Helvetia antiqua et nova, seu Opus Describens Helvetiam ...

171쪽

HELVETIA ANTIQuA ET Nou A, Jtpote Sabaudis, Burgundis,& in genere Gabiis prorsus ignotas mini in q; coitanes: Hanc Feterem este multa satis indicam: Quamplu-xtina comprimis Vocabula,quae tum Graecam, tum Latinam originem sapiunt. Sic vero Schvviter. Desse. Hel ν. de Hodierna Helvetiorum lingua. Tribus hodie loquuntur linguis Hel vetii, se his Foederati: Germanica per universam et Heli etiam e lusitatis ima. Eadem Roath, υριο- nonnulli utuntur. Habent etiam Ithaeti qhidani, propriam si am linguam ab assis longe diversam. Praeter illam se Germauicam Rhaetificut etiam Lepontis Italica loquuntur lingua. Autuates, Sabau-Ma, id est, corrupta Gallica utuntur. Vallesiani Viberi Germanicam, Veragri Sabati dicam, Sedunὶ

medi, i tram' in ustu habent. Credit tuler. Destri Val ib. i. duo haec. I. In summis vallibus,& quae cacuminibus Alpium proximae sunt incolas Germanicae linguae usum retinuisse, ut apud Valle os Lepontios,&c. II. Hospe-teram incolarum reliquias esse, in pari' enim, i u quit si inter. murationibus Gentium, ipsis piras edes pe

rvi insere,nemo enim alius in his locis habitare voluiset, aut potiti'sset, praesertim cui liceret alibi cultiori husi es V rere. Hoc Verb non evincit Germa.

iii cani hodiernam Helvetiorum linguant,

Eandem esse cum veteri, aut veterem illoreni inguam fuisse Germanicam: Etsi enim collucedatur, non omnes summarum in Alpibea

172쪽

guam mutaverint, chm eadem sit, quae reliquorum Helvetiorum, aut dicendum esset Helvetios hodiernos ab antiquis non dissimiles, quod tamen nemo, cum Veritate astar- mare potest: Repugnant enim tot populorum migrationes, eorumq; interitus, ut eXHisto xijs videre est. Verisimile etiam non est, veterum incolarum paucas reliquias, novorum& pene innumerorum linguam linmutasse potuisse. Non negamus tamen, eam esse antiquam satis &insignem linguam, sicut ostendit Caspar Scioppius, in consuli. de Scholarum& studior. ratione. Helvetica, inquit, Dialectus, qηa quondam omnes fere Alemanni, hodie Helveti, tantum utuntur, quam hau uo, an oviviumsuperioris Germaniae copiosi viam, minimessi depravatam recte dixerim. Homines enim seuo contenti, se Aularum contemptores ex quibus fere Helvetiorum Respilli a constant 2 exteris minὴs misceri, ness, de lingua polieno, ct adstitis peregrinis vocibus, loquendit generibus exornanda solliciti essesolent. Quid dicam φ Sola Rhaetia hodie quatuor diversis 1 inguis utitur: Scilicet I. Germanicas qua Helvetiam attingit, & septentrionem Versius. II. Engadina, vulgo Roman sch) in valle ejus detii nominis, quam fluvius Ignus me diam secat. III. Chur- lych; in medio scit. Rhaetiae. IV. Italica: videlicet in ComitatqClavennensi δο Vallelina, qua Leponti OS,

173쪽

CAPUT XIX.

Helvetiorum mores tum circa corpin, tum circa ingenium.

DE Helvetiorum lingua dictum : Nilne

quoque qualis sit eorum genius, quales mores, dicendum. Pauca Veteres, speciatim de Helvetiorum moribus habens, interim satis multa de Gallis & Germanis afferunt: Cum autem certum sit, medium inter Gallos

8c Germanos tenuisse Helvetios, eos etiam utroruinque moribus communicasse verisi

inite i st: Aliquam ergo illorum collationem instituere nobis et animus. Considerari vero possunt Helvetiorum mores, vel in rebus privatis, vel in negotiis p iblicis. Illi vel corpus, vel ingenium resipi iunt. Gallos corpora plusquam h mana, Jorva des, mirifica specie & magnitudine, Hirtiuι celsioris staturae, Ammianus; procera Livius, habere memoriar prodiderunt, Scribit C in lib. a. bel. Gal. Gallis ob suorum corporum imagnitudinem, I omanam brevitatem con-i temptui fuisse. Ingentium vero Gallorum corporum ciuisam tradit Fre cap. 6. Qubd vini

Abstin latissimi forent λ reliquo in victu temporanti

174쪽

perantissimi. Certe quod de Gallis in genere dicitur, id de Helvet ijs in specie verum esse, testatur experientia: Habent adhuc pro cera corpora , proceriora & robustiora olim habuisse, dubium non est. U ti enim frigidi simae Alpium regiones procerissimas arbores,& praestantissima armenta educant, sic coeli soliq; natura ferente, homines quoq; celsioris& firmioris staturae producunt. Simi r. lib. a. Sic Carolo Magno bellum Germanorum toties rebellibus populis, praesertim Saxonibus inferenti militavit Gigas ex Turgoja. Hic per fluvios ctiam reluctantes traxit equos uehostes hasta sua transfixos humeris suspende re solitus, eosdein ranunculas vocans, hoc solenni dicto. Ego interdum octo hasta mea transfixos nescio quid coaxantes huc illucq;

circumtuli. Fre . cap. 6. ex Aventini annal. lib. - .

Meminit quoque Jovius lib. t . quorundam Helvetiorum proceritate corporum, animiq; virtute insignium, in proelio Marignano, maxime vero duorum, his verbis. Ibi quoi Zambronius, ct Antius Encher, vasti auimi, ct terribilis flatura homines, o c. Antequam autem de Helvetiorum corporum qualitatibus quippiaria dicamus; qua ratione a teneris educentur annis, prius Vi dendum. Refert Plinius lib. XL c. q. t. Italos

hieo suos inunxisse liberos; idem Athletas, ut firmior & agiliora haberunt corpora, se

175쪽

x o Ha LugTIA AN Istu A ET NOUA.cisse notum. Helvetiae mulieres deficient oleo, butyro, vel vino, vel utroq; simul, ad illud ipsiun tuntur. Testatur Cael. M odi. lest. ant. lib. 3. cap. 15. Apud barbaras gentes invehi sui se, vel amue gelido infantes abluere, vel tenui arui. culo convestire, qui Gallis mos est , ad cuncta eniti q prosunt initio statim insiescere optimum ese: sil iuvat autem pueros innatus calor adpersu Apris rim. Sic Hergilius.

Natρs adsumina priorem Deferimin, sepol, gelu duramus ct undis. Hoc in more positum apud Helvetios sui e credibile est, ut jam stupra cap. XI. attigimus Hodie adhuc apud multos rusticos, maxime montanos, hoc in usu est; Urbani vero qui suos mollius educant, barbarum esse credunt, Corporum adjuncta & qualitates, in varijs conspici possunt.

I, Helveticorum corporum robur, eorunisdem staturam cornicatur, id in diversis appam rebus : primo enim cum regio ipsa maximam partem montana, multis Iocis aspera,

cultuq; dissicilis, & magna sui parte oli in syl

vestris & inculta, necessarib hominum genus, non Iaboriosum modo , sed de durum robii stumque aluisse,& adhuc alere credendum:

si1mmus igitur in excolenda terra labor, id poris Vires omnino requirit, Secundo venatist

per aspera loca, illud ipsum demonstrat, qllia corpore insiimus montes pene inacc fibs, ae

176쪽

ler. lib. 2. ait. In montibus quoties a rusticis operiabus otiantur, venatione Vidua se exercent, oinoab capreas ct rupicapras atque ibices per montes sum mos ct praeruptas rupes insectantur, modo cum ursisse lupis, lincibus ct apris congrediuntur, ct honori ducitur, s quis aer forum aut luporum capita, quos iu-terfecerit postibuὸ praefigat, quin se a Magistratibus

plerunque praemia accipiunt. Aprorum etiam capita veteri Graecorum consuetudine honoris ergo, claris se

nobilibus piris, aut regionuprafectis, quasi αν ον

quoddam venationis donantur. Μantuanus etiam Helvetios facit venator SGens fera, contemptrix anima, consacta per Alpes, Figere cervos, certare ursis, nive candida semper, Per juga reloces curseu praepertere cerros.

Varia corporis exercitia quibus, dediti fiant Helvetij, eoru vires arguunt. Gallos nare assuetos ait Marcellinis l. et . Nulla in orbe Christiano gentem esse, qua ita se natando exerceat,ut Helvetios, qui lacus maximos, quibus abundat regio, & rapidissimos fluvios, facile natatu superant, si erus asserit. Germani prisci omnem juventutem praecipue tamen pueros, non molliter educabant, sed laboriosis sena per exercitationibus , pugnae etiam: simulachris assuefaciebant: ut cum ad viridem pem venissent aetatem, nihil tam dissicile, aut durum esset, quod non remoto Omni corporis

177쪽

2. cap. 2s. Helvetios non minus quam Ger .manos omnibus laboribus se aflue facere ceriatum est; modo agriculturae navans Operam,

modo in aliis robur silaum probant, uti sunt cursus, saltus, lapidis projiciendi, instar discit

Veterum ludus, veste certare, lucta, digladiationes, id certamina in omni armorum genere, aliaq; media ad militarem virtutem p

parantia : sed de innato Helvetijs bellandi illudio postea dicemus. Quibus porro viribus quove robore instructi a natura Helvet ij, te historiarum testimonia, & populorum expe-1ientia, manifestum faciunt, magis quam pI0batione indigeat. i I. Antiqui Galli corpulenti quidem erant, sed ita temperantiae studiosissimi, ut moduru crescenti ventri posuerint , queri isi quis juvenum praesertim, excessisset, casti gabatur. Mutast. lib. 2. Frey. cap. 6. Helvet ij non sollini corpulenti , sed & graves ac

Obesi, maxima ex parte fiunt: hujus rei causa est, tum regionis temperies & aer purus , ut GaIlorum exemplo in Helvetia morantium apparet, tum Vis naturalis caloris, &robus iam temperamentum. Hinc sit,ut mali &ves si pelles non fuit naturas iter ; sic enim Caesar Antonium & Dolabellam malos esse non ce, sebat, quod obesi essent: hic quoque fodi melli. liis . in ejusmodi corporum vallitate,

mini insim calliditatis ac malitiae latere tradit. ΙΙΙ. Helia

178쪽

DA Hstu. MORI B. CIRCA COR Pus I 3III. Helvetiorum color generaliter loquendo rufus est&albus, Marcell. l. IS. omnes pene Gallos candidos facit & rutilos . Comam natura rufam habere, studio tamen augere hunc colorem, inquit Diogoriis. Certe non multos nigros se it Helvetia ; inter filias multis usitatum locis, rufos crines cerro quodam modo mentiri, si tales a natura non fuerint; imo quamvis hoc sit, etiamnum illum

colorem augent. Gallos coniam nutrire unde & Galliae Comatae nomen Cicinem AlexaΠ-drimis post Strabonem est author. Plinius lib. XI. cap. 32. refert, Allobroges foeminarum instar comam habuisse. Diversos autem circa comam habuisse mores, testantur hi stori ci. Apud Germanos Cattosque , barbam capillumve tondere nefas fuit, nisi quis ex acie hostis caput retulisset. slex. ab Alex. lib. . cap. I 8. IEgyptij omnes capillos nutriebant, barbam tamen tondebant, Rapisio teste. Gallos omnes promissam gerere barbam, memoriae mandavit Livius, Dis liriguit Diodorus, scribens, ba bam quosdam radere, quosdam nutrire parcer Nobiles quidem radere genas, barbam vero

promittere, u corpora operiant, eo accidere, Ut chm edant, cibo repleatur, clini verb Dibant, vel tui per canalem p/tus inferri videatur. Comam Germariis decoram fui e refert Seneca: a pust veteres quoque qui liberae conditionis erant , comam magis nutriebant,

179쪽

servi I mancipia contra;unde Aristoteles Rhet. lib. i. dicit connam libertatis esse signum, impedit enim servietiti. Nunc ad antiquos Helvetios quod attinet, cum de ijs praecise nihil pud Authotes extet, caeterorum Gallorum consuetudinem habuisse, imo & eos sub Gallia Comata suisse credimus. Hodie Vero rutastici sere omnes, capitis capillos breves hahent, barbas vero intonsas gerunt, ita ut aspe. Ettus eorum Satyris ac Panibus similis videatur, sicut ait de Gallis Diodorus. Sed haec sum ciant, taediosum enim esset hic referre Omnes mutationes, sive in coma & barba, si ve etiam in vestibiis, quae quotidie in hac mundi vespera contingunt. Superioribus adhuc saecu- Iis Helvet ij tot mutationibus non erant Obinnoxij, ita ut extrinsecus ab alijs nationibus dignosci pollent, nunc vero aliarum gentium

simiae videri volunt: sed haec est hujus saeculi

vanitas. Audiamus adhuc Daniel. Eremit. De Helvetico vestitu 1oquentem. Vestim a Gei mansi dismetiretur locupleti simi, uit .istιbus 9 risesicoloribus braccis, tegmine quondam veterum Galloiarum. Caeteri strictis se fingulos artus exprimentibu rari figulo aut pallio utuntur. Domi tamen sti/Flior rudi crassaque laua, foris cultior I per vi

per itinera ornatiores incedunt, uno atque altero λ- Porum comitati. Fueminarimi habitus elegant in opulentiores serico , aliae lineis amictibiis petiis Sarraque purpura alijsis coloribu3 pariant, nigro fere,.

180쪽

tone non utuntur.

Talis fuit tu est corporum qualitas; de Helvetiorum genio di ingenio aliquid dicendum. Primo intuitu, stup: dicen seri post unt Helve iij, aut saltem non ira acuti: nam cum corpus 9 intellectus ut ait Bodinus o contrario modo assiciantur , quo major es vis hujus, eo minor es illiu , ct quo quisique intellemi eo minus corpore viget. Docet quoque laps cXperientia , scientiam mollem reddere animum; Turcae bellicam sortitudinem suae debent ignorantiae. Hac ratione Helveti j corpore valentes , minus ingenio pollerent ; sed hoc nori est axioma catholicum ; habent hae rationes, ut plurimum, non Vero semper, siuam veritatem. Iam Caesaris tempore ipsos graecis literis operam dedisto supra monuimus. Divico qui bello Cassiano Helvetiorum Dux fuerat, non minus bene di-ςendi quam belli gerendi arte clarus fuit. Postquam etiam Romanis Helvet ij paruerunt, apud eos bonarum artium, & linguae latina studium store reccepit. Plinius lib. 3. cap. . Inter Italiae laudes ponit, quod tot populorum discor es feriique linguas sermonis commercio, contri aerit ad collυquia, ct humanitatem homini dederit ;selasim enim sparsa latina lingua, generis humani bolao, tam longe late itic, ut omnes sero homines, suo aevo, ea usos Plutarchus scripserit. G llos Augusti tempore Barbaros am-

K plius