C. Cornelii Tacti opera

91쪽

hossium agminibus is inaequalibus locis

haerebant minimeque equestris ea pugnae facies erat , cum aegre diu stantes, simul equorum corporibus impellerentur, ac saepe vagi currus, exterriti sine rectoribus qui, ut quemque sormido tulerat, transversos, aut obvios incursabant.

XXXVII. Et Britanni, qui adhuc pugnae expertes summa collium insederant, de paucitatem nostrorum vacui spem ant, d gredi paullatim, & circumire terga vince tium coeperant ni idipsum veritus Agricola quatuor equitum alas, ad subita belli rete ins venientibus opposuisset, quantoque s rocius accurrerant, tanto acrius pulsos in f gam disiecisset. Ita consilium Britannorum in ipsos versum transvectaeque praecepto ducis a fronte pugnantium alae aversam hostium aciem invasere. aum vero patentibus locis grande&atrox spectaculum sequi, vulnerare, capere, atque eosdem, oblatis aliis, trucidare. Iam hostium, prout cuique ingenium erat, catervae Rrmatorum paucioribus terga praestare, quidam inermes-ultro ruere,

ac se morti offerre. Passim arma, corpora, laceri artus, & cruenta humus &aliquando etiam victis ira virtusque po C. c. T. IV. F

92쪽

qutun silvis appropinquarunt, collecti, primos sequentium, incautos & locorum igna ros, circumveniebant. Quod ni frequens ubiaque Agricola, validas expeditas cohortes, indaginis modo, sicubi arctiora erant, par tem equitum, dimissis equis, simul rariores silvas equitem persultare jussisset, acceptum aliquod vulnus per nimiam fiduciam foret. Ceterum , ubi compositos firmis ordinibus, sequi rursus videre, in fugam versi, non agminibus, ut prius, nec alius alium respecta tes, rari, vitabundi invicem, longinqua atque avia petiere. Finis sequendi nox ia..tietas fuit caesa hostium ad decem millia: nostrorum trecenti sexaginta cecidere: in quis Aulus Atticus, praesectus cohortis, juvenili ardore cierocia equi hostibus illatus.

Penes Romanos victoria Britanniam circum

vehi praecipit Agricola.

XXXVIII. Et nox quidem gaudi pra daque laeta victoribus Britanni palantes,

mixtoque virorum mulierumque ploratu trahere vulneratos, vocare integros, deserere domos, ac per iram ultro incendere eligere

latebras, statim relinquere miscere inviaeem consilia aliqua, dein separare aliquan do frangi adspectu pignoram suorum, saepius

93쪽

eoncitari, satisque constabat, saevissis quosdam in conjuges ac liberos, tamquam misererentur. Proximus dies laciem victoriae latiua apertiit vastum ubique silentium, secreti eolles, fumantia procul tecta, nemo exploratoribus obvius quibus in omnem partem dimissis, ubi incerta fugae vestigia, neque usquam conglobari hostes compertum, asta jam aestate spargi bellum nequibat, in fines Horestorum exercitum deducit. Ibi a teptis obsidibus, praesecto classis A circumvehi Britannism' praecepit. Datae ad id viares,in praecesserat terror ipse pedit em Nque equites lento itinere, quo novarum gentium animi ipsa transitus mora terrerentur, in hibernis locavit. Et simul classis secunda tempestate ac fama Trutulensem portum tenuit, unde proximo latere Britanniae lecto

omnis redierat. Domitianus, fronte laetus, pectore anxius, nuntium victoriae exeipit.

XXXIX. Hunc rerum cursum, quam quam nulla verborum jactantia epistolis Agriapolae auctum, ut Domitiano moris erat, sto te laetus, pectore anxius excepit Inerat co latentia, derisui fuisse nuper falsum eme id in triumphum, emptis per commercia,

94쪽

quorum habitus crines in captivorum speciem sormarentur: at nunc veram magnamque victoriam, tot millibus hostium caesis, ingenti fama celebrari. Id sibi maxime formidolosum, privati hominis nomen supra Principis attollici rustra studia lari, civilium artium decus in silentium acta, si milithrem gloriam alius Occuparet & cetera utcumque facilius dissimulari, ducis boni Imperatoriam virtutem esse. Talibus curis exercitus, quodque saevae cogitationis indicium erat, secreto suo saltatus, optimum in praesentia statuit; repunere odium, donec impetus famae favor exercitus languesceret: nam etiam tuae Agricola Britanniam obtinebat.

Triumphalia tamen ornamenta flatuamque decerni jubet: eondito odio, donee provincia decedat Agricola ti, e Britannia redux modeste agit.

XL. Igitur triumphalia ornamenta, stillustr1 statuae honorem is quidquid pro triumpho datur', multo vectorum honore cumulata, decerni in senatu jubet, addique insuper opinionem, Syriam provinciam Agricolae destinari, vacuam tum morte Atilii Rufi, consularis, majoribus reservatam. credidere plerique, libertum ex secretioribus

95쪽

aeinisteriis missum ad Agricolam, odicillos.

quibus ei Syria dabatur, tulisse, cum Praee io, ut , si in Britannia foret, tradere tur eumque libertum, in ipso freto Oceani obvium Agricolae, ne appellato quidem eo, ad Domitianum remeasse sive verum istud, sive ex ingonio Principis fictum ac compo tum est. Tradiderat interim Aericola successori suo provinciam quietam tutamque Acne notabilis elebritate & frequentia occurrentium introitus esset, vitato amicorum . Mis, noctu in Urbem, noctu in palatium, ita ut pra-eptum erat, venit exceptusque brevi osculo. nullo sermono, turbae se vientium immixtus est ceterum ut militare

vomen, grave inter otiosos, aliis virtutibua temperaret, tranquillitatem atque otium p. Bitus auxit, cultu modieus, sermone lacilis, uno aut altero amicorum comitatus adeo ut plerique, quibus magnos viros per a bitionem aestimare mos est, viso adspectoque Agricola , quaererent remam, pauci intex

pretarentur. Agricota e Prineis , ex aula pericula.

XLI. crebro per eos dies apud Domistianum absens accusatus, absens absolutus est causa periculi non crimen ullum, aut

96쪽

querela laesi cujusquam, sed insensus rimilibus Princeps, gloria viri, ac, Pismum Inimicorum genus, laudantes. Et ea insecuta sunt rsipublicae tempora, quae sileri Agri-eodam non sinerent tot exercitus in Moesia Daciaque, Germania Pannoniaque temeritate aut per ignaviam ducum amissi tot militares viri eum tot cohortibus expugnati

capti nec jam de limite imperii de ripa, sed de hibernis legionum possessione dubitatum. Ita cum damna damnis continuarentur, atque omnis annus funeribus, eladiabus insigniretur, poscebatur ore vulgi dux Agricola comparantibus cunctis vigorem, constantiam is expertum bellis animum, eumn inertia, sormidine eorum. Quibus sermonibus satis constat Domitiani quoque aures verberatas, dum optimus quisque libertorum amore iude, pessimi malignitate livore , pronum deterioribus Principem exstimulabant. Si Agricola fimul suis viri

tibus, simul vitiis aliorum, in ipsam gloriam

praeceps agebatur. Excusat e , ne proconsulatum fortiatur. XLII. Aderat jam annus, quo proco

sulatum Asiae & Africae sortiretur occus civica nuper, ne Agricolae confilium

97쪽

deerat, nec Domitiano exemplum. Accessere quidam, cogitationum Prineipis periti, qui, iturus ne esset in provinciam '', ultro Agricolam interrogarent: ac primo occultius quiet in otium ' laudare, mox operam

suam in adprobanda excusatione ' offerre: postremo non jam obscuri, suadentes simul terrentesque, pertraxere ras Domitianum: qui laxatus simulatione . in arrogantiam eompositus, laudiit preces excusantis, , cum adnuisset, agi sibi gratias passus est: nec erubuit beneficii invidia. Salarium t men, Proconsulari solitum offerr1,- quia stam a seipso concessum , Agricolae non dedit: sive ossensus, non petitum, sive ex conscientia, ne, quod vetuerat, videretur emisse. Proprium humani ingenii est, dis se, quem laeseris. Domitiani vero natura praeceps in iram, quo obscurior, eo irr vocabilior, moderatione tamen prudentiaque Agricolae leniebatur: quia non contumacia, neque inani jactatione libertatis, famam tumque provocabat Sciant, quibus moris est illicita mirari posse etiam sub malis Pri cipibus magnos viros esse D obsequiumque ac modestiam, si industria ac vigor adsint, eo laudis aecedere, quo plerique per abrup-

98쪽

ea, sed in nullum reipublieae usum, ambutiosa morte inclaruerunt. Moritiar, Domitiani ve--σ, ae fama fuit,

interceptus.

XLIII. Finis vitae ejus nobis lamiosus, amicis tristis, extraneis etiam ignotisque non e cura fuit. Vulgus quoque, hic aliud agens populus is ventitavere ad domum.&per sora, circulos locuti sunt nec quisequam, audita morte Agricolae, aut laetatus est , aut statim oblitus est. Augebat miser

Eonem eonstans rumor, Miseneno interceditum'. obis nihil comperti adfirmare at sim ceterum per omnem valetudinem Hus, crebrius, quam ex more principatus, pernumtios visentis, libertorum primi, & med eorum intimi venere sive cura illud, sive inquisitio erat. Supremo quidem die, in menta deficientis per dispositos cursores nuntiata constabat, nullo credente, sic accel rari, quae tristis audiret. Speciem tamen dolori animo vultuque prae se tulit, securus jam odii, & qui facilius dissimularet gam dium, quam metum Satis constabat, lecto testamento Agricollae, quo coheredem optrumae uxoriis piissimae filiae Domitianum scripsit, laetatum eum, velut honore judis

99쪽

eaeque. Tam caeca eorrupta mens assiduis adesa nibus erat, ut nesciret, a bono primnon scribi heredem, nisi malum Principem.

us areas forma, honores , opes.

XLIV. Natus erat Agricola, Cato a sare, tertium consule Idibus Juniis excessit sexto inuinquagesimo anno, decimo K lendas Septembres, collega Priscoque o sulibus. Quod si habitum quoque ejus post ri noscere velint, decentior quam sublimior fuit nihil metus is ultu gratia oris supe

erat bonum virum facile crederes, magnum

libenter. Et ipse quidem, quamquRm in dio in spatio integrae aetatis ereptus, qua tum ad gloriam , longissimum aevum peregit. Quippe' vera bona, quae in virtutis .hus sita sunt, impleverat; consularibus ac riumphalibus ornamentis praedito, quid aliud adstruere fortuna poteras opibus nimiis non gaudebat speciosae contigerant: filia atque uxore superstitibus, potest videri etiam beatus incolumi dignitate, florente fama, salvis adfinitatibus lamicitiis, futura essugisse. Nam sicuti durare in hac beatissimi saeculi luco ac Principem Trajanum videre, quod augurio votisque apud nostrast aures ominabatur ita sestinatae mortis gra

100쪽

de solatium tulit, evasisse postremum IIIo tempus, quo Domitianus non jam per intorvalla ac spiramenta temporum, sed continuo velut uno ictu, rempublicam exhausit.

mortis opportunisas, ante Domitiani atroc rates Taciti in Agricolam pietas.

XLV. Non vidit Agricola obsessam curiam ,- clausum armis senatum Ceadom strage tot consularium caedes, tot nobilistia marum seminarum exsilia & fugas. in adhuc victoria carus Metius censebatur, cimtra Albanam arcem sententia Messalini strepebat, massa Bebius jam tum reus erat. Mox nostrae duxere Helvidium in carcerem manus nos aurici Rusticique visus, nos innocenti sanguine Sehecio perfudit NEro tamen subtraxit oculos , jussitque scelera, non spectavit: praecipua sub Domitiano misseriarum pars erat, videre, aspici cum suspiria nostra subscriberentur cum den tandis tot hominum palloribus lassiceret se vus ille vultus rubor, quo se contra pud 'rem muniebat Tu vero felix , Agricola non vitae tantum claritate, sed etiam oppo tunitate mortis, ut perhibendi, qui intersu

runt novissimis sermonibus tuis , constans &