Opera, cum edita, tum inedita, ad autographi fidem et integritatem expressa, impensa et jussu regio

281쪽

NOVAE HISPAN. LIBER XVIII. 273

Mech0acanensis regionis montosis , et incultis locis.

CAPUT CXXVI.

De OpIN IRAM , Seu Lign0 globulis precariis parandis apto. Arbor est eXcelsa, obrotundiS Veronicae constans foliis, atque mediocribus, SpinoSiS Stipitibus, eXtra cinereis, mox pallidis , interiorique medulla purpureis. I ornant ex eo ligno precarios , quos Vocant, globulos , Colorum varietate spectandos , aliaque intestina opera , neque eSt praeterea alius hujus Arboris, quod noverim, USUS. Nascitur apud Mechoa- canenses, atque etiam apud Mexica 30s , a quibus Tlacullo ua huiti, quod est Arbor stipitum multic0larum, vocari Solet.

CAPUT CXXVII.

De oras ANTII, Seu Tetz0npanisi circa saxa nascenti. ΤΕΤZONPANΤLI, quam Mech0acanenses TZacapeni , Seu saxorum Plantam vocant, Arbor est mediocris magnitudinis. Stipitibus spinosis , atque rubeScentibus , floribus coccineis, et SpicatiS circa ramos summos, unde sunt quaedam siliquae purpurascenteS , atque includenteS intra Se Semina corallorum forma, et colore : quorum est usus in ludis calculorum loco; foliis vero Ρyri magnitudine, et figura. Tusa, atque admota radix inflammationes placat, et tollit.

282쪽

CAPUT CXXVIII.

De T-TZIRENI , vel Tatrumaqua , seu Filice. Filicis . est species, cujus radix Zareta arrisiae similis est, Saporisque, et Odoris expers, ac nonnihil glutinosa. Tu- Sa haec, atque ex aqua devorata medetur dysenteriae : solia vero illita corpori ajunt febribuS, quaS puncta Sequi, aut comitari solent, mederi, errore eorum turpiSSimo, Cum eam vacuationem imperfectam , tentatam tamen a natura, quae .cumque ea sit, non debeat Medicus ejus minister impedire, sed potius juvare. Nascitur temperatis Uruapae regionibus provinciae Mechoacanensis.

De DCV1-- GUA, Seu Mustelae , aut Lacertae cem vicati. Haec est illa Filicis species, quam aliis in partibus provinciae Mechoacanensis Terentapo, Seu rem putridam Cum virore in aqua vocare conSuevere. Frigida, adStringentique constat natura , et ulceribus, si eiS in farinam redacta inspergatur, est utilis. Jus decocti opitulatur cordi, Oleum vero,

cui sit infrixa , hepati. Nascitur in frigidis, temperatisque ruapae provinciae Mechoacanensis lociS.

283쪽

NOVAE HISPAN. LIBER XVIII.

CAPUT CXXX.

De TENTYO VILITE , seu Planta barbata. Fructum fert ΤENTZONQUILITL Ricini, CUJUS videtur species , edulem tamen , ac Saporis grati, quo eliXo VeScuntur indigenae, ac solia etiam Ricini. NaScitur campeStribuS, atque montosis locis, udiSque , neque ad Medicinae usus audio pertinere.

De TETLATIANI Meca tianensti: Radices fibratas fundit, et ex his caules lenta resertos medulla, geniculatOS , tenueS , StriatOS , ae Sex cubitos longos , folia lata, et longa, Mali Μedicae figura, sed magis acuminata, et flores exiles in summis caulibus racematim dependentes. Folia impoSita medentur plagis, ac tuis moreS praeter naturam maturant , et rumpunt. CalidaeSt, Siccaque ordine tertio. Nascitur in planis , atque edi iis locis calidarum regionum.

CAPUT CXXXII.

De CENA TLI Tacapichilarati Herbula est radici insistens longae , ac tenui, eX qua profert tenues caules, et in eis folia longa , et angusta , flo,

284쪽

res orbiculareS, et CandenteS , quaternos, SenOSve per Singulos manipulos. Radix frigefacit, humectatque , et Sapore dulci constat. Tusa, et resoluta ex aqua bibitur trium drachmarum pondere ad aestus febriles compeScendos.

CAPUT CXXXIII. De TEOTETLTEMICTI.

Genus est Phaseoli , quo Leones interficiuntur, unde sortitum est nomen. Est et alia Herba nuncupata Dat lacht-li, praedictae tum foliis, quae terna pariter prodeunt, Siliquis. que , tum volubili natura Similis: Verum soliis, siliquis , ac fructu crassioribus, quae eduntur eliXa. Provenit utraque 2 capichilae , lethalis inter Segetes , edulis vero in faucibus montium.

ΤEPEOYTZAPOLLIN , quam alii Eapalli, alii vero Tettio vocant , Herbula est radici inSistens Surculo Simili, prolixaeque, et rubeae, e qua profert cauleS tenues, et in eis folia tenuia, et longiuscula, similia Tistriquae Mechoacanensi minori. Radix frigida, adstringentique conStat natura, ac dysentericis opem ferre consuevit. Nascitur in calidis Ttzocanti

285쪽

NOVAE HISPAN. LIBER XVIII et 77

CAPUT CXXXV.

Frutex est parvus , solia ferens mediocris magnitudinis

et cordis figura , flores candentes, et in pappos abeunteS. Amaro Sapore ConStat. Folia tu Sa, devorataque eX aqua, aut epotatum decocti ejus jus medetur Satietati. Calida est ordine tertio, et nonnihil humens. Nascitur in saxis apud agros

DE TLAZALXIHUITE , Seu Herba glutinosa. Volubilis est per terram repens , ternis foliis Balloti similibus, quibus nonnulli vesci Solent. Folia Sicca sunt, frigidaque , et adstringentia. Abortum haec reSoluta ex aqua, atque devorata, aut jus decocti eorum epotatum coercet. Nascitur in calidis , ac frigidis, editis, ac planis locis.

CAPUT CXXXVII.

De TLAZALPATLI, Seu medicina glutin0sa. Radici insistit raphano paene simili , unde profert caules tereteS, tenueSque, et nonnihil , velut et folia, pallescen , tes, quae SinuoSa sunt, oblonga, inci Sa per ambitum, et Imperatoriae vocatae quadante nuS Similia. GlutinOSa natura constat, ut nomen indicat, calidaque, et Sicca Ordine tertio, ac sa-

286쪽

HISTOR. PLANTARUM

2 8pore amaro; et ideo apta est admota, aut devorata quibusque defluxionibus sistendis , et abortui quoque coercendo.

Herba est exilibus ramulis conStans, anguStis soliis, et longiusculis, hirsutisque , et floribus luteis. Frigida, et adstringenti natura constat; confertque quamplurimum ulceribus , et Scabiei.

CAPUT CXXXIX. De TOPOTAM

Arbor est magna , foliis latis, magnis , SerratiS, aSperisque. Ulceribus gingivarum a calore profectiS medetur, orique inflammato jus decocti ejus , aut foliorum Succus, ipsave commansa folia , quae frigidae temperiei sunt. N scitur si vhquechullae.

Radix est rotunda, et rubeScens, unde profertur caulis ramosus, tenuis , et volubilis, folia vero Xoxocostolin magna , Serrata , et nisi in latera protuberarent, rotunda, ac flores coccinei, exilesque. Radix sesquid rachinae pondere bydropicos, cachecticosque purgat, et sanitati restituit. Na-

287쪽

NOVAE HISPAN. LIBER. XVIII. 279

scitur in frigidis montibus Paetouari provinciae Mechoacanensis.

CAPUT CXLI.

De TUBULATA Herba.

Uerba est multis insistens radicibus, orbicularibus, connexis inter se, et globulis precaritS Similibus, unde assur gunt caules dodrante paulo longioreS, hirsuti, et asperi, atque in eis folia scabra, subalbida , Serrata, et oblonga, quibusdam aliis minoribus parvis ramulis, qui ab eiSdem exortibus oriuntur, a pendentibus ; flores Vero oblongi, coccinei, hispidique, cristis, aut tubuliS SimileS, unde nomen. Verrucis fertur mederi, et Sapore inSigni caret. Provenit Urua-pae provinciae Mechoacanensis.

CAPUT CXLII.

De TEUH CHIra , seu Flore Principis. Radicibus firmatur surculosis, unde prodeunt caules Sexcubitos prolixi , teretes , et purpurei, referti foliis vocatae Servenciae , toto caulis procursu , et in postremis partibus floribus parvis, et luteiS. Calida est, Siccaque Ordine tertio, et amari saporis. Radix semunciae pondere trita , atque ex aqua devorata bilina coercet. Nascitur in frigidis Tenanoichalcensibus juxta colleS.

288쪽

CAPUT CXLIII. De TETECHNO TIANI, Seu me dictina amoris.

Visci est genus Arboribus innaScens, ac praecipue H0a-xin, et Albaxocoti, foliis Mali Punici, luteis floribus, oblongisque, et fructu rotundo, primo viridi, ac tandem glutinoSo. Frigida , Siccaque ConStat natura. I umoreS repellit, et febres illita sedat. Runt etiam redactam in pulverem, et ad , jectam Tlapalli amorem conciliare. Nascitur Chletiae.

Volubilis Planta est impense amara, foliis Prunt, sed la- . tioribus, quae Xomi uahatti admista discutit capitis tumores.

Herba est sesquicubitum longa, radicibus fibratis innixa, quae folia profert similia Myosotae, majora, flores vero eXiles, et coccineos. Frigida sunt folia, lubricaque; radix vero adstringens dysenterias egregie coercet. Provenit in agro Me-

289쪽

NOVAE HISPAN. LIBER XVIII.

Herba est proferens caules quatuor dodranteS longos e radice surculoSa, et in eis folia Salviae, Subalbescentia, et majora , serrata per intervalla , et luteos flores. Calida est radiX , acriSque medetur pectoris dolori epota ex aqua duarum drachmarum pondere. Nascitur in calidis iuxta flumi

Nascitur in calidis , et campestribuS locis juxta aquarum defluxiones, et e radicibus exilibu S profert cauleS tenues, et volubiles, et in eis folia obrotunda, exiliaque, ac florem, ut memorant, nullum. Radix tu Sa, ac devorata eX aquadrachmae unius pondere dicitur prodesse dysentericis ; frigida siquidem est, et lubricae naturae.

CAPUT CXLVIII.

Radicibus insistit sibratis , unde proseri caules tenueS, tereteSque , et sesquidodrantem proliXOS , ornatos foliis raris, similibus amygdalinis , luteisque , ac modicis floribus. Radix frigida, siccaque videtur constare temperie , et dysenterias

290쪽

HISTOR. PLANTARUM

cohibet. Nascitur in calidis , planisque locis juxta humorem , et fluminum ripaS.

Arbuscula est nascens in planis, calidiSque locis, surcu-Iosis innixa radicibus, unde oriuntur stipites , et in eis solia sylvestris Raphani, magna, Serrata, hastarum mucronibus haud dissimilia, ac flores candentes. Radix calefacit, exsiccatque ordine tertio, aeris, Odora, et nonnihil adstringens. Medetur gallita morbo jus decocti soliorum , et radicum ejus, sive bibatur, sive erumpentibus tuberculis applicetur : qua radice ego libentius uterer , modo frigidi essent, et tenaces humoreS , quales Solent per eOS morbos magna ex parte dominari, quam ceteris Plantis, quarum eSt usus apud Indos , et Hispanos, ad praedictum affectum curandum. Eadem radix tusa , illitaque splenem comminuit, et pristinae restituit Sanitati.

CAPUT CL.

Radicem mittit capillatam, unde eduntur caules tenues, teretesque, et paulo dodrante longiores, soliis longiusculis, et angustis reserti, ac purpureis, et parvis floribus. Folia sunt