장음표시 사용
471쪽
oo CAR. SCRIBANI INSTITUTIOritas, praestabit nobis tam gloriosamfidem, it no Do demum se culo annuat factum, quod tantis inserasvrque temporibus, nec in-tienerit aemulum,nec habuerit exemplumilia uenit ALBERTvM: qui non semel,sed bis Imperium,non deprecatu sed repulit. Grauis interim & ardua hic nasci quaestio potest, quos Princeps,ubi regno potitus fuerit, publicis functionibusadhibiturust . Tria fere hominum genera reperio. Primum, i qui regias partes, stipendia, sacramenta secuti, quamcumq; cum illo fortunam, felicem, infelicem subituri. Secundum, qui constanter aduersam partem opibus sanguinem tutati, intactam Principi suo aut Reip. fidem seruarunt, sola potentia frangendi, non tam voluntate, quam armis cesserunt. Tertium ecnus illorum est, qui spectatores neutri parti ad-
Deprimis hoc dicam,praemio carere nondcbere: sangui-nc enim & vita promeriti .addo affectum: quem nemo generosior Princeps irremuneratum praeteribit. addo obsequia, &arma: quae nec illaudata, nec vacua dimittenda. turpe Principi beneficio vinci. Ex hoc numero siqui obeundis in Rep. muncribus idonei, non arbitror frustrandos. Considerandum tamen serio, ne,ubi ad summa prouexcris, cum fortuna mutent mentem: inaffuctique magnitudinis, insolentiam sere & fastum induunt. tanto insolentiores, quanto eminoribus assii rgunt. Exempla nos docent, Seiani, Ablauij, Rufini, Vineae,Brocae, Cabrerar,Caraccioli. Non tango s*culi nostri funera: cogitationibus illa lectorum relinquo. libere illaepcr vincula,compedes,carcercm, exilia, sanguinem, secures
In secundo genere magna opus prudentia. Hostes suerunt Z amici crunt, si viceris. vinces Denefici js,quoque infestiores fuerunt,hoc offensam officijs fortius compensabui, si beneficia senserint. Usu hoc euenire videmus in constanti hominibus ingenio, ut utramque pariem aequa constantia tueantur . si fiduciae signa senserint. fiduciam hanc concredita
472쪽
POLITICΟ-CHRISTIANA ordita munia ostendent. Saeuitia vcro fortia ingenia nunquam fleetcs, nec in partem tuam trahes. franges ante,&Cx Vltima desperatione in caput tuum trahes. Vis aduersariarum
victor partium cscὶ donis cumula, senties fidos . Fallere haec ingenia nesciunt, lanc non didicerunt. Constantia cnim &candor indiuiduo nexu connectuntur, nec in forti pectore stabulare simulatio solet. mollis haec animi est, & muliebris ingenii. Constantia dc robur, plus de leone mutuantur: simulatio dc dolus vulpem suam redolet de ignauum pectus, quod virtutis suae dissidentia laborat . quare insidiae illi dolique pro Virtuic sunt. Rei p. ergo functionibus admouendos hos censeo. fidem diligentia probabunt, nec patientur se beneuolentia aut fiducita vinci . ante immorietur operi vir fortis,quam ut beneficium maleficio compenset. Vtere
ergo quicunque imperio potitus es, & paullatim etiam ad magna prouehc ; non uno saltu, sed quasi per gradus, quo
certior de fide de animo fias. benignis etiam verbis ultro compella,& non rogata maxime beneficia largire, quibus potentillime hostilitas deponitur,amor prouocatur.
Tcriij generis hominibus, qui priuata commoda publicis potiora liabuerunt,non ausim ullam publicorum mune- p rum partem committere. Vivant sibi: neque enim tales, si qua neccssitas occurrerit, fidos experieris . non stabunt illi, publiciεaLaut dissicultates excipient: declinabunt. neque ad ardua Vnquam dextram extendent: retrahent . neque arma ab his manibus, in regni, tuique propugnationem expecta: excutient.
Vbi namque vis insbnuerit, quiete circumspicient, pacem B cum dedecore magis eligent,quam ex bcllo dc arduis decus. Cumque ignaui sere ingeni j sint tales, serpere sine molestia malunt,quam cum labore exsurgere: iaccre etiam sine sudore, quam cum illo extolli. Quare nihil his fidi potest, nisi in altissima pace,dcea quidem, a quibus regnorum salus nullo modo dependet.
473쪽
C A P V T II. si in tuendo regno nece seria '
ON minoribus in tuendo,quam in parando regno opus est adeoque difficilius est regnum tueri, quam occupa re .viribus & audacia regna parantur, prudentia retinentur. sir. 6. Hinc illud Sapientis est: Si sceptru ,δM-gespopuli,diligitesapientiam,vi in perpetuum regnetu. Hanc a Deo vovit Regum maximus, phtentissimus, & impetrauit. acce-Clam dant Regum nostrorum paria vota &sperent paria. Comi-
nugata. taS deinde a Veteribus m suos commendata, clementia mmaximὸ in hostes, mansuetudo & benignitas in omnes. Augustum ac-h fh cepimus,Cinnae vitae suae inudianti, necemque faranti, pe percisse, Consillem fecisse, fidum & inter amicissimos habu- Clemetiti/ ister Cinnamque beneficium beneficio compensasse, cum moriens heredem Augustum inscripsit. Obseruatumque ab Historicis, neminem exinde in Augustum insurrexi sth, cuius ante vitae plurimi insidiati, cogitata scelera sanguine expi uerant. Secutus Augustum Titus, patricijs adolescentibus
duobus,cum ferrum parassent,& rei tenerentur, ignotiit. Audiamus Suetonium: Quospatrici, generu conuictos anasse tataone imperij, nihil amplius quam t desisterent,monuit,dicens rincipatum fato dari .siquid praeterea desiderarent, promittens se tributurum. nec Iolum iEouamiliari eaenae adhibuit ,sed insequenti die
glassiatorumste iacuia circa se ex industria locauit. Crevit hinc issi nomen,ut Humani gencris amor & delici ς nominaretur Et apud eundem de Caesare habemus: Retectas coniurationes non vitia arguit, quam 'Ut edicto ossenderet essesibi notasimacerbe L. quentibus satis habuit pro eontione denuntiasse, ne perseuerarento Catonis etiam liboris incolume patrimoniusseruauit. Adrianum Caesarem honoribus auxisse, quos priuatos hostes tulisse Unarrant Historiae: Antoninum vero Philosephum, in-
474쪽
gentibus beneficijs onerasse vcrius quam affecisse, quorum insidias & arma senserat: Alexandrum Seuertim benignitate & comitate nefarias Quintij Camilli Senatoris molitiones auertisse, amicumm exinde ex hoste iurato parasse. DeConstantino illud proditum,cum ei auctores plurimi es.sent,ut in Imperatoriae statuet deformatores ferro & ignibus saeuiret, respondisse, onusium Misinsentio. Quis nunc Principum imitetur Z Pompeii vero Magni factum magnum.
Tigranem Armenia Regem, benignis merbu recreatum, diadema, quod abis erat, capiti reponere iussit, cerasque rebus Imperatu, ιnprantinum fortunae habitum restituit. aeque pulcrum esse iudicans, vincere Reges, facere. Africanus etiam posterior nepotem Mastantse agnitum inter captiuos,annuL bulus aurea, tunIcaiaticlauia, Hispanseuesagulo, ornato equo donatum, datis qui eum consequerentur equitibuw,ad asianisam remisit. 'mestoriae maximum fructum ratus Regibi anguine uum restituere. L. etiam
Cornelii factum primo Punico bcllo, Romano dignum. . Clim Olbiam oppidum cepisse pro quosortis e dimicans HannoDux
Carthaginensis occiderat , corpus eius e tabernaculo suo a io funere extulat. tum demum victoriam minimum inuidiae habituram credens, cum plurimum humanitatis habuisset. Haec priuati. Populus vero Romanus uniuersus, cum Carthaginensum legati ad capi tios redιmendos in et bem evenisent, nultapecunia accepta, reddidit auuenes numerum duum misiium septingentorum quadraginta trium
explentes. Illud vero citis deni populi illustro: Macedonum Re superato cum ad ILI-icums ectaculum tota Graecia conuenisset, T. tintius Flamininus tubasgnosilentio facio, perpraeconem recitari iussit:.S. T. Intιus FlamIninus Imperator,
omnes si aeriae αυrbes,quae sub ditione Philippi Regis seueram,hberas
immunes esse iubet. iterata praeconis ioce, tanta caelum clamoriFalacritate compleueruvi, Ni certo connet, aues, quaesuperuolabant, .
attonitas pauentesque dacidisse. Fuit hoc etiam Theodosii Ini p. magnum: Si quis modestiae vescius, cypudorιs ignarus, improbopetulantique male toto, nomina nosti a crediderit lacessenda, aciem E ce 1 lentis
475쪽
lentia turbulentus obtrectator temporis fuerit, eum poenae nolumus subiacere,neque durum aliquiae, neque asperum sustinere: quoniam, Fidex leuitate processit, contemnendum estifex insania, miseratione dignissimum, si ab iniuria, remittendum Audiant Principes,&imitari non pudeat Christianos Christianum Imperatorem
Imitatus hunc Alsonsus Neapolitanus,qui Antonium Caudo tam acerrimi hostis sui filium captum benigne habuit,ac
inter amicos numerauit. qua in hostem clementia consecutus est,ut reliqui Regem agnoscerent, cuius tam benignam in hoste dexteram senserant. Egrediamur Romanos ItaloLque. Antigonus Helenum P rbs Regis filium captiuum, cultum animum gerere regium iussit: obseque eι Tyrrh aurea mma inclusit,
Epirum in patriam ad Alexanὐώ Fatrem portanda dedi. Deipta vero Pyrrho illud habemus: Audiuerat quosdam Tarentinorum in conuiuioparum honoratum de se sermonem habuise. accersitospem
cunctabatur,an dixissent. Tum unus ex iis, Aait, mum nobis de
feci se icta qua tibi relata sunt,prae iis qua de te locuturi eramus. Ius ac iocussusnt. tam et rbana crapula excusatio,iamque simplex . veritatu confissio, iram Regis auertit in risium. Addit: ά cleme tiά-moderatione consecutus est, it sebrysibi Tarentini gratias gerente ' bene precarentur. Laudatum illud etiam Antiochi Regis, eum filium Scipionis inicam Quis interceptum honor tissime excepit, regisque muneribus donatum, Miro'celeriter patrirem siquanquam ab eo tunc maximeimperi nibus pessiretur. aagnos animos, & regno dignos. quos nunquam certius deprehendas,quam in Rege 6 hoste. In priuato licet commeadata semper clementia & humanitas, magis tamen in Rege,
in cuius manu fortunar,honor, vita. ac licet eluceat circa omnes, multὁ tamen maxime in hostes. ut vere dictum a Senecac Seruare proprium HI excedent Vortunae: qua nunquam magis sejici debet,quam cum Ens contingit idem pol, quod Dijs,quorum beneficio in lucem edimur tam boni quam man. Seruare,& perdere potic Deo proximum S perdere quidem non magnum,cum
quisquis contempsit suam,pcrdere alIcnam Vuam possit,etia
476쪽
iam regiam. factum a multis. Servare Vero, cum perdere possis, dc crimen aut hostilitas iure quodam sito deposcant, supra hominem suum cst. ac non nisi magnorum est, SO quibus generosior animus. Ut bene Senecae. Magni animi est proprium, piacidum este tranquisiumque, atque ofnsiones superne dejicere Facit hoc Deus, quem nulla iniuria tangere potest. altius c-nim habitat, quam ut ullius tela in cum cagere possint. Cui qui similis elle volet, ex alto offensam despiciat: ita ut quaecunque missilia, quacunque manu missa fuerint, nequidquam mittantur; aut fanc In mittentem relabantur genero-1o repercussLi. Digni stimam omnino Deo Patre mente, quae tam alte fixit sedem, ut solis clementarij more infra labentes non sentiat minitantes nubes, rideatq; insana harum naummura,aut iaculata in inane fulmina. Non tangunt haec solem qui placido semper cursu orbem circumagit, nulli tempestatum iactationi obnoxius. Eadem a clementia sperare potest , quicunque hanc domo admiserit. Vt bene Seneca: clementia in quamcunque domum peruenerit,eam felicem tranquiliamque praestabit. sed in regia quo rarior, eo mirabitior. cum fere
Reges non tam quid ratio, quid virtus suadeat, quam quid
possint intueantur; regi unam arbitrentur, cum plurima possint, plurimum audere, potentiaeq; suae non postremam putent parte, aliena sua facere. errant. Dare regium est, Δ Deo simillimum, immeritis dare; magis etiam, si hostibus. imo mortem commerito vitam dare, simillimum illi est, qui vitam omnibus primus dedit, nullis ante factis promeritam. Sunt haec benignitatis 55 clementiae exempla pauca. Squi- nuitutiae & crvdclitatis, orbe toto, plurima sunt. Carolus Siciliae exempla Rex Messanam oppugnabat. ciues deditionem parabant. armis habere maluit: cxcidit spe sua, & regno. in hortantes
enim se ab ultima desperatione ciues, Ut an ic mortcm quam seruitutem deligerent,victoriam a Rege retulerunt. Potcrat
regnare, si clementiam secutus fui sic t. noluit. spoliatus regno iacuit. Evcnit prope idem, Ludovico Maleano Ganda- E c c 3 uum
477쪽
os C A L. SCRIBANI INsTITUTIO luum obsidente. dextras ciues petebat. conditiones ille praescribebat ingenuis indignas. inter tam ardua quid facerent fame ferroque premi durum; conditiones omni morte grauiores admittere durius. mutuo se ergo inhortantur, mori fortium esse; seruire, & precario vivere, ignavorum. inde ab ultima desperatione, quae animos ac vires addit, arma Cainpiunt,& non pluribus quam quinque millibus, triginta armatoru millia fundunt, Comitem in fugam vertunt.Taceo Veteres: Amanum, Roboamum, Neronem ,& quotquot portio Neronis de saeuitia & crudelitate audiunt, Geque Immilitate, morositate, morumque asperitate suorum animos exasperant. Sane ut nihil ferocitate ac crudelitate remotius a Deo est,ita nihil benignitate ac clementia vicinius;ut nul-
cum iis lare alia Principes propiores Deo sint, nullaque magis ass1 1ostes diligi imperat, & inimicas manus beneficiis impleri. nec nudis verbis, sed rebus. praeit Deus. Docemur hoc in dies post scelera & peccata. neque testibus opus, non Magdal ena, Publicano, Zachaeo, Latrone: ipsi benignitatis, mansuetudinis ac clementiae diuinae signa
circumferimus. animum nimirum nostrum pos innumera1celerum vulnera,solius Dei benignitate, sibi vitaeque rcstitutum. Et cuius unquam tot in Principem suum steterunt crimina, quot Principis in Deum, etiam Principis optinii 3&pepercit tamen Deus, nec ad Vindictam decurrit. & una sepe lacryma, uno suspirio, una Voce, ieccaui Domino, deleta scelera; nec memoria iam illorum ulla. Crux & Christi vulnera, quo Vocant Principem lBenignitatem vero & comitatem in Principe commendo;abiectionem nolo, ne pro Veneratione contemptum referat. Volo benignum; nimiam tamen in suos similiaritatem non probo: quod sciam aegrc illam cum veneratione consisterc. paritatem cnim quamdam familiaritas inducit. sed Aevitia quaedam aperit. Iam cum Imperia fere opinionibus
478쪽
sueuerunt. Asse hum deinde in Principe desidero patris. Praeit Titus apud Suetonium: Principes ossicitudine sed ' parentis afectum uicumpraestitit nunc consolin operedicta, nunc opitulando , quatenus suppeteret facultas. Imitetur Princeps Christianus . turpe vinci. Meminerit tamen in patris affectu, ut benignitatem comitalcmq; non vltra patris morem extendat ; ut neque subditi audaciam induant sit prafilialem. veneratio proinde sua illi semper stabit, cultusque in se suorum. Monetὶ imitetur patrem. Reprehendit ξ cogitet filios. Punit 3 induat personam patris in filios. Donatὶ patrum more faciat: ut benignis verbis dona vestiat. nam si amorosa veniant manu & ore, ingrata etiam magnitudine sua erunt. Vt placeant, benigna sint, & comissimis ornata verbis,& magnitudinem quamdam induent. ut parua licet, munera manu sint, quam a morosa tristique magna. Benignitatem Belgarum Princeps A LAERTus maiestate miscuit: neque benignitatem tamen unquam ultra patris affectum extendit, nec maiestatem supra Principem extulit. hanc illa temperans ; nec se abiiciens, nec extollens. ut & maiestas veneratione,& benignitas amorem prouocaret. Clementiam vero semierptae se tulit, cuius euentum selicem cum crudelitatis fere infelicem, veterum Principum exem
plis didici siet. quin Sc eos qui hostili aliquando in illum fuis
sent animo,&armis etiam testati essent, reduces amplecte
batur:&filiorum loco habebat, quos hostes passus elat. Quidquid in magno desiderari Principe potest, in C A-
Roto V. reperies, ut merito Maximi illi nomen Paullus III. indiderit. Regias cogita virtutes: omnes reperies, parando tuendo imperio necessarias. 'Animus illi a prima aetate compositus, ac inter pcricula, Regumq; minas,&orbis propc univcrsi arma, interritus. ita altili ima quaeq; flumina minimo seno labuntur: torrentestere saxis admurmurant,&plus terroris ostentant quam habent.
479쪽
bent. Et incredibile prope, illum inter media arma,bellicos. que franore S,tam pacato tranquilloque animo vultuque fu- ille,ut in alta pace, adeoque medium inter ludum & iocumstare crederes: Nuntiabatur eodem tempore Europaea prope arma omnia,Turcica, Germanica, Gallica, Italica, Hispa-Dica, Belgica; nec colorem mutabat. arbitrareris personastethcatra, aut scenicos ludos. Ntuatiabatur ex amico Mauricius hostis, ac non vulgaria loca occupasse. nihil Imperator
reddidit, quam nullam potentiam scelere quaesitam cuiqua unquam fuisse diuturnam. Et sane debellari tunc CAROLvxpotuit,& imparatus opprimi: sed perpetua 1bciaque illi felicitas, hostilia arma & consilia vertit alio. Atque hinc perpetua illi comes senstantia, quae in periculis maxime eluxit subeundis. Gallicum hoc iter docuit &quis Regum aemulo sic c5mittat Regi Z Iam cum molles fere
in calamitatibus mortalium animi sint, duriores in CARO Lonostro fucrut. Saeuae hoc docuerunt Oceani in Africano littore iactationes. at ille contra ire ausuS, non ora mutaui non oculos; stetitque inter insanos fluctus, toti interitum clasti minitantes, inconcussus. crederes ingentem medio mari rupem, quae iras minasque suas Oceanum doceret bibere. 4id 3 quod obseruatu a familiaribus,maiores semper in Caesare nostro in arduis & adhicrsiis, quam in leuibus &secundis animos fuisse. Plurimis hoc exemplis docere possem, sed pi omissae memor brctaitatis, transeo ad
Magnam talem , constantiae sociatam. Cum enim non
semel a magnis viris moncrctur, ne se Hispaniamque suampcrditum irct in praepropera Imperij cogitatione, nil respondit, quam infra Virtutem terrores semper & periculaniisse;& cum Augusto, cum periculo gloriosius esse summa, quam tuto humilia sequi; &, ut non responderet cogitationibus etlentus,conatum tamen in laude apud postcros fore: cito vcrὰ gloriam ob lolcsccrcin rebus paruis: nec quidquam ita dignius, quam consumi eam, ubi non potest oslcndi. Ad
480쪽
didit illud Alexandri , cui sebrio, nec iracundo aut temeram rio simillimus: Me in perpet um aut mictoria e gia nobilωbις
utpugna.Cum pergerent Vrgere, prece, aurove, aut nouo
connubio parari Imperium certius quam armis posse , nil tulerunt,quam Generosius csse mori quam precario imperare : ignauissimum vero esse, auro sceptra parare. Monitus autem non semel, maxime in bello Saxonico, ut sibi parc ret, tutioram in acie loca deligeret; Minimum aiebat Regibus ab hostibus periculum eue,&sere tutiores in acieReges, quam in mensa aut strato fuisse. sane plures cubilia, quam
campos sanguine suo purpurasse, pluresque suorum quam hostile ferrum funestas .
Fortitudini indiuiduo quodam nexu iuncta elisitis fuit.&fidem prope superant quae oculati narrant testes, &tempo- . ris illius scriptores, quibus nulla mentiendi caussa, aut libertas, cum redargui possent. Iulium Caesarem urbes oetingentis plures pille, gentes trecentas subegisse, signa cum tricies centenis millibus diuersis temporibus contulisse ductibusque illius extra bella ciuilia, undecies centum & triginta
duo millia caesa fuisse, signisque collatis, quinquagies & bis
dimicasse narrant; solumque M. Marcellum supergressum, qui novies& tricies pari modo fuisset praeliatus. Pompeium vero castella mille, urbes haud fauciores nongentis, piraticas rinues oetingentas abegisle, bellaque prope innumeragellille. Conferamus lurc Maximi nostri CARO11 factis. quec veteri nouoque orbe, suo suorumqtie duetu,quadraginta illustres ab hostibus victorias retulis te scribunt,ut nihil tangam leuiora praelia: bella & numero & hostium potentia ac viribus magna, supra sepi ginta, ad optatum exitum deduxisset castella surra centum millia, & gecies octingentas Vrbes, nauesque supra decies & octingentas hostiles ccpissc.