De Romae veteris muris atque portis

81쪽

- 77 brevi oratione longe plurima de Gracchi fuga tradit, Λ uret.

Viet. de vir. ill. 65. armata jamilia Aventinum occuparit. Ubi ab Opimio rictus, dum a templo Lunae desilis, tutum intorsit et Pomponio amico apud portam Trigeminum, P. Lootorio in ponto Sublicio persequentibus resistente in lucum

niuS - concisalum sequentium agmen in portu Trigemina reliquamdiu acerrimo pug na inhibuit -ς Laetorius autem in ponto Sublicio constitit et eum, donec Gracchus transiret, ardore spiritus sui sepsit. Qui quidem in caeteris consentiunt,

nisi quod Vietor apud portam, Valerius in porta Laetorium restitis e narrat. Ergo ut intelligatur, quod fuerit Gracchi

iter, neve extra portam fugisse cum eXistimes, cavendum est

diligenter, ne praeiudidatae quidquam opini0nis asseras; ne pontem Sublicium credas fuisse extra portam, quae Bunsenti est sententia; neve eum esse tibi persuaderi sinas, quem omnes pii aut, cuius vestigia sub Λventino, haud procul ab aede S. Sabinae cerni posse seruntur. Rem potius ipsam consideremuS et eXam inalis scriptorum verbis videamus an illa vestigia pontis Sublicii habenda sitit. Dicitur igitur Gracchus, relicto Dianae templo, quum instarent hostes, a templo Lunae desiluisse. Hanc aedem Bun senius incredibili errore cum celeberrimo Dianae templo confundens in ea Λventini parte, quae Tiberim versus est, suisse censet: ibi Gracchum desiluisse et pontem Sublicium petiisse, scilicet illum, qui subiacet monti Pomponium autem in porta Trigemina constilisse, ne per eam transiret persequentium agmen ββ . Quasi vero Lunae templum Soli commem iretur Victori, nec testatum sit gravissima Livii et Ovidii auctoritate uec denique in Fastis Praenestinis scriptum sit, Prid. Kal. Λpril. LLNAE IN ΛVENTINO, quo Spectant illa Ovidii Fast. IlI, 884. Aventino Luna colendam ol Nam si Victorem credibile est commulare poluisse Dianae ac Lunae et numina et nomina, ab illorum certe aetate is error alienissimus est. Simul autem a Livio disces, Lunae templum cur in isto montis latere suisse dicatur, nihil esse cau-

82쪽

sae, qui lib. XL, 2. atrocem coortam cum vento tempestatem narrans: Signa aen a, tu quit, in Capitolio deiecili forem exu de Lunae, quae in Arentino est, ruptum tulit et tu post eis partibus Cereris templi adstit et c. Iam quum notissimum sit Cereris templum apud Circum maXimum luisse, multo credibilius est Lunam templum habuisse in ea parte, quae imminet Circo et soro Boario. cf. Notitia. Reg. XI. Hic ubi desiluit Gracchus intra muros, pontem Sublicium pellit, non illum, quem contra Livii et Dionysii auctoritatem extra muroso regione aedis S. Sabinae suisse Volunt, sed quem necesse est inter portam I rigeminam et Carmentalem suisse ββ). Quae

5 si) De ponto Sublicio cunctos videas conspirasse topograpni is,

ns firmantes magno consensu, fuisse cum sub Aventino, qua hodie conspici dicuntur pilarum reliquiae. Praeterea eundem et Aemilium die tum et Lepidi pontem, quin etiam Lapideum apud eosdem a Martiano inde invenies. Verum si quaeras, unde compertam rom habeant, nihil rationum videas asservi, nisi quod ita esse apud animum suum constituerunt. Ego vero, quum propter Silum p0rtae I rigem tuae dubia res videretur, collatis quae de ponti hus Romae disper e scriptores produnt, eo pervetii, ut ueque istic tuisse Sublicium. Deque unquam Aemilium eum vocatum esse mihi persuaderem. Ac primum iam neminem fore arbitror, quin miretur illum pontem, qui Romam cum Ianiculo solus coniungeret, non vicinum Palatio et Capitolio ea enim lune potissimum loca habitabuntur) institutum esse, sed longe sub Aventino. Non bene concordant cum isto pontis loco verba Livii I, 33. id Ianiculum) non muro solum, sed etiam ob commoditalem itineris ponto sublicio tum primum iu Tiberi iacto coniungi urbi Placuit. Poteranit sane commoditatem itineris spectantes apti, rem aedificando ponti locum oligere. Verum haec nusic mittam , atque ita potius agam . ut primum quaeram . quousque pons ligneus suisse videatur, tum ou Aemilius unquam dictus sit. ouod si factum uoti esse ostendero, sed Aemilium pontem sub Aventino fuisse comprobavero, assequar, ut alio loco Sublicium fuisse mihi concedatur. Audiamus igitur primum Scriptores eos, qui non nomine tantum utuntur quod manere poterat ponti lapide quoque saeto), sed sua aetate vere Sublicium, nimirum ligustum fuisse testantur. Princeps eorum St Varro L. L. V, 15. p. 87 Sp. Pontifices ego a polite urbitror; nam ab his sublicius est iacius primum , ut re- Alitutus saepe, cum ideo sacra ei uti et cis Tiberim non medio ri ritu sunt. Tum Dio ny III, 45. καὶ Tζν ei λίννὶν γόφνραν, si' ἄνευ χαλκου καὶ οιδηρου θεμις υπ αor ἄν ὁιακ orere ισθαι τέων ξυλων , ἐκεινος Anous)επιλῖναι τεῖ Tιβερει λθεται, ψῆν ἄχρι του παρ οντ ο ς δ ι α φ υλα ἔ-T ODG ιν, δε δαν Eiναι νομί-oνrες. ει δέ τι πον φιεν αυtῆς μόρος, οἰιερον ἀνro su ραπευουσι, θυσίας τινας ἐπιτελουνυή ἄμα τῆ κατασκευῆπατρίους. Accedit Ovid. F a s t. V, 622. Tunc quoque Priscorum Diimo simulacra virorum Mittere roboreo scirpea ponto Solol. quae quum pertineant ad Augusti uetatem omnia, bene factum, quod

Plinius quoque aliquanto post rei menti0nem sedit XXXVI, 15, 23.

83쪽

sum spectet illa Pomponii ad p0riam Trigem tuam pugna, nisi

ubi do eo ut ignatione sine ferreis clavis): quod item Romae in ponto Atiblicio rolixiosum est, poste'quam Coclite Horatio domi dento a mire ro Pulsus est. Praeterea commemor tur a Tacito II i s t. I. 8i; ol Dione C a s s. X MII. 58. L, 8. , qui plus semel cum corruisse narraui; a tui. Capit. Auton. 8. qui resecium ab hoc imperatorei radit; denique quem postremum milii locum servavi, Sciae e. do vita beata. 25. In Sublicium pontem me transfer ct intor mentes motib*o: non id o tum n mo do i iam, quod in illorum numero oonsi-d o, qui manum ad stipem Porri unt. Eateor, me paullisper addubilasse, an eodem reseram Ergasili lii iam opud Plautum. Capt. I, 1, 22. iro extra portam Trigominiam ad saccum licet; quod si raciendum staret, haberemus tum pontem Sublicium extra muros. Primum autem Plauti verba nimium sunt obscura, sortasse etiam vitiosa, neque satis saeit mihi Laiubiui illa toties repetita explicali 0 nil saccum ire idem esse quod mendicare deinde quamquam pontes et clivos praecipuo obsessos fuisse a m udicis stipem rogo utibus frequenti Iuvenalis et Martialis montione uotum est et vulgare, tamen idem ad portas quoque saetum credibile os t. quo specta e videntur 1 ersus Τ r i ii ii in in i , II, 4, 20. Psl, opinor, ut in is noster aedes vendidit: Pater quom poro ro Doniet, in Porta est locus. quainquam ibi quoque si ut, qui emendent: in ponte. Ut ut est: non licet certe propter illa dubiae sententiae verba derogare sdem Livio et Dionysio, pontem Sublicium intra muros fuisse haud obscure significantibus. Cf. etiam B. Λppi au. Civ. I, 58. 68. Vidimus igitur. ad Plinii aetatem certo pontem ruisse ligneum, nomen autem Sublicii ad Antonini Pii principatum mansisse. Nunc videamus, de Aemilio p0nte quid apud scriptores legatur. Ae primus inihi ollandus ost Plutarchus, paullo obscurius de utroque loculus Num. 9., ubi varias de nomine pontificum profert sententias, i uter quas et illa Varronis, a ponto faciundo dictos. Itaque dicit: Tιναι μίντοι καὶ τιν

primum animadvortendum est, pro ταμιευοντος scribendum esse τι uζ-TευονTος; neque enim a qua est Oro ut quam pontem factum osse credes,

Sed a censore, ut recte observavit Νibhvus quoque ad Fardin. nom. unt. t. III. p. 355. coniiciens ipse rin υντος. Ad rem autem quod nil inet, ita est comparatus Plutarchi locus, ut facile quis in errorem possit adduci, quasi Sublicium pontem lapide postea saetum ab Aemilio censore ejusque no in ine appellatum dical . verum si diligentius verba expenderis, sat eboris . lotum hoc abhorrere a scriptoris mente. Λpparet nim . pontem otiam tum ligneum fuisse, quod nescio an postulet etiam in si uitivus perrecti, συγγεγομ υσθαι; tu in Vero, quum ipse superstitionum Romanorum, sive religionem dicamus, circa poni in istum admiretur, quom solvero nefas sit, qui poterat idem narrare eundem pontem, quem ligneum semper esse oporteret, lapideum suctum Sse. Et quum

84쪽

- 80 extra urbem fugerit Gracchus perque portam ruerit inseque ii-tium lurba. Hoc quid sit ii oti tibi erit obscurum, si ad Silum

ponti si eum esset resciendi pontis cura, quo iure tandem a censore, licet Pontifice maximo, non resci, sed lapide exstrui potuit Z Et a quo deuique censorer Ad Plinii aetatem pontem ligneum durasse antea vidimus; quod si minus certum esset. tamen Dionrsii et Oxidii tempore ligneum fuisse eerto scimus. Constat autem ali p. U. DCCXXXII nullos suisse cens ires, addito primum Augusto, deinde omnibus imperatoribus censurae honore; at Dionysius pariter atque Ovidius mullo post illam Planci et Lepidi censuram scripserunt. Praeterea pontis Aemilii nomen est etiam in Fastis iam C a p r a n i e o ru in , quam Amiterni uis: a. d. XVII al. Sept. Ponet LXo AD PONTEM AEMi Li LM ; qui Fasti toti pertinent nil Augusti aetatem ; ut claro appareat eodem tempore et Sublicium et Aemilium ponte in diversis locis suisse. Nimirum Aemilium eum esse suspi-eor. cuius pilas nobili illa censura M. Fulvii Nobilioris et M. Aemilii Lepidi saetas narrat Livius XL, 51., qui quamquam Fulvii opus esse dicit. tamen suisse quandam in hac censura operum communionem indicio est basilica Pulvia, ab eodem censore locata, sed ab Aemiliis semper resedia et Aemilia appellata. Ergo ad Plutarchum ut redeam, is pontem Sublicium, ligueum dico, sua ueloiu durare non negat. sed et alium lapideum ab Aemilio censore factum esse dicit. Quod si sorte mirum tibi videatur, quod unum lapideum pontem esse narrat, quum ipsius ac talo plures fuisse credibile sit, id velim animum advertas, totum hunc locum a Plutarcho ex antiquo scriptore Romano in Numae vitam translatum esse. - Iam ubi fuerit ille Λemilius pons, minime obscurum est: nimirum eo ipso in loco, ubi hodie Sublicium fuisse salso opinantur. quo enim loco Portuno saera potius facta credamus quam apud portum Z at eidem ad pontem Aemilium fieri dicuntur in Kalendariis. Romae autem emporium ante ipsam portam Trigeminam fuit ubi vel hodie portus, Porto di dii pa grande, contra vetus emporium), at quo in eodem loco Fulvium pontem coepisse sacere, ex Livii verbis satis perspicuum cst. Ita enim scribit: M. Ful ius Plura et maioris locavit usus. Portum

et pilas Pontis in Tiberim, quibus Pilis fornices post aliquot

annos P. Acipio A fricanus et L. Mummius consores locat erunt imponendos. in quo etiam illud memorabile est,. pontem persectum esse a

Scipione Λeiuiliano, L. Aemilii Paulli silio. II is disputatis, ut puto, probabiliter, restat, ut duorum expendum verba scriptorum, a quibus L pidi potitona et Lapideum nominari videmus. Suut autem ambo novissimae a talis, alter Serv. id Λen. VIII, 6έυ. de Porsena): cum per Sublicium pontem, hoc est ligneum, qui modo lapideus dicitur, transire conaretur. ; unde id saltem discimus, ineunte saeculo quinto pontem Sublicium, ligneum dico, nullum, sed cius loco lapideum exstructum fuisse. Λlter locus est petitus ex incerti auctoris Cosmi,graphia, quam Iethici nomine alii, alii Iulii oratoris inscribunt. Quicunque suseril ille, id certissimum est, eum Servio multo esse inferiorem, quippe qui portam Aureliani et ostiensem S. Petri et S. Pauli nominibus, Romamque non solum ac ternum, ut solent sere istius aevi scriptores, sed sacram urbem appellet. Quod si ire vera is est, quem Cassi odor. Divin. lecti. 25. commendat, sexti eum saeculi suisse oportet: idetur enim tunc primum editus ohsc libellus. Is igitur Europae fluvios recensens in Λppend. ad Crono vii Pompon. Melam. a. t 722; nam in posterioribus editionibus haec omissa sunt, p. 7lsi.) ita scribit: Fluviorum rex pulcher Tiberis, cui primatum a lernuo urbis Romae sing ularis tribuit magnitudo, nascitur eae monio Apennino; currit millia CCCC.

85쪽

- 81 locorum animum adverteris. Nam in ΛVentinum montem princeps aditus per clivum erat Publicium, in quo imo portam fuisse Trigeminam planissime scribit Fronti n. de aquae d.

5. In ipit distribui Appia imo Publicio clino ad portum In

geminam. Itaque ex alto montis quum Gracchus desiluisset, nihil accommodatius rei fieri potuit, quam ut per clivum Opimii manus insequeretur, in quo imo apud portam Trigeminam proruenti agmini obstitit Pomponius. Propterea VeriuS, puto, quam Valerius Maximus, narrans in porta eum Steti Sse, apud portam pugnatum esse Scribit Λurelius Victor, sontibus usus, ut saepe, longe melioribus, quam pro aetate viri eXSpectaveris. - IIae sunt, quibus firmiter mihi persuasi rationibus, nihil secundum Τiberim muri suisse, pontis autem Sublicii non

ea esse vestigia, quae hodie monstrantur. DL ponae, TRIUMPHALI.

Intra brevissimum illud a Capitolii radicibus ad Tiberis

ripam spatium praeter Carmentalem alias duas fuisse portas cum Nardino Nil byus et Canina opinati sunt; quarum propiorem Carmentali Triumphalem fuisse, alteram fluvio proximam Flumentanam. Quod quum iure absurdum visum esset Bunse

per urbem sacram geminatur et facis insulam regioni XIV, ubi duo pontes appellantur Fabricius et Gratianus). Post iterum ubi unus ectu. per ρ on t e m L ep id i, qui nunc abusive a plebe Lapideus dicitur, iuxta forum Boarium, quem Cacum dicunt, transiens ut naturetc. Huic igitur pons Lapideus is est, qui proximus est insulae Tiberinae, nimirum is ipse, qui dimidia paene parte

destructus hodie Ponte Potio vocatur. Eum rectius Lepidi pontem appellari ait, quae vereor ne salsae eruditionis coniectura potius, quam certae scientiae sit allirmatio. Ut ut est, hoc saltem caveas, ne eundem putes esse quem Aemilium, qui nunquam Lepidi dictus est; neque vero Ι'lutarchus unquam Lepidum Aemilium appellavit. Indicio autem ipsum est nomen, Successisse hunc pontem Sublicio; nam quum tot illo tempore essent pontes lapidei, nihil certe causae erat, cur unus ante alios Lapideus diceretur, nisi lignei loco saetus suisset. Nec tamen in ipso pontis rupti loco Sublicium fuisse putaverim, sed paullo inserius versus Aventinum. - Est autem hic Cosmographi locus magno simul argumento, sorum Boarium ad ipsam Tiberis ripam pertinuisse; quo constituto rectius fortasse statui poterit ilo templis ad ripam hodieque conspicuis, quae Fortunae Virilis Vestaeque ineptis nominibus plerumque appellata

86쪽

nio, miram excogitavit suam de porta Triumphali sententiam . multo maioris iam ipse, quam illi, erroris reus; qui cuiusmodi sit, iam videamus. - Rara est apud Script 0res Triumphalis portae commemoratio, neque ante Λugusti aetatem a quoquam, praeterquam a Cicerone S mel n0mina iam inveni. Is oration f in1' i s. cap. 23. cum ego, inquit, Gelimontana porta introisse dixissem, sponsione me, ni Esquilina introisset, homo promtissimus lacessi ite quasi vero id aut ego scire debuerim, ut vestrum quispiam audierit, aut ad rem pert nent, qua tu porta introieris, modo ne triumphali, quae porta semper proconsultibus sente te patuit. Praeter hunc locum terpam commemorari memini: Tacit. Λnia. I, 8. Sueton.

Λug. 100. Dio Cass. I I, 42., qui loci pertinent omnes ad

illud senatus decretum: Λugusti sunus porta Triumphali ducendum esse. De Cicer0uis autem Verbis postea dicam; nunc ad Bunsenti opinionem veniam primum mihi resutandam. De qua non praeiudicium, sed plane iudicium iam suctum intelligo, p0sl- quam reiectus est ille de muro ad Circum ducto error. Is enim praecipuus erroris sons fuit , quod ipsum Circi Maximi portam Triumphalem fuisse sibi persuaserat. Non potest igitur hieoni illi iterata de Circo et diligentior quaestio, praesertim quum de XII, quae vocabantur, portis simul dicendum sit, cum eodem

Circo a Bunsenio coniunctis δ'). Causas autem, cur ita censeat,

asseri has: primum Varronis utitur auctoritate, qui L. L. , 32. p. 153. ita scribit: In circo primum unde mittuntur' equi, nunc dicuntur carceres, Nuc ius oppidum appellat. Carceres dicti, quod coercentur equi, ne inde excant antequam magistrulus S rium misit. Quod a muri parte pinnis turribusque carceres olim fuerunt, scripsit poeta: - dictutor ubi currum insidit, Perrehitur usque ad oppidum β').lta sane nunc editum PSt, quod codices omnes ignorant. Nam

in optimis quibusque, in Florent. , IIa via. , item in Lips. aliisque

57 Besor. d. St. R. I. p. 630 sqq. II. Λ. p. 439. III. A. p. 626.58 id. Herm. Elementa meir. p. 637. Alii aliter; male Noe uius

Ennio versum vindicavit.

87쪽

est: a muris partem, unde veriSSime Fulvius Ursinus coniecit

a Murcis parte ; Salinas. a Murciae parto. quod confirmatur egregie sequentibus Varronis verbis: Intumus circus Ad Murcim vocatum, ut Procilius at bat, ab urceis, quod is locus esset in ter figulos: alii dicunt a muricto declinatum, quod ibi fuerit; quoius vestigium monet, quod ibi sacellum etiamnunc Murteae Veneris. cf. Liv. I, 33. quibus Latinis), ut iungeretur Palatio Aventinum, ad Murciae dulae sedes. Hoc Murciae sive Murcis sacellum a sori Boarii parte fuisse apparet; nam inter Palatium et Λventinum iam tum Circus expleverat

vallem. Nihil igitur in Circo muri, nisi quod in speciem muri

turribus pinnisque exstructis carceribus oppidum dicebatur. cf. Paul. Dia c. p. 184 Milli. Scr. ad muri vectem. Alterum argumentum petitum est ex Suetonio et Dione Cassio, de reditu Neronis post certamen Olympicum scribentibus; quorum prior ita rem narrat Ner. 25.: Imrorsus se Graecia Neapolim, quod in ea primum artem protulerat, a bis equis introiit, disiecta parte muri, ut mos hieronicarum

est. Simili modo Antium, inde Albanum, inde Romam. Sed

et Romam eo curru, quo Asustus olim triumphat erat et in reste purpurea distinctaque Stellis aureis chlamyde , coronamque capite gerens Olympiacam, deintra manu Pythium , pro eunte Pompa caeterarum cum titulis, ubi et quos, quo cantionum quove fabularum argumento vicisset: Sequentibus currum o antium ritu plausoribus, Aug ustianos militesque se

triumphi eius clamitantibus. De hinc diruto Circi Maximi arcu, per Velabrum Forumque Palatium et Apollinem petiit. Apud Dionem autem haec leguntur LXIII, 20.:2 εὶ δ' ουν ἐς τὴν 'Pωμην ἐς μασε, του zε τείχους τ ι κ α θη ρ έo η και τῶ ν Πυλῶῖν π ε 2 ιερραγ η - καὶ

ιππο δρο/ιου καὶ ὁ α τίς αγοράς - ἐς το ΚαπιτωDον ἀν λ; καὶ ἐκεiθεν ἐς το IIαλατιον. Ex his Bunsenius non sine aliqua veri specie, quum alter Circi Maximi arcum, alter muri portaeque partem dirutam dicat, concluSit eam portam

88쪽

Ci rei fuisse Triumphalemque. Verum si diligentius utriusque

verba expendas, intelliges in eo concordare scriptores, introeunti in Urbem Neroni muri partem disiectam esse, siquido in Suetonius quoque primum id Neapoli laclum, tum Λnlii, in Λlbano, Romaeque postremo repetitum esse, narrat. Neque vero per Circum intrasse, sed e Circo, diruto arcu, in Vela brum exiisse dicit, quod clarissime apparet inde, quod lum demum, postquam p0mpam, ut processerit, enarravit, addit: De hinc diruto Circi maximi arcti per Velabrum Forumque Palatium petiit. Λdspice autem, quam congrua his sit Dionis narratio, qui diruta porta eum introisse in Urbem, vectumque curru triumphali, praecedentibus victoriarum titulis, postremo per Circum et Forum in Capitolium Palatiumque adscendisse dicit. Sed ut clarius etiam eluceat, quam vana sit ista de porta Triumphali opinio, examinanda Simul sunt, quae idem commentus est de XII portis, quarum ter apud veteres mentio

siti primum Plin. N. II. III, 5, 9. ubi de ambitu Urbis portarumque numero verba lacit: quae sunt hodie numero triginta septem, ita ut duodecim semel num i sentur. Hoc loci

cuiusdam fuisse nomen discimus e prodigio, quod ibi factum resori Iul. Obseq. 130. Mula Romae ad duodecim portus poporis. Denique nominantur a No t i l i a in regione ΛΙ, proxime portam Trigeminam. - Igitur Bunsenius ingeniose sanerem excogitavit pulcherrimam: XII portas esse carcerum aditus, inter quas media suerit porta Triumphalis. Tolidem enim in Circo fuisse carceres et duodenarum quadrigarum singulos interdum fuisse missus; quod comprobat reliquiis circi Maxentii

vulgo Caracallae, ante p0rtam Λppiam, hodie Porta di S. Sebastiano) , cuius duodecim carceres fuisse affirmat B i an coni, Deseriit. λ' Circhi. p. 35. Magnificentissimum vero spectaculum , sed quod Romani ignorarunt, nostra demum aetas non vidit, sed animo admirata est. Nego enim, ante Caesarum lem pora unquam plures, quam qualernos currus certasse, dubitans etiam, quartum ne reipublicae tempore, an tum demum additum credam. Nego unquam plures cucurri SSe quam Senos , qui dipsum per breve tempus solemne suisSe, caeterum rarissime factum videtur. - quaternos currus certaSSe, argumento PSt

89쪽

ipse factionum numerus; neque enim credibile est, eodem missu plures eiusdem factionis Simul certasse, quo ipsa victoria dubia sutura fuisset, quia poterat unus prasinus ad palmam venire,

secundo et tertio ad carceres morantibus, aut eX tremi S extremorum sequentibus. Constat autem, certasse factiones. Verum

ipsae istae factiones rei publicae tempore non fuisse, sed primis demum Caesaribus distinctae esse videntur; neque enim ulla earum, quantum scio, apud antiquiores scriptores, aut ubi priscorum temporum reS scribuntur, me ullo; a Caio inde Caesare frequentissima. Nam quod est apud Paul. Dia c. p. 68 Muss. Factio et factiosus initio honesta vocabula erant; unde adhuc factiones histrionum et quadrigariorum Geuntur. id utrum Verrii sit, an ipsius Festi, nemo dicat. Unus tantum scriptor fuisse antiquitus quoque prasinoS caeterosque ait, sed is qui tres tantum illa tempora nosse factiones, quartam multo post additam, treStantum currus simul missos affirmet. Est is Ioannes Lydus, de mens. IV, 25 Be h. τριων ἄρ/ιατολν, καιο υ τετταρων α/ι ι λ λ ω μ ενω ν ἐπι τῆς ἱπποδρομίας,

Αρεος εἶναι, οἱ δὲ λευκοὶ του Λιος, οἱ δὲ ανθηροὶ et νης

non suo ingenio duce invenit, quod olim ternos tantum curruScertasse, quartum postea additum dicit. Quem quum nuper accessisse ait, non cogitandum est de ipsius, sed de eius scriptoris tempore, ex quo rem ipSe compertam habuit. era autem ut habeam, quae scribit, maxime suadet memorabilis locus Cicero uis Brut. 47. Isque enim in quadriis cum Secundum numerarerim, aut icritum, qui vix e carceribuS cxtorti,

90쪽

cum palmum irem primus acceperit. quibus uti solis non magnopere conliderem , ita ad confirmanda , quae Lydus tradidit, sunt egregia. Praeterea nihil potest convenientius esse priscae simplici tali ludorum circensium testatae a Livio XLIV, 9. Quo tamen tempore auctus sit curruum numerus, proditum non est, nisi sorte suspicari licet quaternos certare coepisse Tiberio Principe. Suspicionem mihi in i ieiunt verba Suetonii, Tib. 26. Ei plurimis maximisque honoribus praeter paucos et modicos non recepit. Natalem suum plebei is incurrentem Circonsibus rix unius bigue adiectione honorari paSSus eSt. Sed nihil ausim affirmare, qui in tanta rei obscuritate errare me posse sciam; praesertim quum ipsum iam C. Iul. Caesarem producto ab utraque parte spatio Circum amplificasse narret Suet. Caes. 39., nisi id solius euripi causa factum est: id unum certissimum dixerim, ne post Tiberium quidem usque ad

Domitianum qualernas numerum quadrigarum excessisse. Hic primus numerum auxit et curruum et factionum, ut vel inde cognoscere p0SSis, eundem utrorumque suisse. Sueton. Doui. 7.

Duas Circensibus gregum iactiones curati purPureique panni ad quatuor pristinus addidit. Cf. Dio C a s s. LXVII, 4.

Quae tamen occiso Domitiano esse desierunt, neque unquam exinde numerus auctus est. Raro admodum post illa tempora factum Videtur, ut Senae mitterentur quadrigae , quod ut insolitum memorat se spectasse Commodo et Septimio Severo imperatoribus Dio Cass. LXXV, 4. συνῆλθον / ν αμ υθ τοιοιαι τα α οριατα ἐἴαχως α ιι ιλ λ ιό e ν α ε θεασαντο, O εο που και ἐπὶ του Κλεανδρου ἐγεγονει. Sed suisse hoc contra consuetudinem ipsa Dionis verba arguunt, neque praeter eum quem quum rei meminisse inveni; illud vero inauditum et portentosum , duodenos singulis missibus aurigas in Circo agitasse quadrigas. Sed ut ad earceres Circi redeamus, Vides eliam me non monente, si rei publicae tempore, si Caesarum ante Domitianum ne late curruum numerus quaternos certe non excedebat,

nihil tot carceribus in Circo opus suisse. Quid igitur 3 Negemus unquam duodecim fuisser Immo fuerunt, sed post Domitianum. Eum enim bis Circum Maximum resecisse pulo: primum inter