Ars praesagiendi de exitu aegrotantium : praesertim in acutis

161쪽

ῆ. XXVI.

A sensuum internorum defectu praesagia . Tanta est animi, corporisque coniunctio, reciprocusque congensus, ut si quando cor

pus male habeat , spiritus etiam ipse eae illius morbo molestiam sentiat , & experiatur ; quocirca & ad morbi magnitudinem cognoscendam ,& ad ejus exitum praedicendum Spiritus ipse notas , indiciaque interdum praebet di quae breviter quidem examinanda duxi , ut instituti mei par. tes impleam . Omnes mentis facultates , quae imaginatione , ratione, & memoria perficiuntur , si validae , integrae , persectaeque sint in aegrotantibus , indicio manifesto sunt , cerebrum , quod sedes Praecipua est animae cogitantis , systematisque

Nervorum in f, & Origo , violentia morbi mini. me affectum esse ; unde Spes bonae valetudinis merito affulgetr si vero vitiatae sint , diminutae, aut omnino abolitae , indicio malo esse solent: quoniam facultatum animalium principium , ScCrganum graViter affectum esse manifeste apparet: unde non immerito testatur Medicinae Parens , in quovis morbo mente valere , & bene se habere ad e , quae Osseruntur, bonum esse . SQd

162쪽

δ εχ

rem aliquanto accuratius perscrutemur, quoniam ejus recta cognitio summae gravitatis est in re ;de qua agimus. Qui delirat, menteque insanit , vel cum febre, vel sine' febre delirat di qui sine febre in

delirio est , vitae discrimine minime versatur, sed saepe brutis, quae ratione destituuntur , peior fit; adeo mens vanis, ridiculis , falsisque imaginibus afficitur , L perturbatur. Ex eodem genere aegritudinis sunt affectiones illae, quas hypochon-driacas , atque hystericas dicimus , sed insania aliquanto leviores, sive ista cum risu, sive cum furore , aut metu sit. Qui causa vehementis febris delirat, si ea remissa ad sensum protinus sedeat , recteque sapiat, graviter quidem laborat , id enim non nisi in gravissimi morbi genere fieri c9nsuevit, in quo cerebrum quoque per consensum afficitur , aut ut dici solet , symptomatice patitur et si Vero delirium continuum sit, neque ullo tempore febris remittat , multo gravius aegrum assicit; exitiumque praenuntiat; in ipso enim cerebro sedes morbi est , aut ut comunis Medicorum sermone utar, cerebrum idiopatice laborat. Delirantis autem notae hae sunt ; si oculorum obtutus serox, mobilisque sit; si ipsi oculi velit; acςenso igne refulgeant , aut sanguine

163쪽

undique conspersi appareant ; si aeger aliqua violenter agat , Vociferetur , vel inconcinna i quatur ; si taciturnior pra: ter consuetudinem , aut incestus sit, aut cachinos sine causa effunis dat: si ventre cubet , neque ipsi ventris dolor sit; si festucas e lecto colligat, vel musc 3 captet , vel ex proximo pariete paleas evellat; si electo violenter surgat, tanquam ad hostes fugandos, vel sarcinas deportandas; si dolorem non sentiat , cum causa doloris sit ἔ aue non sitiat in

febri vehementi , ore, Sc lingua ab *stu labrili

admodum praesiccatis; sidentes invicem , fortiterque collidat; βi partes , quas modestia , ct naturalis pudor occultat , inverecunditer nudet a ubi hae, aut similia indicia occurrunt, ibi certo mens turbata est: iamque proximus exitio aeger erit, si turbationi mentis accedant conVulsione ., frigidi sudores , sanguinis stilla: e naribu , extremarum partium non recδlescentium refrigeratio. Des, crurum vel extentio, Vel contractio immodica, animi defectus, viriumque tandem maxima destitutio , sensuumque abolitio .

Signa, quae delirium praecedere , & praemon- modo indicare sat erit, ut ex istis , quae omittemus, percipiantur: vigilia ergo diu, noctuque continuZt , cum gravi capitis dolore, & aurium

tinni,

164쪽

tinnitu delirium certo portendit; ipsum quoque portendunt somni inquieti, & multis phantasmatibus agitati, oculi sanguinei , & rubescentes; hypochondria turgida , atque pulsantia; mammae in feminis rubicun lae, & sanguineae; lingua convulsa; voces Obtremescentes, clangorive similes; urina , in ipso impetu febris , i Astar aquae clarissima e dolores nulla de causa, ipsa manente febre, occultati, aut evanescentes ; Vomitus aeruginosi eum capitis dolore , auriumque tinnitu , aut Surditate ; vociferationes denique , spuitiones frequentes , & praeter rationem luctus, suspiria, risus, desideria, aut aversiones : hae sunt ut plurimum signa pendentis delirii, quae tum pauca, tum multo magis omnia , aut saltem praecipua si appareant, ipsum certius, & Ocius portendunt. Sunt praeterea aliqua praesagia , quae infra dicemus , quia adnotatu digna sunt, & peculiarem narrationem merentur . Auris acutus dolor cum febri vehementi , saepe mentem turbat , & fere intra septem dies aegri , si iuvenes sunt , pereunt ; si s nes , tardius ; quoniam , ut ait Celsus, neque aeque magnas febres eXperiuntur , neque aeqRe insaniunt.

Qui pulmonis, vel lateris inflammatione lab, i delirio corripiatur , jam morti proxime

165쪽

accedit ; nam in eo, qui abscessit , manente fit. bre subsidet, seque per putum ejicitur. Ubi caput , vel percussum , Vel vulneratum est, si delirium oriatur, interitus subsequitur, cerebrum enim, vel ejus membranas graviter lae-- esse , certo indicio est. Si pulsus palpitat in delirantibus , ut piscis palpitat in limo, palpitatio ista terrifica est ; si gnum enim ariditatis, & convulsionis nervorum

est .

Si post grave delirium aeger mutus evadit , ad exitium praecipitanter tendit; id enim a facultatibus animalibus oppressis , vel emorientibus oritur, ut Hermoetigi Uxori , quae vehementer furens , & muta obiit contigisse Hippocrates tradidit . Difficultas 'spirandi in delirantibus , sive ea frequens, & exigua sit ; siVe magna, & rara ;sive sublimis, ubi thorax , & scapulae elevantur; sive conspicua , cum venter in hauriendo aere, & attollitur, & dimittitur, admodum per iniciosa est. Si delirium blandus somnus excipit , aegrum liberat; si turbulentus , inquietus, & laborem faciens, perimit ; quoniam ille vires restituit ;iste , iam debiles stangit omnino , penitusque resolvit.

166쪽

Si post delirium πger lethargo corripiatur ,

apoplecticus moritur ; Natura enim ob grave delirium viribus destituta , ad resolvendos humores substantiae cerebri inhaerentes iminime resurgit , sed graVi pondere occumbit . Tandem , antequam de delirii praesagiis sine nisaciam, animadVersione dignum existim O primo ; quod licet mente valere in acutis bonum signum sit, spemque faciat bonae valetudinis , non Vero Semper Salutem pollicetur P; multos enim sine ulla mentis perturba ione mortem obire

videmus; quod in pleuriticis frequens est, & in tabidis, & in iis, qui hydrope' pereunt ; idem

quoque evenire ab ilio morbo, colique dolore peremptis quotidiana experientia docet. Secundo; quod in quacumque mentis perturbatione , si pulsus validi sint, respiratio facilis , R bona tum sibi, tum potus appetentia, Somnusque placidus accedat, magnum proximae salutis fundamentumpsi . Postremo; quod licet omne delirium malum semper sit, quod non nisi in Vehementi morabo fieri solet, nihilominus si ferox non sit, sed

mitte , non magnum , sed parvum , non continuum, sed per intervalla accedens , neque cum virium resolutione, neque cum nervorum distraiastionibus , neque eum aliis malis signis compli-

ritum sit, exitii indicium eo se non potest; quia potius

167쪽

otius aliquam crisim praecedere solet, & indi are . Aliquando enim ita delirantes, per urinam, ;udores, sanguinis profluvium , aut tumores , & abscessus ad inferiores & ignobiliores partes Judicari visi sunt i quae Hippocrates , Sapienter It Omnia , animadvertit , in Abderae Virgine , se cum in Dealcis hortis decumbentis thistoriam

retulit .

. XXVII.

A sensuum eaeternorvm defectu praesagia . ensibus corpus natura sepsit , atque munivit , ut eorum ordinato , placidoque Usu , Vitaei dulcedine frueretur : sed aliquando eVenit , ut Violentia morbi sensuum usus vel nimis exce-idat , vel perturbetur , Vel omnino deficiat , quod Porro , cum sine vitae discrim: ne , vix fierii consueverit , in ea Medici opinione sunt , ut a cerebro laeso sensus ipsi laedantur 1 unde optimo meritoque iure Hippocratem asseruisse existimant, aegrum si non Videat, non sentiat, neque audiat, prope limina mortis esse . Quae cum ita sint ,

a Sensuum quoque externorum laesionibus praesagia petamus ; & cum quinque ii sint, tactus videlicet, gustus, auditus, & odoratus, de singu-

168쪽

lis , ut seorsim agam , ordinis ratio postulare videtur . Quibus in exponendis ita Sermonem mQ-derabor , ut brevit ps perspicuitati non . ossiciat :dicam ergo primo O . A tactu praesagia .

actus sensuum omnium latissimus est, cum nulla pars corporis sit, sive in extima cutiet superficie , Sive in ipsa ossium medulla excogitetur , quae hoc sensu caleat . itaque merito voluptas, dolor , pruritus , anxietas, fames, 4itis,& reliqui corporis sensus ad tactum reseruntur, qui major, vel minor esse consuevit, gratior aut olestior, prout major V l minor est extr/neOrlim corporum ii juria, & major aut minor sit corporis nostri sensibilis natura, & actualis dis positio . Et cum ea , quae supra diximus, tum de doloribus, tum de nimia sensibilitate , & insensibilitate in aegrotantibus, ad sensum de qu0 gimus referri merito possint, hic eadem rursus

ad eXamen revocare , supervacaneum censeo bya axime cum nihil inde vel claritatis, vel utilitatis oratiunt postrae accedat. Itaque a.tactu ad

gustum libenter progredior i

169쪽

De gustu praesagia ἰIntra linguam , & palatum universa, ' gratis.

sima gustus ratio continetur ; iis a morbo vitiatis, maleve affectis, sensus quoque iste aliicitur , & depravatur, indeque vel nimius & ino dinatus appetitus , vel nausea ciborum , eorum, que fastidium facile oritur : hunc sensum ergo eontemplare modo oportet, ut ex eo vel abolito , vel vitiato , Vel imminuto praesagiendi artem prosequamur .

Optimum signum est in acutis cibi , & potu8wpetentiam habere , & ad ea , quae eorum loco offeruntur , libenter , Si sine gravi nausea gepraestare ; quoniam id vires naturae , praesertim que ipsum stomachum , quod primum facultatum naturalium Organum est , a Vi morbi minime alterari , aut laedi Ostendit : unde corpus cibi &potus subsidiis sustineri facile potest, ut morbi tum violentiae resistat , tum ipsi superius sit . Cibum vero , & potum ad nauseam fastidire gravissimi periculi nota est; neque in acuto morbo tantum , sed etiam in longa valetudine id periculi minime alienum est: in ipsisque a gravi morbo recreatis, si cibi grata cupiditas non excitatur, sed fastidium maneat, diuque persis at, recidiva in promptu jam quoque est .

170쪽

Si cibo, & potu recte oblatis aeger non vires recipere , sed imbecillior fieri videatur , scire licet , difficilis judicationis morbo eum labo

rare .

Validi, vehementesque appetitus insoliti alimenti aliquando a natura sponte eXcitantur, qui si denegantur , interitum ; si concedantur aegrotis, saepe morbi finem faciunt; ita enim , reddit roburrangentibus fibris , vel peccantes humores corrigi , feliciterque expelli solent. Si cibus boni succi , probataeque qualitatis contrarius aegri stomacho , aut molestus palato sit, tunc etiam mali, sed grati , ipsi offerendus est: ut ita quGquomodo reficiatur, nec fiat, ut imbecillitas hominem eYanim et . Signum certi exitii est , velle mori potius ,

quam cibos , & potus Vel gratissimos, ipsisque aegris in usu , degustare : ut in quadam pestilentia se observasse te Statur Galenus; ipse que expertus sum, moestusque recordor, in Philippo Cestari , viro clarissimo , quem invida parca, ne Angelus ingenio , & moribus diu inter homines ageret , dum primarii Medici munus Anagniae in Urbe maxima cum laude exercebat, iuvenem, forentemque aetate corripuit , & extinxit. Qui saporem cibi, aut potus nuper assumpti , in lingua sentit , aut assumpta ob nimiam copiam