locorum, vel denique adhibitis alii adiumentis suo Ioco suppeditandis determinetur, utrum auctoris propositio, quae universaliter enunciatur, metu sce, an mo valiter accipienda sit. CVII. Parti laris propositio ea est, in qua subiectum , quod de se ideam universalem exprimit, secundum partem tantum Suae exten- ionis sumitiar, ita ut praedicatum non omnibus, sed aliquibus solum individuis seorsum acceptis conveniat: id quod denotant particulae ad ectae: aliquis, qui aiam, nonnultat, quae ea de caussa notae particularitatis appellantur ,
ut quidam homiues stixit Huditi ; vel quidam phil ophi doctoina fua ad stabιliendos errores
CVIII. In propositione particulari vel illa quid paro individua subjecti , quibus p medicatum convenire asseritur , in se iam determinata sunt λ nata, divel non, sed aliqua tantum ex omnibus possibilibus dissunctive accepta intelligi debent . In priori casu propositio est dere, minura . Si Ve ut aiunt , IMyponit determinare ἰ ut est haec : a i , i phition hi ny int immortia Iitatem auimae humanae ; aD-ν in Auis .ed sicio senem sutio uir. In posteriori vero eqt propOSitio Imdeterminata , Seu , vaga , vel IV on t indeterminute . Ut aliquis calamur . requiritur ad D in