Helvetia antiqua et nova, seu Opus Describens Helvetiam ...

181쪽

I 5 Hphvs T 1 A ANTIQuA ET NOVA .plitis dicendos negat Strabo. Claudius Cossus Helvetiorum legatus facundia celebris fuit, ut ostendit Ibicitus. Vide Iotting. in meth. leg. laist. Helv. pag. 3 . Causidicos in Helvetia fuisse testatur Epitaphium quoddam, quod meminit cujusdam eruditi causidici, annum

tantum decimuin octavum agentis. Habuit

Aventicum suos Medicos & Professores, qui sine dubio Philosophiam Academicam 2

Stoicam, tanquam Helvetiorum moribus liveteribus opinionibus maxime congruentum, docebant. Videatur inscriptio quam se. feremus ad Urbem Aventicum. Sed de poste xioribus Helvetijs agamus. Sunt, qui Helvetiys, stuporem, ingeni j tarditatem , literarum odium maligne e X probrent, montanam &brutam gentem esse publice scribentes, sic Thes polit. Ingeniis Helvetiorum nihil crassius, nihil pingui ivi, nihil inculum,praseritin olim. Quasi verba moenis Alpium recessibus Musae non deleactarentur ' Quod si ante reformationem n0n multi in Helvetia extiterint literati, commune fuit,ut ait D. Hotting. Europae fatum, nec Hel- ivetite genti armis ubique Occupatast, exprobrandum, quod totum mundum inundavit. Quamvis autem Helvetia , armis nobiliot

fuerit, quam literis, juxta E, asinum, quamvis Hel veti j Gallis ingeni j acumine Sc promptitudine inferiores videantur, non tamen pro-

sinus, uos esse omnis prorsus judici j expertes,

182쪽

DEAELv. MORI ε. CIRC A Cost pus 14 censendum est : fortitudo bellica judicium

non toti it. Verum quidem, litera s apud nOstros majores, non ita cultas; nostra tamen aetate, teste Sinalero lib. 2. in omnibus Helvetiae pagis, omnium ordinum viros, variarum linguarum , & artium peritos invenies. Literas

scire quam videri malunt, multique sciant multa; sicut ait Daniel Dem. Multi quoque latinae linguae ignari , nihilominus omnis generis historias ex veteribus authotibus, Germanice autGallice redditis, diligenter cognoscunt,& libris vulgari lingua scriptis, instructas habent bibliothecas. Vetustissimae in Helve-lijs scholae , olim in S. Galli coenobio, MinCuriensii collegio suerunt, antequam Monachi laborem cum ignavia, &scientiam cuni ignorantia commutassent. Academiam florentem olim a Pio Papa institutam, Bassilienses: celebres scholas Tigurini : frequentia Bernae & Lausannae collegia Bernenses ha-hent. Tigurinorum,&Bassiliensifum typographicas ossicinas celeberrimas de instrue tis si mas praetereo. viris doctis etiam clara Helvetia. Habuit illa, inquit Theod. Tuing. theat. lib. 1. Conradum Ge1 herum Tigurinum, Heli etiadecus; Huberum Basiliensem, in quo persecta Med

G idea, Eldaricum Zat tum Constantiensem iurisconsultum insignem, ab Italis, paucis alioqui ultram-ranorum laudatoribus,seummo in pretio habitum. Declarorum apud Tigurinos virorum numero

183쪽

literarum monumenta, toto orbe celeberrimi, quos

urbs vestra stinper, a stuperiore praseuisu saeculo, pilproduxit, vel gremio suo benistini Ome fovit. Taceommo Theologos, immortalibus scriptis claros, quoi ressi solor nn numerus justuna poset catalogum conficere. Philogogos, II storacos, linguarum omnium, oemi is antiquitatis periti sinios, si quis requirat, ubi pra- flantiores ct celebriores, quam inter vestrates, reperiet ' Conradi Pellicani, Theodori Lubliandri, Guillelini Stis j Rodolphi IIossu= iani,Conradi Geoneri, Castari Valeri, Lavaterorum. o aliorum nomina, atque in lebe fit laboris, inexhaust eque in philologia doctrinae, scripta, quis nisi qui literas penitus omnes ignorat ' oua regio in terris horum non plena labo risy Quis in antiquitate angulus, que illi non excul Grint i quae lingua, quam non excoluerint ' quae scri ιιι

quae illi nou perqnisiperi ut 8 quid obscuri, quod illi non illustraverint φ De Bullingero Tigurino pastore sic Thuanus lib. Si. Henricus Bulti Grus Brem arti Helvetiorum oppido natus, anlio trajid

seculi quarto, Helveticae confessionis poli Zui limo Decolampadiuvisiummus propugnator, sto int tuo ad Ligurinae Ecclesia curam vocatus, sed miti re quam Doetor siuiis ingenio prae litus, in qua cum Xl lli. annos esset, variis ac prope infinitis scriptis editis tandem senio gravis decessit 13. Cal. Oct. aliuo IEIogium Joliae Sinaleri mihi praetereundum

184쪽

DA HAI v. MOR 1 B. CIRCA Co RP. non videtur, de quo idem Thuanus lib. 62. Jom3 Simlariis Capella in Huvetiis natus ultimum ritae diem clausit Tiguri. an. 1376. cum tantum X L Tannos exegisset, animi candore, ese omni juga erit iatione praestans, qui Petro Martyri Verni illo successior inschola Tuurina datus, flum praecipue in Samos

tenos, Arrianos Nestorianos, Eutychianos, Macedonianos, ct nuper peluti ab inferis hoc apo in Poloniae excitatos Dritheitas, strinxit, AEli' mentiis effregie in- ιctus, ac praecipue Mathematicis , qum O persis

percepit, θμmnia cum laude diu profe1sus es, ct instrumentis ingenio sit ne a se excogitatis illis, apit, in

bonis literis ct excellitit, ct e Republica Helpetiorum commentarium magna prudentia scripsit, ac praeterea de Alpibus 9 Hallem commentarium edidit, patriam etiam historiam, ab AEgidio T bu opiro docti simo vernacula lingua Olim inchoatam, publico datu , ni eo in literis assiduo ct arthritide ac calculi intolerandis doloribus in horus Uyrcto, properata mors, se praeclarum rei literariae juvaudae desiderium, se conceptam de optimi viri laboribus stem abrupisset. Te latur Fre'. cap. t o. Alchimiam Helvetijs deberi, parente Aureolo Theophrasto Paracelso Helvetio; is enim, ut ait Ra mim in sua Basilea, in intima naturae viscera sic penitus in troivit, metallorum stirpiumque vires& facultates tam incredibili ingeni j acumine exploravit ac pervidit , ad morbossemnes Vel desperatos, &opinione hominum insanabiles percurandum, ut cum Theophra

185쪽

xso FIALvETIA AN PIstu A ET NovΑ. sto nata primum mede cina persectaq; videatur. Plaeterorum ex Vallesia oriundorum, aliorumque infinitorum, de quibus idem Ramus & alij, non memicii; eorum enim si enurnerationem vellem instituere ;

Icariae numerum dicere coner aqua.

De variis Helvetiorum moribus.

S Ιc se habet Helvetiorum genius, tum quo

ad corpus cum suis adjunctis & qualitatibus, tum quoad ingenium & judicium: peculiares eorundem mores , vel circa habitandi, vel circa vivendi rationem, versantur. De domiciliis. Varia sitisse veterum domicilia testantur authores. Gallorum domicilia , teste Caesare, plerumque in sylvis, aut circa flumina, tellus Vitandi caus1; eaque ex scandulis robusteis aut stramentis, Vitruvio; e tabula & cratibus rot inda,testudinumque instar constructa,ma. gno imposito fastigio , tradit Strabor, stipuluvero tecta suisse Plinius. Hypocaustorurn usunt habuisse documento est Iuliani imperatoris in mi sapogone iustorioLa. Merui pari.rlib.3. I . Nullas Germanorum urbes, teste Tacito, demor. Germ. populis habitari satis notum, ne pati

quidem lunctas inter se sedes, sive adversus

186쪽

DE VAR11s Ag LV. Mo p IBus ignis casus, sive aedificandi insciti 1. Helvetios

autem non tam barbaros fuisse, ut urbibus carerent eX, Castre patet, qui duodecim oppida,& quadringentos vicos eos habuisse scribit Iib. I. Best. Gal. EX qua porro materia suas olim domos extruxerint Hel Veiij non ita certum;

eas fuisse ligneas tum oblignorum, quibus

ipsa abundat regio, copiam, tum quod eX Variarum urbium, multorumque vicorum ruinis, Vix aliquae supersunt reliquiae) verisimile est. Interim urbes non inscite conditas Τί constructas eos habuisse, unum testatur Aventicum, de quo Ammianus lib. i S. Aventicum desertam quidem civitatem, sed non ignobilem qtioudam, ut adficiasemiruta quoque demonstrant. Hypocausta habuisse, sicut Gallos, credibile est, quod regio natura frigida sit. Hodie vici quam plurimi, in montibus maXime, aut pro ispe sylvas , domos ligneas , sed eleganter Mcommode adversus frigoris vim constructas habent. Magni scis quoque urbibus, in quibus admirandi operis aedificia conspiciuntur, Belvetia non caret. Unica Berna, vix ulli ali j cedata, de qua sic Daniel Eremita. Berna eleganti ct pervenusta adium omnium ct viarum s militudine, nulli urbium quam sibi similis. AEdiscia habet mirabiliter exsti lucta, nam licet tutum circumire pub porticibus cameratis totam fere urbem etiam pluviosi mo tempore. Nihil hic de Basilea, Tiguro, aliisque dicam, templi etiam Lausan K. 6 nensis

187쪽

3sr HELvETIA ANTIQuA ET Nou A. nensis laudes reticeo. Ad suppellectiles quod attinet, it Iis silias, sive in urbibus, sive in pagis,

instructas & ornatas domos divites habent; pauperes vel b, ut alibi sunt pauperes. De cubandi modo, aut alijs ejusmodi rebus, nihil apud Antiquos reperitur. Polybius, super strato gramine, Didori s in ferarum pullibus, Gai los dormivisi e resurunt, utrum hoc apud Helvetios in more fuerit positum, incertum: verissenile potius est eos, cum & urbes&pagos habuerint , ab ejusmodi barbarie fuisse alienos, hodie molles habent lectos, in quibus super culcitis plumeis decumbunt; Galli autem hodiernis laneae culcitae magis pla'

De vivendi modo. Porro vivendi rationem quod attinet, conjsiderari potest, vel in oeconomicis, vel in Ethi,

copoliticis. lib. XI. cap I. miratur, barbaros lacte vesci; Graeci enim omnis generis cibis, la te eXcepto, utebantur. Author ex PMdonio Athe m est, Italos veteres ita frugalitate insignes suist , ut ad Possidoni j tempora aquam fere biberent, & quidquid obi j-ceretur, esitarent, referente Rhodi ginio, lib. . cap. 9. Notum Vero, hoc cum tempore muta.

rum, & talem frugalitatem jam exulasse; Ast. liquos Helvetios, non miniis quam hodier-nOS, eX carnibus, caseo, butyro, lacte & similibus, cibum sibi comparasse juxta regionis

quasi

188쪽

DE VARIIs HEL v. MORI Bus Is qualitatem, de qua cap. IV. credibile est.

Quemadmodum autem temporum mutatio

facta est , ita degeneravit in vitium Virtus: peri jt magna ex parte illa veterum in victu &omni vita frugalitas & temperantia. Non estga, inquit Simi erus, continentia o parcinionia quae olim fuit, cum absique stipendi' exterorum Regum ct Principum omnes fluo labore 9 industria victum sibi compararent.' Qualis sit Helvςtiorum oeconomia, ostendit Quadus. Hodie viris jurevibvique minimὲ ignominiosium est 2 vaccas mulgere, ct reliqua puellaria munia obtre, quare mirum videri queat eandem gentem summae fortitudinis ac pene infinitae fieri itutis capacem, O . Hoc de Helvet ijs montanis maxime intelligendum. Hactenus etiam Helveti j Agriculturae dabant

operam, tunc ViVebant ut, ait luvenalis.

-- contenti caseulis, ct collibus sis. tum, ut inquit Boetius: Felix nimium prior astas Contenta fidelibus arris, Nec inerti perdita luxu:

Facili qua sera solebat

Iejunia solvere glaude, Τunc , inquam , ut loquitur Cicero pro Roscio Amer.Vita rustica, quam nos agrestem vocamus, parsimoria, diligentiae,jnsilia magistra erat. Antiquitus mutuae fraternitatis& humanae societatis vendet causa instituta&ad praxin evocata covivia,siveprivata sive publica apud

189쪽

omnes fere nationes. Populus ipse Helveticus, teste Simi ero lib. 2. maxime omnium publicis delectatur conriviis, in urbibus quidem opificum collegia, aut civium βcietates peculiares aedes habent, his conventibus destinatas, in agro vero singuli publicati

domum habent, quam quod amicitiae causa eo conveniunt , sociorum domum nuncupant. Hactenus

in illis convivijs non sumptuose aut delicate vi vebatur, sed plerumq, uno aut altero carnisi fere ulo convivium finiebatur: quod quideri adhuc obtinet in ordinarijs convivijs,& a puer nullos, quibus habendi plura non datur facultas: alias apud divites sumptuose satis vivitur atque opipare; illic carnes fetinae cervorum, a prorum, ursorum, rupicaprarum, leporum,&c. inter voIatilis generis carnes quoque habentur, Phasiani, tetraones, rusticulae, Perdices, turdi, coturnices, columbae, gallo- pavones, alaudae, capi &c. Desunt minim vari j generis pisces , inter quos maxime in pretio habentur truttae. De Helveriorum con vi vijs sic Daniel 'Eremita. Eluia operol. vlanii quam deliciose, se quamvis inconditi, largi t en

apparatus, cibi simplices sed copiosi. Apud Rhath ferina ct agrestis, cujus idem apud illos usus, qui apstinos bubulae aut ovillae, mures montanos is mihi, solenni convivio apposuerunt. Quod tamen nullde omnibus, sed de montanis & rusticis Ilelvetijs maxime, est in tolligendum ; alias 0rdinarie satis sunt bubulae,vitulinae, vexuecing

190쪽

Da VAR Iq HEL v. MORI sus. Isue&suillae, quibus falsis saepe utuntur,&ipsis maxima suppetit copia, ita ut Helvetij quidam σαρ sorαγγι alii, Vero α. si φαγγι, nominari possint. Resert Diodorus, humanis carnibus Gallos vix ille, crudas vero Germanos

vorasse, scribit Mela lib. . quam barbariem antiquis Helvet ijs tribuere non possumus. Tradit Aristophanes, a barbaris gentibus eos modo credi viros, quibus vorandi plurima,&bibendi facultas esset: Verum quidem, Helvetios multo cibo ac potu uti, sed requirit hoc tum regionis frigiditas, tum validus eorum stomachus, & magna corporis moles. : Fatendum tamen est, in hocce corrupto saeculo, varie in excessu peccari, non enim aut cibis communibus, aut ijs quae naturae sessiciunt, contenti sumus, sed varias quaerimus cupedias, quibus gulam nostram irritamus, & ventrem praeternecessitatem replemus. Hactenus conviviorum materiam vidimus rConvivae sunt, non sol sim viri, sanguine, an finitate, aut amicitia dc societate conjuncti, sed& quandoque cum maritis uXores advocantur. Asserunt Rhodigintiu lib. 7. c. s . V illichius in Tucitum, Celtas & Gallos quidquid contentionis & intestinorum odiorum esset, per neminarum interventum composse ille; idem fere contingit inter Hel Veliae Germanicae rusticos, habent illi in suis epulis, ut plurimum uXores comites, quae, ubi inter mari A IOS