Helvetia antiqua et nova, seu Opus Describens Helvetiam ...

111쪽

reos& frigidos fontes, non dubito, sed mihi

nondum cogniti sint. Ad thermas quod alia tinet, maxima ex parte sulphureae sunt, quales Brygenses, Badenses, Alvanienses: de his&alijs, apud Helvetios eorumq; foederatos breviter agemus, prius aliquid de thermarum calore dicturi. Aristoteles thermarum cal0- rem a fulmine provenire existimavit, sed via fulminis pestifera, qua ratione thermis Vim . salutiferam posset conferre ς Bartholinus de q. Subterraneo igni adscribit. Hor,tius de nat. Therm. Nativo terrae calori, seu cuidam calido spiri tui. Senner scient. Nat. bl . . c. io. hoc fieri dicit a duabus aquis ad tactu frigidis in concursia ob spirituum repugnantiam incalescentibus ; quod animadvertitur

in oleo Tartari, & spiritu Vitrioli, item Tartari & aquae sortis: quae etsi ad tactum sint frigida, tamen si misceantur, incalescunt,& quidem ita, ut si repente aquae forti, in qua ferrum solutum est, oleum Tartari infund tur, non solum ebulliat, sed δί flammam mistura

concipiat. Haec postrema sententia multis arridet magis. In thermarum enumeratione ordinem regionum sequemur , ita ut nobis

aliae sint thermae proprie Helveticae, ali 'Rhaeticae, aliae Vallesianae. Therniae Badenses, non sollim ob salutaretri earum usium, sed ob loci amoenitatem & oposmnitatem celebres sunt; ita dicuntur ab ol'

112쪽

DE HELvATIAE. FONTI Bus. 77pido hodie nominato Germanice, quae vox balneum sonat: oppidum illud amoeno salubrium aquarum frequens dicit Tacitus hist. lib. I. Sunt autem Ihermae infra oppidum prope pagum qui ad illarum usum construia eius fuit: ibi vari j surit fontes calidi, tum prope fl. Ursam, tum&in ipso fluvio: sulphuris niuitum , aluminis parum habent ρ, harum thermarum aescriptionem vires vide apud

Munste, .cussu lib., Apud Tigurinos multum olim deferebatur uti q; Vulturino & Lirdor fensi balneo, quorum illud Magnus Bullingerus ex usu haud obscure commendabat, ut habet G. D. IIotting. nieth. DP his. IIel. p. a a. spmi Rhaetos sunt etiam variae thermae. Primum' inter eas tenent locum Fabarianae, ita

dictaea Monasterio Fabario, aut apud fab ri as ut habet Munster. lib. 3. qui illas accurate satis desicriptit) Germ. Psa vers. Locus celebrisfactus est, inquit Sprech. PalL Rhaet. lib. 3. propter salubenimus thermas ibidem prope, in vasto ac formi, hon ib aiq pectu antro, Friderici. II. Imp. tempore, ab aucupe quodam der Heler dicto, ex familia Atto-Γalconorum nato, dum corvorum ti frium nidos indagaret, repertas Nullus in illis est odor ingratus , sibi phur, aut nitrum redolens ; procedunt siquideria ex venis ait ri Sccii-pri teste Munstero. Has egregie descripsit Theophrastus Paracelsus, & postea carminibus illu-itrarunt , Caroliis Pascalis , Galliarum Regis apud

113쪽

apud Rhaetos Legatus, lohannes Gulerus a mi nec Eques Auratus. Thema virasti enses, teu At Vono vanae, a vico Alvanio vel Alvi novo, alfenisu, in tertio Rha torum foedere, dictae siunt; sulphureas, mulie ribus, Jc febre diuturna laborantibus maxime conducentes esse testatur Sprecb. Pall. Rhaeti lib. p. Apud Bai denum, in valle Leguntina, in primo Rhaetorum foedere sunt balnea pro febricitantibus admodum salubria. Sprach. lib. Pag Rhaei. Non longe a pago Lacu prato

Seevvyis ) in Alpibus est locus dictus Cany

balneis admodum salubris, sceminis praeser . tim sterilibus celebratus. Sprech. lib. s. In valisse Telina saluberrimae conspiciuntur theramae, nomine S. Martini insignitae; quae podagricis praesertim, Ischia dicis , sterilibus mulieribus, alijsque frigidis morbis conducicere eXistimantur: de quarum mirabili vi tute, Castuir Se mundus Medicus & Gulerus fuse scripserunt. In Vallesia thermae sunt tum apud Leucenses, tum apud Brygianos. Leucenses seu Leuccianae a prqcipuo hujus conventus pago Let Leuck, denominantur,quamvis a Leuca duabus horis distent: sunt illa, in loco aditu diiuscili, rupibus arduis, & horrendis circundato: fontes quinque praecipui diversis locis sca. turientes sunt, ij que calidi, nullius odoris per cupri δέ auri, cum aliqua calcis portione,

114쪽

DE HELVETI R. FONTI Bus. mineras defluentes. Istarum thermarum Uires & descriptionem ampliorem pete ex Mun fler. lib. 3. ct ex Collin o. Brygentes th ermae , a Bryga vico dictae sunt, a quo tamen occidentem versus mille & quingentis passibus distant tharum aqua limpida & calida est, sulphur valde olens. EX proximi montis ruina periisse ante aliquot annos, audi Ueram, an restitutae fuerint,nescio. De his vide etiam supra dictos, Munst. O Collin. 9 Simi. de que Est etiam in Veragris prope destructum oppidum schellon aut Sallion, quidam fons tepidus, scabiem sanans. Referunt Historici, nigredinem contrahere, quidquid Sibari aspersum fuerita, de Clitumnuru i Imbrice potum candidos boves facere: Certum apud Vallesanos, sontem esse, in conventu Vispiano, in valle Sas, in quem lapides conjecti rufo tingandur colore, hic fons tepidus est; terra quam sto de lapsu attingit & conspergit,rufa fit 3 propterea Germanice ab incolis dicitur der Corin. In Alpibus Engad inorum sons est, qui

qua qua fluit, omnia rubro inficit colore, terram , arenam, lapides,&c. hoc etiam mirus

quod calculo laborantibus & leprosis michprosit; a Paracelso commendatu S. Fre .

De aquis utilibus & salutaribus diximus: Nox ijs quoque non prorsus caret Helvetia. Nos hic, quae D. Hottinger. me .leg. hist. miret.

ex alijs authoribus habet , brevitatis

115쪽

8o HEVETIA ANT1QuA ET NovA; ergo, afferemus. Sunt aquae, quarum potu S, vel gutturosos, vel alio modo vitiosos reddit, praesertim in Vallesia, vide Sinit. descr. Vall.lib. I. O D an. Erenui. in deser. Helvet. p. m. o. Negat tamen aquae vitium esse, quod & divitibus raro aquam bibentibus eveniat. Quasi non alio modo aqua nocere queat, quam pota ' Verba

authoris stant: Sunt dc in his vallium nonnullae strumosae dictae, ed quod earum incolae grandibus sub gutture struinis sitit, aquarum id uitio fieri autuma iit, falsa ratione 3 cum Midem divitibus , aquam perraro bibentibuS, eveniat nugantur alij,implere pituita artris& inflare aquas venis metallorum insectas. Ego incertas rei causas, in medio relinquam: nisi quis & loci vitio adscripserit; cum eadem ratione naturae, ijsdem in locis sint 35 pagi, fatuis referti, nullo cibo humano, quidam tastercore & excrementis, alij foeno pascuntur: nudi etiam per hyemem incedunt: sono magis quam sermone utuntur, quippe quia nul-Ιo mortalium intelligatur. Monstratur tamen & fons in agro Tigurino, paulo sia pra, qua Taurus Rhenum ingreditur Flaach vocatur i non ita cali, ut est in notis Dan. Denis a Bo. 4 cujus aqua hausta, strumosos efficiat;& in Cicera valle amnis qui fatuos ac stolidos: Quarum rerum cauis in occulto latent, haec Hottingonitu lib. ii. cap. 37. Struma S Vitio aquarum tribuit: Aquas autem illas vetanenatis

116쪽

D s R A A M o. 8rlN 'sis quibussiam atomis repletas esse , ita ut quamvis limpidae videantur non tamen magis purae sint quam urina aut lixivium; probabile est.

De Rheno. IN genere aliquid de sontibus d ximus. Nunc aliquid de fluvijs dicendum. Sunt

autem illi vel n4ajores , vel minores. Majores vocamus, in quos ali j rivi cum suorum nominum amissione influunt, inter hos Rhenu=uct Rhodanum censemus, quibus quo lite si s Iam adjungere liceret. De Rheno hoc capite. Rhenus a Graecis Scriptoribus, dictus est ρmoc, Latinis Rhenus & Rhenum in neutro genere, ut patet eX Horat. de arte Poet. t flumen Rbenum, aut pluvius describitur arcus.

Germanis dicitur der Tlhelia vel si ui. Gali iste Γ hin. Batavis de n)n. De hujus ortii arthloquuntur veteres Historici & Geographi: quidam generalius, specialiis alii illuna deia

scribunt. Tacitus lib. de Germ. Rhenus Rhaeticarum Alpium inaccesso acpraecipiti vertice orsiae, O si Dio Coccejanus lib. 39. Rhenus ex Alpibus Ceiaticis paulo extra Elnetiavi oritur. Generalius adhuc Mela lib. 3. c. a. Rhenus ab si pilus deci

117쪽

HgLvETIA ANTIQuA ET Nou A. ex Lepontijs qui Alpes incolunt. Strabo lib. . Apud Nantuates Rheni Iautfontes in Adula monte. Marinitanus; Rhenus Germaniae fluvius non longe a Da- nisibi, o Rhodani fontibus, ct fere in medio eorum oritur ex Leponti,s. Sed haec sententia Martiana

errore non vacat. Melius Guilli man. Rhenus ex monte adula, qui pars orientalis summarum Aiapium, si e S. Gotthardi, est, oritur. Patet eX Tacito atque Mela, priscos Romanos, unum tantum istius amnis fontem agnoviste: hodio tamen duo noscitantur ortus, duoq; alvei,cognomento anterior & posterior mordet viab Oiiidcr Sh ) 3. m. p. separatim

fluentes, ut ait ' Euchitin in Tacit. Tres vero Rheni fontes statuit Vigenereus in Caesar. pol si inter. coni. de s . Rheni anterioris fons ex monte Crispatio : Rheni medij ex monte Lucumonio, ubi ex rupis cacumine Cadelin dictona scitur a mnis Erode, qui progrediens S. Ba nabae montem versius,exinde Rhenus medius dicitur : Rheni posterioris ex S. Bernardini monte, fontes oriuntur. Unde Cluver. eos errasse ait, quiVirgilium de his locutum credunt 1 eid. 8. Extremis hominum Morini, Rhenusque bicornu. Tales sunt Rheni fontes. Medius cum anteriori miscetur infra Ilantium , anterior verb& posterior concurrunt infra RetzunS : EX- inde Rhenus unico alveo continetur, donec

iacum Brigant inum aprotinquans bipartia-

118쪽

hir: sic enim Vadianus in Mel. lib. 3. Lacum

scronium gemino alveo ingreditur, quorum alterumpetu in Rheni cognomine, vocant accola, palustri e s te adeo tardum, ut quam in partem eat observes vix : alterum Rheni nomine plenis rapis, tanta vi, nudas emittentem, ut candidus amnis fluxu , si uminter caeriueas lacus uir res iter, in multum a lιttore distantiam retineat. Notandum vero, quod Mela

ait lib. 3. cap. 2. Prope a capite duos lacus escit Venetum 9 Acronium. Dicit ille, prope, maXima

esst distantia a Rheni fontibus ad lacus influ-

Num usque, sicut eam ad XC. m. p. refert Cluver. A fontibus autem si iis ad anterioris Seposterioris confluxum magis orientem versus respicit, postmodum ad septeritrionem in cur Vatur, donec lacum Cellensem egi essus, ad occidentem cursum dirigat, varias urbes a I luens : ab urbe vero Basilea in septentrionem, quandoque in occidentem parum profluit; quo respexit Tacitus. Modico flexu, inquit ille,in occidentem versiis septentrionali Oceandruscetur, Sc Dio lib. 39. Hersus occidentem pro- suens ad sinistravi Galliam ejitiqό incolas, ad dextrum Celtas dividit , tandemque in Oceanum exit Hoc vero de universo ejus cursu, aut maXima parte intelligendum esse Vult Cluper.lib. a. c. o.

Sic igitur Rhenus ad Lacum Constantiensem usque, Rhaetos ab Helvetia ; ab illo lacu Basileam usque Helvetios a Germanis dividit,

quod & agnovit Caesiar. Sed de hoc fluvici

119쪽

8 HELVnTIA AMTIQUA ET NOVA . plura disserendi locum illis per quorum fines

fertur, relinquemus: sollim hoc annotabimus. Sicut hic fluvius tres fontes, unde ori tur, ita tria ostia, ex quibus ita mare influit, habet. Tria Rheni cornua testibus sis humero tu Tacit. Θ Glarean. tu Caes. a Germanis hodie nominantur, Nahalis vulg. 'Mael: Lecca, LechJsella, Isset. horum postremum olim non erat, unde Virgilio ignotum , qui Rhenum

Vocat tantum bicornem, sed a Druso adversus Germanos bellum gerente, ducta a Rheno ad maresossa, effectum est, ut munimentum adversus Barbarorum incursus, esset. Hic fluvius inter maximos a Veteribus habitus est. Herodianus lib. s. Hi maximi amnium sub septentrione feruntur Rhenivi ac Danubius. Caesar latis imum atque alti ginium dicit. lib. I. bel gal. Latum quoque agnoscit Poeta Bartholinus: obtulit 9 lato vicina colonia Rheno. Verum quidem Rhenum a sua origine modicum elle; interim quo magis progreditur ulterius, eo mul tis rivis undique concurrentibus , ac liquatis nivibus adjutus magis augetur , quousque lacum ingrediatur Acronium, ut loquitur in Melam Olivarius. Sic de hoc Vadianus in Exp. Mel. Constat experieuintia Rhenum a fontibus, solejuxta cancri tropicum obversante, propter Rhaeticarum Alpium liquefactas nives, ct anteacta hyemis ratioue, plus minusve crescere, Moria plerumque accolis undarum vi longe lates

120쪽

Ds RMENO. 8s intumescente, maxime ubi imbrium ubertas eianuvium auxerit. De Rheno Mantuanus. ut Rhenus cursu piolentus 9 unda, O c. Comadm Celtes Genn. eum Vocat impigrum,

item rapidum. - Rapidub gelato sumine Rhenus. Quamvis autem magnus & rapidus sis , tamen saevi eme frigore congelatur, teste Herodiano lib. 6. ubi de Rheno & Danubio loquens sic ait. S state quidem napi gabiles sitiit, altissmolatisimoch alveo: per hyemehu concreti gelu, campo rum in morem perequitantur, est autem adeo alveis-lidaglacies, O c. Propterea Aiusonius gel idu vocat.

Bissula trans gelidum stirpe ct ture profata

Rhemini. Sic Luc. ius lib. 2.

- Rheni gelidis qνod fugit ab undis. Priscianus glacialem nominat; & Lucan. lib.

I. Spumantem dicit: ' Fregit 9 Arctoostumantem vertice Rheni m. Hoc maxime contingit quibusdam in Io cis, ubi aqua per rupes & cataractas praecipitatur. Ad Rheni cataractas multi obstupe sciant, cum vident ingentem fluvium immani fragore eTalto scopulo praecipitari, ita ut vicina loca late as pergat, & ne Sulam quodammodo ripa offundar. Simier. m. de sip. De Rheni infra Scaphusium cataractis vid. Mi ust. lib.3. Audiendus Frey cap. z. adm. Gall. Rhenus fluvius profundi simus, ct mirus geminis catara stis, dum plurimis auctus aquis, lacums impermitiis