Commentarii de rebus in scientia naturali et medicina gestis

441쪽

quas inuenerat, in hunc librum conferre, ae publiei iuris facere, instituit. Et sane, hoc facto, magnam gratiam ab omnibus , quibus virium magneticaruintheoria cura et rosta philosophandi via ac ratio nota est, inlisio nobis videtur, licet perse m ni gnetismi theoriam in hoc libro non sint deprehensuri. Equidem quum primum ad experimenta magnetica Auctor animum appelleret, persuasus fero

erat ut sub finem praefationis scribit) de summa iprobabilitate systematis, qu'd ad explicanda phaenomena magnetismi motu fluidi subtilis, quod circa quemlibet magnetem ad instar vorticis simplicis gyretur , et singulari figura ac dispositione pororum ferri vel magnetis, utitur, prout illud a summis vi-

Tis E U L E R O et BERNO ULLI Is mirifice excultum

et expolitum habemus. Sed in cursu studii sui en tas sibi vidit tam graues aduersus illud systema dubitationes, ut id omnino missum sacere cogeretur.

Eas dubitationes exponit, ubi summorum illorum virorum lia' de re meditationes strictim recenset, a P g. 83 ad pag. IO a. Ipse, licet e cedat, necesse esse, ut magnetis,p. Io 3. et ferri in magnetem conuersi, particulae aliter, quam in omni alio corpore, dispositae sint, tamen de singulari ista structura nondum aliquid affirmare

audet, quum circa hanc rem ab experientia adliua destituatur ratio: de materia autem magnetica hoe tantum sibi certo constare ait, esse eam e duobus fluidis subtilissimis compositam, quorum alterum, copiosius collectum, ad unalia magnetis partem Constituat polum magneticum borealem, alterum, ad reliquam partem accumulatum, essiciat polum australem; haec duo diuersa fluida per omne ferrum, P O' quod se ad ea fluida, uti spongia ad aquam, habeat, aequali copia naturaliter distributa, et sic quum inuicem permista, tum ferro intime admista, in aequi

442쪽

librio esse; quatenus vero aequilibrium inter illa tollatur et alterutrum eorum, a se inuicem et a serro separatorum, ad unam serri partem in maiori copia colligatur, quam alterum ad alteram, serro Conciliari virtutem magneticam; et, ubi haec duo fluida, sic separata, rursus inuicem commisceantur intime ac serri particulis admisceantur, magnetismum, antea in ferro excitatum, destrui. Ceterum ex elasticitate fluidorum magneticorum rationem Auctor conetur reddere, cur poli duorum magnetum cognomines se inuicem fugiant, poli autem diuersorum nominum se mutuo trahant. Inter prinpositiones generales, quas Auctor exhibuit, quum aliae quaedam nobis esse videntur nouae, tum in- p. 63. primis haec: Dantur in omni lamella vel virga, siue

ferrea siue chalybea, duo puncta, in quibus si sist

tur astrictus magnetis generosi, ab alterutro virgae extremo inchoatus, unus duntaxat polus magnetbcus virgae, aut in eodem illo extremo, aut in opposito, concilietur; licet affrictus, ultra citraque ista duo puncta desinentes, notabilem in utroque extremo magnetismum pariant. Subiunxit singulis propositionibus descriptionem experimentorum, ex

quibus eas deduxit; etiam inter haec non pauca oc- p. 2o3. Currunt noua. In fine libri reperimus constructionem et usum duorum nouorum instrumentorum ad inclinationem acus magneticae metiendam.

443쪽

XIII. Abhaniaung von der Hectrifchen Abylos π; von

a. e.

Tractatio de electrico repulsu. Auctore A M

In hoc libello primum expenduntur argumenta, quibus hi, qui repulsum electricum merum esse

phaenomenon, et veram attractionem, ab aeroe sitatam, autumant, hanc sententiam probare sa-t3gunt. Tum, quia isthaec argumenta Auctori non satis firma esse videntur, pergit ad communis semientiae confirmationem, docens experimenti cum filo duplicato, aut e machina aut ex conduct9re pem dente , instituti varios cassis, quos illi in suas partes trahunt, melius explicari posse per verum repubium , etiam tunc, quum electricitas excitata sit negativa. Scilicet ostendere conatur, quomodo dirca corpus, negative etiam electricum, atmosphaera positive electrica in aes e formari queat, et ex limius atmosphaerae elasticitate vim vere repellentem derivat. Tandem aduersam communi sententiam etiam experimentis quibusdam impugnat. Cet rum sub finem libelli contra systema FRANKLIN Laliquas dubitationes proseri, dignas, ni fallimur, quae a viris, in harum rerum consideratione versatis, expendantur.

444쪽

Elementa Bolanicae, auctore GEORGIO CHRI' STIANO DEDER, M. D. Pros. Reg. BO-tan. Pars prior. Hasniau, typis Fratrum

Philiberti 1764. Pars posterior, ibid. apud eosd. 1766. 8 mqt. Alph. I. Pl. a. x.b

O . nata, Danicis sora inter principes bolanicos locum sibi vindicauit o Eox Rus, his etiam elementis rem herbariam egregie illustrguit, eamque discentibus faciliorem reddidit. Et quamquam prior hinius libri pars diu ouulgata erat, recensionem differro alteramque partem expectare voluimus, quo dQutraque simul verba facere possemus. Prior parra octo continet cmpita. Capite scilicet' primo, summam scientiae, secundo Iuifrationem curs9riam regni vegetabilis, tertio sngularum partium stru iurae vegetobisium termino agiam, propDsuit,

cap. quarto de natura characterum botanicorum, quinta

de speciebus et generibus, sexto de methodorum natura generali, Atimo de methodis perpartitionem et de me- 4odis per coivstionem, et tandem octauo de catus9gi botanici adornatione, nomenclatura, et subsidiis disseruit. De primo et secundo capite nihil monebimus, ad tertium potius, et primario, respjeiemus, in quo definitiones partium plantae continentur. Qua in vo plerumque quidem I INNAEUM secutus φst, attamen multa quoque hiset, quae singularia videntur atquq noua. Radb

445쪽

Radicum differentias dum proponit Cel. Auctor, p- δ . praeter substantiam ad spatium quoque corporis interius respexit, et solidam, cavam, ac ioculatam, seu diaphragmatibus quasi interceptam distinxit; Folia ratione loci, caulino, ramea et L p. dixit, qui-P- δι hiis vero et axillare addidit, eb in compossis pinno- P. *7ta, abrupte, osternatim, VP te, interrupte et d

cur e coniugata separauit; post solia sipulas et bra cteas repensuit; de ultimis seripsit: Singulariis foliis e ciea es Docte', quaestu disinguitur, quippe Fτω

rima fortibus, causi et bra aene intersectis, tum Agura, ut rurimum etiam colore, quae tu spisa si adsunt num rosae, magnae 8t congesao, comam formant; si pulo' vero sint foliorum quos appendices, bos palosi adnatae. Petiolas solii verus est, qui solio suo inseritur unico quasi puncto, ceterum basi folii libera, ubi us- p. xo sol ia basi eundo attenuat producuntur ad ipsum VsquH locum, ubi cauli inseritur, deo, ut difficile sit dictu, ubi solium desinae eo petiolus incipiat, elongata haec basis Durium constituit patiorum. G- P.

sue nomon in genere dedit axi, per medium folium a basi versus apicem decurrenti, attamen petiolum quoquo uniuersa em in foliis pinnatis, cui soliolu*dhaerent, eodem nomino, vel rhachidem dici p osse

monuit; potioli vel costao parte S ramorum Ustnas,

et si eidem recta protersi sunt, durique, et suprλfolii superficiem eminent, neruos adpellauit, et a xamificationes ulteriores studiosius respexit, hino

νenas radiatur, digitatar, pinnatas, acutangulas, O, rufangulas . parallelas, minentes. regias enici et Mias recensuit.

Floribus instructas esse omnes plantas, nes nisi,s e praegresso, fructus oriri posse, vn animi sero consensu assumimus, monuit vero Cel. Auctor, dari Plantas, quarum frustificatio quidem adparet, nubilium autem manifestum flamiqum G ijIarum vesti

446쪽

P. 3 9- gium, et, quamqu3m forte eaedem partes adsunt, oculorum tamen aciem fugiunt, hinc in eiusmodi plantis fores non assumst, et fructificationes saminibus sy-lisue carentes dixit ; soxis enim appellationem ultra frustificationes, manifestis staminibus et stylis praeditas , extendere noluit. Flores nudos tectosque separauit, horum autem singularem posuit ideam. p. 43. Corollisio es flores omnes appellauit tectos, habeant aut simplex integumentum partium sexus, aut dinplex multiplexque, constans stratis, tunicarum imstar mutuo sese obuoluentibus. Hae tunicae, ubi duae sunt, natura sua diuersae, interior eorollae, e terior calicis nomine distinguitur, ubi plures sunt,

oportet autem cauere, ne in errorem inducant sores pleni dicti, quippe monstrosi) videndum est,

quae de corollae, quae de calicis natura participent; ubi vero duae tunicae, interiorem et exteriorem, illam corollae, hanc calicis similem adesse, sed eas conglutinatas, nec sponte sua discedentes depre-P- Α - hendimus, corolla subfuta dici posset. Itaque nec contextus, nec duratio harum tunicarum, sed solummodo situs, quid calicem, quid corollam dicere oporteat, determinabit; si vero simplex et unica tantum tunica adest, et ex situ differentia desuminequit, tunc, ne vagus sit et ambiguus corollae et calicis significatus , perianthium nominare voluit, sue corollae, siue calici contextu et duratione similior videatur. Post haec principalia monita uniuscuiusuis partis fructificationis accuratius examen iis p 6. stituit Cl. Auctor. In corollis polypetalis unguem et laminam ubique distinxit, monuitque illorum etiam petalorum, quae nullo sinu manifeste in duas partes separantur, basin, quadam aut duritie, aut coloris diuersitate notabilem esse. In fauce corollae monopeialae istiatae gibber aliquando prominens

palatum dixit, et si pars quaedam corollae, circam basin

447쪽

basin producta, in prominentem occlusam cauitatem terminatur, eandem, si conica est, calcar, si obi sa breuisque, sectum nominauit. In orchideis tria extima soliola, inter se ferme similia, calicem potius essicere, reliqua vero, duo, staminigeri corporis lateribus adnata, ut et intimum bilabiatum petatis

annumeranda esse, existimauit.

De partibus forum accessoriis scripsit: dissicile p. 4 9.

est, easdem ali , quam vaga, et per negationes fere concinnata definitione complecti, aut nomine congruente communi, adeoque satius est dispertire in duos ordines, et corollae inpendices dicere eas, quae corollae adnatae sunt, partes autem accessorias, quae seorsim adsunt; tunc demum, si succumquemdam continent et secernunt, nectaria commode dicuntur. In floribus compositis monopetalis tutabo' P. I. sor et in regularer et irregulares, hosque iterum in

breves et longos separauit, et horum quinque classes constituit. Constat scilicet Cl. I in ex meris tubulo rregularibus, et continet compositos corymbosos, a) Qx meris tubulofr irregularibus brevibus, et continet compostos aggregatus, 3 ex tubulosis irregularibus longis, et comprehendit compostos cupitatos, ex regularibus tubuloyis et ligulatis, qui sunt flores composti radiuti, et s) ex meris ligulatis, qui planip tali dicuntur, et quasi petata floris caryophyllaei reserunt. In his compositis calicis qu0que diuersit tem notauit, et si ad basin calycis, stricte sic dicti,

squamae Miae, sorma situque mutuo diuersae, ad P. haerent; calycem calyculatum dixit. De graminum et amentaceis floribus eorumque partibus speciatim deinde egit CL Auctor. In graminibus foliola P. S .

duo chartacia, marginibus plicatis coniuncta, et ro-liquas fructificationis partes obuoluentia, glumae dicta, florem singularem et unicum, folliculi nomine consimunt, cui flori, siue singulari, siue pluribbus

448쪽

bus spicatim iunctis, ad basin raro una, plerum quo duae, rarius ternae incumbunt aliae glumae, folli culi glumis similes, nulla fructificatione subiecta, culicenisuris graminei componentes; illud autem to tum, quod linguli calices cum coiriprehensis folli. culis efficiunt , spicula audit. Quae spicula arcto et ex utroque latere amplectitur calice , qui verurappellari meretur, est enim et calicis Duria Oecies,, quae inuolucrum dici solet, constans glumis ex uno tantum, et exteriore latere spiculam obvallantibus, minus adpressis, nec concauiS, figurR etiam antiquis glumis diuersis. In staminum consideratione coalitionem praeci p. s . pue notauit, et gynandria, syngenesia et s p. ad sumsit, nouam vero unionis speciem adduxit, scili cet, ubi concretio filamentorum et antherarum si mul locum habet, ut in cueurbitaceis, huncque mo

dum Ancreti imum adpellauit; staminum numerum p. st . ad duodenarium modo extendi debere, et ubi plures quam duodecim adsunt , ad polystemones flores p. 6 I. pertinere existimauit. Nux est semen epidermido ossea te: una, et interdum praeter propriam adhaerentem cutem, alia quaedam decidua epidermis, arillus dicta, semen obuoluit. In eapsulis disiepi menta, si adsunt, aut penitus capacitatem a parte te usque ad centrum distinguunt loculamentir veris, aut in media via a pariete ad axim subsistunt, estip. 62, ciuntque loculamentu spuria, seu inuicem inter se patentia; semina autem in capsulis contenta, aut afliguntur valvulis, aut receptaculo proprio, idque sit, vel ope flamenti, vel inconspicuo modo, ultimo casu semina immersa vel nidulantia dicuntur. C psulas graciles longasque bivaluos, suturis duabus, P, seminibus aflixis alternatim in utraque sutura, filiquiis adpellauit Cel. Auctor, et sngularem capsulae speciem memorauit nominu concepta uli, quod est

449쪽

crustaceus cauus frustus, in nullas valvulas defer minate dissiliens , et rima tantum laterali quasi disruptus. Verum haec exempla, ex vocabulorum definitio.

nibus desumta, sufficiant, ne in his nimis prolixi si

mus, paucissima ex aliis capitibus annotemus ; omnia

enim, quae in his elementis ad illustrandam perficiendamque rem herbariam a Cl. Auctori proponuntur, enarrare haud possumus. Cap. V. de specie, p. 93, bus et generibus disserens, prolixe etiam de varietatibus egit, easque ex soli, culturae, et circumstantium rerum diuersitate utplurimum oriri, quidem asprmauit, tamen et non negauit, miXto amtherarum polline, ex diuersis floribus desumto, no- s seu hybridas species, easque propagationi per semina interdum aptas, produci posse, de quibus

vero prudenter monuit, inquirendum amplius essu in eiusmodi hybridarum generationem, multiplexque instituendum examen restare, antequam Proeerto sententiam pronunciare liceat. Illam Vero, p. y . quam hoc tempore multi assumserunt, tranSm Milonem, tanquam impossibilem, plane reiecit. Systema botanicum condendi et adornRndi du p. 1 os plex datur via. Dum enim botanicus ad perlustrationem totius regni vegetabilis animum appellit, aut iam propositam habet eius ideam quandam generalem, seu schema quoddana, pro arbitrio et propriis placitis effictum, quod sibi exsequendum sumit, a superioribus sessionibus ad inferiores pergendo, tum que plantarum speciebus sngulis eos locos assignat, quos methodi leges praescribunt, quae est methodus per partitionem; aut incipit colligendo species in genera , de agnitatibus earum unice sollicitus, pergit

que coniungendo genera minora in maiora, et a se

etionibus inferioribus ad superiores, quae est metho dus per compostionem. Prior semper vim insert

450쪽

naturae, hinc methodus artificialis, in posteriori amtem assinitates conseruantur, hinc naturalis adpeblatur. Ast omnes laborant multis dissicultatibus, ideoque verum naturae systema botanicum seu metho- dum naturalem nec inuentam esse, neque unquam

P. Ipsi, perspectum iri capitesexto docuit Cl. Auctor. Ce to namque certius nimis alte abscondidit natura etiam in hac re artificium suum, quam ut diuinatio. P. I Q 8. nibus nostris eruere possimus. Ita et porro ab ea, quae inter botanicos plurimos inualuit, consuetudine, qua methodorum fundamentum a partibus se Elificationis unice desumunt, habitumque excludunt, longissime recedit, et assinitatis dissimilitudinisque p. IO'. notas, quales ob oculos natura posuit, in quacunque structurae parte stas, experientiae et oculorum testimonio, neque praeiudicatae ulli opinioni deis xe iudicium de notarum dignitate existimauit. Omnis enim praerogatiua, quam partes fructificationis merere videntur, non ideo, quod generationis organa sunt, sed saltem ob caussas , a commoditate desumtas , concedi potest. Fructificationis nempe tempore pleraeque plantae omnibus partibus instructae conspiciuntur, cumque horum fructifica- P. II P. tionis organorum non leuis numerusi formae autem infinitae sint, numerosas notas subministrant, easque plerumque captu saciliores, quam quae in habitu minus agnitae latent.

Verum hamo et alia plura ulterius prosequi vix licet, transeamus potius ad partem pseriorem in qua Cap. 9 scismata methodorum, a variis auctoribus pro- postarum, et io) schemata noua methodorum artisse iasium , WVosuit; Cap. II in characteres clossum et familiarum naturalium recensiuit, Cap. I 2 breuem historiam scientiae et confidenationem satus eius praesentis; et 13ὶ notitiam potismorum librorum dedit. Primum