장음표시 사용
301쪽
MORALIS PHILOSOPHIA PARS TENTIA. 285
supra cogitationes eXtollit humanas altum quidem et sublime spirare Se credunt: Ceterum nil solidi subest. Sed in ruinam prona sunt quae Sine fundamentis CreUere. Non habet ira cui insistat: non eX firmo mansuroque oritur sed UentΟSaet inanis est.' Ut eXulcerata et aegra Corpora quae adtactus levissimos gemunt, ita ira muliebre maXime et puerile Uitium est . . . Non eSt quod credas iraSCentium verbis quorum strepitus magni minacesque Sunt; intra est mens pavidiSSima,' quia turbantur et laeduntur ad minima. Unde crocodilo λsimillimus est iracundus qui est animal audacissimum timido, et timidissimum audaci. Nam persequentem fugit et fugientem persequitur : Si C maXime accidit assuetis ad iram. Nam humiliantibus sibi insurgunt: sed cum magnanime ei S rQSiStitur, tabescunt. Unde nunquam turbarentur ad modica nec frequenter nisi propter animi imbecillitatem. Cum igitur ira aliena sit a magnanimitate quae est Virtus honore dignissima penitus a cordibus noStriS releganda est. Et non solum propter hanc Virtutem magnanimitatis et 3 Anger Caeteras praedictaS ; immo propter aliaS, ut mi Sericordia, pietaS, h isti patientia, gaudium et paX Cordi S. Tullius quidem Caesarem merey an l
rogans pro Marcello ut ei parceret, ait, Nulla de tuis virtutibus plurimis nec admirabilior nec gratior est misericordia ;homines ad deum nulla re propius ACcedunt quam Salutem hominibus clando. Nihil habet fortuna tua majus quam ut POSSis, nec natura tua meliUS quam ut Ueli S, SerURro PlurimOS. Propter quod in persona cujuslibet, dicit Seneca libro tertio, Quis η sum cujus aures laedi nefas Θ ignoverunt multi hostibus; ego non ignoscam pigris, negligentibus, garrulis ΘPuerum notRS CXCUSat, seminam SOXUS, CXtraneum libertas, domesticum familiaritas.' Amicus est: fecit quod voluit: inimicus, secit quod debuit. Prudentiori Cedamus, stultiori remittamus. Pro quocumque illud nobiS respondeamus sapientissimoS Viros multa delinquere neminem CSSe tam circumspectum Cujus non diligentia aliquando sibi ipsa CXCidat, . . . DC minCm tRm timidum offensarum qui non in illas dum vitat incidat . . . Quod Si prudenti Ssimi peccant Cujus non error bonam Causam habOt Θ . . . Ini UUS CSi qui
in See Nat. Oua f. iv. a. ' De Ira, iii. 24, 25, 26, 22.
302쪽
286O RIS MAJORIS PARS SEPTIMA.
Commune vitium singulis objecit. Non est Aethiopis inter Suos insignitus color, nec rufus Crinis et coactus in nodum apud Germanos virum dedecet. Nihil in uno judicabis notabile aut foedum quod genti suae publi Cum est. Et ista quae retuli unius regionis atque anguli consuetudo defendit: Vide nunc quanto in iis justior Uenia Sit, quae Per totum genu Shumanum Vulgata sunt. Omnes inconsulti et improvidi Siam US; Omnes incerti queruli ambitiosi. Quid levioribus Verbis ulcus publicum abscondo Θ Omnes mali sumus quiC- quid itaque in alio reprehenditur, id unuSquisque in Sinu Suo inveniet.' Placidiores inVicem simus: mali inter malos Vi Uim US. Una res nos facere quietos potest, mutuae facilitatis Conventio. Ille jam mihi nocuit illi ego nondum. Sed jam aliquem fortasse laesisti; sed laedes. Noli aestimare hanc horam, hunc diem. Totum inspice mentis tuae habitum : etiam si nihil mali fecisti potes facere. Quanto satius est Sanari injuriam quam ulciscit Multum temporis ultio absumit, multis se injuriis objicit, dum una dolet. Diutius irascimur omnes quam laedimur: quanto meliUS OStabire in diversum nec vitia Vitiis opponere t Num qui sy satis
Constare sibi Videatur, Si mulam calcibus repetat et Canem morSu Θ Ista, inquiS, peccare se neSCiunt. Primum quam iniquus est, apud quem hominem esse ad impetrandam Veniam nocet. Deinde Si caetera animalia hoc irae tuae
subducit, quod consilio carent, eodem loco tibi sit quisquis Consilio caret. Quid enim refert an alia mutis dissimilia habeat, si hoC quod in omni peccato muta defendit simile habet, Caliginem mentis Θ PeccaVit; hoc enim primum Θ hoc extremum p Et iste peccabit, et in istum alius, et tota Vita
Et ideo dicit in secundo libro, Ne singulis' irasCaris,
UniVersis ignoscendum est: generi humano Venia tribuenda est.' Num quis irascitur pueris quorum aetaS nondum
novit rerum discrimina λ Major est eXcusatio et justior hominem QSse quam puerum .' Quid tollit iram sapientis Θturba peccantium. Intelligit quam et iniquum sit et periculosum irasci publico vitio Non irascetur peccantibus
in Nunquam satis, D. et O. y De Ira, ii. Io.
303쪽
MORALIS PHILOSOPHIA VANS TER IA. 287
SapienS, quia Scit neminem nasci sapientem. Scit etiam paucissimos omni AOUO SapienteS OVadere, quia Conditionem humanae Vitae perSPectam habet. Nemo naturae Sanus
irascitur. Quid enim si mirari velit non in silvestribus dumis poma pendere Θ Quid si miretur spineta et sentes non utili aliqua fruge Compleri λ Nemo irascitur ubi vitium natura
defendit. Placidus itaque sapiens et aequUS Orroribu S, nonhOSti S, Sed Corrector peccantium, omnes in tam propitius aspicit quam aegros medicus.' Ex his igitur manifestum est quod misericordia et iracundia Constare non POSSUnt. Similiter et aliae virtutes magnificae repugnant irae ut Anger
Pietas, Patientia, Gaudium et Pa X cordis. Et quia planum es' is is
eSt de ei S, et sermo effusus est de aliis quae his virtutibus inWard
Cognatae Sunt, ideo non oportet in eis immorari. PleiaS Uero
quae ad omnia Valet, secundum AriStotelem, tollitur per iram, quia animus iracundi impius est et crudelis; propter nimium Vindictae desiderium. Et quod patientiam tollat et gaudium et Pa Cem cordi S, manifestum est et ideo totum bonum aufert et CXtinguit, et Omne AC utum contra adversitatem frangit. Nam dum homo patientiam et gaudium mentis et I ACCIDtenet, nihil timet, in nullo turbatur, incuriam non Sentit, Sed POSSCSSionem animi sui nactus, quicquid Vocatur ad Ues Sum despiciet. Sic igitur se ipsum homo iracundus, tam a parte animae quam Corporis, destruit per iram, in hoc quod ipsa ira agit in proprium subjectum, tollens quicquid laudabile est in eo. Sed non Solum sic accidit iracundis periculum, immo ira agitati et jam furentes in vindictam, se ipsos omni periculo Vitae eX ponunt, et mortem non timentes, manibus inimicorum Cum impetu SC Opponunt, gladiis pugnare parati et in CUmbere, ut dicit Seneca libro secundo η. Et in tertio resert quod Cambysem ' regem nimi S deditum Examples
Vino PraeXa SpeS unus e X Carissimis monebat ut Parcius biberet, turpem esse dicens ebrietatem in rege, QUO IN Omni Um anges.
Oculi aureSque sequerentur. At ille objurgatoris filium procedere ultra limen jubet, tunc intendit arcum et ipsum
304쪽
288 OPERIS MAJORIS PARS SEPTIMA.Cor adolescentis figit. Et insert Non dubito quin Harpagus λregi Persarum aliquid tale suaserit, quo offensus illi liberos epulandos apposuit.' Et Darius qui primus post ablatum Mago imperium Persas obtinuit, rogatus ab Oeobago nobili
Sene ut eX tribus liberis unum patri in solatium relinqueret et duorum opera uteretur, omnes se illi diXit remi Ssurum, et occi SOS in Con Spectu parentis abjecit. ' Et insert Dabo tibi eX sinu Aristotelis AleXandrum regem qui Clitum Carissimum sibi et una educatum inter epulas transfodit, et Lysimachum aeque familiarem sibi leoni objecit, et Telesphorum amicum Suum undique decurtatum Cum aures illi nasumque abscidisset in CaUea velut novum animal et inusitatum diu pavit.' Cumque perambulavit mundum, Aristotele et Callisthene ducibus, Callisthenem' unum e magnis inter cit, Ut Seneca narrat in libro Naturalium. Et Aristotelem in tantum pro-Vocavit quod coactus fuit se et mundum liberare Per Venenum quod ei miserat bibendum, sicut narrat Plinius trigesimo Naturalis Historiae. Sed haec pauca sum Ciunt eXempla, quia nota et scripta sunt de quibus est Sermo.
Non solum vero iracundia destruit proprium subjectum et ProXimum et amicos amittit ; sed divitias dissipat, famam negligit, honorem Contemnit. Nam amor Vindictae superat omnem aliam affectionem animi et omne aliud vitium devincit. Quoniam dicit Seneca, in fine secundi de Ira, Avaritiam. durissimum malum minimeque fleXibile ira Calcavit, adacta OP CS SUAS Spargere, et domui rebusque in unum collatis injicere ignem. Quidam Uero ambitioSus magno aestimata projecit inSignia, honoremque delatum repulit. Nullus affectus est in quem non ira dominetur.' Et non tantum iratus sei PSum perdit neC solum proXimum. nec bona fortunae, Sed Deum offendit et amittit. Non quidem tantum quia ira Peccatum est, Sed quia specialiter iracundi in Deum blasphemant, ut sunt eXempla infinita, et fuerunt et erunt. Et Contra
305쪽
MORALIS PHILOSOPHIA PARS PER IA. 289
tales, Seneca secundo de Ira dicit Deus λ non vult obesSenec potest. Natura illi mitis est et placida, tam longe remota ab aliena injuria quam a sua. De mentes itaque et ignari veritatis illi imputant saevitiam maris, immodico S imbres, et pertinaciam hyemis . . . Nihil ergo horum in nostram injuriam fit, immo nihil non ad salutem.' Unde recitat primo libro quod Caius Caesar η eo quod comessatio sua fulminibus terreretur ad pugnam Vocavit Deum. Quanta dementia fuit l putavit J aut sibi noceri ne a Deo quidem posse, aut Se no CC re
Deo POSSC.' Et Cum proposita sunt mala multa, quae Contigerunt CX Com- ira, quia homo amittit corpus, et rationem, et Virtutem et ProXimum et res et honorem et Deum. adhuc poteSt Vieea.
ostendi ejus malitia singularis qua eXCedit omnia alia peccata. Unde Seneca dicit in libro tertio ut ira qualis sit δaPParecti, Comparanda cum pessimis est. Avaritia acquirit et Contrahit quo aliquis melior utatur. Iracundus tamen irascendo plus quam id erat propter quod irascebatur, amittit. Prior est quam tu Xuria, quoniam illa sua voluptate fruitur haec alieno dolore. Vincit malignitatem et invidiam ; illae enim infelicem fieri volunt, haec facere. Illae fortuitis malis
delectantur; haec non potest eXpectare fortunam. Nocere ei quem odit non noceri vult ' vel ab alio Vel a fortuna.
Et in principio ibi dicit Nec aliorum' more vitiorum
solicitat animos ' incitata et Se ipsa rapiens Violentia non paulatim procedit: Cita est nec in ea tantum in quae destinavit, sed in occurrentia impetum facit. Caetera vitia impellunt animos, ira praecipitat. Et iam si reSistere Contra affectus suos non licet, at certe affectibus ipsis licet stare. HaeC, non SecuS quam fulmina procellaeque et si qua alia irrevocabilia sunt, quia non eunt Sed Cadunt. Vim Suam magiSac magis tendit. Alia vitia a ratione, Sed hoc a sanitate desciscit. Alia accessus lenes habent et incrementa fallentia :in ira dejectus animorum est. Nulla itaque res urget β magis
Τ De Ira, ii. 23. Seneca has di immortaleS.' ib. i. ao. Deum in this quotation substituted for Jovem. a G. iii. 5. G. iii I, a. D. and O. havo, in Se ipsam rabies violenta.'- assurgit, pro urget, D. et O.
306쪽
attonita et in Vires suas prona, et sive SUCCORSit Superba, SiUefrUStratur, insana. Ne repulsa quidem in taedium acta, ubi ad Uersarium fortuna SubduXit, in se ipsam morsus SUOS Vertit. NeC refert quantum sit eX quo surreXerit, e X lovissimis enim in maXima evadit. Nullam tr3nsit aetatem ; nullum hominum genus CXCipit. Ouaedam enim gentes beneficio egestatis non noUere luxuriam. Quaedam quia e Xercitae et Vagae Sunt effugere pigritiam . . . Nulla genS OSi quam non in Stiget i TR . . . Denique Caetera Singulos Corripiunt. Hic unus asseCtus eStqui interdum publice Concipitur. Nu Squam PopuluS uniUOrsuSfaeminae amore flagravit, nec in pecuniam aut lucrum tota Civitas spem suam misit. Ambitio Viritim Singulos occupat. Saepe in iram uno agmine itum est. Viri sae minae senes Plieri principes Vulgusque Consensere, et tota multitudo Verbis paucissimis concitata ipsum Concitatorem antecessit. Ad
arma protinus ignesque discursum est.' Et in primo libro dicit, Jamque λ si effectus ejus damnaque intueri Uelis, nulla pestis humano generi pluris stetit. Videbis Caedes ac Venona,
et reorum ' mutuas sordes et urbium clades et totarum eXitia Cntium . . . DCC inti a moenia CoercitOS ignes, sed ingentia
spatia regionum hostili flamma relucentia. Aspice nobilissimarum civit tum fundamenta ViX notabilia : has ira dejecit. Aspice solitudines per multa milia Sine habitatore desertas :has ira exhausit.' Et quoniam Seneca in libro tertio dicit, Ne irascamur ' praestabimus, si omnia vitia irae nobis subinde
Pro POSUCrim US . . . RCCUSAnda est apud nos et damnanda.
us ergo mala PersCrutanda sunt atquct in medium protrahenda '; ideo in prioribus enarraVi Omnes radices malorum irae quatenus fundituS CXtirpetur, nec ulla ejus remaneant in animis Vestigia.
Et non solum consideratio horum permonet ut iracundiae renuntiemus, sed OXempla Sapientum et magnificorum principum praeclara recitabo quae omnem hominem quemcunque iracundum Possunt merito demulcere, et ab animo iracundiam
fugare. Solinus in libro de Mirabilibus Mundi recitat inter
δ De Ira, i. s. y eorum, D. et O. y De Ira, iii. 5.
307쪽
MORALIS PHILOSOPHIA PARS TERTIA. 291
Caetera miracula, quod Socrates, Parens philOSOPhorum grandi Um, nunquam Uultum mutavit, Sed semper in eodem animi
et faciei habitu permansit. Et Seneca libro secundo de Ira idem tangit de Socrate. Et Hieronymus tangit Contra
Jovinianum de Socrate habente Pessimam UXOrom, C Umquaereretur ab eo quare tam acerbam UXorem non abigeret,
diXit, EXerceor domi, ut foris injuriam et contumeliam facilius feram. Et ibidem recitat Hieronymus quod quodam tempore a Superiore loco aqua perfusus erat immunda post convitia infinita per u Xorem, nec aliud diXit quam hoc; Sciebam, inquit, ut futurus ista tonitrua imber Sequeretur. Et narrat Cassianus in libro Collocationum de quodam CXprobrante SoCrati quod esset corruptor puerorum ScholaribuS
autem Volentibus insurgere in eum compescit eΟS dicenS, Sum etenim, sed me contineo. Seneca Vero secunda de Ira dicit, Socrates servo ait, Caederem te nisi irascerer. Et in
tertio libro dicit Socratem aiunt colapho λ percussum nihil
amplius diXisse quam molestum esse quod nescirent homines quando Cum galea prodire deberent.' Plato Vero, Socratis di Sci Pul US, SOrUlam Sila m Anu caeSUrUS, POStquam intelleXit iraSci Se, Sicut sustulerat mRniam, Sta Spensam detinebat, et Stabat percussuro similis. Interrogatus deinde ab amico
quid ageret, EXigo, inquit, poenas ab homine iracundo ; oblitus
jam SerUi, quia Alium quem Potius Castigaret inVenerat.' HOC narrat Seneca libro tertio de Ira. Et infert eX eo alium eXemplum. Oti peccatum quoddam Plato Commotior, Tu igitur, SpeuSippe, Servulum iStum Uerberibus objurga: nam ego irascor. Ob hoc non cecidit . . . Irascor inquit, PlUS faciam quam oportet, libentius faciam : non sit iste servus in HUS potestate qui in sua non eSt.' Et in Secundo libro reserteXemplum, quod superiuS POSitum eSt, de puero nutrito apud Platonem qui, cum domum reVerSUS Uidit Patrem ClRIDOSum, diXit hoc non vidisse se apud Platonem. Et Archytas Tarentinus alter magister Platonis cum Uillico suo factus esset iratior, ait, Quo te modo accepisSem, nisi iratus CSsem l Haec
verba Tullius' recitat quarto de Quaestionibus Tusculani S. Et Eusebius in Chronicis refert, quod Xenophon Socraticus
308쪽
major post Platonem, maledicenti ei quodam dixit, Tu mihi
maledicis : ego teste conscientia didici maledi Cta Contemnere. Diogenes Philosophus Τ, ut resert Seneca libro tertio de Ira, cui de ira cum maxime disserenti adolescens proterVUS inspuit; tulit hoc leniter et sapienter. Non quidem. in Uit, irascor, sed dubito tamen an irasci oporteat.' Et infert Seneca, Quanto Videtur sapiens melius qui, Cum agenti Cata Samin frontem mediam quantum poterat attracta pingui Saliva inspuisset Lentulus factiosus, abstersit faciem, Ot, Amrmo, inquit, omnibus, Lentule, falli eos qui te negant os habere.'Democritus Vero philosophus similis Socrati fuit in vultus Serenitate. Nam Ut Seneca narrat, libro secundo de Ira, Nunquam sine risu * in publico fuerat; adeo illi nihil videbat Ur Serium eorum quae serio gerebantur.' Sed Heraclitus philosophus, ut ibidem recitat Seneca, quotiens prodierat et
tantum Circa Se male Viventium immo male pereuntium numerum viderat, flebat, miserebatur omnium.'Exempla igitur haec et hujusmodi sunt philosophorum.
Sunt autem et aliorum facta imitanda. Cum vero Cambyses rex pessimus sagittam in cor filii demisisset, et quaereret a Patre an Certam haberet manum, atque negavit Apollinem Certius demittere sagittam, non malediXit regi nullumque emi Sit Calamitosi verbum, cum aeque cor suum quam filii transfixum videret δ. Nam . si quid tanquam iratus cliXisset, nihil tanquam pater facere potuisset. Haec dicit Seneca libro tertio de Ira. Et inseri cum ReX Persarum apposuit Arpago amico suo liberos epulandos et quaesivit an placeret conditura, reSpondit, Apud regem omnis coena jucunda est . . . hoc interim colligo, POSSO OX ingentibus malis nascentem iram abscondi et ad Verba contraria cogi.'Et addit Sed cum utilis ' sit servientibus affectuum suorum
perdant animo magi S quam Conditione mancipium t Sceleratius telum illud laudatum est quam missum.' But this and the following Story are only mctntioned to Ahow the possibili ty of Sel Drestraint, without touching the questionhow sar Sel Drestraint waS prat SewOrthy or bla me orthy., ib. iii. 16, 22, 23.
309쪽
MORALIS PHILOSOPHIA PARS TERTIA. 293
et praecipue hujus rabidi atque effreni continentia, utilior est regibuS. Nam perierunt omnia, ubi quantum ira suadet fortuna permittit.' Quid enim facilius fuit Antigono regi quam duos manipulares suos duci jubere, qui incumbentes regis tabernaculo faciebant quod homines periculosissime et libentissime faciunt qui de rege suo male eXistimant pAudierat omnia AntigonuS utpote cum inter dicentem et audientem palla interesset, quam ille leviter commovit, et Longius, inquit, discedite ne Vos rex audiat. Idem quadam nocte Cham quosdam ex militibus suis exaudisset omnia mala imprecantes regi qui ipsos in illud iter et inextricabile lutum in deduXisset, accessit ad eos qui maXime laborabant, et Cum ignorabant a quo adjuvarentur, se Nunc, inquit, ' maledicite Antigono cujus vitio in has miserias incidistis: et autem bene optate qui vos eX hac Voragine eduXit.'' Idem tam miti animo hostium suorum maledicta quam civium tulit. Itaque cum in parvulo quodam castello Graeci obsiderentur, et fiducia loci contemnentes hostem multa in deformitatem Antigoni jocarentur, et nunc staturam humilem nunc collisum nasum deriderent, Gaudeo,'' inquit
'et aliquid boni spero si in castris meis Silenum habeo'
Cum vero hos fame domuisset, captis sic usus est ut COS qui militiae utiles erant in cohortes describeret, caeteroS PraeConi
subjiceret; idque se negavit facturum fuisse, nisi eXpediret his dominum habere qui tam malam haberent linguam.' Si vero aliqua ' ut ait Seneca in hoc loco in Philippo rege
patre AleXandri VirtuS fuit, haec erat Contumeliarum patientia ingens instrumentum ad tutelam regni. Nam cum legati Atheniensium Venirent ad eum, et ipse quaereret quid esset gratum Atheniensibus, UnUS respondit, ' Te Suspendere. V Et cum indignatio circumStantium ad tam inhumanum responStameXorta erat, eos PhilippuS conticescere jussit, et illum legatum Salvum et incolumem dimitti. At vos' inquit, Caeteri legati nuntiate Atheniensibus multo superbiores eSSe qui ista dicunt, quam qui impune dicta audiunt. ' AleXander . vero
Macedo Antigoni nepos, et filius Philippi qui licet superbus
310쪽
et perversus moribus fuerit, tamen, ut ait Seneca secundo libro,' cum legisset epistolam matris qua admonebatur ut a Vonono Philippi medici caveret, acceptam potionem non deterritUS bibit. Plus sibi de amico suo credidit. Hoc ego in AleXandro laudo, quia nemo tam obnoXiu S irae fuit. Quanto major moderatio in regibus hoc laudanda magis eSt.' Seneca libro tertio fait Pisistratum in Atheniensium tyrannum mo- moriae proditur, cum multa in crudelitatem ejus ebrius convi Vadi Xisset, nec deessent qui Uellent ei manus Commodare, et ali US hinc et alius illinc faces subderent, placido animo tulisse et hoc irritantibus respondisse 'non magi S SO SUCCOnSOPC qu Amsi quis obligatis oculis in se concurrisset.' ' Marcus Cato' secundum historias, nulli secundu S Virtute, in Sapientia magnu SprincePS Romanorum, quem, ut dicit Seneca Secundo libro,' cum ignorans in balneo quidam percussit imprudens quis enim illi sciens saceret injuriam Θ) postea satisfacienti inquit, ' Non memini me percussum' '; melius putaUit non agnoScere qUam Vindicare.' Et in tertio libro dicit Multa clivus Augustus 'digna memoria fecit dixitque e X quibus apparet iram illi non imperasse. Timagenes historiarum scriptor quaedam in ipsum, quaedam in UXorem ejus, quaedam in totam domum ejus di Xerat, nec perdiderat dicta. Magis enim circumfertur et in ore hominum est temeraria urbanitas. Saepe illum monuit Caesar ut moderatius lingua uteretur. Patienter SuStinuit; nunquam cum Pollione hospite inimici sui questus est. HoC dumtaXat Pollioni dixit Fruere, mi Pollio, fruere. V ' Et infert Seneca,
Dicat itaque sibi quisque, Numquid potentior sum Philippo Θ
illi tamen impune maledictum est. Numquid in domo mea plus POSSum quam in toto Orbe terrarum clivus Augustus potuit Θ Ille tamen contentus fuit a conviciatore Suo SOCOdero.'CAPITULUM IX. Remedia Uero habemus contra iram, ex Con Sideratio nomalarum Conditionum ejus : deinde per eXempla sapientium et potentium eXCitamur. Ad haec docet Seneca remedia magi S