장음표시 사용
101쪽
14 CAR. SCRIBANI INSTITUTI maritus teneat Nec magni moliminis hoc videtur. Si namque primis matrimoni j mensibus, dum adhuc verecundia&modestia amori miscentur,ad viri mores uxor componatur, & obsequi assuescat &ediscat obsequiis nata; reliqui
sequentur anni .: ut talem sperare uxorem maritus debeat,
qualem sibi primis matrimonii mensibus finxerit sequetur, si virum nacta fuerit. Quid Z dum amori & bestignitati
multa concedet, nihil tamen de imperio remittet, ut amare uxor sciat & reucrori. & dum maritus amorem effundit, auctoritatem tueatur, ne remissione &indulgentia vilescat, dc contemptum pro Vcneratione reserat. A principiis haec pendent. facilis venerationis tutatio est. qualem enim primis diebus virum uxor senserit, talem habebit. si remissum& indulgentem, contemnet. semel si contempserit, perget: nec ad cultum sine ingenti conatu reuocabis. Ubi enim semel excusserit mulier iugum, impatiens fraeni erit, nec calcaribus quidem & ferro domanda. Nolo, ut ante dixi,haberi ut ancillam, sed neque ut dominam. Vtrimque a non paucis peccatur; minus tamen peccatum pro ancilla habere,quam dominam pati. neutrum probo: mitius tamen malum prius est. Vtrumque vitabit vir prudens, & indulgentior etiam erit in coniugem, quam in proles; & dum agnoscit sobolis suae matrem, se patrem meminerit, & imperio natum. Et vero interminas Israeli in delictum intentatas, mulierum imperia Propheta numerat: Topulum meum exactor suis=obauerunt, es mulieres domnatae sunteumec minor poena,si marito uxor dominetur.& portentum sit,si pedes manusve capiti imperent. Mulieris vero caput virum esse, ab Apostolo docemum Amberes misisseissuballaesint,sicut Domino. quoniam
vir caput est mullaru . non figulatione tantum, cum dormientis Adami tulit i m de costis, Frepleuit carnem pro ea ,'κῶ fleavit Dominin meus costam, quam tulerat de Adam,m mutierem.
sed & in delictum. hinc post vetitae arboris delibationem minae & poenae:&o miripotestate eris, ipse dominabitur tuisita
102쪽
ita tamen , ut ancilla non sit, sed uxor. quamo em relinquet Gen.1: homo patrem suum o' matrem, r ad rebit ei. meminetitque partem sui uxorem esse: adeoq; duas in unam coaluisse animas,indissociabili mutuo vinculo innexas. Quod si quando
monendae aut erudienda uxor, non audiant monentem patrem liberi, non serui dominum; ne contemnere incipiant illi matrem, serui dominam, & imitari etiam discant. Omnino enim danda opera marito, ut quam maxima veneratio sit liberorum in matrem, seruorum in dominam. Inuigilandum etiam mari to,ut quam optimis uxor assue- 'tims scat, memor veteris dicti, corrumpunt bonos mores conpetitus 2 s mali: perpaucas nouerit, ac non nisi probatissimarum con- etudine utatur. domi proinde habeat quae totam occupent,ne socias quaerat quibus tempus fallat. eo magis, quὀd muliebria fere colloquia, aut in liberiores sexus illius & alterius narrationes eant, aut in alieno ludant nomine. Prosiliunt exinde non castae narrationes, & docet mulier maritis ignorata. hinc ignes, & flammae, & in viro alio maritus nouus. Vt ausim profiteri, plures matronas virgines', mutuis inuerecundis narrationibus, quam virorum concietudine periiste. dum enim minore metu in eodem sexu versantur, incautius nocitura bibunt.quoque liberi his, co altius venena dimittunt. suspecta virorum colloquia; mutua mulie-a' .rum, suspicione carent: quo facilius incautas occupant. Nec
pudet in hoc sexu videre, &discere, quod in viro pudet audire. ita improuidae cadunt. auertit periculum timor: securitas parit. Paucarum ergo familiaritatem permittet:-earum tantum, quarum nota integritas, modestia, verecundia, prudentia, Δ in maritos cultus & obseruatio. reliquarum arcebit. Nascetur indignatio; malo hanc, quam poenitenda &dediscenda audiri de discere. dc indignentur; dummodo pudica &obsequens domi sit uxor, bene est. destituent solam reliquae; nulla sola est, quae marito, libcris, domesticis sociatur. Non felix solitudo est, quae castam unia marito Duiligeo by Coosl
103쪽
sc CAR. SCOB ANI 'INsTITUTIO marito uxorem seruat 3 non amabunt ; n ec perdent non laudabunt; nec damnare merito poterunt. contemnent
dummodo dissimilem sibi, bene est. contemni enim a non laudatis, laudari est. Nemo facile vitia sua in alio damnati ocVirtutis signum siti ab improbis damnari.
heeli.=. I 'O C E M v R a Sapiente: Fili, tibisunt' erudi illas, es cuma Eeeli. ια. isios a pueritia saa. addit duriora: diligit filium suum,
ρη ρη - duat iis flagella. Curva ceruicem eius in ιuuentute, tunde late is isti ra ei dum insans e I. Caussam addit: P e forte indures non siis. credat tibi, erit tibi dolor ammae. Hinc illud Salomonis: parcit mirgae, odit filium suum; qui autem diligit iliam, instanter Eeeli , o. emdit. Similitudine rem aperit. Equus indomitus euadat duram ius rem μου euadit praeceps. Lacta sit um tuum,Wpauente te faciet; lude cum eo, es cotristabit te.non corrideas il , ne doleas, in nouisi' simo obstupefient dentes tui. non des si potesatem in iuuentute, σFiliri um ne dejicias cogitatus issus. Lusum vetat in filio, risum in filia: .' . . , sunt' si a corpuν istarum, es non inendas bilarem faciemb.,u. 'ruam ad illas. ignoscendum in illa aetate, cum a mini- rccli 7 mis initiis procursus sit ad montes. Ita Hieronymo monente , scintilia res parua en, spaene dum cernitur,non videtur; sed, si fomitem comprehenderat in nutrimenta sui, quantumuu paruuae ignis, moenia, urbet, latissimossaltus regionesque consumit.Vt non Nihilqηa- tantum verum sit: Neglesia solent incendia sumere vires, sed&t neglectae scintillae. Hinc inter urbes maximas , 5 nullas.Vix
aenom- etiam suae vitiorum scintillae sunt: quas nisi in ortuseremeris, flammae exsurgent, nullo sumine, ubi adoleverint, extinguendae. Et quid scintilla tenerius y no flatu dispelles. quid validius flamma scintilla natat ars crunt hac inte-gἔa
104쪽
grae Urbes, tanta celeritate, ut inter maximas de cinerem vix hora media foret. Quid Zqubd ingentia nemora, latc scr-ram occupantia, paucarum non icmci horarum deciner uerit flamma; ut cinis iam essent filius,& arbor nulla, & r tro ncinus. Eadem in animarum nemo rc reperies, denso quamuis virtutum arboribus consito. accedant cneglcchuseintillae, viiij alicuius magni ignis S flamma; corruit momento decor, ncc viror ullus,&frustra venustas, SI Moecundo sterilis area. tanta noxioru vis est. quo fortius vcnienti. bus occurrendum; nec desperandum, etiam cum adoleve- .
ta ac diligens cura. Robora sanc in rectum quamuis flexa uocabis' curuatas trabes calor explicat,&aliter natae in id, finguntur, quod usus nostor exigit. quanto facilius animus excipit formam, sicxilis, eo omni humore obsequentior Z ut verum sit illud Pocrae: Nemo adeo ferus non mitescerepossit,
Si modo cuburae patientem accommodet aurem. Scio obdurescere non Caio mentem, & c carnea rupeam &chalybeam exsurgere: sed de hoc scio, mollis imi clcmenti deciduis guttis, tr lente labciatibus, iba mollescere,& cnem
uari ferrum. tantum assiduitas potest, ut tenerrimi etiam roris illapsu foecundentur montes retro steriles. Iam marmora quod ferrum secetZ arcna, S aqua asperge, secabis tam mollibus tam dura. Eadem in animo consequeris; saxeicat licet & rupescat, freq entatis mcdican ibus, dulcibus licet,& mella uia loquentibus, mitescet. Eadem in serpcnte dc leone reperies . mitescit torvitas, lentcscit scritas, de Reginae suae genas emaculat, de colli nuda inambulat. ut verum
sit illud Apostoli: Omnis natura bestiarum, g volucrum, er- laeob. a. pentium domantur, es domitasunt a natura humana. Quo magis sperandum de homine ZNequc spes unquam poncnda. bellis animi est,rrofutura proiicere, aut difficultatibuS ter- da eministeri; stolidi, desperare, si I rimis.conatibus non respondeat
105쪽
13 CAR. SCUBANI INSTITUTIO euentus. Magnos sine viro re perdita, ac prodacta insantia& adolescentia enatos accepimus. M. Torquatum ingenij tarditas in agrum, tanquam in exilium, ablegauerat. desperauerat de moribus pateri hic tamen delassatam ac fatiscentem Latino tumultu patriam speciosissimo triumpho restituit ac recreauit. L.Valerium Flaccum, quem Roma iuuentuti suae, omnium propc libidinum,omnis postea modestiarac sanctimoni , ducem vidit. Iam quid QTabij Maximi Allobrogici adolescentia infamius Θ quid vero illo sene ornatius S speciosius Roma tulit Z Q. autem Catuli iuuentutem deliciis perditam, quis crederet in patriae Principem exsur-' .recturam3Duos in uno Sylla homines fili sic arbitreris, turpem adolesccntem, & virum sortem; duos etiam in Iulio Caesare, in otione , in Vespasiano Imperatoribus. Themistoclis vero adolescentia quid foedius Z is exinde Graecorum clari stimus extitit , mediumq; Asilae& Europae , vel spei, vel desperationis, pignus fuit: haec enim salutis illum suae patronum habuit,illa victoriae vadem assumpsit. Plurima generis huius exempla omnis retrδ aetas tulit, ut non sit desperandum instructori. Quot ab improba iuuentuic legimus magnos ' Paullum quis nescit, Matthaeum,Zachaerim, Publica- .num, Magdalcnam, S magnam caeli partem ' quot enim in .eo Sauli Pauli, quot aliquando-Publicani se Magdalenae 3 Etiam latroni reserari in cruce paradisum videmus, & ab ungulis, prunis ardentibus, liquata pice, ferro, fornacibus iudices, carnifices, tyrannos ad martyrij coronam vocari. Exempla hcc sunt non desperandae salutis . nescit erudire desperatio, non magis quam fouere, & animos addere: sycs una difficilium victrix est. hac triumphi steterunt,to imperia,& quidquid bello magnum. animos ergo instriustor induat,ac primorum Imperatorum exemplo, ab ipsa dissicultate alacritatem sumat, a vulneribus & singuine. Quid Zquod ab iri a desperatione, tanqua a fclici Vtero dc matrice, uon raro spes enata dominum beauitὶ e dc cratione nimi-
106쪽
rum salus. Imitabitur iuuentutis instructor, & medicorum more generosiorum , nunquam spem omnem proiiciet, cum ciat etiam a polinctorum manibus, & a fatali indice speculo,ad se suosm rediisse non paucos .prouocabit se ergo in spem magnam, dc nusquam nunquam manum deponet,
certus neminem adeo csterum & barbarum, qui non medicam aliquando admittat manum. ut bene Cicero Tusc.3.gentu nos trusemina innata mirtutum,quae dolesiere luce ut, ipsa nos ad beatam mitam natura perduceret: nunc autem simulatque eaeti in lucem', si se eptisumus, in omni continuo prauitate, sin Ρmma opinionum peruersitate Nersamur, mi paene cum lacte nutri- .eis errorem fluxisse Nideamur. Plane ita est. non emoriuntur ta- 'men illa probitatis semina, non magis quam densato gelu& frigore concredita terrae semina: v Di enim se ver aperuerit, explicuerit aestas, informe ac propc exanime semen, in quem non ornatum tanquam animam, rediuiuum resuta siti credas tot et 'o' tuum mensibus iacuisse, ut tacundius resurgeret, foenerario interitu. Idem animis euenire vide- .mus. densatur prauitas, ac tanquam in rupem improbitas coalescit; ferrum arbitreris dc clial Ibem. nec probitatis tamen semen omne sub hac improba mole sustocatur. nam sit ver meliorque aestas doctae manus accescrit, exsurget op pressiim semen; nec infrequenter altius, quam si in virgine innocentia stetisset. Nimirum, πbι abundauitilicium,super Rom. s. abundatis gratia. 6c, qui prius blasphemus, persecutor,'con-- tumebosus, vase aiox fiat, utportet vomeu Tomini coram gen-
' tibus, Regibus,Vfiliis Da l.
Fateor, naturam plurimum posse, de inter prima selisita- PIκrimum tis illud Sapientis: Sortitus sum an mam bonam: s clim 6sim magis bonus,vem ad corpus iocoinquinatum. Quis enim non di- re.
catillum se liciorem, qui nihil negoti j secum habeat 3 illum . p. 3
tamen melius de se meruisse dicam, qui malignitatem na- turae suae vicit,&ad virtutem se non produxit, sed generose conatu per obstantia extrusit Aristoteles sane magnus mo-H 1 rum
107쪽
6o CAR. SCRIBANI INSTITUTIOrum magister dicere solitus, malle se adolescentiam tristem, quam hilarem, S amabilem turbae: vinum enim fieti bonum, quod recens durum S asperum; non pati aetatem, quod in torεulari placet. plus edu- Scio qu aeri solere, SI a primis viris dub1tari,umim ad re- η - iste vivendum essicacius sit bene institui, an benc nascit u
φramna. Iada In VtramqUe partem argumcnta lunt. nec latis me euol--πεit'. uo. Video tamen, plurcs naturae malignitatem prouida ac
prudenti institutionc viciste, quam naturae probitatem in maligna institutione retinuisse. video plures ab ingenita probitate, improborum consuetudine degeneraste, quam . adnatam malignitatem inter proborum contubernia seruasse.Et ut fatear magnam felicitalcm esse naturae bonae,institutionem tamen, s valido annorum excrcitio frequent ta & roborata fuerit, firmiorem esse iudico; faciliusq; nos a fortunata illa naturae bonitate, quam a confirmatae bonae institutionis semita deflectere: ut institutio ubi coaluit, ac callum quemdam probitati induxit, pruntior naturae bonitate videatur. Ambros ij verba sunt: Tantum valet intam. tio, α t evincat naturam . non Vinceret, nisi valentior esset. &Ciceronis: In arte Lcmna plis est praesidii, quam in natura. Censent alij ingenitam prauitatem exui non possc.crrant; Nulla iaη- audiant Plutarcnum: Si exrmmis minus feliciter ratos, institu. mPην tionem tamen exercitationem sortitos 2 mirtutem recitam non
ΥItrum naturae corriger Icito magnopere te, me otius omnino
ηρη potu. jasii. Siquidem naturae dotem labefacta Vocordia rauitatem doctriana emendat. Ut nulla malignitas tanta sit, quam non assidua. vir utis exercitatio corrigat. aut mimis labor in ingeniis, quam in reliquis poterit Z incoluntur vastae solitudines, dcvlai seratum stabula, Regum domicilia standi serutur arcnae,5 steriles rctro terrae centupla fameratione beantur. Quid 3 quod & saxa cliquentur, S in rupibus fores legantur, Sc ne mora therrent,& di dataea ludat manus, Sc piscium innatent agmina. tantum ars potest. & minora illi largiemur in ani
108쪽
tota sim odorata inaedificamur ne ra;& torrentes, caelo aut alibi natos, rupium mentiuntur vertices. &quis neget
in pari mentium conatui successum Parem ' aut molliora sexa animi. senti &, dum mitcscunt rupcs, flecti nescia humana stabunt pectoraὶ quis credatὶ Iam, quae non robora cedunt ignibus 3 fluit diuite vcna ferrum, tanquam fontis sui riuus. &ignauior ignibus assidua optimarum rerum institutio erit φ Lentescit chalybs malleis.& non sequentur Miami doctam kill uctoris sui manu ,omni malico validior omni incude firmiorem Θ Quid Z quod lenta mollissimi elementi stillicidia ingentia conterebrent marmora. quo magis vigilans erudientis cura animorum scctet robora, &ad virtutem trahet Bene Sencca: Certisunt domitores ferarum, quis issima animalia, V ad occursum exterrentia hominem, docent pari iugum: nec aJeritatem excussisse contenti, et,que in contu- rvium mitigant. Leonibus magirier manum insertat, osculatur
tigrim suus cinos, elephantem minimus Althiops iube kbsedere 'ingenua ambulare per funem Gipiens ea artifex domandi mala. quo magis in homine, magis etiam in pucros' Ua in re omni serio instructori curandum, ut intima concrediti sibs adolestentis pcrscrutetur, quo nihil illum
fugiat. nescit mederi morborum ignarus. Oblcruet verba: notae cum ea, quae In Ῥ', versantur , Ava sui asseιZuum qui in animo
sunt, si Aristoteli crcdimus. Hinc illud sapientis magnil
Regis: Sapiens in verbis produciseipsum. 3c Q intiliani: Fro- Eccli. io. fert mores plerumque oratio, animi creta detegite nec res alia magis praenuntia in latentium atactuum est. Alia enim fere Disit,im a
oratio candidi pectoris, alia simulati & fraudulenti est. effusior illa; retractior haec est. illa fiducia sui, tanquam nihil timentis,ute se spargit, S quasi per plana decurrit offensione dulanti. milia; haec sistit saepc cursum,& dum prodi nactuit, varie interscindi tu r; cum m insit illas, quas struit, mctuit, Omnia tuta timet. nus tiam proinde certo pedem figit, scd tanquam
109쪽
visirimen insitoris, .ct lati. Disirimen
per subiectas primas spinasque graditur, nulli fidens, quia nulli fidit.
Alia etiam tristioris ingcnij cst, laetioris alia. tardior illa, ac quasi torcularibus expressa; vo tibilior haec est illa infausta fere ac infortunata denunciat ; haec secunda & prospera. lente illa procedit' aut tanquam e profundo educta; haec esuperficie nata videtur. verbo tum illa parcis lima est; haec liberalior. plus deinde illa premit, quam eloquatur; haec to-xum animum prospiciendum defert. illa magna silentia narrationibus miscet; haec una serie iudicanda denunciat.plena illa suspicionibus & dissidentia est, & auditoris sui vultum, totamq; corporis compositionem curiosius perscrutatum, haec fiduciae plena tanquam per plana labitur, nusquam sistit, nusquam cespitat. Alia deinde hominis iracundi, alia sedati oratio est. illa torrentibus per confragosa labentibus similior est, impetu rapitur,& dum praepropero fertur cursu, tanquam si fluctibus fluctus incumbant, praecipiti lapsu conuoluitur, ac praesentium aures fugit, dum posteriora priora prope verba interimunt; haec moderata lentitudine progreditur, S: fluminibus per plana labentibus similior est; conferriquc potest homini praecipitia conscendenti, illa e praecipitio labenti. Alia etiam hominis morosi, de facilis. illispera sere &horrida est, ac tanquam per saxa gradientis aut aceto potati; haec comis, & benigna. multum illa fellis & absyninii; multum haec mellis & saccari habet. oculis illa S: fronte horrorem verbis addit; haec comitatem,mansuetudinem.
Alia leuis,& serij. illa in torpetua musica est, filiat', non ambulat, nunquam sui silmilis, dissimilis senaper, picarum
de volucrum inambulationem imitatur, seu arborum ramos, seu arundinum i Vertices, seu maturas falcibus aristas trantiliat; hi cmodesta quadam grauitate, nec procurrit,nec
lentescit nimium, semper sibi similis, nunquam dissimilis, requis nimirum passibus viam inambulat.
110쪽
Alia ambitiosi, & modesti. vivida illa, audax, & inuere- D rimen cunda est. & metitur sua verba ambitiosus, factus auditor sui. ad numerum nimirum oratio illi tota componitur, se- quc circumspicit Z auditorem, si sors admirabundum sentiat, δοῦ laudcin aliquam reserat; verecunda haec & timida est, de tanquam rubore perfusa. clata illa,&nc quid effugiat
tarda; nimium nimirum eluant gemmea verba annulis digna. imitari credas cos,qui non siti propulsandae, sed solius delectationis pruritu, vina bibunt; plus nimirum oblectationis,quo tardius bibitur: moderata haec est, submissa, &instar camomillae, aut violae terram legciatis. contemptum.
sere illa aliorum spirat, laudesque suas; haec omnium laudes, contemptum sui.
Est alia ferocis animi, mitis alia. illa barbarum aliquid
sonat. intuere vultum: cadem in oculis S fronte leges, quae ' 'γo in verbis. aseectus toruus, deiectae genae, os praefractum ac tumidum, frons deprcssior, totus denique vultus minitabundus; haec lenis ac mollis, de tanquam puluinaribus instrata. decumanos illa imitatur fluctus a rupibus repercussos,&tempestates Aquilonibus excitiatas, fluminam ct eis,
montibus praecipiti cursu saltu delabentia; haec maria in summa malacia iupina, prataque lard ridentia, placidoque
aequore spectatorem hilarantia. inconstantis quaedam, quaedam vero constantis animi est illa nusquam certo figit pcdem, semper varia, dubia, haesitabunda, ignara quo se vertat; Vult, non vult; probat, mox eadem improbat; aggreditur multa, sed in medio fore cursu referipedem,& dc1ii titit inchoata, immcmor ubique sui; haec messitabunda est, A matura,& fortior insistit incoeptis. illa, tanquam a torcularibus, calet musto picna; haec temperata ubique est, ncc frigoris, nec caloris habct nimium;improvidorum nescia sa)tuum, quibus fere ruina adiacet ambulat proinde, non currit, quo certius feratur, periculorum secura. illam plerumque poenitentia non sequi-