De Romae veteris muris atque portis

101쪽

- 97 properans. Vehementius etiam commotus sum verbis Livii XLV, 42.: Na es rexiue Persei) copiae de Macedonibus,

inusitatae ante magnitudinis, in Campo Martio sub ductae sunt. atque inclinante iam animo, ut ibidem navalia fuisse crederem, perpulit me tandem Pro copius, ipsis verbis rem apertissime narrans de bell. Goth. IV, 22.: ετι μεντοι καὶ ὐσα ιιν 7μεὶα του γίνους ελέλειπτο ευ, ἐν τοῖς και η ναυς Αἰνείου et ου τῆς Πολε 0ς οἰκιστου καὶ εἰς et ori κεῖται, Παντελῶς απιστον. νεωσο σιον γ cὶ ρ Ποιχ7Gάlιενοι ἐν /ιέσ 7 et di no λει παρά πο ν του γ ιβίριδος ολ θρην, ἐνταυθα τε αυτ,ὴν καταθεμενοι, ἐκείνου Tζρουσιν. Iam . puto, satis hoc testium est, suisse navalia in Campo Martio; aut ego nescio, quid satis sit. In media urbe ad Tiberim navalia narrat Procopius; naves captas in Martio Campo subductas, Livius; Calonem nave per urbem vectum ad navalia, Plutarchus; Prata quinctia in Vaticano fuisse, testatur Plinius; eadem contra navalia memorat Livius. Numquis relictus est dubitatio ut locus 3 Nihil est, nisi quod

aiunt propterea extra urbem trans Λventinum navalibus locum esse datum, quod intra urbem pontibus clausus fuerit maioribus navibus cursus. Λudio; sed, uti nescio, quare illum potissimum in Campo locum Romani elegerint aptumque habuerint, ita hoc unum intelligo, si inusitatae magnitudinis naves transire per pontium fornices potuerint, etiam nomanis navigiis Tiberim navigabilem fuisse. Caeterum quum in Campo Martio hodieque area sit, a navibus appellata, Pia ZZa Navo na, Suspicor circa eum locum, versus Tiberim, suisse navalia; nam in area ipsa circum quondam fuisse, prae caeteris docet Λnonymus Ein- Siciliensis, apud quem manifesto errore Flaminius saepius dicitur. - Quid igitur statuamus de porta Navali, a Festo commemoratar ne eam quidem inter urbis portas sed aditum fuisse ad navalia, locum, puto, septum et a Campo seclusum βδ).653 Praetereundum non est, illum agrum, qui a Mausoleo Hadriani Versus pontem Milvium patet. et medio nevo vocatum esse i Prati, et etiamnum hoc nomine appellari. Fortasse latius etiam ad sinistram patebant , qui locus nunc novae urbis ne disciis oppletus est.

102쪽

- 98 DE stri tui Is ΛD ΛVENTINI M PORTIS.Λl, Λ ventino quo ductu murus ad Caelium montem pervenerit, non una cSt topographorum Sententia, Statuentibus aliis, solum eum complexum Λventinum per vallem ad Caelium perrexisse; aliis inclusum luisse illud iugum, non mediocri vallent, Λventino seiunctum, in quo nunc sunt ne des Sancti Subbae et Sanctae Balbinae. inter quos medius Bunsenius partem lantum eius collis, ubi S. Balbina, adsum tam putat. Ego malim priori sententiae accedere; nisi praestat c0nfiteri, nos de huius

muri ductu nihil scire, nisi nescire. Ut tamen claudoretur undique urbs, vulgarem opinionem Secutus collem adiacentem totum inclusi; nihil causae videns PSSe, quare partem tantum additam urbi credam. - Exterminata autem porta Navali, tres reliquae sunt portae, quas in his locis certo scimus litisse. Λuctor est Varro L. L. V, 34. p. l63- Sequitur portu Nu Pio,

quod in nemoribus Xa Diis: ctenim loca, ubi seu, sic dictah . De do porta Iluudusculuna, quod norata luit. - Hinc Lu- vernulis ab uru Lur rna . quod ibi uru eius. Est tamen paullo obscurius, quorsum Varro dirigal iter, quoniam duo, quae praecesserant, libri s ilia interciderunt. Itaque alii aliter existimarunt, pro imamque Trigeminae Vel, qui luit eorum error, Aa vali linii Lavernalem collocarunt, Naeviam nunsenius. Atque hic quidem rectius, quoniam in antecedentibus Varro de domo Ennii loculus videtur, quem habitasse in Λventino scribit Hieronymus. l. I. p. 36 nunc. Λlque ita esse , tibi persuadebis, si consideraveris, quo ordine exercitum ante portas disposuerit Valerius: Liv. II, II. jubet) Sp. Lurlium cum expedita

tuo tute ad portam Collinam Sturo donec hostis pru loreat ; deinde se obiicere, ne Sit adsumen reditus. Consulum alter T. Lucretius porta Naevia cum aliquot man pulis militum Og ressus: ipse Valerius Caelio monio cohortes dolo lus educit. Igitur quum medius inter Lartium et Lucretium staret Valerius, credibile est, aequo intervallo co-6s, M ii l l .: quod in nemoribus Aoeulis Naevii elenim locu ubi ou sic dicta. Male. Loca, ubi portu, sic dictu uit Varro.

103쪽

pias suisse dispositas, tantumque sere a porta Caelimontana abfuisse Lucretium , quantum Sp. Lartium ; quod factum non so-ret, si porta Naevia proxima fuisset Capenae, ad Caelium sitae. - Ne tamen Naeviam eo in loco ponamus, quo vulgo Navalis suisse dicitur, in angulo montis meridiano, contra portam Ostiensem, qua angustis saucibus adscenditurii ventinum,

prohibet B a s i s C a p i t o i i ii a, in regione XII Piscina publica)

recensens tam Naeviae portae vicum, quam Raudusculanae. Quare si fuit in illo loco porta, ut videtur suisse, aut uomen eius intercidit, aut quaerendum inter dubia illa, de quibus postremo dicam. Naeviam autem fuisse oportet, ubi transversus secabat murus convallem , inter Aventinum et adiacentem collem, atque ea principem ad Urbem e locis maritimis aditum fuisse crediderim. De nomine cf. Fest. p. 169Milli. Commemoratur et Iul. Obseq. 104. - Sequitur naudusculana, caeterum ignota, nisi quod nominis rationem praeter Varronem varie explicant Paul. Dia c. p. 275. et Valer. Max. V, 6, 3. Nec L a vernalem quisquam praeter Paul. Dia c. p. 117. commemorat. Quas quum tamen Varro in his partibus suisse assii mei, ad ipsum collem eas fuisse necesse est; alteram, ut Videtur, Supra thermas Caracallae, qua post thermas in collem est iter; alteram prope aedem S. Balbinae. Sed nihil hic certius affirmaverim, praesertim quum dubius sit ipse murorum ductus. I L Poniis ΛD C rLiLM SITIS. Taudem ab incertis nominibusque locisque ad certiora pergere concessum est, certe portas quod attinet; nam murorum ductum hic quoque ambiguum esse iuvenies. Λttamen poSt ea, quae super hac re prudenter diligenterque disseruit nun se-uius l. p. 637 sqq. II l. Λ. p. 477 sqq.), verisimillima ratio

esse videtur, ut e cluSa ea parte, qua tu planitiem mons exit leniter declivis ubi aedes Lateranenses), tum vero etiam iugo illo angusto, qui Caeliolus putatur esse, solum maiorem Caelium moenibus cinctum fuisse credamus. - Duae in hoc monte suerunt portae n0bilissimae, Capena et Caelimontana;

104쪽

quarum priorem ibi fuisse constat, ubi montem murus primum tangebat. Quod quum ab aliis demonstratum et in vulgus nolum sit, de ea breviter a me strictimque dicetur. Scimus igitur, ad eam suisse caput Viae Appiae, cuius quum repertus sit

primus lapis extra portam Appiam Ρ. di S. Sebastiano), passibus paene metiri licet, quod inter eum et portam fuit spatii. Observavit Bunsenius, non potuisse eam alliuS esse ad montem, quod impositus tei fuerit ductus aquae Marciae rivus Herculaneus, : qui quidem per Caelium ipsum ductus erat rivus sed inferior: Frontin. Λrt. 19. Marcia autem partem sui post hortos Pallantianos in risu-, qui vocatur Herculaneis, δε- ficu i is per Coelium ductus ipsius montis usibus nihil, ut in-forior, subministrans, fuitur supra portam Capream. Hinctii ven. 3, 1 l. Substitia ad retores arcus madidamque Capenam.

et Mart. III, 47. pena grandi porta qua pluit otia. Caeterum eam ad imas fuisse montis radices illa Malleii vel

propterea necessarium, quod in valles maxime inter Caelium, Palatium et Λventinum per eam aditus suit. Quum vero ante Servium Caelius mons Palatio iunctus fuerit, credi potest, por-lam hanc, uti et Carmentalem, eo rege fuisse antiquiorem; quamquam a Livio non Salis certum peti posse argumentum concedo, qui lib. I, 26. Scribit, Horatio sororem obviam fuisse ante portam Capenam. - Caelimontanae autem situs minus certis rationibus potest definiri, praeterquam quod e Livii l. l. colligitur, eam orientem VerSus suisse. Quare non inanis videtur Nibbui coniectura , tetendisse ad eam viam , cuius pars

nisi iota) Caput Africae appellabatur. Huic vero respondere viam, quae lio die Vocatur Via di SS. Quali ro Coronali, inde apparet, quod quae ibi olim fuit aedes S. Stephani, in Capite Africae cognominata suit. Idem perspicue docet Λ non v-mus Eius tediensis, qui describens iter a porta S. Petri

gens ad deXtram liaec dicit esse: Arcus Constantini. Mela Sudante. Caput affricae. Quattuor coronati. Sci mannis in

105쪽

lutreanis Itaque recte Bunsenius Caelim0ntanam p0rtam circa hospitium S. Ioan uis constituisse videtur.

DE PORTIS AD AGGEREM.Λ Caelio monte murus ductu non satis certo ad portam

Esquilinam pergebat. Λb eo loco ad Collinam usque quum iuga paullatim in plana desinerent, facillimusque hostibus ad Urbem

accessus daretur, in simplici muro non satis munimenti esse visum est. Itaque Servius immane aggeris opus inolituS eSt, qui infestis agminibus obiiceretur, tutamque urbem non minus praestaret, quam in caeteris partibus ipso locorum ingenio provisum erat. Scilicet hoc est inter ingentia regum opera, tanta tamque immensa, ut sera etiam aetas admirata Sit a eris vastum spatium et substructiones insanus Capitolii, praeterea CDucas, verum omnium dictu maximom, su ossis montibus

atque urbe pensili subterque nuδigata Pl in. XXXVI, 15,24. cf. III, 5, 9. in qui agger qualis fuerit, scriptum est a Diony S.

ρίον ἐπτά μέν ἐστι /ιάλιστα ἐπὶ /ιῆκος σταδίων πεντήκοντα δὲ πολυν ἐπὶ πλάτος. quocum comparandus Strabo V, 3. p. 234. omissum a Dionysio portae nomen ad deus. Reprehendit autem, quod priores reges huius loci munitionem omiserint: Πλεγξε δε Σερουιος τὴν εκλει qua ' ανεπλλ ρωσε γάρ προρθεὶς τυν τε 'II σκυλὶνον λυτον καὶ τον Ουilia να- λιον καὶ ταυτα δ' ευίτοδα τοῖς 0θεν ἐστι' διυπερ τα-

106쪽

- 102 χωματι τριτη ἐ Gτὶ Πυλη Oμωνυμος το Ου iit ινα- λί 0 λοφφ. Huius igitur aggeris Vestigia grandia etiamnum conspiciuntur, maxime circa villam Negroniam thermasque Diocletiani, quae diligenter descripta invenies a Bun senio I.

p. 640 sqq.).

quae ad eum suere portae, earum primam, Esquilinam, non dubium est suisse circa eum locum, ubi hodieque conspicimus arcum Gallieni, contra sere castellum aquae Iuliae I roseidi Mario). In his enim locis concurrisse Praenestinum et Labicanam viam auctor est Strabo, quo de loco dicam, ubi de moenibus Λureliani exponendum erit; neque enim potest de his viis deque Esquilina porta dici dilucide, nisi simul earum portarum rationem habeamus, quae prolatis finibus Urbis muroque ampliore ambitu ducto in unius Esquilinae locum successerunt. - iminalem portam, cuius praeter Strabonem meminerunt Fest. p. 161. 376 Milli. et Frontin. Λrt. 19., probabiliter constituere licet. Nam in medio eam Serviano opere faciam narrat Strabo, quod sere c0ngruit cum eo loco, quo hodie quoque incisum aggerem post thermas Diocletiani a parte villae Negroniae videmus. - Collinam denique necesse est ibi fuisse, qua coeunt vino Salaria et Nomentana ho

Moenia urbi Romae circumdedimus mediocriter ampla, tamen suspectura polentissimae orbis dominae: quindecim portis aditum in urbem pales cimus, sextae decimae locum ServaVi-muS: num Sali S esse portarum videtur, an amplius etiam Speratur 7 Ego vero Satis esse puto; intino ne locum quidem relictum

Video, in quo potuerit esse porta, nisi sorte in Caelii partibus

107쪽

- 103 quibusdam. Λlii lameli alias addiderunt, quas numero SeX maxime esse reperio. De quibus antequam dicam, praemittendum mihi est, non quidquid portae nomine apud veteres dignatur, pro t rbis portis habendum esse . quamquam enim non omni ex parte vera diXerim, quae scribit Servius ad Λ eu. I, 87.9mnis exuus vel introitus porta dicitur, quasi qua potest vel importari, vel exportari aliquid; tamen multos intra quoque

urbem fornices portarum nomine appellatos eSSe certum eSt.

Cuius rei luculentu exempla sunt: porta Stercoraria, qua claudebatur ille ad clivum Capitolinum locus, in quem certa die stercus eX aede Vestae deserebatur Varro L. L. VI, 4.

p. 2I3. Fest. p. 314.), et porta Libitinensis in amphitheatris Lamprid. Comm. 16.). Eodem pertinet porta Eenestella Ovid. Fast. VI, 572. Plui. Quae si . Ilom.

36. de fort. Itom. 10.). Ipsa enim sabula, quantumvis Obscura, id certe docet, neque de muro, neque de templo Fortunae cogitandum esse cs. Morke l. p. CLIll.); eodem denique illa porta Romana cf. p. 48. , quem fornicem aquae ductuSluisse haud obscurum est, ut et apud Martialem IV, 18. Qua ricina pluit Vipsanis prerta columnis, aquae Virginis, ut videtur, arcum intelligentem. - Deinde id quoque seri potuit, ut unius portae duo essent nomina, alterum proprium et antiquius, alterum aliqua de causa vulgo additum. Sunt autem etiam nomina quaedam, quae Soli debentur topographorum levitati, vitiosa veterum librorum scriptura considentium.

De his primum dicam. Dicitur enim fuisse porta quaedam Ferenti na, quam ad Caelium propter aedem S. Stephani collocare non dubitavit Nibbyus. Ibi llo mulum post Tatii necem

Lalii urbes lustrasse narrat Plutarchus Ito in. 24. καὶ καθαρ' oiς O 'P 0 υλος ν γνισε τας Πολεις, ους ἐτι νυν Get 0ρουσιν ἐπὶ τ ς ρεντίννης πυλχὶς συντελεῖσθαι.

Et potuit hoc sibi persuadere diibbyus, ad Romae portam SacraeSSe facta, quibus lustrarentur Latii urbest Emendatio facilis est: lege ἐπὶ τῆ ς Φερεντ ιν vς υλης; cum enim Solemnem suisse locum, in quo coiivenirent Latini nominis populi,

ViX est quod moneam. - Λlterum non minus inane nomen cSt

portae Metiae. De quo quum nuper scripserit vir ille exi-

108쪽

- 104 inius, a quo nunc omnium vota Sospitem eXpelunt Plautum, Frid. Rit scheli us hy), nihil mihi relictum est, quod dicam, nisi demonstratum iam esse dilucide, nullum apud Plautum eius nominis esse vestigium. IIis igitur missis ad ea properemus nomina, quae leguntur quidem in Veterum libris, caeterum sunt obscura. In his primum locum obtinet porta Minutia. Paul. Dia c. p. 122 Milli. Minutia porta Romae est dicta ab ara Minuti, quem de um putabant. et p. 147. Minutia portu appellata eSt eo, quod proxima esset sacello Minutii. Eam ut urbis portam fuisse dicamus certa quidem ratio non est; sicuti nulla cur negemus causa. Igitur quum vidisset Nibbyus, a

Plinio duobus locis XVIII, 3, 4. XXXIV, b, II. narrari,

L. sive P. Minutium a populo, unciaria stipe collata, Statua extra portam Trigeminam donatum esse, quod farris prelium ad assem redegerit, et similia Livium qu0que IV, 16. prodere, suspicatus est ibi fuisse portam Minutiam. Ego vero si inferioris aetatis scriptor de Sacello Minuti prodidisset, haud dubitanter in hanc pedibus irem sententiam, qui perSuaSum habeam, non Semel statuam sub Arnice stantem pro sacello habitam esse; nunc autem Verrii auctoritas dubium me facit, nisi, quae ille scripserat paullum detorta esse a Festo, magis etiam a Paulo credamus. Nihilominus nolim Nil byi coniecturam ut ineptam reprobari, seri posse existimans, ut aliqua inter illud Minuti sacellum et statuam Minutii ratio intercesserit. Quod si statuendum sit, portam Minutiam credam fuisse aut ubi nunc est aedes S. Mariae in Λventino dei Priorato), aut in faucibus illis, ubi porta Navalis inepte vulgo creditur suisse. Qui quidem locus vel propterea aptissimus statuae Minutii videtur suisse, quod in ea emporii parte res frumentaria praecipue videtur exercita esse, siquidem Busalini etiam tabula Urbis scuius videndae copiam mihi Romae non faciam esse, non possum satis dolere) in his locis Horrea populi Romani refert. Non magis certum est nomen portae querque tu lanae sive querque tutariae, quam bis nominari videmus. Fest.

67) Iu dissertatione praemissa iudici scholarum aes t. h. a. - s. quae infra dicuntur de porta vulgo Praenestina dicta.

109쪽

p. 26 I. querquetulanae virae putantur significari nymphae praesidentes querqueto virescenti, quod genus siloae init cant fisse intra portam, quae ab eo dicta sit Querquetularia. Tum Plin. XVI, 10, 15. Silvarum certe distinguebatur insignibus Roma). F ut ali Lore etiam nunc, ubi lucus fugeres fuit, porta luerquetulana. Locus non indicatur, sed ad Caelium eam fuisse suspicari licet, quem Querquetulanum antiquitus appellatum esse scribit Tacit. Λnnal. IV, 65. Quare in eo sere consenserunt uv. dd. , fuisse eam in faucibus inter Caelium et Esquilinum p0sitam. Ego, quamquam non nescius, esse et alium in ipso Caelio locum, ubi portam fuisse credibile sit ad aedem S. Stephani), tamen ut VV. d. l. adSentiar prope compellor verbis Varronis, L. L. V, 3. p. 54. Secundae regionis Exquiliae. alii has scripsere ab excubiis regis dictas; alii ab eo, quod excultae a rexe Tullio essent si '). Luic origini magis concinunt loca vicini γ , quod ibi lucus Facutulis et Larum Querquetulanum sacellum et lucus Mostis et Iunonis Lucinae etc. Apparet igitur Larum querquetulanum sacellum Esquiliis vicinum fuisse, in ea videlicet Caelii parte . quae vergit in Esquilinum, nisi in ipsa adeo valle suit. Ne tamen certissimam rem habeam, impedit quodammodo Cicero, Caelimontanam et Esquilinam portam bis

eo neXu commemorans, ut inter eas tertia porta non fuisse videatur, in Pis. 23. 25. quod quamvis leve non tamen tacendum putaVi. Duo restant nomina omnium incertissima Catulariae et Piacularis. Neutrius nomen usquam invenies, niSi apud Festum et P a ul. Dia c. p. 45 Muli. Catularia porta Romae dicta est, quia non longe ab ea ad placandum Caniculae SAdus frugibus inimicum rufae canes immolabantur etc. Recte

68) Mi ille rus, in emendando Varrone nequaquam felix, lacunam

esse suspicatus ita ea in explevit: alii ab aesculetis. IIuic origini ete. Adsentitur Bunsentus I. p. 696). Cui coniecturae id ipsum refragatur, quod Varroni mons non scribitur Esquiliae, sed Exquiliae. Est autem locus integerrimus ; modo animadvertissent o. dd., quid Varro loquatur. Dicit Ex quilinum vocatum esse montem, quod primus Servius Tullius eum excoluerit; antea enim silvis eum obsitum fuisse, quod testentur nomina locorum vicinorum et nemorum sacrorum copia.

110쪽

- 106 viderunt veteres topographi, pertinere lioc ad Robigalia, de quibus vid. Ovid. Fast. II, 901 sqq. Fast. Praenest. a. d. VII Kal. Mai. Quae sacra quum extra Urbem via Claudia ad

V lapidem sint fieri solita, apparet nihil eam portam ad inopia ianomae ad linere. Nam quod scriptum videmus: Cotularia portu Romae dicta est, id ipsius Pauli ineptiis debetur, non Festo, nedum Verrio. Ne milii quis vero opponat auctoritatem scitoliastae, qui dicitur, Suetonii, scribentis ad Aug. 100. Porta triumphalis media fuisse ridetur inter ν ortam Flum λι- tunam et Catularium ., quo nihil poterat dici ineptius. Λt eum saeculi XV hominem esse, recte iudicavit nunsenius, I. p. 630. Pylo fornicem quendam ad lucum Robiginis ita vocari solitum esse. - Postremo de Piaculari apud Festum scriptum est ita p. 213. : Piacularis porta uppellatur propter aliqua piu-cula , quae ibidem febrent. , quibus e verbis neque an urbis porta suerit, neque, Si fuerit, primarium ait Secundarium aliquod

nomen sit, ulla opera erueS.

Tandem eo pervenimus, ut negare liceat, plures quam XV, aut ad summum XVII Serviani muri portas a nomanarum rerum scriptoribus nominari. Et potest vel hic numerus maior videri, quam pro ambitu urbis exspectaveris, praesertim si consideraveris, Aurelianum, multo amplioris muri auctorem, dii portis maioribus contentum fuisse. De quibus antequam eXponam, de m0euibus trans Tiberim lactis strictim dicendum est. DL I ΛΝic LLO MOENIBUS CINCTO.

Ι ani e u i iam ab Anco Marcio munitum esse D i o n us i ii set Livius prodiderunt. Quorum prior in hunc m0dum scribit III, 45.: Eτείχισε δὲ καὶ το καλουμενον 'Iανίκολον, 0θος

τ. λ. Eadem sere habet Livius I, 33. Iuniculum quoque ait

lectum, non inopia locorum, sed ne quando ea arx hostium SSel. id non muro solum, sed etiam - ponte Sublicio

coniungi urbi placuit. His accedit Pr oc ο p i iis, longe aliam,

utpote rerum antiquarum ignarus, munitionis causam reserens

라틴어 텍스트