Commentarii de Bononiensi Scientiarum et Artium Instituto Atque Academia

471쪽

cipitatio, immo densum coagulum veluti caleo sum idque solutionibus dictorum ore et anorum saliam plane contigit, iis hydrargyri vel saturni solutione ministrata. Sublimato mercurio aqua stillatitia soluto alcati fixum adjunxi. Confestim roseus factus est de more liquor, qui exinde spi illam , ubicundamque demisit praecipitationem et in rubicundam commiXt1onem porectanos dictos sales immisi evanuit sensim rubetis color, evanuit rubicunda praecipitatio, limpidus, ut antea, pellucidus factus ei liquor. SY-Iupus denique violarum, atque heliotropi solutio , quibus permixta sit blutio salium , de quibus verba facimus , nullam vel pene nullam suilinent colorum immutationem : quae Omnia pericula dictorum poredianorum salium jam indicant indolem Ut tamen mihi plane conitaret, tam cubicos, quam pyramida lesio rectanarum thermarum sales duabus illis diagonalibus lineis inscriptos ejusdem eis naturae, pyramidales a cubicis salibus dii sociavi de in omnia Ypossit e Sperimenta denuo sejunctim initi tui tam cum cubicis salibus , quam cum pyramidalibus atque omnia phaenomen jam Spostea

iterum ad amussim consentire cogno Vi. Immo ut de eorum indole natura magis magisque certus essem, ubi cos apte X siccatos decrepitavi ore et a nos

sales, decrepitavi quoque illos ad quadratam pyramidem

nonnihil accedentes atque in pulverem redactis eamdem

ac salium pondus hydrargyri quantitatem singulis salibus consociavi, in unam phialam anguilo collo instructam cubicos sales cum hydrargyro , in alteram phialam pyrami-dales item cum hydrargyro immissi, Warenae balneo phialas tradidi ignem per gradus adaugens , usque in per sublimationem ad colla phialarum concretas observavi limpidas particulas , nonnullasque lucidissimas, minimasque veluti cry tallo. tunc frigefactis phialis sublimatas has concretiones sedulo collegi , earumque tantillum deguitavi, quar ulnsaporem inveni v terum, ingratissiimum . Tunc concretiones hasce aqua nivis i illa titia ditsolvi sejunctim , singula seque solutiones in duas aequales partes divisti in unam , alteram dictarum solutionum portionem non nudas spiritus

salis amimoniaci guttas affudi , accitatim tui bidae factae sunt

472쪽

ΟpusCULA.liquorum commixtiones , dei inde inalbescere coeperunt 'Oleum tartari per deliquium reliquis duabus soliuionura sepositis partibus instilla vi , atque illico commiXtiones rubeum induerunt colorem, rubea secuta et praecipitatio rubet hisce commi estionibus depuratissimum muriaticum salem adlun X ex tempore quasi evanuit praecipitatio, nec non rubetis color, ac limpidus denuo factus est liquor. Cum vero haec omnia contingant tum in soluta sublimatione hydrargyri cum porectanis cubicis salibus commixta, tum in soluta hydrargyri sublimatione cum pyramidalibus p Orectanis salibus duabus diagonalibus lineis distinctis consociata ; cumque pericula capta ope spiritus salis ammoniaci, di olei tartari per deliquium omnino conveniant una iis, quae similiter in solutione communis sublimati corro si vie acido marino, ut nanibus notum est hydrargyro constantis observamus jam ex hactenus omnibus enarratis non solum poredianos sales, de quibus est sernato, ejusdem ei se indolis, verum etiam ad muriatici salis naturam accedere non dubito Quapropter hos sales ore clanarum thermalium aquarum , qui tres ex quatuor partibus salinarum Oncretionum quasi ad aequant, cum Golscat Et Gallerio, qui in celebratissima sua minera logia observationibus ductum, experimentis salem plurimorum fontium quamvis cubi- Cum is crepitantem a sale gemmeo, marino distinguit , peculiarem salis speciem adnotat; quapropter in Galaa, dictos sales orectanarum thermarum ad salem fontanum majoribus Cubis alter Miner. O. I. pag. 3 I; vel ad Uriam nudam fontanam , atque etiam ad muriam nuda natii ermalem Car. Lini Syst. Nat. r. 3 pag. 8 referendos esse a Utum oci quae salis species muriaticis salibus purior et , tenuior , ut alterius ipse quoque Miner. t. I. pag. II 5.

adnotavit 'qui tamen cubici nonnihil pyramidales sales majori donantur specifica gravitate, quam reliqui ore'

et anarum thermalium aquarum sales namque fundum in concavis vasculis sales, de quibus nunc verba facimus , e Icentrum in planis laminis semper occupant. Reliat adhuc altera o rectanarum thermarum saliuni

species, illa nempe candidissima spongiosa laminosa salma concretio , qua peripheriam is ambitum in planis vitreis laminis, vel superiora latera crystalli lationum in concavis

473쪽

cavis vasculis circum tenet . Haec spongiosa laminosaque salina concretio candidissima, ut dixi evulsina aporis est salso- amari, urin Osi, atque aeris humiditatem appetens ita, ut in deliquium facillime evadat; idcirco salinam hanc concretionem a reliquis jam expositis ore dianarum thermarum salibus haud dissiculter secernere fas est, si illa- titiam aquam in alium On Cretiones immittendes, atque extempore quasi e uno in alterum vas primam dictarum concretionum solutionem infundendo . Salina haec spongiosa concretio ardentibus tradita carbonibus minime , ut sal muriaticus , crepitat, sed ignem sustinens, quasi liquescens turgefacta intumescit. Acidum vitrio licum in hanc spongiosam salinam concretionem affudi orta est illico effervescentia , exinde effervescentia quiescente salis species orta est ad gla uberianum mirabilem salem valde acceden S. Syrupus denique violarum, cui spongiosae concretionis, de qua est sermo, solutionem adjungi, in elegantissimum immutatus est smaragdinum viridem Quae omnia experimenta satis, abunde indicant , spongiosum huncis lamellosum salem nimis diversum eis a muriatico sale ejusque congeneribus, ideoque nimis etiam di Versum a reliquis cubicis, vel non nihil pyramidalibus poredianarum aquarum salibus Indicant quoque X perimenta, spongiosum dictum salem ad alca linam magis, quam ad acidam , accedere naturam ideoque salem hunc ad salem alcati in acidulis vel thermis hospitantem Valler Miner t. I. pag. 323. referendum eis pro certo habe, minime vero intelligendum eis, fixum salena alcat fontanum a Gallerio sic definitum ad speciem quamdam genuini salis alcati pertineres, namque id naturae repugnat verum cum basis probabiliter genuini salis fontani satis acido non sit satura ita nasci salis speciem ad neutrum salem accedentem , sed in quo alca lina substantia ac id praepolleat. Spongiosus hic sal thali fontanus quartam ore elanarum salinarum concretionum partem vi , ac ne vix quidem, superat ergo continet orectanarum thermalium aquarum unaquaeque libra

474쪽

Balnei stille Salis fontani Balnei Martis Salis alcati fontani

Balnei Bovi, Fontis Leoni,

Quae cum ita sint, jam luce meridiana clarius patet, ubi blanda Vis illa ad solvendum ventre a aptissima, quaporectan e thermales aquae , in primis aquae fontis Leonis qVana maxime gloriantur, insideat, in expositis nempe salibus blanda vis, inquam , ac mansueta; etenim dictis aquis nonnihil tenuissimae naphthae ex accensibili assiduo vapore de quo sermonem habui, proveniens Consociatur, unde non solum in urbe nostra ad infirmorum sublevamen revo- Cata est, verum etiam per urbes Italiae, usque extra Italiam quatuor saltem ab hinc seculis ore diani fontis Leonis aquae transpoliabantur, ut Tura de Castello Medicinae bononiensis Prote sor de Bain. Onan. Cap. II pag. 45. , Michael Savona rota Putavini Lycaei Profestor de Balia. Omn. lib. II. Cap. III. Rub L pag. 6. nec non celeberrimus lysses Aldro vand L noster in suis manus riptis, quibus titulus est Ea eorum pag. 88. in perampla Instituti Bononiensii Scientiarum Bibliotheca servatis , communi consensu Omnes te

Manifestum quoque est , dictos sales per evaporationem porectanarum aquarum adeptos eamdem solutivam vim habere, unde in medicum usum apud n is atque apud Xteras nationes venerunt; qui orectani sales ebs mense sale vulgo sale auglico , reliquisque salibus iis amaris , vel sal- - urinosis sunt actuosiores, namque quatuor ad se drachmaspore et anorum salium dosis pro solvendo ventre ad tan-mum usurpatur.

475쪽

De Maupertuditano Minimae Actionis Principio.

DIVin summi auctoris sapientia , qua in hac rerum

universitate singula miro ordine disponi, in ad certos fines referri videmus, omnium aetatum philosophis occassio fuit, ut in causarum finalium scientia , quam Teleologiam naturalem vocant, multum temporis , multumque studii codo carent. Ea autem his fere principiis continetur naturam scilicet neque redundare unquam , aut superfluere, neque in necessariis delicere in agendo rationem sequi maXime simplicem; non fines rebus, scd res finibus aptare, in caetera hujusmodi, quae in plurium philosophorum libris passim traduntur. Fuerunt tamen non nulli, quos rei dissicultas perterruit, qui totam hanc scientiam, ejusque principia omnia parvi facienda putarunt, eam integram metaphysicis relinquentes idque satis comprobatum volunt exemplo illorum, quibus hujus scientiae

amor ejusque principiorum in physicis usus erroris occasio fuit Plures contra aequi magis, neque tamen minus Rutidocuerunt, cognitionem finium pleniorem naturalium pe- Tationum cognitionem inducere , fieri saepe, ut qui nihil ei sollicitus ad quemnam finem hoc referat natura , qua etiam ratione id agat, omnino ignoret cujus rei exempla plura, eaque luculentissima ex Astronomia, Mechanica Optica, Anato me collecta protulit inter caeteros Co Jacobus Riccatus . . l. a. p. a. de universi V lite mates eos Ver errores, in quos pertractos fuisse plures fatentur, non

hujus scientiae usui , sed abusui potius esse tribuendos. Inde enim Cl. illi , Magni ingenii viri errandi occasionem sumpserunt, quod hujus scientiae principia abditis, ignotisque M a rebas

476쪽

opus CULA. rebus inveniendis lucem praebere putarent quam praeberent fortasse , si qui sint fines omnes operantis naturae, quaenam congruenter ad fines operandi rationes, nobis datum esset dignoscere. At cum neque quam late fines pateant sciamus, .si quem investigando alsequimur, utrum unicus hic sit, ignoremus; cumque pariter infinitae propemodum snt viae , quae ad propositum finem possunt naturam perducere facile propterea fit, ut credamus, id sibi in operando constituisse naturam, quod minime fortasse respexit, cerre non unices illum autem operandi modum caeteris esse anteferendum, qui accommodatissimus quidem esset ei fini, quem nos naturae tribuimus , non vero reliqui , quos ipsa

sibi proposuit, quibus propterea adjungitur quam denique agendi rationem facilius mente complectimur, eam etiam revera esse maxime simplicem. Quare ut omne errandi periculum removeatur, docent ita esse incedendum ut nimirum in novarum rerum inquisitione nihil omnino hujus scientiae principiis concedamus multum ero tam re-Tum jam notarum ordinem persequimur, miram summi

auctoris industriam , divinamque sapientiam . Quae quidem horum philosophorum sententia mihi ita probatur, ut facile me ad eorum causam adjungam Tertium est philosophorum genus, quos impavidos di-Xerim , qui volunt in physicis quae itionibus ab hisce principiis initium esse deducendum , quae si de medio tollerentur, afferunt nos in veritatis inquisitione omni prorsus certo lumine destitui. Ad horum partes accessit Cl. Maupertui sus celebre illud principium ponens naturam videlicet ita perari, suasque sibi mutationes inducere , ut in iis Dficiendis minimum actionis insumat quod quidem principium tam certum illi visum it, tamque universale, ut ab hoc tanquam ab uberrimo fonte omnes naturalium rerum Cognitiones voluerit necessario eis deducendas . Rem autem ita exposuit.

Quae hactenus a philosophis excogitata sunt ad detegendas leges motus, aequilibrii, haec si generatim , Universe accipiantur , ubi una non est, quin in pluribus arei veritate di sentiant. Nam, eandem motus quantata

tem in natura servari quae artesii opinio fuit, etsi aliquando , non tamen semper accidit, neque universes, ut mi-

477쪽

rum non si, Cl. virum eas inde leges in percussione corporum dedugiis , quas ne ipsi quidem ejus auditores tene

Te potuerunt vis autem vivae conservationi, de qua plura disseruit Berno ullius, locus quidem esse potest in corporibus perfecte elasticis , nullus vero in reliqui , quorum tamen ingens et numerus in natura . Alia igitur nobis incedendum est via is novum aliquid statuendum, quod divino sit opifice dignum, in omni naturae pere Onstans, atque conveniens. Nihil autem aeque tale visum est Maupertuis , ac principium illud de minima actione. At quaenam inde in physicis utilitas, si ejus minimae actionis metiendae se ad calculos revocandae nulla ratio suppeditetur ' Quare ut incoeptum pus perficiat, addit praeterea , actionem eo semper elle majorem , quo, mali velocitas, spatium percursum est majus , ideoque fieri generatim , ut actio sit in ratione composita massae , velocitatis .spatii . Hinc si massam dicas retor, velocitatem spatium nionem habebis, MUS: quod factum MVS si minimum supponas, ecce jam tibi universale principium, cui omnem de veris naturae legibus inquisitionem tuto committas. Ejus tandem usus qui sit Qquam feliciter cedat, in aequilibri vectis, Win corporum collisione

demonstrat.

Hactenus quae fuerit Mauper tuis sententia, Xposui breviter, Qui arbitror dilucide nunc quodnam de ea judicium ferendum sit, diligenter inquiram . Duae autem erunt quaestionis partes . Quae prima est, tota versabitur in ea , quam auctor assumit, actionis mensura , utrum videlicet, an non , congruat cum eo , quod de actione , deque iis, quibus constat, elementis sentire unumquemque geometram par est alteram vero tribuam hujus principii sui, in qua CX ponam , quando nam, aut quomodo ad vera, perspe- .eia jam nobis consectaria deducat. Primo itaque libenter peterem a Maia pertui si O, Uanam ipse ratione demonstret, veram action 1 mensuram in

facto 'contineri At actio, inquit , eo major est

quo magis aisa, velocitas , spatium augetur . Ita sane: nu Ta propterea Confectam rem putat Num ergo in nulla alia ratione augeri actio potest, nisi in simplici massae, velocitatis, spatii An non verum aeque est , eo magis

478쪽

semper crescere descendentis corporis velocitatem, quo malus est spatium , per quod illud descendiis neque tamen propterea quis dicet, eandem esse spatii, Qvelocitatis rationem. Quare hoc argumentandi genus minus firmum videtur, Qvalde periculosum , cum fieri facile possit, ut alterutro elemento aucto alterum crescat quidem, sed 'in ratione longe diversa . Praeterea cur solam malsam, velocitatem , spatium memorato cur nihil potentiae , nihil tempori tribuit quas vero Milla aucta , ipsam quoque

actionem crescere hoc mutato , illam pariter mutari necesse non sit. Quae omnia qui attente conssideret, facile colliget, factum CS eram actionis mensuram nequaquam complecti id Chri de moniti a tum non eis , immo neque demonstrari fortasse Oct. praeterea suspicabitur, auctorem nostrum non consectaria ex facto , sed ex consectariis

Potius, quae jam praeviderat deducenda , factuni ipsum MVS

intuli isse. Sed jam propius scrutemur intimam actionis naturam , ejusque rationem Omnem, .modum qua in re plura mutuabimur a Cl. Viris Jacobo, WVincentio Riccato , qui di L sic lem hanc quaestionem summa luce donarunt, alter in Systemate Universi , alter vero in Dialogis de viribus vivis deque virium mortuarum actione . Finge igitur animo pendere e laqueari corpus, quod a filo elastico , cui adnectitur, a descensu prohibeatur hactenus neque actionem habes, neqUe causam , neque effectum, neque ullam status mutationem , sed duas dumta X at potentias alteram alteri op ositam , contrario nisu sustentantem quae tamen se sent ad agendum expeditae, dummodo ab eo impedimento liberarentur, quod bi invicem inferunt. At abscisso lo estisque elasticitate de medio sublata , nullo jam vinculo gravitas pendentis corporis detinetur, quae propterea continuo suos in liberum corpus ictus , impulsusque Xerit, iteratque assidue per integrum illud temnus, aut spatium, quod liberum corpus percurrit, ita ut utroque hoc elemento aucto ipse otioque impulsuum numerus magis, a gisque augeatur. Qta ire in tota hac congerie impulsuum assidue reno υatorum ipsa actio positi est, cujus propterea mensura ducenda est tum a potentia , tum ab eo elemento, quod ipsam potentiam respicit, ad quod proportio

479쪽

OpusCULA . 3 I9nem habet numerus impulsuum , ve tempus hoc sit, vespatium Mutatio autem ita tus in Corpore descendente, UT

iteratos gravitatis impulsus consequitur, ipsa ei actionis effectus, quem proinde necessario metimur e massa , .ex

aliqua velocitatis functione , quaecumque tandem ea sit. Hin C diversus velocitatis gradus diverium Corporis statum vel constituit ipse , vel certe indicat. Ex his, quae de actione, deque ejus effectu exposui breviter, vere , illud necessario consequitur, factum MVS

nequaquam esse eram actionis mentura in Cuin elementa

duo non ad potentiam agentem , sed ad inertem massesam pertineant, eaque propterea effectum quidem ingrediantur , causam vero nullo modo . Non ideo tamen inficior, aliquam esse posse facti VS cum ipsa actione proportionem , atqtae comparationem : fieri enim pore it, ut quam 1 a-tus mutationem lubit massa , hanc rite e X primat factum illud ; quod si accidat, quando uuidem suam effectus causam aequat, factum VS licet ipsum non sit vera et ionis mensura , latii ramen aequabitur, neque ullum erit errandi periculum . si in naturalium rerum inquisiitione alterum pro altera substituatur. Verum antequam inquiram , utrum haec intercedat factum inter actionem proportio , tollenda de medio est molesta quaedam , ne Geometrae ferenda ambiguitas , quam Maupertui si silentium inducit. Hic enim in facto MUS locum quidem spatio concedit, at quodnam hoc spatium sit, incertum omnino relinquit . Duo autem sunt spatii genera

maxime inter se diversa distinguenda diligenter alterum per quod potentia mobile corpus comitatur illud assidue Urgens, atque impellens , quod propterea spatii genus ad

potentiam pertinere dicendum est, cum quo hoc est majus , eo etiam major sit impulsuum numerus , quos illa in liberum corpus exercet alterum ver , quod conficit corpus dat tempore, . aequabili motu . x hoc postremo spatii genere omnis velocitatis gradus ei desumendus, quae

quidem velocitas nihil est aliud , quam comparati quaedam, Wrelatio spatii vel percursi , vel aequabiliter percurrendi

Cum tempore , quo hoc malum percurritur, vel percurreretur quod propterea mitium non ad potentiam spectat, sed ad inertem affam, quae quoniam omni potentia destituitur a

480쪽

tur, eum, in quo est, statum tuetur, c progreditu aequabiliter. Atque hoc quidem verum ita et , ut hanc ipsam

sequamur agendi rationem, cum motus accelerati, aut retardati velocitatem inquirimus . Fingimus enim minima,

infinite parva spatio la tempora , in quibus nullam novam actionem Xerere potentiam concipimus: hinc statim aequabilis motus, in quo spatia, tempora accipimus, qui bus velocitatem metimur. Duo autem haec spatii genera diversis sua gula fere oppositis proprietatibus donantur, ut periculi plena res sit, si iis promiscue .stiae discrimi

ne utam Ur.

Quae cum ita sint, jure agere mihi video , si ex Mau- pertui si petam, utro spatio malit factum MVS constare Sed cum ipse , quod declaratione maxime indigebat, silentio praetermittat , ad id me contuli , quod unum reliquum

eis videbatur, ut ex ipso ejus principii usu , si fieri pot-set, dignoscerem , quodnam ille pati genus usurpet. Haec ipsa tamen in ejus principii usum diligens investigatio huic ambiguitati tollendae ossicit magis, quam prodesta suspicari

enim quis facile potest, in aequilibri vectis eo auctorem nomstrum spatio uti, per quod potentia corpus insequitur , Ur getque assidue illo contra in collisione corporum , quod ab ipso corpore aequabili motu percurritur, aut percUrrere tur . Quare in duplici hoc principii usu latere quaedana videtur repugnantia, occulta rerum oppositio ; de qua tamen nihil certi licet coniti: tuere, cum quae sit Cl. Viri mens, quae sententia ex iis, quae ponit , nequeat certo digno sci . Itaque necessarium erit inquirere quidnam principio accidat, utroque hoc spatio in factum MVS introducto. Primum igitur littera S illud in facto MUS spatium significet, per quod potentia suos in corpus impulsus renovat assidue jam factum habes ex dissimilibus constans elenientis inopportune admodum permixtis invicem , atque confusis neque enim dubitandum est massam, velocitatem effectum respicere , illud vero spatii genus, de quo

loquimur, constituendae tantummodo causae par esse . Non tamen negabo , duo haec elementorum genera ita permisceri invicem posse , ut factum constituant, quod proportio nem habeat cum actione potentiae, cum status mutatio

ne, cui matri obnoxia eth; a fateri debet ipse Maupertui sius,