Opera, cum edita, tum inedita, ad autographi fidem et integritatem expressa, impensa et jussu regio

41쪽

NOVAE HISPAN. LIBER I.

res orbiculares pilosi, Sublutei et in pappos abeuntes ; jus decocti foliorum urinam ciet, et quamquam frigida humidaque conStat natura, cujuSdam amaritudinis particeps est, et partium tenuium atque calefacientium. Nascitur in cali dis juxta flumina.

CAPUT XV.

De AXIXPATLI Texaxahliacensi. Volubilis frutex est Ax1YΡΑTI 1 Texaxahuacensis, radici innixus SurculoSae, e qua profert StipiteS SarmentoSOS quinque laterum, et folia vitiginea. Amaro haec conStant Sapore , et calida natura. Succu8 epotatus urinam elicit, et ictericis mirum in modum confert. NaScitur juxta aquaS calidarum regionum.

De AXI ATLI Gettic , seu fallida. AXIXPATLI Gettio , quam alii Amamaxila, Seu taeniam aquae a forma foliorum vocant , Oxilopalli lacustri S est Species , quamvis sint qui Axi alli Gettio ab Amamantia dis tinguant. RadiX, quae surculoSa est, admodum palleScit, ut 'de nomen , et ab illa Rhabarbari vocati monachorum for ima, Colore et eXpurgantibus viribus non est dissimilis, quam-ViS tenuior et Surculosa. Urinam egregie evocat , duarum

42쪽

io HISTOR. PLANTARUM

drachmarum mensura trita ac devorata, ac bilem purgat. NaScitur regionibus temperatis ac frigidis juxta lentaS et sta gnantes aquas. Additum hujus radicis pulverem aequis portionibus lichenis equini, Stercoris CaniS et muriS, PUtaminumque OVOrum, a quibuS pulli Sint eXtracti, demptis tamen membranulis, Scio lapidem renum, aut VeSicae mire frangere, et fractum e corpore pellere.

CAPUT XVII.

DE AXIX ACOTL, seu virga diuretica.AXIXTI ACOTL , quam alii Quapopolietin alii vero Talao-xihuyl vocant, caules mittit tenueS, teretes, et purpureos, e radice fibrata, Hellebori albi proxima, et in eis folia Anchim Sae Similia , minora tamen , Serrata , mollia , exilia, hirsuta, et insignia interventis Secundum longitudinem procedenti bus , flores per universos sere ramos exileS, ex albo palles

Centes , et Velut CoacervatOS, Odoros acriSque SaporiS. Radix , cujus est praecipuus USUS, gUStu eSt Odora, tenuium partium, calidaeque et Siccae Secundo ordine temperiei. Ra- dices lusae, et applicatae infixa eXtrahunt, epotae Vero trium drachmarum pondere urinam mire evocant, ejusque e tergunt meatus, colico assectu laborantibUS SUCCurrunt, faciei maculas emendant, Scabiem Capitum puerorum et uniVersi quoque corporis curant, febres eVOcato Sudore si

43쪽

niunt, minuunt splenem, Sedant dolorem, flatum cum tofi Chichioxihuiti discutiunt, satietati medentur, ac dis Sipant praeter naturam tumores; et quamquam haec ita se habeant, ab eVocanda Solum Urina nomen ei impOSuere, aut quia ea eSt praecipua ac praecellentior ejus dos, aut quia quidam ex indis medicis, qui Unam tantum, aut alteram facultatem Singularum herbarum Sibi Cognitarum norunt, et eam per manus traditam velut hereditario jure a majori bus adeoque a parentibus ipsis etiam medicis acceperunt, urinae solummodo ciendae ferebant auXiliari, et nomine ipso expressere , quae omnia de reliquis etiam plantis Simul dicta esse volo. Aliam eodem nomine plantam vidimus apud Quauhnahuacenses, caule quadrato, foliis Salviae, crenatiS, amaro sapore , purpureis floribus, circa postremos caules in spicarum morem compositis, calidioriS ac Siccioris temperiei; quam similiter ebant febribus evocato sudore auxiliari montosisque locis provenire : eam tamen , quod ab hac, quam descripsimus, ViribuS parum differt, non curavi mus depingendam. Provenit apud Mexicenses montOSiS Saxosisque laetS.

CAPUT XVIII.

De AXI LACOra altera.

Radicem sbratam fundit Ax1YTLAcorL altera, et eX ea caules inferiore portione purpurascenteS, et superiore Visi-

44쪽

des, et in eis folia StoechadiS. Amaro Sapore ConStat, Calidaque et Sicca ordine fere Secundo natura , et Subtilibus partibus. Provocat urinam drachmarum trium pondere de- Vorata. NaScitur ubique Μexici, atque Culauacant.

CAPUT XIX.

cante.

Etsi ab evocanda urina arbor haec nomen accepit, cortex tamen Stipitis aut ramorum, redactUS in pulverem, se-brem quoque dicitur placare, et oculorum inflamationes arcere , frigida siquidem et SalivoSa natura ConStat, qua et urinae meatus delinit . et oculos fovet. Nascitur in calidis, velut apud uuahchinancum.

De TLALAXIX VILITE, seu herba humili, eU0cante urinam. Radices fundit I LALAXIXQUILITL fibratas, caules fulvos, tenues , geniculatOS, SpithamaeOS et contortOS, folia Serrata , et SinuoSa , parva, illisque Apii hortensis quadamtenus proxima; flores luteos, modicoS, et in eiS Semen nigrum , tenue, et longiuSculum. Frigida constat temperie. Catilium, foliorumve pugillus unus contusus, atque eX aqua devoratuS, aut eg alio quovis congruenti liquore febrem ex-

45쪽

NOVAE HISPAN. LIBER L 13

stinguit, et urinam evocat. Montanis algentibusque locis gaudet naSci.

CAPUT XXI.

ANCHUsΛ Tetzc0cana , indis adhuc sine nomine , qu0dc imperire potuerim , Sex SpithamaS longa est, unum aut alterum proferens caulem, longa folia, hirsuta, subalbida et scabra , flores candentes , et modicoS, Calyculorum forma. Sapore et odore insigni caret, frigidaque et glutinosa constat natura. DiarrhaeiS medetur, SanguiniS fluXum compescit , ac febrem mitigat. Tetzc0canis ProVenit agris , a quibus propter formam, qua Anchusae genera aemulatur, impositum illi est a nobi S nomen.

CAPUT XXII.

De .AE COGUILI TL, Seu olere simili Acocolli. Herba est ACOCOQU1L1TL quatuor SpithamaS longa , radicem fundens teretem, Succo manantem , et aliquantulum pallescentem, cui aliae orbiculares funiculis quibusdam appendent k hinc caulis prodit teres, ac purpureu S, folia rara, terna, LaVeri Similia, purpureique et Stellati flores. Pro Olere eStur cruda, et cocta; Anisi Saporem praefert, gUS'iumque Odorum, et ad attenuantem victus rationem videius pertinere. Teiacoqui naScitur juxta aquas.

46쪽

C UT XXIII. De altera A COMUILI PL.

Herbula est exilibus constans soliis, Coriandri forma atque sapore, et flore in Summi S caulibuS minuto et candente. Radix eSt odorata , apta CibiS, et nonnullo calore

praedita. Tussi dicitur auxiliari, admotaque mederi leprae, impetigini, et scabiei, Somnumque inducere , praecipue si adjungatur aliis herbis, de quibus capite de Teoochitixihuiti dicemus. Temperato, paulove rigidiore caelo provenit, qualeeSt Tetzc0canum, campeStribuS et aquoSis locis.

De A CO CHIIo, seu s0re Ac0c0lli. Herba est ACOCOXocΗITL non mediocriS magnitudinis, soliis fere Mali medicae , Serratis floribuS, magnis, purpureis , luteis tamen circa medium, orbicularibuS, parumque odoris. Plures sunt hujus coronariae herbae disserentiae, florum tantum colore et magnitudine distantes, qui aliis sunt candentes, aliis lutei, purpurei aliis, item rubet, purpuraScenteS ex albo, eX luteo SubrubeScenteS, et mille aliiS Variantes modis ; adduntur in corollas, floridos torques, et manipulOS. Radices Sunt tenerae, plenae succo , Asphodeli Similes, et intra nonnihil pallescentes, reSinosae, dulcisque et illum Cynarae reserentiS Saporis, quam etiam temperie,

47쪽

NOVAE HISPAN. LIBER I.

Is et reliquis facultatibus videtur imitari , et tussi antiquae conferre. Provenit Alexici, alii Sque plagis, eXSpectantibus ad

temperiem aut nonnullum Calorem.

CAPUT XXV.

De ACO TLI , Seu herba cavi caulis. Herba est AcoCOTLI eXcelSa, cavi calliiS, Unde nomen, soliis Serratis, longis, ac Ligustici non omnino dissimilibus; Sed in Sinus quosdam inconditos fissis per intervalla , flore ac semine Ferulae. Radix PaStinacam olet, Sed longe acrior est, atque odoratior, CalefacienSque et eXSiccanS ordine tertio non Sine quadam adstrictione , atque corroboratione. SpecieS eSt, quantum conjicere posSum, LiguStici antiquorum , nOStro adhuc non ViSa orbi; facultateS eaedem, quae nostro LiguStico, ac vis sedandi ortos a frigore dolores. EX illius internodiis extrahunt indi liquorem Meti e caudicum es Sis cavitatibus, in quas ille stillat, untque intertrigini conserre. Nascitur in calidis et temperatiS regionibuS, qualis est Quauhnahuacensis et Teletcoquensis uiui sunt qui Xa- lacocolli eam nuncupare malint.

CAPUT XXVI.

48쪽

16 fundit caulem rotundum, cavum , ac geniculiS interceptum per intervalla, ulnam fere longum, minimum digitum cras sum , et in eo folia oblonga, minutim per ambitum incisa, mollia , Similia Ligustico, et coccineum florem. Ligusticiet haec videtur SpecieS, quamquam folia Saporis Sint expertia , glutinosa , frigidaque et humida temperie , quae Vete ribus medentur ulceribus trita ac farinae modo inspersa, et tumentibus cruribus emplaStri modo applicata , Orisque ulcusculis , Si Succo ejuS colluantur. ProVenit Tete uacui ci, unde cognomen, calidis planiSque locis juxta aquarum defluxioneS.

CAPUT XXVII.

De A COTTI Quauhnahuacensi prima. Radices binas fundit Acoc/LI siuauhnahliacensis, quam Tepotat lani Chlahi alli nuncupant, glandibu8 pareS, in to iidem fibras desinentes, extra fuScas , intrinSeCUS vero CandenteS , caulem dodrantalem, solia rara , oblonga, Acocotti similia , quina , et interdum sinuosa; in eXtremiS Vero caulibus , qui tenueS ac teretes sunt, stellatos flores e pallido rubescentes ; ad species etiam Ligustici videtur spectare. Radi X calefacit eXSiccatque ordine tertio, et gustu eSt odosa , amara, et acriS. RadiX drachmae unius pondere devorata flatum discutit, alvi dolorem subleVat, urinam eVocat, Sudorem ciet , frigus pellit, ventriculum ob frigus imbe-

49쪽

I 7 cillem confirmat, colicae adversatur, ObStrueta reserat, et tumores dissipat admota. Nascitur in montibus uuauhnahua censibus, unde cognomen.

CAPUT XXVIII.

Radices fundit fibrarum forma ea herba, quam siuauhnahuacenses ACOCOTLI , alii Vero, quod laete manet, Vocant Mem ain , diversam tamen a Ligusticorum Speciebus, ac potius ad I ithymalos, seu Ρeptis genera pertinentem: caules virides, rotundos , laeveS, ac per intervalla geniculatos , unde prodeunt Nucis Juglandis folia, minora tamen, appensa pediculis purpureo maculatis colore: flores I ithymali, candentes, in summis Caulibus. ViS laetiS urens est, tumores praeter naturam rumpenS, et carnem sanam, aut ubivis excrescentem corrodens et abSumens. Jus foliorum decoctorum ad medietatem inani epotum Ventriculo lumbricos necat, humoreSque omnes, Sed praecipue pituitam Vacuat. Nascitur in calidis prope rivulos, et defluxiones aqua

rum. CAPI Τ XXIX.

De Aco rei Lacustri Ligustici species est peregrina ACOCOTLI LacuStriS, r dici insistens Raphani, fibratae, atque e trinsecuS fulvae,

50쪽

I 8 ex qua profert caules, et in eis sella minutim Serrata, alteraque eX parte sinuosa, et in dispares portiones divisa. Vis eadem, quae nostrati Ligustico. Nascitur in temperatis regionibus juxta aquas. Est et Xalacocolli , quae Ammi a Dioscoride vocatur, sed de hac inter herbas nostrates, quae apud Novam Hispaniam nascuntur, est a nobis Seorsim agendum

CAPUT XXX.

De A COXOCHINC, quam Tlalacoxochiil alii vocant. Herbula est AcocoxocΗITIC dodrantem plus minus longa , magnitudine , et forma Oc0π0chiti, unde nomen , foliis Menthae, radice sbrata, flore parvo et luteo, VaSculis oblongis, Typhae grano haud absimilibus, tribus foliolis ob longis inclusis, ac nigro refertis Semine. Frigida natura constat, et Odore nullo , quamobrem pulViS caulium , soliorum aut Seminis eX aqua devoratus, his qui cecidere aut vulnerati sunt, medetur, more ejUS , quem c0ntra casum

Officinae vocant, nec desunt, qui affirment ophiasi opitu lari. Nascitur in calidis Octyocani juxta flumina.

ACOCOQUILTIC , seu Olus cavi causis surculosis innititur radicibus, e quibus profert caules concavos , sella Menthae,