Artis veterinariae sive mvlomedicinae libri qvatvor

321쪽

secatae bacillis, furcillisve in area triturantur & excutiuntur: ad e tremum grana ventilabro per longum spatium in ventum projiciuntur, atque ita purgantur. Quae opera qui ossiciunt, singuli sua privaque habent nomina,

ut SATOR, OCCATOR, SARRITOR, RASTRARIUS, RUNCATOR, MESSOR, TRITURATOR, VENTILATOR, & uno

simul Omnes vocabulo Mediastini appellantur: sicut in familia urbana Media sini sunt servi medii inter actores & compeditos, id est, inter summos & infimos: Lucilius lib. 17 Sat. Villieum Aristocratem , mediastinum atque bub Icum. Columella T, Media sinus qualiscunque status potui esse, dummodo perpetiendo labori si idoneus. VINITOR colit

vineam: cui adjungitur PUTATOR, FRON-DAΤOR: ille vites aut arbores amputat &purgat: hic arbores defrondat, ut e frondibus faciat manipulos ad pastum pecoris per hiemem: vel vitium solia decerpit, quo uva solis calori exposita commodius maturescat. Utriusque insigne olim erat sata. Ovidius Netamorph. 1 , Falce data frondator erat,

vitisque putator. PASTINATOR terram Vinealem fodit & praeparat. VINDEMIATOR

colligit vindemiam & Graece τρυγητὴρ dici-

322쪽

tur. OLEARIVS loco & ordine socius aeaequalis est Vinitori: quia apud veteres fuit gemina &juncta cura vineae & Oliveti. Huie Operam praebet LEGULEIVS, qui oleam caducam & verberando decussam nuda manu legit; STRICTOR digitabulis pressam decerpit ab arbore: FACTOR Oleam facit exprimitque, ut Factus est quod uno tempore conficitur; & Hostus, quod ex uno sacto reficitur, quasi haustus, ut Horio, pro haurio veteres dixerunt & dehorito pro de- haurito Cato 67, idem 6, Hostus nequam erit, id est, inutilis & nullae rei. CAPULATOR oleum expressum capulis deplet, & e cortina in labra aut dolia transfundit. D tere enim est haustu minus sacere, ut ait Statius Achi Ieid. x, Fontes deplevimus haustu. HORTVLANvS & o LITOR curat fructus hortenses, & vendit impositos asino vel caballo, ut olim fieri solebat. Horatius Epist. I, olitoris aget mercede caballum. Pastioni pecoris

STOR, qui pecus pascit, regit & curas, ut Magister camelorum Vict 0ri,farcinalium principis jumentorum magister, Ammiano lib. 15.

ARMENTARIVS sive IUMENTARI us&A, MENTI CUSTOS O vidio 11 Metamorph.

323쪽

eui qui praefectus est, dicitur SUPERIV-ΜΕΝΤ ARIVS. Suetonius in Claudio: L--, haruni θ' olim super jumentarium. Sed a pecoris genere, cui praesunt armentarii, habent diversa nomina, ut Equiso, A narius, Mi Iio, Bubulcus, Subulcus, Opilio, Caprarius, Procislator, qui observat porcellos lactentes. Av1ARIVS est, qui aves villaticas pasciti& curat, FARTOR qui saginat. Horat. a.

Sat. 3, Cim; scurris fartor. Antiqua inscri

curator gallinarum, DELIACVS, saginator. Varro de re rust. X, Qua gallinarius curator earum ire posstit. ibid. Ut maxime factitave- .stini Deliaci. Cicero Academic. a, Accepimus,

Deli sitisse complures fulvis rebus illis , qui

gallinas alere permultas quaestas causa solerent. Plinius Io, Gallivas saginare Deliacicctepere: SALICTARIVS est, qui salictum curat, & ex eo materiam salignam parat, vel texendis corbibus, canistris & cistellis, volviti pedandae, jugandaeque. Sunt enim fa- Iicum duo genera; aliae viminales, supellectili uillaticae texendae, adiae perlicaisS, Vineis jugandis vel soboli plantandae, vel de nique saepimentis usum praebent. Unde Cato in aestimatione praediorum tertium locum

324쪽

tribuit salicto, praeponitque olivetis, agris

frumentariis & pratis. SALTU ARTUS UO- , catur custos saltuum: sive fructuum conservandorum gratia paratus sit, sive finium tutandorum causa, ut ille Tyrrhus Virgilianus, cui late custodia credita campi. Nam omnino Saltuarii continentur instrnmento, si fundus saltus pastionesque habeat: sicut etiam a cedunt instrumento si villa cultior est sco-γARII, & si viridaria habeat ae OPTARIT, qui hedera deambulationes gestationesve convestiunt, & formas varias eX plantis, arbo ribus, fruticibus compositis & plicatis re dunt: si in agro venationes sunt, VENATORES; si ab aucupio reditus percipiatur, Auc VPES; si ex melle, MELLARII, qui sunt curatores apium & mellis, ut ait Varro α. Denique est in instrumento fundi Fos-SOR, qui e0mpeditus erat, & minimae dignationis. Unde pro inerti & stupido dixit Persius 5, ne cum sis cetera fossor. Juvenalis et , Squa sidus in magna falsidit compede so se

illius infigne, more veteri, erat corbis, hujus corona e laeno. Cicero pro Sestio: Messoria se corbe contexit. Ovidius Metamorph. I 3,

O quoties habitu duri messoris aristas Orbe

tulit.

325쪽

tulit , verique situ dessoriS imago. Idem. I ,

Tempora saepe gerens foeno religata recenti, Desectum poterat gramen versare videri. Propertius q, Arma tuli quondam, re memini, laudabar in illis , Orbis at imposito pondera messor eram. Ibidem: Da falcem, ct torto frontem mini comprime foeno, Purabis Mo-fra gramina secta manu. GERMINI SECA, qui in hortis & vineis germina falculis praecidit. Varro L. L. q. Falculas has phancillas germinisecae vocante Sed Pistor, Molitor, Coquus, Faber, Tonsor, Fullo, Textor, & alii opifices, si qui in fundo sunt, continentur

instrumento, non ut sundi instrumenta, sed instrumenti, nempe samiliae rusticae, cujus causa parata sunt, ut infra dicemus.

Pecudes majores agriculturae ferviemes, Boves,

Equi , Asini,

CAP. IV. Sequuntur reliqua duo genera instrumenti animalis, Pecudes & Volucres, quae sundi culturae inserviunt. Non enim si quae habentur, ut dominum lautiorem reddant, instrumento fundi annumerari desbent: sed hae modo sine quibus recte exerceri ne quit possessio. Itaque si dominus paravit greges venalium, Ut ex iis fructus caperet, hi non sunt 1n instrumento, nihilo magis, quam Pnyma, X

326쪽

si induxit plures in funduo textores, fabros.

aut alios artifices rei quaerendae. Pecudes autem promiscue appellantur omnia animalia, quae parent hominis imperio & pabulo pas.cuntur: & sunt aliae majores, ut bos, asinus,mulus, equus, aliae minores, ut ovis, capra,sus: quae familiae victum, vestitum miniustrant. Maiores pecudes communi nomine dicuntur ΑΗ ΜΕ ΝΥ A ab arando, vel ab arinmis, id est, scapulis majoribus, ut Servius p tat; & iv ΜΕΝ ΥΑ a jungendo si ve a juvando, quod necessarium rusticum laborem vel subvectando, vel arando juvent: etsi juris consulti haec distinguant subtili quadam di serentia, quam tamen alii auctores non obri servant, ut notavi lib. 1 de disserentiis ver borum. Ex his veteres praecipuum usum &honorem tribuerunt bovi, socio laboris rust1-ci & tanquam colono ; ob quod Hesiodus ex viro & uxore aut bove domum constare duxit. Cognominatur autem BOS IUGATO

Raus, qui jugo submittitur, contra 1 Niv-G1 S, qui sub jugo non fuit, ut Festus tradit. AL 111 1s ad publica sacrificia saginatus, apud Varronem lib. et, ut gallina astilis apud

Martialem 13. STERILIs, qui est exsectus.

Tibullus 3, Dum subigunt fleriiss arva se-

327쪽

eunda boves. LAc TARI A bos laemina, vac- ea, quae lae praebet. FORDA & HORDA,

v CeR, quRe praegnans est; unde Fordi lia seu Hordiscya festa dicta, quod tum hordae boves immolarentur. Ovidius Fastor. 6, ferens bos' est, fecundaque dicta ferendo. Hine etiam fetus nomen habere putant. PAR

quae parere desiit, ef Oeta. Glossae, Expam ta, partu vacua. Varro de re rust. 2, Aetau potius ad fractus ferendoS integrae, quam ex portae. Columella 7, Ex arta nutrici consociata minus laboret in educatione foetus fui.

Item a diversa cornuum sorma bos L A E V V S, erius cornua terram spectant; LICINUS, cujus cornua sarsum versus reflexa sunt; c Μ v R U S, qui conversa introrsus cornua hisbet, contra PATULVS, cui cornua diversa sunt & late patent: ob quod plaustris & aristris aptus est, Graecis dicitur παπηλος & πα-ταλὶς . qua forma Plautus Truculento, Ut ego me ruri hamaxari mavelim patulem bovem. Equus variis rebus & usibus destinatur. ut vecturae, agriculturae & admissurae. Hine VECTARIUS , qui vehit vel aptus est advehendum. Varro lib. 2, Qtu vectarios Iacere vult. 1 U G A L I s, qui curra junctus in-

328쪽

tra jugum sive temonem decurrit, Graecis

AL 1s, qui extra jugum decurrit, sive ante, sive ad latera adjunctus sis: inde appellatus,

quod fune sive loro aut catena eXterius vagatur, ut in quadriga duo jugales, duo su-nales, dexter & sinisterior. Graecis vocatur

παρ υριος Vel σειραῖ . Sophocles Electra, ν ἀνεῖς- ππον εἴργε τον πρου κείμενον,

dextro furiario laxans habenas attrahebat infirmum. Suetonius Tiberio, siviseriore nasi equo. Statius Thebaidos 6, furialamquaThoanti Ausonius Epicedio Phosphori: Pegasus hinc dexter currat tibi, laevus Arion Funis eat , quartum det tibi Castor equum. ADMISSARIVS, qui admittitur ad coitum, quasi maritus equarum, quod periphrasi poetica decenter expressit Virgilius Georgicor. 3, Quem legere ducem , F pecoris dixere magistrum. SAGMAR1VA idem qui Clitellarius& Dog Darius & Sarcinalis apud Lampridium in vita Heliogabali. Nomen habet a sagmate, quod stratum significat, quo sarcinae aptantur. Isidorus sagina, spuod corrupte vulgo Misa dicituro ratum sagorum vocatur. Unde caballus Sagmarius. AsINVs alius est PLOSTRARIUS , qui plaustra trahit, alius

329쪽

POPMA DE INSTRUM. FUNDI ars

qui & ou NATVs dicitur Catoni, ab impositis clitellis, id est, sellis dossuariis. Apulejus

Bletamorph. 1O de se alino: Sarcinis propriis onustum es prorsus exornatans armatlimque prod&cunt in urbem. Alius ΜοαAR1VA, qui molas frumentarias versat, Cato Io& II,

idem dicitur ab Africano tit. de legatis 3 &Ulpiano tit. de instr. & instrum. leg. ΜΑ-CHINARI VS eo, quod catillum sive mischinam infixam molae Dumontariae trahit &volvit. Nam asini solebant agitare molaS Uersatiles, quas Cato vocat asinarias, sicut servi trissatiles de pistrinarias: ex quo Catullus ait, Et non nistrino traditur at e asino, id est, datur ad molas irrisatiles & versatiles. Quanquam nonnulli asinum machinarium in libris Jurisconsultorum accipiunt eum, qui tympanum rotamue, qua aqua de flumine aut puteo tollitur, versat: quibus non consentio.

Pecudes minoreS, tit ovis, Stis, Capra,

CAP. U. Post majores pecudes ovilli generis prima ratio est, si utilitatis magnitudo spectetur. Nam simul & corporibus nostris vestitum praebet, & casei lactisque abundantiam, & carnis lautissimae dapes subministrat.

330쪽

Quod Virgilius scite expressit: Inque tuendo Natum homines, pleno quae fertis in ubere nectar, Mollia quae nobis vestras velamina

Maas Praebetis, vitaque magiS, quam morte juvatis. Oves autem varie cognomina tur: AGNAT, quae nondum dentes ediderunt: BIDENTES, quasi interposita D littera, id est, duorum Rnnorum, ut tradit Gellius; aut a dentibus duobus eminentioribus, quibus ad sacrificia censebantur aptae: etiamsi illos non sola ovis bima, sed& alia pecus habes, cum ad bimatum adscendit, teste Hygino. Glossarium. Bide

superioribus & inferioribus sunt dentibus.

A D A S IA E, Vetulae recentes a partu. Isidorus in Glossis, Masta ovis major natu. APICAE, quae non amplo corpore sunt, nec inultam lanam habent circa collum Re ventrem. Nam est glaber. ΜΙNAE ventre glabro sunt. Varro a & Plautus Truculento , PerperaS minaS ONeS. D E L I C ULAE Vel aetate vel morbo delinquunt &deficiunt, ut armenta delicula, Cato II. R E I-CVLAE ob vitium aliquod rejiciuntur &alienantur, ut minari , perperae: ΙΝ cIENTES sunt vicinae partui: PUSTULONAE