Commentarii de rebus in scientia naturali et medicina gestis

101쪽

Transitus ad signa et stadia febris intermitten- p. 27tis. iInterest multum, nosse, morbum, qui adest,

sebrim intermittentem esse, maxime in dubio inuasionis initio; signa autem aequalia febres non habent, quae lente, et quae cum vi quadam protinus incipiunt. Frigus oritur e mlasmate febrili a lamitorecepto eidemque unito, cor stimulante, ut uniuersi corporis vasa quasi per conuulsionem contra fla angustentur atque rigescant. Hinc impeditus limmorum CircuituS, minor attritus, calor exstinctus.

Quam ob caussam senes, qui febre intermittente moriuntur, intra frigoris stadium omnes exstinguuntur, nullus intra aestuma Agitata autem per vasa materia imperfecte sensim conteritur, sique mitior reddita est, vasis reagendi et humores propellendi libertatem permittit Hinc maior attritus, frigus

pellens, calorem excitans. Criticam perturbationem, qua aegri motibus atque iactationibus maioribus agitantur, sudor e*cipit et pinguis rubraque urina, sedimentum deponens, quae cum sudore veram crisin constituit. - Bonam crisin imparibus diebus contingere, malam paribus accidere, medici statuerunt. Quam sententiam alii licet ceu vanam repudiauerint, tamen Noster in uno eodemque morbo, qui eum continente erat, saepe expertus est,

erisin, quae quinto die incepit, morbum soptimo feliciter finiisse, coptra si quarto die eadem crisis apparuit, morbum diutius es traxi sie, et peiorem

euenisse. Nec unquam per XXXIV . annos adhuc vidit,' neque alium fortasse quemquam vidisse asserit, febrim intermittentem, post duas, post quatuor, post sex accessiones per se desiisse, sed post

impares. Crisis intermittentium et aliorum mor- iborum diu homines assii gentium a veteribus magis, quam a rece litoribus, obseruata est, destitutis

102쪽

videlicet efiicacibus istis medicinis, quibus nos morbos sine tali crisi sanare valemuli. Crisin autem intermittentes triplicem habens, febris, materiae, quas tertia sequitur, quae non tam crisis, quam restitutio functionum, appellari potest. Accessionis seu febris criss satis nota est,

materiae vero siue fomitis ea est, qua mota, contrita

costaque febrilis materies per sudorem sub accessionis fine expellitur. Hic sudor liberalis est, ex uniuerso corpore erumpit, spis has tenaxque diu in cutis superficie haeret, odorem ut panis fermentum habet et linteamina tingit. Foetor peculiaris inprimis probat, magnam fomitis portionem huic sudori inesse, sed uniuersalis esse et morbum leuare debet. Altera crisis per oris, narium, LUCium, linguae ulcera fit. Sed imperfecta haec est, dum' non omne morbidiam per eam expellitur, et faciles recidiuas permittit. - Vomitu et alui fluxu intermittentes non iudicantur, nisi in intestinali tubo omnis febrilis materies substiterit. Habent autem febres intermittentes alias cris es, quibus febrilis materies in loca quaedam transfertur, i clero et ventris tumore in primis natis. Quos abscessus crebrum lotii, febre sublata, profluuium praecauet. Medendi febribus intermittentibus ratio duplex est, rationalis altera, empirica altera. Ad primam quod attinet, unaquaeque febris iniserint, tentis accesssio pro febre continua breuissimi circuitus haberi potest, hinc recta forte curatio foret, si eisdem medicinis debellaretur. Uerum ista curatio sola successu saepe caruit. Ancipitis etiam euentus curatio suis, qua sudor breui ante accesssionem excitatur, a veteribus iam laudata et a vulgo

hodie frequenter adhiberi solita. Quare praestat ad corticem Peruvianum confugere, quiPpe a quis

103쪽

promtum atque futum auxilium exspectari potest. Durante frigoris saccessione autem aegris potio calida aromatica danda est, ut sudent, contra cum calor incepit, aqua simplex potui exhibenda est, adiecta acidi cuiusdam salis parte: ubi vero eu-tis immadescit, dandus iterum potus calidus est, qui et sudorem expediat, et tantum restituat, qua 'tum sudando amittitur. Tandem cardiacum dars expedit. Extra accessionem in purgantium usu maximo peccatur: corpora enim febre intermittente laborantia nullo modo magis laeduntur, quam purgantibus pharmacis. Respiciendum inprimis est, Crudane an cocta materies sit; mina turgeas. Quod nisi exacte obseruatur, viscera vexantur, satigantur, febris i pertinax et contra corticem Peruvianum rebellis redditur. Maxime autem attendendum est, ne in die, quo cris es fieri consuescunt, aut natura exitum moliri solet, medicamentum purgans praebeatur, quod omnino aduersum est et saepe exitiosum euenire posset. Vt autem plus, quam Opus est, purgare febrim exasperat, ita aluum non satis ducere, dum cocta materies est, malum est, ne que tunc etiam febris aegrum cum adhibito multo cortice Peruviano dimittit. Consueuit autem Noster aluum in aegris raro mouere, nisi tribus morbi accessionibus su peratis. Tutius autem est alvum ducere, quum febris ex toto desierit. Curatio intermittentium tentanda non est, nisi coctione praegressa. Uernales coctionem facito

admittunt, autumnales non aeque, Ob humores ab aestu acriores redditos et ad coctionem parum aptos. Facilem in genere curationem admittunt febres vernales, iuniora corpora OscUpanteS, s

litariae, nulli chronico vitio iunilae, in quibus post

Vnamquamque trium primarum accessionum sudor

G 3 acidum

104쪽

acidum odorem spirans cum urina turbida erumpit. Contrarium autem in senibus nec non in iis est, qui mediis inter accessiones diebus non debiles sunt, quorum urina his diebus subrufa transparensque est. Perducta autem ad coctionem febris amaris quibuscunque facile cedit, Nosterque puluere, corticis si-marubae, CuiUS grana decem ter per diem dedit, talis generis febres intermittentes perfecte submovit. Nihilominus tamen cortex Peruvianus prae rogatiuam sibi vindicat, cuius unaquaque hora scrupulum Noster exhibet; praestat enim minutas pomtiones saepius osterre, quae commodius et digeri in ventriculo possint, et omnem virtutem edere. Vanum est corticem aquae vel vino infundere, talemque potui dare ' sic enim vix aliquid recte extrahitur. Valaa sunt omnia,t quae de noxis corticis Peruviani medici unquam protulerunt, nec non de vitiis, quae febrium per corticem curationem sequi putarunt. Frequentes post febrem cortice debellatam recidivae

inde potissimum ortae sunt, quod, ubi proxima accessio desiit, medici ab ipso auxilio destiterint. Igitur febrem, etsi finem habeat, diu pexsequi,

ipsumque corticem in longum usque tempuS COntinuare expedit, scilicet quo morbi reliquiae, quavcorpori inhaerent, omnes expellantur. In hoc omnis curationis cardo vertitur. Nec purgantia medicamenta cortici aut admiscenda, aut post eius usum danda; purgante enim pharmaco febres ex-asPCrantur, aVt, quae desiere, reuocantur. Hinc cortex semper meracus dandus est, si satis cognitum est, nihil impuri in corpore remansisse et si co-Efionis signa praegressa sunt. Vulgare est recidiuas febres eundem diem se vare, in quem, si absque adhibito auxilio conti- In nil sent, incidissent, potissimum quae proximo post curationem reuertuntur: at mirum est, post

105쪽

1ongum temporis interuallum, intra quod constituta porseaa valetudo esse posset, febrim in certum diem incidere, quod Noster saepius obseruauit,

et unusquisque experiri potest, dum dies numerauerit. Recidivae semper febrem imperfecte sublatam supponunt, quantum autem corticis satis sit ad subrem omnino excutiendam, illud certo pondero circumscribi non potest. Gravidae mulieres si febre tentantur, citius auxilio adhibito sanari debent, ut quam primum bona valetudo iis contingat, et ne morbus prolem ipsana praecipitet. Quare expedit iis protinus auxilio dato succurrere multumque corticem Ρeruvianum mediis inter accessiones diebus dare, et excussa febre diu offerrei nec refert, si periculum urget, aluus pharmaco purgata ante fuerit, nec ne. Altero libro febres intermittentes pertractantur, p. Iosquae incertae sunt et sub alterius cuiuspiam amellionis larua latent, quae caput occupat, aut in toto capite aut in parte intensum dolorem excitat. Ior per certos circuitus modo occupat, modo it rum dimittit. Ubi autem certa accessionum tempora non seruat, debet per sudorem, urinam, eaeterasque notas cognosci.

Febris intermittens soporosa anno I 49 et I so. grassante intermissentium epidemia, frequens fuit. Cardo omnis salutis in eo vertitur, ut medio inter accessiones tempore quamplurimum corticis offeratur. Vidit etiam CL vir oculorum inflamma-

tionem acutissimam febris intermittentis naturam habentem, cortice Poruuiano sanatam. Febrem pariter cum pleuritide ex intermittentium clas. Cl. vir obseruauit, dissiculter admodum cognoscendam et soli cortici Peruviano cedentem. Initium

cum frigore et acuto lateris dolore fuit, quem calor G Vrens,

106쪽

um g , nausea, sitis excepidi Lingua arida, tussis acerba, spiritus dissicilis, vigiliae, delissum ferox.

Inter haec sudor. Altero tertioue die alui profluvium, praecordiorum angustiae, Corporis agitatio. Sputa copiosa, sanguine liberaliter tincta. Notae autem pleuritidis , quae intermittentium febrium naturam habet et cortice debellatur, sunt: horror longior, aut maius frigus, quam a quibus febres

intermittentes oriri consuescunt, maior calor eum excipieos, vomitus copiosi, os amarum, lingua viscosa, sudores copiosi sine medicamento calefaciente dato, palpebrae subflauae, sudores ingrati, suba- cidique, velut a febre intermittente odores, urina rubra, dum friget, turbida ; sedimentum lateritium deponens, nullum ex communibus ad pleuritidem praesidiis auxilium. Attamen Cl. vir omnibus,

quae de hac febre pleuritica fuse dicit, non demonstrauit, febrem intermitfentem ipsi adiunctam fuisse. Ε1 pedita magis res est, si pleuritidem cum febre gastrica coniunctam supponimus.) Quae

catarrhum smulat intermittens febris solo cortice Peruviano sanatur. Eaque catarrhalis febris sub hecticae febris forma viplurimum incedit - Subinde tussis sicca accessionem proxime antecedit et creberrimis insultibus aegrum excruciat, donec febre exardescati Iuuant quae febrim excutiunt, caetera vana sunt. Suspirare per certos circuitus,peffore grauari, laboriose spirare, anhelare circa praecordia, palpitare cor, arteriarum pulsum semque ratem habere, febrem intermittentem asthmatis

laruam habere indicat p 1 o. Similiter febris intermittens sub vomitus , colicae, cholerae, arthritidis, passionis hystericae, convulsionum forma aliquas do latet. Conuulsionibus pueri atque plethorici homines, ubi febre intermittente tentantur, inprimis obnoxii sunt, iterumque,

107쪽

vt calor remittit, liberantur. Magis ferret, ubi conuulitones per certOS circuitus prehendunt, at nulla tamen febris intermittentis suspicio est. Tandem de febre intermittente phthisua pulmonalem reserente, de febre intermittente ut continua, seu de febre semitertiana, nec non de febre intermittente, quae unica accessione absoluitur, agitur. Tertius liber morbos complectitur, qui febres p- 38ο

intermittentes excipiunt. Hi aut certas quasdam partes occupant, aut toti corpori inhaerent. Tumido duroque post intermittentes ventri pueri magis, quam adulti, obnoxii sunt. Uitium in liene residet, qui tumidus durusque est. Vidit Cl. vir post se-brem intermittentem , quam magnae staturae virdiu traxit, lienem omne illud abdominis spatium, quod diaphragma inter et cristam ossis ilei atque dorsi spinam et ventris albam lineam est, non solum impleui se sed et superasse. Hic tumor non

omni periculo vacat, inprimis dum magnus et veteranus est, ubi integram curationem vix recipit. Curandus autem cortice Peruviano est, propterea quod ortum atque incrementum a febre intermittente accepiti Nec aperientia medicamenta, neCunguenta hic iuuant. Totus tumor ex corticis usu sensim minuitur, et, dum non admodum antiquus

est, perfecte resoluitur, ita ut Noster praegrandes lienis tumores hoc medicamento diu dato dissipauerit. Si miasma ad iecur conuertitur, semesque in p. I9Q hepate residet, febris simul et icterus excitatur, eodem modo, quo febres intermittentes, debellandus. Uidit Noster in muliere, quae aqua int

cutem ex febre intermittente laborauerat, in Crurum cute maculas complures latas admodum varii

coloris, ut pictam chartam marmori similem refer-

108쪽

rent. In alio, excussa cortice febre, maculae plurimae pelechiales, sed sine febre, obortae sunt. Hydrops post febres intermittentes pauperes atque infantes maxime male habet. Absurdum est cortici Peruviano hydropis culpam tribuere is enim, si protinus adhibetur, hydropem cauet, et leum, qui

est, pellit. Plura simul exempla hydropis post

febres intermittentes, corticis Peruviani ope depulsi enarranturi

Menstruus sanguis si intra ipsam sebrem intermittentem deficit, cortice Peruviano vii conuenit is enim, ut febrem pellit, sanguinis exitum restituit. Ubi vero finita febre menstrua deficiunt, iuuat, qui febris reliquias expellit, cortex Peruvianus. Eodem modo cortex Peruvianus haemorrhoidum fluxum, ubi ob febrem defecit

restituit. Nutrices, si febre intermittente tentantur, laeamittere consuescunt, aut lactis vice serum tenue dare. Hae medicamentis febrem pellentibus, ma-Time cortice, curantur, caeteris non. Lochia suppressa a febre, dummouo febris cognitio rite capta fuerit, cortice restituuntur. Nimias a febribus intermittentibus excretione' sudores copiosos, diuturnos, cum virium deliquio, alui profluuium, menstruum sanguinem aut puerperarum lochia nimis copiosa a febre, verbo omnes nimias a febre excretiones cortex efiicaciter semper

leuat, qui, si recte adhibitus fuit, lautum corporis habitum post se reliquit, fistulas, ulcera, gangraenam sanauit. Tandem quaestio, quonam tempore febrim e cutere praestet, discutitur. In diuersis autem cor poris, vitiis quum febris intermittens saepe prosit, saepe vero etiam noceat, vix ulla perpetua pra*eepta medicinalis ars in his recipit, sed modo per febrem

109쪽

sebrem sanitas quaerenda est, inprimis si vetustus quid/m morbus occupauit, in eoque febris intermittens spem curationis ostendit; si vero ex ea nullus sequatur prosectus, aut noua vitia succrescero incipiant, protinus febrem cortice Peruviano excutere expedit. Inspersae sunt tractationi praeclarae, admodum et plurimum experimenti continenti, historiae morborum plurimae, quibus diita ab auctore confirm

niantur.

XXIII.

WENCESLAI ΤRNKA de KRZowiTZ S. R. L. Nubris medicin. Doct. in Reg. uniuers. Pollen fysithobogiae pro f. pubi. ores historia cardial-giae, Omnis aeui obseruata medica continens. Vindobonae, literis Hortingianis 178s. in 8 v. 1 Aph. a p . Multum laudis promeruit olim in libris cogendis admodum industrius auctor ob historiam febrium intermittentium conscriptam, qui primus eius labor, licet plurima in eo desiderentur, rei, quos tamen longe antecellit, ita, ut in posterioribus operibus conscribendis magis ad molem operum augendam , quam ad bonitatem et utilitatem quandam operibus suis conciliandam, respexis e videatur. Nec fieri paene ullo modo potest, ut vir, cui alia insuper negotia, eaque sat temporis requi rentia, demandata sunt, decem pnnorum spatio octo morborum in iisque admodum dissicilium historiam talem perscribere possit, quae, titulo cuiuscunque libri indicante, omnis aeui obseruata contineat.

Purscripsit enim historiam sebrium intermittentium

110쪽

anno I 7s. tetani anno I 777 diabetis anno 1 78. cophoseos anno ITT8- amauros COS anno I 78 I. leucorrhoeae anno II 8 I. febris hecticae anno I 783. ophthalmiae anno I 83. tyinpanitidis anno 1 83. et cardialgia e historiam eodem anno editam.

Quos libros, ut ipse Auctor notat, sequentur historia haemorrhoidum, rachitidis, spinae bifidae,

Lices laudis parum, vituperii saepe multum umereantur, qui ex libris pluribus nouum cong Tunt, Omnemque Operam non tam in cogitando, quam in congerendo, ponunt; hi labores tamen utilitatem quandam habent, Vsui quippe medicis inseruientes, quibus aut libri desunt, ex quibus aminor plurima hausit, aut qui ob temporis angustiam congesta legere, quam ipsi congerere in usum suum, malunt. Talem Vtilitatem, non est, quod laboribus Cly 1RNWA penitus denegemus; sed maiorem Ionge haberent, si cum maiori studio collegisset, delectu diligenti habito inter vera falsaque, scitudigna, utilia, necessaria, eaque, quae sine omni usu libri molem augent, si formulas medicamentorum longas viplurimum, nec saeculo nostro accommodatas, omisisset, morborum, quas addidit, historias prolixas ex auctoribus in angustius spatium redegisset. Definitione morbi tradita, genera statuuntur ordialgiae a varia sensatione et a auratione, Cardi algia, cardiogmus, cardiaca pasto quae vero longe alium morbum constituit a cardialgia plane diuersum, quod non ex veteribus, sed ex LUDO L. Po, Noster monuit gastrodynia, pyrosis, siue sο- da, quae etiam peculiarem morbum a cardialgia, quoad symptomata, longe diuersum constituit. acuta, chronica, continua, intermittens. Symplomata morbi satis bene exposita sunt, etiam ea, quae