De Romae veteris muris atque portis

111쪽

τῆς πολεως /ιυλωνες ἐκ παλαιου Πάντες πεποίηντο, α τε

τέ ν κατ' αυτον του ποταμου οχθρην τείχει Περιλαβεινε γνωσαν, o ς lG τ0ἐς πολε/ιίοις δυνατὰ εἷς τους τε /ευ- λωνας διαφθειρια καὶ Ποτα 'to ν διαβασιν ευπεet υς τ ῶ τῆς πολεως περιβολ ω ἐπιβουλευειν. Haec ad Aureliani vel Ilonorii muros spectant: sed et Ancum credibile est, immo necesse, munita in Ianiculo arce, ad ripam Tiberis muros duxisse, qui contra essent ipsius Urbis muros, item in opposita ripa desinentes. - Caeterum quod Livius dixit, adiectum esse Ianiculum, id cave in eam partem accipias, quasi Transtiberina regio Urbi accesserit, quae ne extremis quidem reipublicae temporibus pro Urbis parte suit: id quod clare apparet e verbis Ciceronis, de lege agr. I, 5. Ubi enim canetur, ne in Ianiculo coloniam constitualis 3 ne urbem hanc urbe alia premere atque urgere possitis 3 et cap. 27. Quid litur est causae, quin colonium in Ianiculum possint deducere et suum praesidium in capite atque cervicibus rostris collocare γ - Iam in his trans Tiberim moenibus debuisse aliquid esSe portarum, nemo ni uvidet: unam certe in Summo monte ipsaque arce, quam Aureliam postea vocatam m0X videbimus. An plures fuerint, non habeo dicere, nisi necessarias certe non Videri. DE M Nin ΛLRLLI I. Nullum est evidentius Romanae potentiae signum , nulla apertior fracti imperii declaratio, quam octavo demum post Servium Saeculo exacto nova tuendae Urbi moenia parasse Aurelianum. Tanta fuit victa Carthagine nomae Securitas, tantus domi larum gentium contemtus, tam certa armorum fiducia, ut nec relicere muros antiquos Operae pretium quisquam esse putaret, et amplissima circum luxuriantis magnificentiae opera immunita

paterent. Λdmirati sunt in Solitum illis temporibus apertae ur-

112쪽

- 108 bis exemplum Graeci inprimis scriptores, ex quibus Strabo

sallitur tamen nonnihil, quum, quod Spartanae virtutis consilium suisse sertur, voluisse ait Romanos civium corpora pro moenibus esse; re potius ipsa declarante, negligendi muri eam fuisse causam, quod nihil lain ab hoste meluendum esset. Λt ille, postquam de regum operibus dixit, in hunc modum scribit V, 3. p. 234.: T0 l ν Ουν ερυl α τοιουτον εστι τὰ τῆς πολεως, ἐρυματων ε τερ 0ν δεο/ιενον. Καί /ιοι δοκουσιν οἱ πρ 0τοι τον αυτον λαβεiν λαλογισ/ιον πεοί τε στοὰναυτῶν καὶ περι τυ ν υστερον, ὁγo τι 'Pωl αίοις προς κενουκ c pro των ἐρυl ατων, αλλ' ὐro τῶν ὐπλων καὶ et ςοικειας αρετῆς ελειν TVν αστα λειαν καὶ τὸ ν αλλυν ευπο- ρίαν ' προβλζ3ιατα νομίζοντας Ου τα τείχη Toiς ανδρασιν αλλά τους αν δρας τοIς τείχεσι. Apertius etiam, ex quo praecipue cognoscere licet, quae suerit tunc temporis Roma, Dionys. Ι , 13. Ουτος ο βασιλευς τελευταὶος ηυλσε τυν περιβολον της πολεως, τους δυο T0ῆς πεντε προςθεις λο-gους, ορνιθευσα/ιενυς τε, ο ς νο/ιος ἐν, καὶ ταλλα ταπρος θεους οσια δια7πραξα/ιενος. 7r ρ O G ω τ ε ρ ω δ ὲ ο υ κἐτι π θ ο si λθεν M. κατασκευρὴ τῆς πολεως, Ουκ εων-

θος ἐλτα ιν βουλ=ησεται τῆς 'Pωμης, prλανασθαί τε

ου rro λλ 0 τινι μείζων ὁ τις 'Po μης ἄν φανείη κυκλος. Eadem mensura utitur et IX, 68.; quam vere et convenienter

amplitudini Urbis, nemo hodie erit qui dicat, nisi quod aggeris

spatium sextam Septimamis esse posSe muri, quem duXimus,

partem facile apparet. Quem quum Strabo Sex sere, Dionysius

113쪽

septem stadiorum fuisse dicant, non inultum disserre videtur omnium partium Summa a circuitu Λthenarum, quem Thucydides XLIII stadiorum esse ait lib. II, 13. Copiose de ambitu muri Servi aut egit Nibbyus β'); ego, ne totam rem omisisse dicar, summatim computasse Salis habeam, sentiens me rationibus accuratius ineundis imparem esse, quod ne tum quidem auderem, si Romae scriberem metirique passibus spatia locorum liceret. Neque diutius commorabor in explicando quamvis memorabili loco Plinii III, 5, 9. Moenia eius colimere ambitu Imperatoribus Censoribusque Vespasianis anno conditae DCCCXXVII poss. XIII M. CC. Complexa montes s Ptem ipsa dioiditur in regiones quatuordecim, compila Larum CCLXV. Liusdem spatium mensura currente a milliario in capite Romani fori statuto ad sing ulas portas, quae Sunt hodie numero triginta septem, ita ut Duodecim semel numer tur praetereanturque ex veteribus Septem, quae esse desierunt, emit passuum per directum XXX M. DCCLXV. Ad

extrema Doro tectorum cum castris Praetoriis ab eodem mi Hario per vicos omnium viarum mensura colligit paullo amplius septuaginta millia passuum. In his quum multi offendis. sent, mirantes ambitum Urbis XIII M., quum VII non amplius millia Servianis moenibus tribui posse Viderentur, egregie rem expedivit Bun senius I. p. 192 sqq.) ostenden S, non circuilum muri dicere Plinium, sed ambitum urbis ab Λugusto in XIV regiones divisae. Triplici enim ratione magnitudinem urbis

exponit: primum ex ambitu; tum directis radiorum instar ad singulas portas lineis; postremo metiens per vicos viarum flexus ad extrema aedificiorum, quae ultra muros portasque longe processerant. Unum fortasse miraberis, quod XXXVII numeret Plinius portas , quem fuisse antiqui muri numerum nemo sibi persuadebit. Sed praeterquam quod in numerorum signis saepissime peccatum est a librariis, animadvertendum est, Plinii tempore de Servii mi reo paucas supersuisse videri reliquias, quem totum iam aediliciis occupatum et inclusum sua etiam aetate testatur Dionysius: sed longe exspatiantibus, ut Plinius 69) Mura di Roma. p. 85 sqq.

114쪽

- 110 ait, ultra antiqua moenia tectis, credibile est, multo plures viarum transitus factus; neque enim iam Suburbia, sed ipsa extra muros Urbs erat. Caeterum resectos muros prisci S temporibus non semel narrat Livius: primum post capiam Urbem. VI, 32. tantum abesse sp x veteris levandi Ioenoris, ut tributo novum foenus contraheretur in murum a cens9ribus lociatum saxo quadrato

iaciundum. Deinde a. CCCCI. lib. VI, 20. reliquum anni muris turribusque re sciendis consum lum. et bello Punico secundo, lib. XXV, 7. creati Sunt quinqueviri muris turribusque roses dis. Post illum ab Hannibale terrorem nulla iam muniendae Urbis cura fuit, lateque patebant undique aditus, ut iure quodam , ab Aureliano demum muros Romae circumdatos esse, as firmet Z os imus I, 49. ἐτειχίσθνη δὲ et με η Ῥωμη προτερον α τείχιστος Ουσα. Multi Sunt praeter hunc scriptores, qui de ingenti Λureliani incepto, a Probo demum perfecto, prodidere 7'); nobis vero in disceptationem Venit unus tantum locus , o pisci, incredibilia, si quis unquam, tradentis. Nam postquam Λ uret. 21. adhibito senatus consilio Imperatorem muros dilatasse dixerat, iterum de eodem opere scribit cap. 39. muros urbis Romae Sic ampliavit, ut quinquaginta prope mi

lia murorum eius ambitus teneat. - Tam portentosae magnitudinis suisse Romam, nemo unquam fuit qui crederet praeter Nibbyum: is enim Λurelianum lanio circuitu muros secisse, Honorium vero contraxisse in brevius ambitum atque eo, quem hodie videmus, ductu moenia nova Romae circumdedisse, Serions firmavit. Quod quam sit ineptum iis rationibus demonstravit Bunsenius, quibus quod addam non habeo. Enimvero quum trans Tiberim ante saeculum IX Romam amplificatam non esse certissimum sit et consesSum, Vide, quo tandem in agrum eX- cucurrisset urbs, cuius XVI circiter millium diametros esset. Bovillas puto et Λlbanum , nisi Tusculum adeo, complexus eSt Aurelianus effecitque, ut seriae Latinae in Urbe iam agerentur, Tiburque et Λricia inter suburbia essent. Itaque iure

70ὶ Λur ei. Viet. Caes. 35. Eutrop. IX, 15. Oros. VII, 23. Hieron. t. l. p. 4bl R0ne. Cassio d. Cliron. t. ll. p. 214.

115쪽

quaesivit Bunsenius, quae laudem causa esSe potuerit tam prodigiosi muri; qui seri potuerit, ut nulla neque nunc Sint, neque medio aevo eius fuerint reliquiae; neque enim murorum tantum nulla qualiacunque Supersunt Vestigia, Sed ne aediliciorum quidem, quae septa istis muris fuerint, quae nisi copiosa et magnifica erant, quid tandem insaniit Λurelianus, ut agrum iam cingeret moenibus 7 Deinde id quoque recte obiectum est Nibbuo, de castris Praetoriis, quin muri pars fuerint, nihil esse dubitationis; quae si tu media suissent urbe, non pepercisset unquam tribus murorum lateribus Constantinus, nec destruxisset eam tantum partem, quae interior in urbem versa erat. Itaque totam istam opinionem ab eo, quod seri potuerit, excludamus et in Vopisci verbis vitii aliquid inesse statuamus necesse est. Λc vulgo quidem pro quinqua inta legendum putant quin locim. Ego quamquam Similiter saepius erratum esse a librariis non nescio 7 in , tamen quominus quindecim reponam impedit, quod ne sic quidem congruit numerus cum eo quem novimus murorum circuitu, cui plus quam XI millia tribui posse non videntur. uuare aliud genus Vitii in Vopisco esse suspicor, qui non passuum sed pedum millia numerarit. Nam quum mille passus aequent sere pedum IV M. I ., Si undecies eundem numerum posueris, subducto calculo habebis summam

XLIX II. l ., quo nihil p0test propius ad Vopisci numerumaecedere. Nascitur alia dis scultas e mensura, quam murorum non Λureliani iam , sed Honorii suisse mensore Λmmoue geometra , sciribit Olum p i odorus a p. Ph0t. Bibl. 80. p. 63

p. 678.3; modo scrupulum aliquis milii eximat, iniectum a II artali no Polono circ. a. II CCC.), qui in Chronico scribit I, 4.:

In circuitu vero eius sunt milituma XXII, praeter Truns-7l In I 'lint i quoque loco l. vet. Dolec. pro XIII u. praebebat XXX M.

116쪽

tiberim et cisitarem Leon inam: cum quibus dicitur habere XLII milliario. Hanc ego dis scultatem non habeo quomodo

tollam, nisi apud utrumque passus vulgares, non geometricos Romanorum dici credamus. Nam Honorii muros esse, quos hodie videmus, ipsa docet dedicatio portae Tiburtinae Vulgo dictae S. Lorengo): horum vero circuitum, omissa etiam Trans liberina regione, non esse XXII millium, res ipsa declarat. - Caeterum mirari me non dis fleor, nullam hodie SupereSSe portam, quae Λureliano adscribi possit. Quamquam enim tertiam prope partem muri deiecisse Tolitam scio 7 γ, et portas saepius resectas esse credibile est, utpote quae maxime peterentur hostili impetu; tamen aliquot hodieque restant, quas Honorii esse aut nomen inscriptum declarat, aut structurae similitudo arguit. Qua in re non id solum admirabile, iis potissimum portis pepercisse hostes, verum etiam, Honorii ae lale post Λurelianum annis novis portis Urbi opus suisse. DE PORTAnLM SIVE ΛΓnLLIΛΝI SIVE HONORII NOMINIBUS. quas antiquioris Urbis portas fuisse diximus, eas ex solis scriptorum significationibus cognovimus; nunc autem quae I O- minandae sunt, aut ipsae adstant oculis conspiciendae, aut testatae sunt proximorum abhinc saeculorum memoria. Quare de his paullo aliter instituenda est quaestio, quandoquidem minus ambigitur, quibus locis fuerint portae, quam quae Singulis, quas esse videmus, tribuenda sint nomina antiqua. Λc pleraque quidem nomina quamvis longo aevo non interierunt, et quamquam tribus exceptis omnes hodie portae mulatis nominibus appellari consueverunt, quin etiam quatuor, desertis antiquis , iuxta sint factae, tamen et situs prior facile agnoscitur, et ipsa antiqua nomina ne vulgo quidem ignota sunt. Licet igitur de plerisque breviter dicere, recensendo potius, quo Ordine Sequantur, quam quaerendo qui ordo fuerit. Numerum primum quod attinet, nihil de eo ante Belisarii aetalem proditum est; illo autem tempore qualuordecim ma-

117쪽

- 1l3 xime fuisse portas narrat Procop. Golli. I, I9. εχει μὲν τῆς πολεως o Περιβολος δὶς cn τά πυλας και πυλιδας et ινας. llic primum quaeritur, quid sit discriminis inter Πυλγοῦν et πυ- λιδα ' Nam amplitudinem solam n in Spectari in hac distinctione, propterea statuendum, quod inter πυλίδας Pinciana quoque nominatur, quam a caeteris non multum disset re puto. Videntur potius πυλο vocari, ex quibus exibant Viae iusigni ires; πυλίδες, quibus ad compendium itineris patefactis secundariis viis ad illas et loca circum iacentia perveniretur. Atque ita de Piu-ciana Nibbyum quoque existimasse video p. 3l7.). Illae autem XIV portae quae fuerint, totam Urbem circumeundo iam cognoscemus. Quod iter ita instituere praestat, ut, qu0d alii qu0que secerunt, ab eo loco proficiscamur, ubi in Campo Martio flumini murus e0mmissus suit. Nam in illis locis quum accessus ad urbem esset perfacilis, non salis Λureliani tempore in fluvio munimenti videri poterat,

nisi secundum ripam murus etiam campum patentem tueretur.

ἐφ' ου of περίβολος κατα τον P0υν του ποτα/μου ἐνεχει, ν πιυς τε καὶ λίαν ευε λυδυς ἐστι. cf. 22. p. l07. Idem lamen negligentius secundum fluvium muros fuisse factos scribit

ριελνγ ένως ἐδείμαντο. In eo muro praeter duos augustos in fluvium eXitus, quod genus posterularum vel posternarum medio aevo nominibus appellari solet, una sola fuit porta aute pontem videlicet Λelium, contra Mausoleum Hadriani. Eam Λureliam antiquo nomine dictam esse ab eodem discimus Procopio, qui tamen ipse iam noverat nomen recentius ab aede

S. Petri petitum. I, 19. διο δὴ ἡ ἴλλας δυο τῆς πολεως πυλας

118쪽

id lens em y '), saeculi noni hominem, porta S. Petri vocatur, totumque Λureliae nomen tunc intercidisse videtur; in quo admirabile sane est, hunc veterem in Ianiculo p0rtam Yureliam hoc ipso nomine appellare, quum a Procopio nunquam non Pancratiana P. di S. Pancragio) dicatur; contra Procopium nosse nomen Λureliae novae, ignotum Anonymo. Ilecte autem dici Λureliam, quae ad pontem Aelium fuit, argumento eSt, quod ea regione perque pontem, ut videtur, Aelium Strata erat via Aurelia nova, cuius in lapidibus inscriptum est nomen 'μ). Hodie nulla est, adiecto urbi Vaticano. Caeterum non praetereundum est, ante Procopii tempora trans Tiberim munitum esse Mausoleum Hadriani, ductis ab eo ad Iluvium utrinque muris, quo propugnaculum esset et ponti et portae. Procop. I, 22. p. 106. τουτον δὸς τὴν et ανον οἱ

παλαι0ὶ ανδρο ποι ἐδόκει γύο τὴν πόλει ἐπιτείχισμα εἶναι

Πυλης τῆς ἐκείν=ῖ προβεβλ=:/tia 63. Quod quo tempore factum

sit, nescimus; nisi ab Λureliano minime crediderim. Proxima fuit Flaminia porta, circa eum locum, ubi hodie est Porta dei Populo, sed propior radicibus collis hortorum sive Pincit, siquidem disiicilem ad eam fuisse accessum scribit Procop. Goth. I, 23. p. I 09. Ου ιι υν ουδὲ πυλλοῦς ἴλα/Ωνίας ἀπε Πειρασαντο, ἐπεὶ ἐν χωου κθηl νώδει κει-

73) Duo sunt praecipui cognitionis de portis Auroliani sive nonorii

sontes: Pro eo pius et Ano ny mus E in Siciliensis, quem primus edidit M a bi l l. V e t. An al. p. 359 sqq. , multo vero accuratiuS, Pe specto rectius libelli instituto, vir de literis meritissimus, Gust. II nen et Archiv. f. Philol. u. Paed. IJ. V. II. l. p. li 3 sqq.). Cf. Is ii ii s e n , Beschr. d. St. n. t. I. Praes. p. XIV sq. 743 Duas fuisse vias Aurelias, veterem et novum testatur lapi S ap. Gruter. CCCCLIII, 6. ubi Popilius quidam dicitur curator viar. Aureliae veteris et novae, Corneliae et Triumphatis. Cf. Bunsen. t. II. Λ. p. 9.

119쪽

μίνες ου λίαν εστιν ευπ0ὀgo δος. - Post Flaminiam portam se sit utitur vastissimae Pincii substructiones, operis reticululi, quod ipsum argumento est, eam partem antiquiorem esse Λureliano, qui validissima illa mole pro muro usus sit. Memorabile est, quem h0 die videre est murum pronitin extrinsecus, quasi ruinam daturum, ante Beli Sarii iam tempora a monte revulsum fuisse, et, quemadmodum hodie Muro torto vocatur, tunc murum fractum vel ruptum appellatum esse 7 ). Proxima est porta Pinci ana, non recens, Sed Λnonymi iam aetate clausa saxisque obstructa, quam inter Nυλίδας numerari vidimus. Λlque illo quidem tempore non Pincianam solum, Sed Belisariam quoque vocatam esse, Nil, byi

p. 248.) et Bunsenti p. 655.) est sententia. Ita sane nunc

σαοίαν πυλην ἐγενoveto. Mihi vero reputanti, Pincialiam nunquam a Procopio dici πυλην, Sed nυλίδα, deinde praeter hos locos nusquam Belisariae portae fieri mentionem, Pincianae autem frequentissimam , postremo contra morem Procopii seri, ut recentissime mulato nomine non addatur prius elantiquius, lotum hoc Helisariae portae nomen SuSpectum est,

ut in utroque loco corrigendum putem Σαλαρία. Eo enim a ponte Mulvio non minus fugisse Romanos credibile est. Λtque ita Personam olim legisse manifestum est, qui in priore certe loco vertit Salaria. Quodsi propter verba ωνομα0ζαι νυν lamen Belisariae nomen retinendum sit, non Pincianam, sed Salariam ita appellatam credere malim. Quae proxime Sequuntur portae, Salaria et Nomen lana, de iis nulla est controversia; nam illa etiamnum eodem

120쪽

appellatur nomine; liaec esse quidem desiit, cessitque portae Piae non procul ad laevam saeculo XVI lactae; loci voro memoria non intercidit. Successerunt autem hae portae in vicem Collinae, unde et Salaria via et Nomen lana olim eXierant. lnde paulluluin progressi attingimus Castra Prae loria,

quorum tria latera, longe ultra caeterorum moenium ductum excedentia, sed muris iuncta, intacta manserunt, quum Constantinus oppressis Praetorianis caetera castrorum dirueret. Zosim. II, 17. Tot ς δε IIραιτωριανους GTρατιέωτας εκτριψας κceὶ τ ι φθονοια τα τουτους εχοντα καθελων. Itaque nunc etiam conspiciuntur porta decumana, in 3grum Versa,p0xtaeque principales dextra et sinistra. Hactenus nulla insignior distribuendis portarum nominibus obstitit dissicultas; sed quae sequuntur post castra, lania de iis est inter V. dd. iis, tantaque sententiarum discrepantia, ut primum , quid hodie ibi sit portarum viarumque milii eXponendum videam, antequam Veterum nominum mentionem sacere

audeam. Igitur propter sinistrum stantibus ante moenia latus castrorum, ubi porta fuit principalis sinistra, in ipso paene murorum angulo hodie conspicitur porta solitae magnitudinis et structurae, pariter atque Pinciana Saxo partim quadrato partim latericio opere et ab ultima quidem temporum memoria Obstructa , ut nemo unquam patui Sse eam meminerit. Itaque vulgo porta clausa P. chiusa) appellatur. Ulterius progredientibus proxima est porta S. Laurentii, dicta ab aede extra muros in via Tiburtina sita S. Loreugo suo ri te mura). Eam inscriptam esse Honorii et Λrcadii n0minibus antea vidimus. Deinde aequale sere spatium emensi pervenimus ad splendidum aquae Claudiae monumentum, quod in usum portae cessit

atque hodie porta Maior dicitur Porta maggiore).. esigitur sunt portae, quarum primae nemo unquam neque nomen neque usum prodidit; quodque admirabilius etiam est, ne Anonymus quidem I iuste illensis, qui turres, propugnacula, pOSternas, senestras denique diligentissime enumerat, neque oblitus est Pincianae quamvis occlusae, ullam eius secit mentionem.

Secundam S. Lorengo) idem Τiburtinam appellat; tertiam P. maggiore) Praenestinam. Procopio an eadem Prae-