장음표시 사용
371쪽
nus, bariet, sordes abstergi vult omnes, ne barometri fides incerta sit ex incerta varietate . Quod ab aeriis sordibus metu est, erit etiam aliquid a metallica illa rubigine metuendum, qua hydrargyrum, praesertim si non satis purum sit , interiorem ubi superficiem foedare solet.
Ac licet arometra , quae his tantum peccent, Ultois rum iudici, peccent leviter non iis tamen ignoscendum esse Balbus putat qui haec contemnunt. Nam quantuluserit error, si qui in octava parisiensis lineae parte labatur δEt hunc tamen errorem montonius non contemsit, cum relaxationes hydrargyri considerari in barometris voluit, contractionesque varias, quas anni tempora afferrent. Quam diligentem Musschenbroe hius se praebet in hydrargyro ab omni aere expurgando bullulam e unam metuens, superiora petat seseque e adveniente calore dilatans, a-rometri rationem turbet' Quam id sit leve, exiguum docet Balbus experimento Barometrum in Oyleano XCipulo inclusit, ac cum inde aerem ad duas tertias eduxisset, pannos multo calidissimos ferventem aquam circumde dit, L contentum intus aerem calefaceret; volebat enime auctae hydrargyri altitudine, quantum dilatationis ille aera adveniente calore acciperet, cognoscere . Nihil, quod hydrargyro cognosci potuit, accepit. Quod si ita est, quis iam non contemnat aeriae bullulae dilatationem, quam in suprema, vacua arometri parte aestivus calor faciat ut videatur Mus Ichenbroelcius in bullula prohibenda diligens fuisse sine cauisa. Quo magis Balbo concedendum est , ut fit diligens; quamvis caussas habeat te Ves. Neque vero deterrere eos Voluit, qui barometra Condunt; sed physicos tantum monere, ur, si barometris utaniatur, videant, ne quid illos probatissimi instrumenti decipiat auctoritas. Locos etiam aperire studuit, unde ad quaestiones pulcherrimas dis luendas pateret aditus duasque ipse ex pari sensis academiae actis depromsit, quae essent exemplo. Harum alteram montonius Proposuit, alteram Plantadius. prima incipiat n. Parisiensis quidam cancellarius a metrum domi habeabat satis bonum . Huic vitium obvenio de quo cancellaxius Hombergum conualuit, ut emendaret. Is hydrargyrum tubo eduzit, ac tubum ipsum vini spiritu bene lavit,
372쪽
COMMENTARII. maculam ademit, quae insederat tandem immisso rursum' drargyro barometrum restituisse se putavit . Hic praeter Omnem X spectationem accidit, ut hydrargyrum in barometro hoc modo restituto, lineas ipsas decem octo infra altitudinem iustam subsederit. Rem miratus cancellarius, quid id esset, montonium rogavit Amontonius dubitans, an hydrargyri vitium esset aliquod , an tubi, ut id sciret hydrargyrum , quod erat in tubo eduxit, Maliud immisit tubo veteri arometrum novum faciens Barometri Uius novi vitium fuit idem, quo apparuit pravitatem in tubo esses praesertim cum hydrargyro , quod hinc eduxerat, intubum alium immisso, barometrum montonius sibi fecerit, pulchre respondens . Non ergo vitium hydrargyro suberat. Ite ad academiam delata, interim dum Caussa quaeritur, X improviso accidit, ut hydrargyrum , quod sub meridie lineas decem, octo depressum fuerat, horis post octo altius se evexerit ad lineas novem. Res erat explicatu dissicilis Amontonius vir doctissimus primum vitri poros in suspicionem tragit quod essent forte patentiores, quam in tubis communibus solent, Me Yteriano crassiori , atque elastico aeri transitum darent. Is enim in tubuni se insinuans, potuisset utique liquorem deprimere; qui post de improviso se altius evexisset, propterea quod , contrectat saepe agitatoque barometro, humor manuum crassiora hydrargyri excrementa insedissent tubo poros obstruXissent. Verum cum educto iterum hydrargyro, tubum ipsum vini spiritu probatissimo diligenter lavisset, quo videbantur ori aperiri iterum debuisses refecto barometro hydrargyri altitudo nihilo minor inventa est;
increvit potius. Ea res Ororum suspicionem, quam Amon. tonius Conceperat, minuit.
Ne Balbus quidem , ut ad launc redeam , suspicionem probat quamquam illum , non haec rati e apertis iterumporis ducta, sed aliae movent. Et primum quidem non illud concedit, elastico aeri per vitri Oros patere transitum; nam si pateret, id ma Xime intelligeremus in Oyleanis machinis in quibus tamen nullum umquam lautus rei indiciuna est factum Deinde si elasticus externus aer libere in tu humingrestus esset, Oportebat hydrargyrtim mmmae suspens una manere, sed usque eo deprrini, donec superficiem tagnanti
373쪽
aequaret quemadmodum facit, cum aer per foramen de in du1tria factum ingreditur . Si enim ingreditur, quid refert, an per poros ingrediatur , an per foramina latiora Θ Praete rea si dicas hydrargyrum ex improviso adscendiis , propterea quod inhaerentes tubo sordes, occlusis oris, aeri transitum prohiberent; nihil agas; nam e hoc ipso, quod transitus prohiberetur, porrebat aerem, qui antea in tubum ingressus esset, manere inibi , eodemque spatio conclusum adscendent hydrargyro aeque obstitere. His Balbus de catis sis montonii dubitationem ne semel quidem admittendam fuisse putat.
Recte ille quidem; nam rationibus nititur probabilibus
sed has fortasse non tam diligenter quaestivillet, nisi in i repellente confideret quam unam cum ad omnia satis esse putet, potest facile cauillas alias contemnere . Vult ergo U-bum, quo de agimus, repellendi vim habuiis singularem Est enim haec vis non eadem in 1 tris omn1bus , sed alios in aliis habet gradus. Quin ergo putenaus fuisse eam in quodam vitri genere longe a X1mam P Ac si Ororum laxi tatem licuit Amontonio fingere admirabilem, cur Balbo vim repellentem paullo maiorem non liceat portuit ergo hydrargyrum mirum in modum deprimi, una repelleretur vim ira , non enim de mirab1l quadam caulla dubitari potest cum effectus sit mirabilis. Quod si hydrargyri depressi numquam tanta fuerat, antequam tubul l Ombergus per summam diligentiam laviise , id sane fieri ex eo potuit , quod numquam fuisset tubus, ne initio quidem, cum baro metrum Conderetur, bene lotus inquinatus ergo vim repellentena
expromere non potuerat. An non Ombergus, Cum primum
lavere , foedatis inaum invenit, ut etiam macula inhaesisset ρAc si tubo bene toto, visum it hydrargyrum e improviso attolli quam facile potuerunt hydrargyri ipsius sordes, vel post lotionem , et tubo se adiungere , qui contrectatus iam toties fuisset, cuique alias, o alandiu , adhaesissent Pol ergov1tri his sordibus debilitata , hydrargyrum oportuit sursum ferri quam adscensionem iuvare potuit, longitudo rubi, Wanguitia , α, quae hanc mutant, caloris origo xi qualitates, quas, Cum nemo in vicissitudinabus huius ubi ararandis descripserit, sibi fingere , ut quisque vult, potest Hactenus praeclarar Amolatoni obseivationcm eZplicaVi nus,
374쪽
36 COMMENTARII. Nunc illam paucis exsequar, quam Plantadius proposuit, de qua dixi etiam alio loco. Habebat tantadius a Tometra aliquo , tubis facta inaequalibus, eratque hydrargyaeum, ut solet, depressius in angustior1bus. Eadem in altissi morum montium iuga transtulit cum ibi consedisset, hydrargyri altitudinem eamdem invenit in omnibus . Quid caussi fuisse putemus, cur barometris ad illa usque cacumina devectis, columnae hydrargyri se aequaverint PBalbus, quaestionem hanc secum ipse versans , a vi repellente non discessit. Etenim cum vis repellens in aliis quidem rubis hydrargyrum plus deprimat, in aliis minus, altitudinum varietatem parit; quae nuda sit, Oportet, ubi vis ipsa repellens vel nuda st vel ferme nulla. Ut autem vel nudam fuisse in altissimis illis montibus credamus, vel ferme nudam, faciunt frigora, quae in editissimis locis vehementiora esse solent. Quis enim neget, acriori frigore vim repedentem minui P Quod Balbus .egperimento ostem dit,in electricorum tuborum exemplo. Potuit ergo frigus Plantadii tubis, in sublimitatem illam evectis, repellendi vim adimeres, qua ademta nihil caussae erat, cur hydrargyricolumnae essent non aequales.
Ac si frigus non omnem tubis vim adimit, sed tantum minuit cum id ipsum non aeque faciat in omnibus, sed pro ruborum longitudine, Clatitudine agat varie, Wvim persaepe, quam per se minuit, tubum angustando, maiorem faciat haec omnia Balbus suo modo ita componit, ut potuerint haec ipsa columnas hydrargyri ad aequalitatem perducere. Quod facit id quidem timide, sed tamen facit; neque Ueretur, si haec sibi liberius fingat, ne illos offendat, qui X-
perimentum narrarunt; nam cum de sorma natura tuborum, aliisque adiunctis nihil dixerint, neque mensuram ullam, neque modum declaraverint, videntur sane voluisse, ut in 1 constituendis arbitrio utatur quisque suo. Sic homo industrius vim repulsivam ad tanta dii quoque Aperi. mentum accommodabat; qualitatem, quam amaVerat, Tegnare volebat in omnibus.
375쪽
OB servationes tres concludam uno capite ; nam sngulae
tradendae si in paucis, nec refert dividere Omnia in capita . Primam in academia X posuit Otardus OnZius anno millesimo septingentesimo trigesimo quarto, alteram EU- stachius a notius anno eodem. Illa ad hydrargyrum spectat in aurum se insinuans , haec ad lucem. Tertiam habuit paucis ante annis Ioannes Ludovicus Blancon Us, cum soni celeritatem metiri vellet. EXOrdiar a BOn Ziana. Legerat Bongius in prim commentariorum nostrorum
libro experimenta quaedam Gemini an Rondelli de hydrar gyro in aurum se insinuante, ubi Geminianus cum alia mul ta praeclare docuit, tum illud non obscure monuit, hydrar gyrum per fila aurea utique ascendere, si sint crastiuscula iste nuissima, nequaquam Velut si unius parisiensis lineae sex tantem crassitudine vi aequent; sic sibi eae perimentum cessis se . Admiratus rem OnZius, in Geminiani auctoritate con quievit. Verum cum accepist et postea, etrum Paullum o linellium, hominem in primis accuratum, doctum, de hydrargyro per inaurata cupri si repente ad academiam dii dum retulisse, Sperimenta sibi non satis constare visa sunt. Cur enim subtilissima fila aurea, propter illorum tenuita tem , refugiat hydrargyrum, cum bracteolas levissimas, qui hiis cuprea inaurantur , complectaturi Diverse igitur trahebatur Bongius, Um ne Que errorem Geminiano assignare
vellet, neque Moline di posset, vel si vellet. Tamen Xpe rimentum in filis iterare conitituit, non quod Rondelli au ctoritate non moveretur; sed moveri maluit ab re ipsa . Ac ne sibi ipse suspectus esse posset, testes habere voluit locu pletissimos, Vincenti Um Menghinum iuvenem ornatissimum,
qui orescebat ad gloriam, o homam agitium , qui spes
academiae erat altera Observationes praeterea adiunYit alias ad experimenti commendationem. Res peracta ad hunc modum Fila quatuor sumst, duo cuprea, quorum alterum inis aurari iusserat, tertium argenteum, pariter inauratum, quar-
376쪽
COMMENTARII. tum ex auro solido Singulorum crassitudo sextantem lineae vel aequabat, vel potius deficiebat non nihil. Fuerunt haec in hydrargyrum immersa ad perpendiculum , sic tamen , ut pars cuiusque satis longa super exstaret. Coepit statim hydrargyium per duo inaurata fila sursum progredi segnius in aureos extulit in cupreo altero nihil . Post tres dies altitudo hydrargyri maior visa est in cupro inaurato, quam in argento Filum aureum interseditionibus di 1tinguebatur quasi albis, in quibus attactu vel levi diffringebatur, Ea res Bongium in suspicionem adduxit. Quippe vereri coepit, ne quid auro admixtum elbet, quod hydrargyri r gressiones interciperet, experimentum turbaret neque illum fefellit opinio. Siquidem percunctanti leniter, cimice conquerenti, aurifex fassus est , se cupri aliquid atque argenti, uti mos est, admiscuisse paraturum se , quando id vellet, fila alia duo in eumdem usum, quae ex auro essent pirissimo. aravit. Haec Bongius in hydrargyrum immisit, alterum quidena, quod erat tenuissimum brevius, oblique alterum ad perpendiculum Fila reliqua manere voluit, ut ante . Hydrargyrum filum aureum, quod erat brevius atque, ut dixi, inclinatuna, totum Operuit paucis horis, quasi
corte tenuissimus extremum etiam, qua erat demersum
corrosit. In longiori, quod perpendiculare erat, horis ipsis viginti quatuor ascendit pollices ad quinque ex omni parte aequaliter Tandem pars illa fili, quae in hydrargy
1um immersa erat, quod esset nimium corrosa, concidit. Nihilominus per eam partem, quae fulcro suspensa superex- stabat hydrargyrum perrexit adhuc, ac lineas alias parisienses novem se evexit laoris duodecim Haec in aureis acciderunt. Filis aliis, ut de his etiam dicamus, quae quindecim iam dies hydrargyro institerant, sic fuit. In cupreo , quod inauratum erat hydrargyrum se evexerat ad altitudinem pollicum quatuor in argenteo pollices tantum
duos progressum erat supra line iis novem. In altero cupreo nihil novi. Inter haec placuit etiam Bonato experiri, quid auro fieret, si cerae adhaesisset. 1lum ergo cereum, inauratumque in hydraria gyrum demisit, quod filum, qua parte hydrargyrum attingebat, ad altitudinem duarum cre linearum, auro punitus spo-Ιiatum est . Nempe autum , quod ceram leVlter Complectere.
tur hydrargyri illabentis pondere Oitati conciderat.
377쪽
Sed ut redeam ad solida fila aurea , videtur in his sane Rondellus non nihil offendisses. Quid autem illum fefellerit,
nun facile dixerim ; est enim , ut aliarum rerum, sic etiam errorum dissicilis explicatio. Fortasse uti Bongius, cum primum experimentum iniit, aurum adhibuit vitiosum, sic ille adhibuerat vitiosissimum fortasse pars fili inferior conciderat ne qui applicare se hydrargyrum ad super exstantem partem potuerat ; quod cum ille minus vidisset, subtiliora fila hydrargyrum respuere existimavit. Praeterea quam multa sunt 1 rebus omnibus ad fallendum paratissima, in quihus frustra diligentia ponitur. Quod quidem Bon Zius, praeclare, ut omnia , intelligens, sic disseruit, ut Rondelli sen
tentiam labefactaverit, auctoritatem non minuerit; fuitque ille sermo, cum ad elegantiam summam perpolitus, tum vero ad comitatem omnem suavitatemque accommoda
Bongii observationem exsecutus, venio ad illam, quam Eustachius Zanotius proposuit. Is acceperat, radios lucis pro vario colores, quo sunt , infringi Varie, eamque Opinionem
experimentis multorum est e confirmatam Mirabatur autem,
in his egper1 mentis illud praetermissum esse , quod facilli Num erat cognitu, Momnibus, quibuscumque telescopi potestas illat, X peditissimum nondum enim de illo legerat.
Hoc ergo Yperimentum, ne idem posthac mirarentur alii, facere ipse conuituit. Res gesta ad hunc modum Chartam satis magnam sumst duobus coloribus distinctam caeruleo , ε rubro tum fila superinduxit nigerrima , seseque multis modis intersecantia. Hanc anno nigerrimo imposuit, ad parietem appendit, qui longe ex astronomica specula posset prospici . Post deinde in speculam adscendens
telescopium pedum undecim, duabus tantum lentibus com positum , in chartam direXit a cum lentem ocularem us que eo ab obiectiva abduxisset, Ut pars chartae caerulea di si in iissime appareret, animadvertit in illa duarum lentiuindistantia partem charta rubiam omnino confusam videri; quae post distinctissime apparuit, cum retracta longius Ocula xi, pars caerulea vicissim confusa Visa est. Hoc experimentum Eustachius multoties sum sit, idemque semper fuit exitus. Erat una cum illo e X perimenti particeps Iosephus Roversius
iuvenis ornatissimus, qui quamvis longe alia profiteatur, sic
378쪽
COMMENTARII. tamen geometriam atque astronomiam tenet, quasi nihil aliud profiteretur. Apparet ergo, maiorem requiri inter binas lentes di stantiam ad rubram chartae partem rectissime perspiciendam, quam ad caeruleam. Quod an argumento est , radios rubros, qui a parte rubra proveniunt, obiectivam lentem traiicientes, minus refringi, quam caeruleos, qui a caerulea; quippe quod illi ad imaginem rectissime conformandam longius ab lente coeunt, quam hi . Sic rem, Olim in opticis xeconditissimam, an otius inoversius Xperimento ostenderunt prope quotidiano Ostenderunt, inquam hic enim inclinatio chartarum varia errorem nullum , Ut puto, Creare
potuit quod in huiusmodi rebus tentandis vereri solent non nudi quorum ratio cum in aliis Xperimentis meo tu dicio parum valet, tum vero in hoc minime. Hoc experimento suscepto, ne quid praetermittere Eustachius, Iosephus viderentur , eam quoque differentiam anotaruiis, Uam adere in lentium distantiam portebat, ut modo par chartae rubra distinctissime appareret, modo Caerulea. Et in eo quidem teles copio, quod tum erat in manibus , visa est unciarum duarum cum dimidia . Neque est
dubium, quin maior pro portione fuisset, si telescopium
fuisset longius . IntelleXerunt autem hanc differentiae magnitudinem non eam esse , quam Neutoni mensurae postulant. Verum Neutonus in purissi nais , atque homogenei coloribus mensuras egerat ; illi experimentum in heterogeneis, atque artificiosi sumserunt . Voluerunt ergo, huic colorum 11krentiae non sane levi tribuere aliquid, ne cuius auctoris Opi-Inionem confirmas lent, eius mensuras Odem Sperimento
Cum haec secum cogitarent, incessit homines cupido eamdem chartam per telescopium neutonianum , quod illis in promtu erat, spectandi; nam cum visio in hoc telesco pio non refraction 1bus radiorum perficiatur , sed reflexionibus, facile intelligebant fores, ut utraque pars chartae simul eodem tempore distinctissima appareret. Et sane e Xperimentum respondit . Ea re cognOVerunt, quam sit laoc telesco pium , si summa arte perfectum fuerit, teles copiis aliis Omni bus anteponendum sed dissicile est, satis perfectum esse.
Cui ramen communia haec teles copia paria uelit, vel etiam
379쪽
COMMENTARII. superiora, res spectandae, radios unius coloris mitterent,
vel lens obiectiva ea esset, quae radios multorum colorum accipiens, unius an tum transmitteret ut si e vitro eli et rubro aut viridi. Sic enim radii a singulis obiecti punctis provenientes obiectivum vitrum tranimittentes , in singula puncta ad eamdem coirent distantiam quo fierent imagines rerum distinctissimare. Atuue haud scio, an ioc ipso factum sit , ut coloratas lentes Hugenius interdum aliis Omnibus anteposuerit. Erunt autem, qui dicant, Coloratarum lentium hoc vitium ite, quod rerum obiectarum lumen imminuant quo nomine mihi videntur illas potius Commendare. Etenim quam saepe accidit, ut spectantibus nobis non modo solem , sed etiam lunam, bene rem, .splendentia alia corpora, extenuati luminis non modo vitanda non sit, sed etiam curanda Hactenus Observationes duas Xposui, in quibus, res, ipse scribendi cursus longiorem me fecit, quam Volebam . itar, si potero , ut sim brevior in tertia . Ioannes Ludovicus Blanconus, iuvenis lectissimus, scire Voluit, an eadem velocitate feratur sonus cum aestate, tum hieme videbatur enim multis de caussis iusta dubitatio . Itaque cum esset aestas calidissima, in eius montis fastigium se contulit, quem observantiae bononienses appellant, unde urbana arx
longe prospicitur quippe ad occidentem in subiecta planiati posita, millia passuum circiter tredecim hinc distat. Rem antea cum ballistariis illius arcis 1 composuerat, Ut constituta nocte, atque hora , quatuor deinceps explosiones facerent, ut posset ille in singulis, flammam primum videns, tum fragorem exaudiens, definire tempus, quod inter coruscati nem flammae , fragoris auditionem interponeretur . In eam rem pendulum ibi comparaverat, cuius Vibrationes singulae minutum secundum temporis aequabant. EXperimentum autem siccessit , ut visa flamma , fragorem statina a septuagesima se Xta vibratione semper audiverit. Id actum est in summa caeli se renitate , quiescentibus ventis, nisi quod corus flabat inter dum leniter . In barometro hydrargyrum viginti octo poli1cum altitudinem obtinuerat supra lineam unam vini spiritus in thermometro glaciei modum viginti gradibus superabat. Haec sic fuerunt de aestate. POit cum hiems advenisset
saevissima, Verimentum iterum Blanconu sumsit , comperit. que
380쪽
COMMENTARII que explosionum fragorem vibrationibus eiusdem penduli
non nisi septuaginta novem fere exactis, ab arce ad mon tem pervenisse ; quo cognitum est soni cursum de aestate eo teriorem esse , quam de hieme, eamque differentiam in eo spatio, quod inter arcem urbanam, Observantiae montem interest , idest in millibus passuum tredecim , minuta secunda temporis aequare fere tria. Hieme pariter, ut de aestate, eXperimentum factum est caelo sereno praeterquam quod aer de hieme hic atque illic in nubeculas cogebatur, favonio spirante non leniter; qui ventus cum sono, ab arce ad montem progredienti, secundus esset, videbatur celeritatem eius non minuere, sed augere potius debuisse; sic enim multorum fert opinio Hydrargyrum in barometro ad digitos viginti septem supra sex lineas evehebatur. In thermometro
liquor infra glaciem gradu uno, duabus decimis subsede
xat . EX perimentis Omnibus pro amicitia interfuerunt Eustachius Zanottus, Petronius Matteuccius, ac cum iterum in
hieme fierent, etiam Fulvius gentivolus eques, senator nobilissimuS. Paucis post diebus cum haec lanconus peregisset, densissima nebula suborta est. Placuit illi, quando iam nihil misi de soni cursu cogitabat, quam haberet celeritatem in
nebula , experiri. Sed illud obstabat, quod prae caligine paullo longinquior amma cerni non poterat; Sperimentum ergo hoc modo est aggressus. Statim obtinuit, ut tormentum bellicum in observantiae montem transferretur, a Cum
ibi amicos suos consilii participes locasset, ipse ad urbanam
arcem perrexit Litteras etiam ab Ioanne Carolo Mutinario, qui tum Bononiae erat Pro legatus, Obtinuerat, quibus alii sariis mandabatur , ut Xplosiones, quotcumque vellet, ea nocte facerent. Idque eo spectabat, Ut explosione primum facta in monte observanti e statim ut fragor ad urbanam arcem pervenisset, ballistarii tormentum alterum explode Tent, cuius fragor vicissim ad montem ferretur; quo facile possent, qui in monte constitissent, e vibrationibus penduli tempus cognoscere , quod fragor in tum reditum
insumsisset . moes tempus vibrationes omnino centum quinquaginta septem expleverunt, singulae autem minutum
secundu in aequabant. stare creditum esset, fragorem minuata secunda centum, quinquaguit septem eundo, redeundoque