장음표시 사용
381쪽
COMMENTARII. doque explevisse, nisi Blanconus, qui in arce fuerat, de balis
liliariorum mora testatus esset qui cum explossionem in monte factam audissent, non statim pulverem accenderunt sed duorum secundorum moram interposuerunt. Hanc ille moram applicito ad carpum digito ex arteriae pulsibus mensus fuerat. Si ergo secunda , ut par est, demantur duo, restat ut fragor secunda centum quinquaginta quinque eundo, redeundoque Consumserit, a propterea secundis septuaginta septem cum dimidio erit, totidemque redierit. Quae celeritas non admodum ab illa distat, quae est in superioribus Xperimentis notata. Hac re facile in illorum sen tentiam lan conus concessit, qui putant, sonos nebuloso aere neque celeriores fieri, neque tardiores quamquam ita
ficile est in his rebus , in quibus de minutis secundis , qu rum lapsus brevistimus est, eisque dimidiatis, multifariam divisis quaeritur, aliquid ab experimento pronunciare nisi
forte volumus, illa etiam sub experimentum cadere, quae vix cadunt sub sensum. Adnu trium academicorum observationes exegi. Quid me vetat, his unam subiicere alumni cuiusdam P Nam si alumni cum academicis sedent, publicos interdum sermones habent, cur non etiam in hunc librum veniant, quemadmodum in academiam 9 Experimentum igitur referam , quod Ioannes Brunellus duobus fere ante annis fecit, cum ellet Ioseph Monti alumnus.
Audiverat Brunellus saepe eam apud physicos opinionem
invaluisse , ut putent, qualitates eas, quae extra corpora infunduntur, tanto remissiores fieri, quanto quadratum iit antia fit maius. Idque secum diu reputans, veritus interduiraeit, ne commodissimam proportionem paullo liberius sibi fingerent. Nam quamvis stelli ius hanc sic probet, Ut videatur proportio eadem ad qualitates Omnes transferenda; OCipsis nutare videtur eius ratio; nam, ipsi, si Neutonum suum sequitur , qualitates eas admittat, Oportet, quae minuantur proportione alia . Quod autem multi eamdem proportionem in luce compertam habent eamque in communi corporum attractione Valere, certissimi planetarum motus ostendunt non et id satis; non est enim e una Ut altera qualitate de omnibus iudicandum. Ac quod maxime solent premere analogiam se sequi ; videant, ne vana ratione
382쪽
COMMENTARII. ne ducantur: etenim proprietates in una re compertas transferre ad rem aliam non licet, nisi, res illa, unde transferuntur , illa, ad quam transferuntur, eiusdem sint generis nisi forte rei cuiuslibet proprietates transferre volumus ad quamlibet. Sunt autem qualitatum genera inter se
diversissim . Quid enim magis diversum , quam lux a sono,.sonus ab odore is odor ab attractiones Nihil est ergo communiter affirmandum de omnibus, nisi prius idem probetur in singulis.
Hae Videns Brunellus, cum eam, quam diXi, proportionem in luce propter Montanarii experimenta concederet; nec eamdem in communi attractione negaret in calore tamen concedendam esse non putabat, nisi in hac etiam qualitate Xperimentum fieret. Quod cum nemini adhuc factum esse accepisset, facere ipse constituit. Quapropter cum prΟ-be intelligeret, ex ea proportione, quam physici proposuerunt, si in calore etiam conservetur, illud necessario consequi, ut quem calorem in certa distantia lana mula una fecerit, eumdem facere quatuor debeant in dupla , novem in
tripla, si modo flammulae hae omnes aequales inter se sint; id ipsum voluit Xperiri. Oblongum lignum perpendiculariter erexit, in eoque alia infixit duo origon talia , quorum unum superius erat, Wimmobile , alterum inferius, quod sursum deorsumque agi, ut quisque vellet, posset. Superiori tubum vitreum ad nexuit, in quo vini spiritus versabatur . Inferiori lucernam imposuit et lychniis novem instructam per omnia aequalibus, ut, si affuso oleo, accenderentur, flammulae, quoad eius fieri posset , prodirent aequales . Lucerna tubo ipsi subiiciebatur. Infra tubum segmen erat immobile, e attenuata lamina, frusti conici formam habens, in medio perforatum, quod calorem , quem lucernae flammulae fecissent, acciperet, N. quas collectum per foramen in tubum mitteret Cum hoc sibi instrumentum parallet, experimenta, Ulta domi suae fecit, quae quamvis praeclare respondistent, negleXit tamen ; nam, animi cauis fecerat, sine teli ibus. Postremum tantum notavit, quod apud nobilissimam , ingeniosissimamque mulierem Elisabetham Rat tam sumsit, cum praesentes adessent, prister Franciscum Mariam an otium etiam Alamannus tumi, quo nemo erat in physicarum re-
383쪽
rum studio diligentior, QDaniel Insiluinus briXiensis iuvenis , qui tum Bononiae commorabatur, ingenio, moribus spectatissimus. Experimentum his praesentibus si cessit. Cum lucernam, ellychnio uno accenso, Brunellus tubo subiecisset, cognovissetque distantiam , quae inter ammulam tubum interesset, diligenter notavit, quousque ex illo calore vini spiritus se efferret certo tempore. Adscensum huius spiritus perexiguis particulis metiebatur, in quas Ulaum distin Xerat Tempus e penduli cuiusdam vibrationibus aestimabat. Hoc modo comperit, vini spiritum particulas duodecim adscendisse, interim dum pendulum vibrationes triginta confecit Id expertus in una flammula, Xperiri idem noluit, nisi tribus post horis, in quatuor. Voluit quippe, ut, cum lammas quatuor admoveret, calorem omnem vini spiritus amisisset, quem ab una accepisset. Cum ergo et lychnia ac Cendisset quatuor, lucernam tubo subieci et, ut distantia inter tubum, flammulas esset dupla, illigenter quaesivit, quantum vini spiritus triginta vibrationum tempore adscen deret. Adscendit sci Ilicet particulas ipsas duodecim . Visus
est ergo in distantia dupla idem a flammulis quatuor fuisse calor, qui ante ab una fuerat in dimidiata.
Reliquum erat, ut experimentum in flammulis novem fieret, quae in tripla a tubo distantia collocarentur. Id reiecit Brunellus in alium diem quo die cum Omnes , quos dixi, ad Rattam cupido enim mulieri incesserat rem totani cognoscendi convenissent, et lychniis novem accensis, tu
cernam in ea, quam di Si distantia tubo subiecit demisso que statim pendulo omnino comperit, hic quoque vini spi ritum duodecim ipsas particulas eo tempore adscendisse, quo tempore vibrationes ipsas triginta pendulum confecisset. Visum est ergo Brunello idem iam post tuto de calo
te assirmari, quod multo ante de luce assirmaverat Montariarius, ut qualita utraque propagata longius pro quadrato distantiae minuatur; sic enim fieri oportet, si una quidem flammula eumdem in certa distantia calorem creat, quem quatuor in dupla, novem in tripla Neque vero inficiatur Brunellus, sibi, cum Aperimentum in novem flammulis plu ries fecerit, aliquando non respondisse; sed iustas semperfuisse caussas afer matri cur Aperimento, cum non respon-
384쪽
disset, dissideret; nam modo calorem vini spiritu aliunde
acceperat, non a flammis tantum modo is, qui pendulum administrabat, non ipsin cadere suae sponte siverat uti con veniebat, sed motum manu dederat, Vibrationes turbave Iat. Ceterum, cum, ne quid horum accideret, fuisset aucti, experimentum cessit ex sententia Quamquam flammularum numero aucto minime mirari oportet, si eae perimentum interdum ab iusta proportione ab errare videatur; etenim Cum calorem , quem flammula unae
per se in certa distanti essicit eumdem efficiant novem simul iunctae in tripla, quantula quaeso erit caloris pars, quam Unaquaeque ex his novem enicie P Si ergo una aut altera ex his novem detrahatur nihilominus erit calor idem fere adsensum idque fere efficere octo, septemve flammae videbun tur, quod non nisi novem efficere ex ulla proportione de huistent. Eoque plus valebit hae ratio, quo longius in tammularum numero augendo progxediemur. Quapropter qui huiusmodi proportiones experimenti cognoscere sudent, his auctor sum , ne longe admodum in numero procedant, ea paucis brevibusque terminis contenti sint . Neque vero sum nescius proportiones esse quasdam quae in terminis quam plurimis manifestentur, occultentur in paucioribus; nam disterentia saepe, unde omnis propor tio pendet, in paucorum terminorum exiguitate delitescit; eademque, si alios terminos atque alios persequaris acces sione in singulis facta , in multorum tandem magnitudine declaratur. Sed est ob id ipsum proportio Omnis incerta, quam Observationes tantum .eXPerimenta manifeltant ne que facile nisi ad eos casus transferenda qui illis sint pro Sinai, in quibus observatio aut experimentum est factum His de caussis neque Montanarium puto proportionem ullam in luce stabilire voluisse perpetuam, quamquam illi in tribus progressionis gradibus rei pondiiIet; neque hos, quibus attractionis ratio in planetarum conversionibus est cognita , proportionem habere fixam , certissimamque ; nam quamvis eam proponant, qu sit pulcherrima ad nania prope accommodata, tamen mutari non nihil sinunt, ubi nodorum motus, si qui sunt, aut apsidum , sint explicandi. Quo liberalius agi cum eo oportet, qui Proportionem eam dena in calore conitituat, si ea forte ad alios, atque alios
385쪽
terminos progredienti nutare interdum videatur quod inprobatissimis proportionibus etiam accidio nec habet physi- Ca, quo ultra procedat Cum haec Brunellus disseruisset, ut mundi systemata per id tempus perdiscebat, teneri non potuit, quin quae de calore comperisset, eadem ad planetas traduceret Calorem ergo quaerere statim voluit, quem planeta quisque a sole accipit. Quanti aestus an mercuri, Contra vero in saturno quantum frigus i quantus horror i ut animalibus, plantis, si quae in illis globis fingantur, spes vitae nulla relinquatur . Omnino similitudo illa tanta mundorum, quam multi plus nimio amplificant, prope disperire visa est , nam quamvis planetae Qterra similes sint in aliquibus quod enim est corpus non alterius corporis simile Θ tamen dissimilia habent, vel ex sola caloris differentia, tam multa , ut si qui sunt, qui in globis talibus non imum atque idem agnoscant genus, hisiane venia sit danda. Qui autem artes numerant, quibus sin gulorum planetarum incolae Naaxime praestant, de musca assirmant, quae in mercurio sit forentissima, Videant, ne fallantur. Quod si Fontenellius de uno omnium genere uel lam persuasit dicendi venustas, lepor in hoc valuit. stomodo contrariam quoque Opinionem persuadere potuisset, si voluisset. Sed iam me video digressiim esse longius, quod est ignoscendum scribenti interdum properanter. Nam iam deligendi tempus non detur, quocumque res Vocat, sequimur sumus properando, etiam cum minime volumus, longiores. Hactenus de rebus physicis dictum est. Aa a
387쪽
N Ihil est motu corporum admirabilius, si paullo at
tentius, quod tamen perpauci faciunt, consideretura neque hic motum intelligo, uti veteres , quibus omnis fere mutatio motus erat eum intelligo, qui ad locum pertinet, de fit, cum corpora locum mutant, idest ibi, ubi sunt, esse desinunt, esse incipiunt, ubi non erant. Quod sine praestantissima vi quadam ac prorius divina fieri omnino non potest Huc accedit, quod vis haec tanta, tamque mirabili s si quo in corpore excitetur, non in eo semper manet, sed transit ad alia, Qtransfertur citissime, ut nihil ea mobiliussit, nihil promtius ς quamquam cum motum in Orporibus creet, hunc creando se moveat, videtur ipsa , non uti corpora, sed alio quodam moveri modo. Quae ratio, quo niam mechanicorum subtilitates non postulat, est ab Aristotele tractata divinitus Mechanici alia habent , quae admirentur illud in primis, quod vim hanC, quae movet corpora , motu ipso me tientes, certasque motus leges sibi proponentes, facile in tellexerunt, illam , cum ad alia transfertur corpora, modo maiorem fieri, modo minorem . Quod mirum sane est nihil enim translatio ipsa per se habet, quo rem, quae transfertur, vel augeat vel minuat. Idque maxime accidit in componendis, resolvendisque motibus ; nam si unum corpus duas vires a duabus diversis partibus accipiat, composito quodam movetur motu, eaque vi fertur, quae minor est, quam illarum summa, quas accepit. Quis Σplicet quo modo duae in unam coalescant, quae illis sit minor, si in summam conferantur Et similiter vis una in duas interdum resolvitur, quae, ii conferantur in summam , maiores sint illa, e cuius reso lutione prodierunt velut cum duo corpora pelluntur ab
uno, motum accipiunt, plus postea habent motus,
388쪽
COMMENTARII virium , quam illud ipsum habebat, a quo acceperunt . Hanc tantam rei admirabilitatem physicorum opinio auxit; sic enim sibi persuaserunt, effectunt quemlibet caus sis, cuius effectus est, aequalem esse; quare' caussas esse
Oibus proportionales ubique ponunt, his illas metiuntur; idque principium tanti est apud illos, ad tam multa ad hibetur , ut convelli sine ruina non possit. Atqui hoc idem principium in compositionibus motuum, resolutionibus nutare videtur. Id quod in resolutionibus est manifestius sed solet saepius explicari in compositionibus.
Etenim cum corpus idem duabus viribus in diversa agitur, motus ex his componitur, quemadmodum supra dixi, qui minor est, quam quos singulae essicere possint, si ambo in summam redigantur. Videtur ergo effectus caussae non Iespondere, plusque valere caussa , quam effectus. Quid e-XO, cum vis una in duas tribuitur, quae simul motus Uciunt
tantos, quantos illa Una , antequam in duas resolveretur,
essicere non poterat Θ An non hic videtur effectus caussa esse maior ΘΑ sunt quidem nonnulli, qui hanc effectus' caussae
aequalitatem in rebus aliis omnibus valere concedunt, incompositionibus, resolutionibusque motuum negant; , qua in re principium explicare non possunt, reiiciunt. Cum quibus ego quidem , ut fatear, pugnare nolim . Nam Vires alias quidem effectu metimur, offectui aequales ponimus quia totae in effectu edendo absumuntur. Cur ergo OUentem vim motu, qui eius effectus est, etiamur, cum in motu effciendo neutiquam absumatur Potest enim vis eadem
idem corpus movere ad omnem aeternitatem. Non ergo O- ventem Vim motu metiri oportet, eamque motu aequalem
ponere. Quod si qui illam motu aestimant, quid agat, potius aestimant, quam quid possit actionemque magis metiuntur , quam vim
At sunt alii, qui in hac effectus, caussae aequalitate excipi nihil volunt, eamque vel in ipsis motuum compositionibus, resolutionibusque invenire se posse confidunt . In his Bulfingerus eminet, cuius ingeniosissima est ratio. Is vires
OmneS, Uae motum creant, non velocitate, ut multi faciunt , sed quadrato velocitatis aestimans, numquam non eamdem vim invenit, sive ex duabus componatur una, sive
389쪽
una in duas resolvatur, quo videtur aequalitas in omni veIcompositione, vel resolutione conservari . Id quod illi recti Lsime procedit, si duarum virium directiones rectum essiciant
angulum ; sin minus, vereor ne quid Offendat. Cum res adhuc in magna Obscuritate versaretur, incentius Riccatus Iacob filius , Societatis Iesu Sacerdos , lumen aliquod afferre Voluit. Is Bononiae Commorabatur, Maathematicas disciplina summa cum laude tradebat, patre suo dignus atque ordine. Idem cum esset in academiam adscriptus, commentariolum protulit elegantissimum quo ostenderet, inualiter duae vires in unum corpus agant, quo modo, si ex duabus una componatur, in o etiam effectus
wcausse servetur aequalitas quod alii quidem, ut supra dixi, ostenderant; sed erat adhuc aliqui in eorun demonstrationibus desiderandum Ipse autem commodissime rem expedit, quaestionem alelasticas chordas transferens; nam si quod corpus duabus agatur viribus, quibus tertia componatur, id ille putat, duabus trahi chordis, unde X sistat vis illa tertia . Quis enim neget viribus aliis idem fieri, quod chordis fieret huc deducta, cum omnis iam quaestio ad chordas pectet, qualiter hae corpus trahant, ex ipsis elasticitatis legibus nudo labore cognoscit hoc autem cognito, statim illa, quae quaeritur, effectus, caussae se prodit aequalitas. Quis putasset, simplicissimae rei demonstrationem ab elasticitate , qua nihil fere est implicatius . fuisse repetendam PTheoremata ipsa non prosequar non enim in hunc sermonem ingressu sum, ut illa Xponerem , sed ut lectO- rem ad illa quasi invitarem , ipsa credo, legi malunt in
Riccato . Cuius propterea commentariolum in opuscula referam, Ut omnibus pateat. Eoque libentius in faciam, quod theoriam rationemque continet, meo quidem iudicio, nori
modo probabilem sed fructuosissimam quoque, uberri
Nam primum cum theoriam suam in declarandis 1 rium compositionibus Riccatus exposuerit, eamdem postea ad potentiarum aequilibrium X plicandum traducit, advectis naturam accommodat, ut ratio eadem appareat in machinis aliis omnibus. Quod cum faciat, .machi irarum
potentias per id principium explicet, unde illas nemo an
390쪽
COMMENTARII. te duxerat, mechanicam mihi videtur non docuisse vete- Tem , sed novam instituisse Quo loco illis etiam addit animum, in cum Vires coriaporum vivas velocitatis quadrato aestimare velint, non idem audent in mortuis . Ostendit enim per theoriam suam , vana ratione hos deterreri quod ipsum et probari fortasse potest aliis modis, iuvat tamen probari hoc etiam. Fit enim Te quaeque probabilior, si modis confirmetur quamplurimis, ac praesertim si argumentis iis probetur, quae, non quaesita, sed quasi sua sponte venerint. Neque vero in aequilibrio tantum explicando ratio haeca chordis ducta consistit, sed , progressa longius, motum quoque ipsum is dissicillimas , si quae sunt aliae, de motu quaestiones persequitur. Nemo ignorat, quantum Bernudii in compositi cuiusvis penduli motibus, Wquemadmodum id in simplex converterent, laboraverint. Nihil est adhuc in mathematicis illo labore illustrius. Quaestionem eamdem per theoriam suam Riccatus conficit breviter, dilucides. Quod Wipsum dico, non ut rem exponam, sed ut quamplurimos ad Riccatum legendum Xcitem
Quid plura Nullus est fere in mechanica disciplina locus, ad quem non ista Riccati ratio pertineat, quae, pendulorum, ut dixi , conditionem illustrat, potentiarumcequilibritates explicat, Qui res mortuas metitur quod caput est, aequalitatem inter effectum, caussam usquequa. que Conservat quam aequalitatem si multi, iique doctissimi, quasi in principiis habent, nec ea erepta quidquam tueri se posse confidunt, nae illi maximas Riccato habebunt gratias, qui hanc unam servans videtur servasse omnia . Atque haec nobis satis est indicasse; nam neque brevius dici poterant, neqUe clarius , quam a Riccato sunt dicta; qui ne verborum