C. Cornelii Tacti opera

81쪽

Redit tamen animus; conspirantque civisares.

XXVII. Cujus constanti ac fama ferox exErcitus, nihil virtuti stiae invium penetrandam Caledoniam, inveniendumque tandem Britanniae terminum, continuo proeliorum cursu' , fremebant. Atque illi modo cauti ac sapientes, prompti post eventum ae magniloqui erant. Iniquissima haec bellorum conditio est prospera omnes ubi vindicant, adversa uni imputantur. At Britanni non vim tuto, sed occasiones arte ducis rati, nihil ex arrogantia remittere, quominus juventutem armarent, conjuges ac liberos in loca' ta transferrent, coetibus ac sacrificiis co spiration- civitatum sancirent. Atque ita inritatis utrimque animis discessum. Usipiorum cohors miro ea raritanniari

circumvecta.

XXVIII. Eadem aestate cohors Usipi stum, per Germanias conscripta, & in Britanniam transmissa, magnum ac memorabile facinus ausa est occiso centurione ac militiabus, qui ad tradendam disciplinam immixti manipulis , exemplum & rectores habebantur, tres liburnicas , adactis per vim gubernatoribus, adscendere is uno remigrante, suspecti, duobus, eoque interfectis, nondum

82쪽

vulgato rumore, ut miraculum provehebam tur mox hac atque illa rapti, cum Ierisque Britannorum, sua defensantium, pro lio congressi, ac saepe victores, aliquando pulsi, eo ad extremum inopiae venere, ut infirmissimos suorum, mox sorte ductos Veiacerentum atque ita ictumvecti Britanniam, amissis per inscitiam regendi navibus, Pro praedonibus habiti, primum a Suevis, noκ a Frisiis intercepti sunt ac fusre, quos Per commercia venumdatos, in nostram usque ripam mutatione ementium adductos, indicium tanti casus inlustravit. nitio aestatis Agricola, domestico vulnere ictus, anno n-he natum filium amisit. Quem casum neque ut plerique sortium virbrum, ambitiose, neque per lamenta rursus ac moerorem muli

briter tulit .in luctu bellum inter remedia erat. w-us bellum parat montemque Gram-

XXIX. Igitur praemissa classe , quae pluribus locis praedata, magnum incertum terrorem faceret, Apedito exercitu, cui ex Britannis fortissimos, longa pace explor tos addiderat, aditontem Grampium pervenit, quem jam hostes insederatit. Nam Bri-

83쪽

is , hilaracti pugnae prioris eventu,

ultionem aut servitium exspectantes, tandem. que docti, commune perieulum concordia propulsandum , legationibus, foederibus omnium civitat in vires exciverant. Jamque super triginta millia armatorum aspiciebantur .adhuc adfluebat omnis juventus, quibus cruda ac viridis seneo us, clari bello, a sua quisque decora gestantes cum inter plures duces virtut & genere praestans, mine calgacus, apud contractam multitudinem, proelium poscentem, in hunc modum locutus fertur: regia Calgaci oratio. XXX. Quotiens causas belli neees tatem nostram intueor, magnus mihi animus est, hodiernum diem, consensumque vestrum, initium libertatis totius Britanniae fore. amst universi servitutis expertes, nullae ultra terrae, ac ne mare quidem securum, imminente nobis classe Romanara ita proelium tque arma, quae fortibus honesta, eadem etiam ignavis tutissimamini. Priores pugnae, quibus adversus Romanos varia fortuna ce t tum est, spem ac subsidium in nostris manibus habebant: quia nobilissimi totius Brii natae, eoque in ipsis penetralibus siti, nee

84쪽

servientium litora aspicientes, oculos quoque a contactu dominationis inviolatos habebamus. Nos terrarum ac libertatis extremos, recessus ipse ac sinus fama in hune diem defendit: nunc terminus Britanniae patet araque omne ignotum pro magnifico est. Sed nulla jam ultra gens, nihil nisi fluctus saxa: ciniasti os Romani quorum superbiam frustra per obsequium modostiam e fugeris raptores orbis , postquam cuncta vastantibus defuere terrae, marEscrutantur: si locuples hostis est, avari: si pauper, ambitiosi quos non oriens, non occidens, satiaverit soli omnium pes atque inopiam par affectu concupiscunt auferre, trucidare, rapere salsis nominibus imperium I Nque ubi solitudinem faciunt, pacem appel

XXXI. Liboro cuique ac propinquos suos natura carissimos esse voluit hiis delectus, alibi servituri, auseruntur: Conjuges sororesque et hostilem libidinem effug1ant,

nomine amicorum atque si pitum polluuntur. Bona fortunasiue in tributum gerunt in annonam frumentum e corpora Ipsa ac manus, silvis ac paludibus emuniendis, Inter verbera e contumelias, conterunt. Nata se

85쪽

vituti mancIpsa semel veneunt, atque ultro a dona inis aluntur Britannia servitutem mam quotidie pascit. Ac sicut in dimissa rece tissimul quisque servorum conservis luduhrio est se in hoc orbis terrarum veteris famulatu, novi nos' viles in excidium petimur. Neque enim arva nobis, aut metalla, aut portus sunt, quibus exercendis resere mur. Virtus porro ac serocia stiriectorum ingrata imperantibus Gloriginquitas ac se cretum ipsum quo tutius, eo suspectius. Ita, sublata spe veniae, tandem sumite animum, tam quibus salus, quam quibus gloria caris. sima est. Trinobantes, femina duce, Xur

re oloniam, expugnare castra, ac, nifis

licitas in socordiam vertisset, exuere jugum potuerer nos integri& indomiti, clibertatem non in praesentia laturi, primo statim congrcssu non ostendamus, quos sibi caled ni viros seposuerit' 8XXXII. an eamdem Romanis Inae Io virtutem, quam in pace lasciviam ademereditis Nostris illi dissension1bus ac disco

d1is clari, vitia hostium in gloriam exercitus sui vertunt quem eontractum ex diversissimis gentibus , ut secundae res tenent, ita

invetiae dissolvent. Nisi si Gallos, me

86쪽

manos Q pudet dictu Britannorum I

rosque, licet dominationi alienae sanguinem commodent, diutius tamen hostes quam se vos, fide affectu teneri putatis metus terror est, infirma vincula caritatis quae ubi removeris, qui timere desierint, odisse incrupient. Omnia victoriae incitamenta pro nobis sunt: nullae Romanos conjuges CCEndunt: nulli parentes fugam exprobraturi sunt: aut nulla plerisque patria, aut alia est. Pa cos numero circum trepidos ignorantia, eaelum ipsum, ac mare silvas, ignota omnia circumspectantes, clausos quodammodo ac vinctos dii nobis tradiderunt me temreat vanus aspectus, lauri fulgor atque a genti, quod neque tegit, neque vulnerat. In ipsa hostium acie inveniemus nostras in nus: agnoscent Britanni suam causam: cordabuntur Galli priorem libertatem es deserent illos ceteri Germani t inquam nuper Usipii reliquerunt. Nec quidquam ultra formidinis vacua castella, senum coloniae, i ter male parentes injuste imperantes, aegra municipia discordantia. Hic dux, hic exercitus ibi tributa & metalla, ceterae

servientium poenae, quas in aeternum prOserre, aut statim ulcisci, in hoc campo est.

87쪽

proinde ituri in aciem, majores vestros, y posteros cogitate ' . Romanos quoque assioquitur Arricola. XXXIII. Excepere orationem alacres, ybarbari moris cantu, fremitu, clamoriabusque di nis. Jamque agmina, arm rum fulgores, audentissimi cujusque procum se simul instruebantur acies cum Agric la, quamquam laetum, vix munimentia eoercitum militem accendendum adhuc ratus, ita disseruit octavus annus est, commilitones, ex quo virtute Mau*iciis imperii Romani, fide atque opera vestra Britanniam vieistis. ot expeditionibus, tot proeliis, seula itudine adversus hostes, seu patientia elabore paene adversus ipsam rerum naturam opus suit, neque me militum , neque vos ducis paenituit. Ergo egressi, ego veterum legatorum, vos priorum exercituum terminos, finem Britanniae, non fama, nec rumore, sed castrisin armis tenemus. Inventa

Britannia, in subacta. AEquidem saepe in mine, cum os paludes, montesve, flumina fatigarent. sortissimi cujusque voces adiebam, quando dabitur hostis , quando eies Veniunt, e latebris suis extrum in vota virtusque in petio, omniaque pron

88쪽

victor1bus, atque eadem victis adversa. Nain ut superasse tantum itineris, silvas evasim, transisse aestuar1a, pulchrum ac decorum in frontem ita fugientibus periculosissima, quae hodie prosperrima sunt. Neque enim nobis

aut locorum eadem notitia, ut commEat

um eadem abundantia sed manus, Marma, in his omnia. Quod ad me attinet, jampridem mihi decretum est, neque exeruitus, neque ducis terga tuta esse. Proinde, honesta mors turpi vita potior incolumitas ac decus eodem loco sita sunt et nec inglorium fuerit, in ipso terrarum ac natura Mne cecidisse V. XXXIV. M s novae gentes atque ignota

acies constitisset aliorum exercituum eXemplis vos hortarer nunc vestra decora rece

set , vestros oculos interrogate. di sunt, quos proximo anno , unam legionem furto noctis adgressos, clamore debellastis ii ceterorum Britannorum fugacissimi ideoque tamdiu superstites Quomodo silvas saltusque penetrantibus fortissimum quodque animal contra ruere, pavida, inertia ipso P minis sono pelluntur; sic acerrimi Britannorum jam pridem ceciderunt reliquus est numerus ignavorum metuentium . quos quod

89쪽

AGRICOLA s

tandem invenistis , non restiterunt, sed deprehensi sunt novissimi res extremo metueorpora defixEr in his vestigiis, in quibus pulchram, is stabilem victoriam ederetis. Transigit Cum expeditionibus : imponite quinquae in annis magnum diem adprobate reipubUCRE , numquam exercitui imputari potuisse, aut moras belli, aut causas rebellandi'.

Arro eruentumque proelium.

XXXV. Et adloquente adhuc Agricolamatium ardor eminebat finem orationis ingens alacritas consecuta est, statimque ad rina discursum. Instinctos ruentesque ita disposuit ut peditum auxilia . quae octo millia erant, mediam aciem firmarent equitum tria millia cornibus adfunderentur legiones pro vallo stetere, ingens victoriae de-- citra Romanum sanguinem bellanti, auxilium, si pellerentur. Britannorum acies in specioin simul ac terrorem editioribus lo- eis constiterat, ita ut primum agmen aequo, Reteri per acclive jugum connexi velut insu gerent v media campi covinariusis eques strepitu ac discursu complebat. Tum Agrico-ὶ , superante hostiuri multitudine, veritus,

ne simul in frontem, sanulin latera suorum

90쪽

pugnaretur, diductis ordinibus, quammian porrectior acies sutura erat, arcessendas plerique M legiones V admonebant, promptioi in spem is firmus adversis , dimissis que pedes ante vexilla constitit. XXXVI. Ac primo congressu eminuseertabatur simul constantia, simul arte Britanni, ingentibus gladiis, & brevibus cetris, nussilia nostrorum vitare, vel excutere, Nque ipsi magnam vim telorum superfundere: donec Agricola tres Batavorum cohortes, ac Tungrorum duas cohortatus est, ut rem ad mucrones aestamus adducerent quod Ἀγs vetustate militiae exercitatum, hostibus inhabile, parva scuta, enormes gladiosa rentibus. Nam Britannorum gladii sine mucrone complexum armorum, & in arcto p gnam non tolerabant. Igitur, ut Batavi miscere ictus, ferire umbonibus, ora foedare,&. tractis, qui in aequo obstiterant, erigere in colles aciem coepereri ceterae cohortes, aemulationein impetu commistae, proximos quosque caedere ac plerique semineces, aut integri festinatione victoriae relinquebantur. Interim equitum turmae fugere covinarii peditum se proelio nodscuere quamquam recentem terrorem intulerant, densis tames

hostium