De Cardinalis Nicolai Cusani patheismo

41쪽

videri, qua plurimi ducatur, qu0 rati0ni humanae, quam

in veritat inquirenda ut 0gn0Seenda finibus maxime angustis scimus esse circum8criptam, luculenter, ut putamus, hanc stendit gravissimam veritatem: Deum et esse quidem et esse principium Iunium, Uaeclan ille Sunt, SSe. Ut ita dicamus, lantem innis esse, et tamen ejus esse alius 0mnin esse generis, ac sit esse uinium nit0rum. Innixi enim huic deae, ex qua tam facile c0nSpicere p0tuimus, Deum ens iapram Undanum 8Se, et h0 fastile p0ssumus intelligere, qui sat, ut Deus unimum ens it mnium et tamen n0n sit, ut 0n latine l0quar, en universalissimum illud pantheistarum. Quam universalissimi v0dem innis h0m0 sane audit, Sed quis aliam hanc V0eem, nisi uinin inanem esse dicat, quae humana menti, n0n 80nitum Verb0rum acv0cum, Sed lumen veritatis quaerenti, nihil asser ac praesentat, nisi phantasma 0rtasse aliqu0d bscurum, qu0d,

utrum nihil, an aliquid sit, ipsa mens humana haesitat, quid sibi resp0ndeat. Sed jam y de aliis n0minibus, quibus usanus n0ster ad Dei naturam deseribendam usus est, serm0nem facere incipiamus.1 Et s. Augustinum putamΠs ex e0, quod Deus summa est essentia, eonjecisse, Deum esse qu0dammodo contrariorum con incidentiam, quia Deo dixit nullam rem esse e0ntrariam. De civitate Dei l. XII. c. 2. - per angelum, inquit, Deus dixit, quando M0ysen mittebat ad fili0s Israel: Ego sum, qui sum. Cum enim Deus Summa essentia sit, hoc est, summe sit et ideo immutabilis sit, rebus, quas ex nihilo creavit, esse dedit, sed n0n summe esse sicut ipse est, et aliis dedit esse amplius, aliis minus, atque ita naturas

essentiarum gradibus ordinavit . . . . ei naturae, quae Summe St, qua aciente Sunt, quaecunque sunt, eontraria natura non St, nisi quae n0n est. Et quippe qu0 est, n0n esse contrarium est. Et pr0pterea Deo, id est, summae essentiae et auctori omnium qualiumcunque essentiarum essentia nulla c0ntraria est. Non ad amussim

quidem haec Augustini cum coincidentia Cusani c0ncinere per se patet.

42쪽

g. 14. Supremum illud milium entium principium d000 Cusanus esse unum. Et ex unitatis idea phil080lilius n0ster maxime scite ruit et c0nstruit De dignum n0men, ex qu0, uti ex supra allati et exp0sitis Dei n0minibus, qu0m0d de De apte ac digne sit pinandum, anileste Oludebit. Sed jam ipsum usanum de unitatis idea, quae De tribuitur, audiamus, quid sentiat: quoniam h unitate, inquit, minus esse nequit, erit unitas minimum si inpliciter, qu0 cum maxim e0incidit. 0n 0test autem unitas numerus esse, qu0niam numerus Xcedens admittens, nequaquam inpliciter minimum nec maximum esse p0test, Sed est principium innis numeri, quia minimum est finis m-nis numeri, quia maximum. Haec ita usanus de mathematica unitate Mathematteam unitatem diei Cusanus principium et smem mnis numeri, negat tamen ipsam SSenumerum. Quibus de unitate mathemattea ita pr0p0sitis, hunc in m0dum de unitate sensu abs0lut et metaphyste0 sumpta disserit'). Est unitas abs0luta, cui nihil pp0nitur, ipsa ab80luta maximitas, quae est Deus ben0dictus. Haec unitas, quum maxima sit, n0 est multiplicabilis, qu0niam est mne id, qu0d esse p0test. 0 p0test igitur ipsa numerus eri. Vide per numerum ad 00 0s adduct08, Ut intelligamus inn0minabili De unitatem abs0lutam pr0pius c0nvenire, quamquam Deus ita est unus, ut sit actu mne id, qu0d 08sibile est esse; quapr0pter n0 reeipit ipsa unitas magis nec minus, nec est multiplicabilis Deitas itaque est unitas infinita. Qui erg0 dixit audi Israel, Deus tuus Unus et unus est magister et pater vester in c00lis, nihil verius dicere p0tuit. Nam uti numerus, qui iis rati0nis est fabricatum per n0stram e0mparativam disereti0nem, praeSupp0nit necessari unitatem pr0 tali numeri principi0,1 De d0cta ignrt. l. I. c. 5.2 l. e.

43쪽

ut in ea imp0ssibile sit numerium esse, ita rerum pluralitates, ab hac infinita unitat descendentes, ad ipsam sic Suhabent, ut in ipsa esse nequeant qu0m0d enim essent 8ine esse . . . Hac descripti0n unitatis abs0luta sive infinitast, quae est Deitas, h0 videmus intendisse Cusanum assequi, ut Deum natura sua, m0d essendi sibi s0li pr0-

pri0, maxime disserre a rebus nitis pateret. Etenim quid sibi velle videtur haec phil080phi n0stri argumentati0: n0np0test autem unitas numerus SS . . . . Sed Si principium innis numeri, quia minimiam, et ni 0mnis numeri,

quia maximum et quid ista hujus argumentati0nis e0nelusi0: est igitur unita ab80luta, cui nihil pp0nitur, ipsa ab80lula maximitas, qua est Deus benedictus Sicut enim unitas est numer0rum principium sive initium, quia ab ian indipit numer0rum rd0, et sicut unitas est mnis numeri finis, quia quivi Vel maximus numerus unitas est quaedam, et t0tum aliqu0d, H0d Si unum, repraesentat,e0que m0d unitatis imaginem quasi sibi insculptam habet; ita et unitas abs0luta nania, Haecunque Unt, p0tentia Haemei et ipsa est initium et finis mnium nit0rum, quippe quae ipsa est actu mne id, qu0d 088ibile est esse, sive plenitud est mnis p0tentiae ade0, ut in ipsa nihil esse

ac relationem, Hae est inter abs0lutum et finitum, quasi praetereund den0tasset, pr0tulit sententiam illam gravissimam unitati ab80lutae, quae 8 Deus benedictus, nihil 0pp0ni. Quae i ita sunt, qui praecedentem illam argumentati0nem, cum hac ultima Sententia c0mparans, n0n

perspiciet, usani 08tri et in unitatis de De tribuenda,h0 plurimum interfuisse, ut Deus ita unitas esse intelligeretur, ut natura Sua supra mnis rei finitae naturam p0neretur.

44쪽

g. 5. Cusanus n0ster Deum dicit qu0 tu ens ess0neeessarium. Ostensum St, inquit in praecedentibus, mnia praeter unum maximum Simpliciter ejus respectu sinita et torminata esse finitum ver et terminatum habet, a qu0

indipit et ad qu0d terminatur, et quia n0n 0test diei qu0d illud sit majus dat sinit et nitum ita semper in infinitum pr0grediend0 qu0niam in exestd0ntibus et excessis r grossi in infinitum aetii fieri n0n 0test, ali0qui maximum esset de natura finit0rum igitur necessari est maximum actu, 0mnium finit0rum prineipium et finis. Praeterea nihil esse

p0sset, si maximum Simpliciter n0 0880t, nam, dum mnen0n maximum sit finitum, Si et prineipiatum, erit autem neeessarium, qu0d ab ali0 videlicet est principiatum); ali0qui, si a S ip80, sui88et, quand0 0 fuisset nec in priueipiis et eausis est p0ssibile ire in infinitum. Erit igitur maximum simplieiter, in qu nihil esse p0test. Praeterea e0ntrahamus maximum ad esse et dieamus maximo esse nihil pp0nitru ' Quis haec ultima verba legens n0n satis habeat perspeetum, Cardinalem 110strum, quUm dem0nstrat, Deum per Se nee08Sari existere, id est Deum esse neeessari0 primam illam realitatem ive actum illum primum, sin qu nihil reale e0gitari p0ssit, h0c 0n mittere in mentem l0genti rev0eare eumque illius gravissimae veritatis e0mm0nere, Deum, et si ut prima illa necessaria realitas e0gitatur, e0gitandum esse uti maximum illud esse, eui nihil pp0natur 0gitandum videlicet esse Deum realitatem ejusm0di, cujus natura mnis finitae realitatis naturam superet ide0que eum nullius finitae realitatis natura c0mparari 088it vel, qu0d idem est, eui nihil γp0nitur: e0ntrahamus maximum ad esse et dicamus: maxim esse nihil pp0nitur'. 0 igitur usani n0stri in disputati0nibus ejus de Dei natura quasi ceterum en Se0 esse videtur, qu0d Deum natura diei ab omnium finitarum

45쪽

naturis ess diversium et ita quidem diversum, ut nulla inter divinam naturam et mundanam sive nitam pr0p0ni possit e0mparati0: infinit uti infinit - maximitati ab-s0luta nihil opp0nitur, Deus maximum est abs0lutumqu0cum minimum c0ineidit . Sed jam ad miram illam v cem P0ssest , qua usanus ad Dei naturam explicandam usus est, dilucidandam pr0peremuS.

g. 16. 00is hujus p08Sest , etsi, quid ipsa exprimat, passim in usani scriptis, ubi de De est serm0, invenitur, uberius tamen signiscati ac sensus in ill0 pere exp0nitur, qu0d dial0gus de Ρ0ssest inscriptum est. Est ver0 pus illud in Drma trial0g - ide0que etiam in n0nnullis Cusani 0p0rum editi0nibus tria l0gus de Ρ0ssest ) inscribitur, inter usam, J0hannem et Bernardum e0m-p08itum et, quamvis n0 multis c0n8tet paginis, plurimis praestantissimis p0llet nitetque sententiis. Omnis ver hujus libelli materia in e versatur, qu0d in ipsius ex0rdi Bernardus his exprimit verbis: Incidi in studium epist0la apost0li Pauli ad R0man0s et l0gi, qu0m0d Deus manifestat h0minibus ea, quae eis de ips0 0ta sunt. Ait autem haec fieri h0 m0d0: invisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea, quae facta sunt intellecta c0nspiciuntur, sempiterna qu0que virtus ejus et divinita . . . istius m0di illucidati0nem a te exp0scimus audire'. Qu0m0d h0 sit p0ssibile, Cusanus interl0- cut0ribus dem0nstrat. Qu0d ver ut 0sset clarius stendere atque exp0nere, antea c0nstituit declarare atque in lucem p0nere, quid e88et Deus, quaeque inter Deum et creaturam intercederet necessitud ac rati0. Quam pr0p08iti0nem h00m0d phil080phus n0ster perfecit, ut explanata n0ti0ne et

natura actualitatis et p0ssibilitatis Wirklielikei und M0glielikeit), Deum diceret esse et actualitatem abs0lutam et p0tentiam sive p088ibilitatem abs0lutam. Quare Deus δ est

1 De Posses lat. CLXXIV p. t. I. - l. c.

46쪽

sociundum Cardinalem n0strum actu omne possibile esse, Deus est omnia complieite et mnia, quae qu0cunque sunt m0d0, aut quae 880 0ssunt, in De uti principi e0mplicantur et quaecunque creata sunt aut creabuntur, ab ips0, in qu complicite erant, explicantur, ut creentur. Ex quibus ita exp0sitis quum varia sententia et pini0nes secuta et n0nnulla 0rta essent disse ultates, Cusanus paucis verbis a mnia studuit ita exp0nere et dilueidare, ne ullum audientium stoliderent. Qia saet ita Cusanum Ber- nardus ali 0quitur: eave ), ne tibi e0ntradicas. Αj0bas

sum esse omnia . Ad quae haec ei Cusanus: im0 dicebam ipsum 80lem, sed n0 m0d essendi, qu hic 80 est, qui Π0 est, qu0 esse p0test; qui enim est id, qu id esse p0test, utique s0lare esse ei 0 defigit, sed habet ipsum meli0ri essendi m0d0, quia persectissim divin0. Sicut essentia manus verius habet esse in anima, quam in manu, quum in anima sit vita, et manu m0rtua n0 sit manus. Ita det0t0 0rp0re et singulis membris, ita se habet universum ad Deum, excepi qu0d Deus n0n est anima mundi ), sicut

1 l. c. - l. c. 3 Clarissimus Denginger, opere citato parte I p. 358. affirmat, usanum habuisse Deum animam mundi. Goti, inquit, is die anima mundi eo modo, quo anima quasi quid abs0lutum in quo

omne rerum formae actu sunt, consideratur, aber absque immersione'.

Quae verba latina d0cta ign. l. II. . . lat. XX argumentum habet vir doctissimus d0ctrinae phil0s0phi nostri de Deo, quasi Deus eSSet secundum phil0sophum n0strum anima mundi. Etsi jam h0c nihili duceremus, qu0 Cusanus aperte et distincto loc nostro, quem supra legimus de ossest videlicet negat Deum esse animam mundi, tunc et ex verbis quae d0ctissimus Denginger attulit minime etiam sequitur, Cusanum Deum animam mundi dixisse. 0c a d0etissimo Den ginger citat disserit phil0s0phus noster de anima sive de forma universorum sive, ut nos diceremus, de causis et rati0nibus, quibus singula subsistunt. Cardinalis noster h0 loco doctrinas eripateti- eorum et Plat0nicorum dijudicat, alterorum videlicet theoriam de

47쪽

anima hominis est, nec Drma alicujus, sud mnibus . Ex qui biis milibus a phil0mpli n0str de De pr0latis jam e0nSpicere p0ssumus, studuisse Cusanum deseripti0n0m illam Dei, Secundum quam Deus e0gitandus est abs0luta actualitas et abs0luta p0tentia, clari0rem reddere. Quibus finitis et n0nnullis quaesti0nibus ab interl0cut0ribus ei pr0p0sitis, ita Cusanus ideam istam n0vam, quam ad Dei naturam dilucidandam erat adhibiturus, pergit exp0nere: ESt01 qu0d aliqua dicti significet simplicissim signifieat quantum h00 0mplexum p0880 est', scilicet ipsum p08Se sit. Et quia, qu0d est actu est, de ἡp0880 esse est tantum

Drmis alterorum de deis. Utr0rumque d0ctrina rejicitur. Acute satis inquit, atque rationabiliter l0cuti sunt Platonici, sorte irrationabiliter per Aristotelem reprehensi, qui potius in e0rtice verborum, quam medullari intelligentia e0s redarguere nisus est . . . Nihil est ergo illud, quod de imginationibus larinarum Platonici dixerunt, quoniam non est nisi una infinita Drma Drmarum, cujus omnes Drmae Sunt imagines'. Qnibus ita de Platonic0rum et Peripatetic0rum doctrina dictis, ita usanus verbis distinctis animam mundi describit anima mundi est c0nsideranda ut quaedam forma universalis in se complicans omnes sormas, non tamen existens actu, nisi contracte in rebus, quae in qualibet re est forma c0ntracta rei Post haec Cusanus dicit Deum omnia tacere in mundo in Verbo uno sed solum Deum esse absolutum, et n0n esse medium aliquod inter absolutum et contractum,s0lum Deum esse aniniam mundi, eo modo, quo anima quasi quid absolutum, in qu 0mnes rerum formae actu sunt, consideretur.

His ita exp0sitis jam p0ssumus c0ncludere, Cusanum appellare h0cl0c Deum mundi animam n0 proprio, Sed metaphorico sensu. Obis quidem intelligere videtur usanus animam mundi ita, ut eam dicat legem illam, quani dicimus universalem naturalem. Dicit enim Cardinalis n0ster animam mundi actu non existere', ut supra legimus, et animam mundi docet esse ἡ0mnes rerum formas, quae sunt in abs0luto'. Quid est, quaeso, si ita usani l0cutiones com-p0nimus, discriminis inter legem naturalem illam generalem et id, quod a phil0s0ph n0str anima mundi est appellatum. Verbis quidem variis una n0bis videtur res esse don0tata. -

48쪽

n0m0n secundum humanum de e c0nceptum. st enim 0mnium et singul0rum n0minum atque nullius pariter ii

men Ide dum Deus sui vel isti n0titiam prim revelare, dicebat: g sum Deus innip0tens, id est sum actus mitis p0tentiae et alibi: ego sum, qui sum . Haetenus usanus,v0eabulum P0ssest atque ideam, quam v0cabulo ist0 0luit exprimere, dilucidans. Et ex hac phil0s0phi 0stri expos, ti0n lacile c0nsequitur, et in h0 neg0ti id eum spectasse, ut Dei naturam essentialiter a niti natura diversam esse 0stenderet. Quis enim, qui diligenter, quid signifieet 0ssest illud, secum e0gitaverit, n0 Videbit magnam aby8Sum, quae inter Dei naturam et creaturae p0nitur et quasi tenditur, si P0ssesυ ad Dei naturam den0tandam adhibemus. S0lius Dei natura est summa et e0mpleXUS mni p0SSe, idest mnis p0ssibilitatis, est t0tum p0sse sive t0ta 088ibilitas et quidem realiter. Qu0d si ali m0d0 0lumus pr0ferr nihil aliud signis eat, nisi id, qu0 Deus est realitas perfectissima est mnis perlaeti0nis plenitud omnis, Deo neque aliquid deest, nec mnin deesse p0test, quia qu0dcunque m0d aliqu0 88 test, in De et suae p0ssibilitatis et existentiae habet causam. Quae si De ita tribu tur, jam per e patet, quantum mni creatura a De distet. Omnis enim creatura et creaturae mnes sive finitum aliqua tantum ex parte, si Deus s0lus mnis est p0ssibilitas actu, 088ibilitatem exprimit, et repraesentat 0ssibilitatem cum addit aliqu0 negante, quo si, ut creaturae p0SSe finibus sit circumscriptum, qui quidem fines alteri creaturae latius, alteri angustius patent. st bjicere n0bis larsitan aliquis id velit si Deus est mne p088 realiter, res Ver mundanae illius p0sse sunt tantum, quum illud ex parte Sprimant, Rrticipes, tunc quam paullum abe8t, quin Deus gradu et n0 natura a rebus finitis putetur differre. Sed n0bis n0 videtur haec sententia ex Cusani de P088est

49쪽

exp0siti0n strui p0s80. Cusanus enim aperte sine multis verbis et in lingit, iis diei in iis, quae praemisimus, Deum habere uine esse meli0ri 0d0, quia persectissim0, divino; Deum n0n esse animam mundi, ex quibus apertissim quisque videt, Dei esse n0n gradu tantum, sed natura et essentia ab unius cujusque entitatis finita esse disserre. Itaqu0h00 unum restat ut dicamus, Cusanum h0 v0cabulo P0 808ty)', qu0 008 quidem, qu0rum n0 tantum interest, ut magnas ideas et 0ritates sublimes, quantum, ut dulciter ac suaviter 80nantia verba in libris inveniant, scimusn0n 0tuisse n0n stendere '0 igitur v0cabulo De tribuend tanquam n0m0 nihil aliud usanum do De di-

finitum illud reale atqueipp0strarum e0incidentiam, H0d quidem vir tanti ingenii maxime c0nsentaneum esse idetur, maximeque eum decere, qu0d de re eadem S de Semper entiat 0d0. Sane usanus ad Dei naturam describendam Varias atque varias pr0p0nit ideas, varia quidem ad hunc finem, quantum h0 natura humana licet, attingendum ingreditur vias, sed variae illae deae et variae istae viae n0 tales apparent, quae sibi contradicant, et quae invidem e excludant, Sed tales, quae ut ita dicam, una V000n0840eeant Dei natura essentialiter et in m0d essendi et in m0d 0perati0nis a rebus nitis disserat necesse esse. Sed

1 Eadem idea, quam Cusanus in opere de P0ssest explicavit, passim in scriptis ejus c0mmem0ratur. App0nimus nonnullo l0008, in quibus haec idea a phil0sopho n0stro adhibetur. Ap0lg. 0et. ign. 0pus haud multis paginis e0nstans, contra Venehi, doctoris Heidelbergensis pus de ignota litteratura c0nscriptum). Cum Deus sit purissimus actus tune est abs0lute omne abs0hite possibile. De dat patris luminum . . Di. XCV. -Αbs0lute nini Deusn0ster est infinita virtus penitus in actu. De quaerendo Deum CXCVII. O quantus est Deus noster, qui est actus omnis potentiae . . . . in Deo potentia est abs0luta, quae est actus infinitus.

50쪽

P0ssest int0rpretati0. Necesse' est, inquit, ut una sit 0rma penitus abstracta, per Se Subsistens, Sine cujuscunque indigentia, qua dat materia p0ssibilitatem es stridi et formae ei advenienti et ualitatem et utriusqu0 0nnexi0nire existentiam . . . . Op0rtet, qu0d 0rma quae penitus nullo uti indiget, qu0niam infinitae perlaeti0nis est, in se omnium serinarum 1 0rmabilium e0mplie et persecti0nes, qu niam est actu ipse essendi thesaurus ainu emanent 0mnia, quae uni, quemamd0dum ipsa ab aetern thesaur sapientiae c0ncepta et rep0sita sunt . . . P0test mni serina SSeperlaeti0r, quae n0n est abs0luta entilas . Similia in alies )1 De Posses Di CLXXII.

2 Ne quis hoc emanandi verbo offendatur, hoc ut respiciatur commonemus, quod usanus vulgarem illum pantheisticum sensum verbi manandi essentialiter inmutat et in cert0s ponit fines, quum haec apponit: quemadmodum ipsa sel omnia ab aeterno thesauro sapientiae concepta et reposita sunt. Haec enim philosophus noster quum apposuisset, apertissimum praebuit documentum, ipsum non e Sensu usum esse Verbo illo emanandi, quo utuntur illo pantheistae. Si enim emanati omnium, quae sunt, ex infinito thesauro sapientiae pendebant, et de quidem pendebant, ut sapientia illa secundum modum aliquem quemadm0dum' omnia e0neeperit et rep0suerit sive disp0ssuerit, jam certissime n0bis quidem constat, causam emanationis non esse hic spontane itatem aliquam omnium, quae sunt, sed Dei thesauri sapientiae infiniti, sapientem actionem.

Verbum igitur emanandi n0 pantheismi speciem citato loco habet, sed relati0nem tantum infiniti et finiti e sensu significat, qu0d finitum ab infinito dependeat. 3 C0nh. Denginge l. c. Attulimus haec ex Den Zingeri pereclarissimo, ut fiat manifestum, quam non satis accurate vir hic doctissimus phil0s0phi nostri verba sit interpretatus. 0 quomodo illa verba, quae asserimus, intelligamus et interpretemur e sequentibus patebit Clarissimus ver Denginge p0st illa Verba: et sic videre Deum, est videre nini Deum et Deum omnia haec p0suit: ine Deducti0n, etche auch pin0ga te gelalle li esse.' quidem put0, 0 semper idem haberi p0sse, etsi idem videntur duo facere