Caroli ScribanI e Societate Iesu PoliticoChristianus Philippo 4. Hispaniarum regi

551쪽

Quid Z quddignaui pectoris mendacium sit: generosior

quisque ante vitam ponet, quam se seruili hoc crimine comtaminet. non vult seruus audire,non mulie quisquis animo vir est: tantum enim de magnitudine sua decedere arbitratur, quantum de mendacio mutuatur. Non quod velim Principem aliquando non simulare,aut secretum suum non tegere: quin imo & simulare non raro volo, & secretv suum centum clauibus claudere. fallere tamen,promissa rescindere, mentiri nolo. nimis haec plebeia vitia,sceptris indigna sunt. Quod si sortem se Princeps veri propugnatorem ostenderit, sequentur quotquot aula fouet, non tam Veritatis more,quam Principi placendi. magis etiam, si Constantini exemplo, nullim ad obsequia admittat, quem mentiti deprehenderit. Scio arduum fore, omnes aulae natos a falsi ad veri semitam traducere; cum meminerim illud Antiochi,toto se purpurae tempore Unam tantum rem veram inaudisse. Plurimum tamen nanc rem iuvabit, si domo sua & munere

Princ ys excludat, quos huic vitio addictos senserit. Pauca enim seueritatis exempla confectam rem dabunt,maxime si facilem ad ignoscendum,vera,etiam post delicta,ntentibus Principem experti fuerint. Magnus omnino in tenaci fidei semel datae obseruatione Theodosius. de quo Pacatus: Nnde, cum tantupromissa perflua quiscuipromi eruscia nec te et Regia. cura, melilia ipsa tuorum beneficiorum turba confundat, mi parcior tam diorve tempore quem modove decipias' quu debitor verecundus ita mutuum ad diem reddit,ut tu,quod omittis, appendis' Me imponi negligentibus arbitreris. otidie in beneficia tua quaerimus, s m moriam couenimiυ,-,nesingulis insidietur obliuio,cum altero quisque conferimus , num inuenire non possumi , cuius pyem atque exstinationem,non aca Veseris,se quae debeatior eLIquerela aestuleris. Nihil ita primoribus labris ρο iceris, quin promteo fidem subdas, o verba resanias. nemo beneficia quae dederis ab eo credi tempore computanda quo dederis: quia tam i certa quaestondes,

552쪽

ratorium. & aliquid nic diuinum. Quale omnibus Principibus voveo, qui Deorum in terris vices gerunt.

C A P U T XVI. Secretorum lamisi in custossit Princeps,

Si se, si Rempubl. saluam volet, quae non rarὀa firma rerum peragendarum custodia pendet: ut merito dici pos.st,proditorem secretorum, regnorum proditorem esse. iam cum frequenter uniuersa aut Reipubl. aut exercitus salus in una re Vertatur, quicunque hanc prodiderit, Rempubi Prodidisse censeri debet. Et quanta regna & exercitus stetis lent, si stetisset linguat oblita haec siti est, & hactenus regna, &Respubl. nullς. Privatarum vero familiarum excidia uni fere linguae debemus. quo vero maiora damna ab illa merito timcnda sunt,eo acinis puniendi, qui concredita sibi a Principe euulgant. Et ego sane, veterum Pcrsarum more, silentium in iis, qui a consilijs Principum sunt,vitae periculo san- I i j. ciendum putarem, nec ullum probrum, lingua grauius in il-ων g t. lis castigandum: nullamque adeo illi rem credituto posse, nihilque debere committi, cui occulta Principum vita ipsa potiora non sunt. denique nunquam consilijs admouendum, cui aut metus, aut spes tacendorum Vocem exprimit. commit-

Et verum semper erit illud Curtii: Res mastnae bu tineri non poLsunt ab eo,cui tacere graue est. Et illud Sapientis monitum: Esquireuelut m=Heria, sambuiat fraudulenter,'d latat labia sua, ne Prou.io. eomntiscearis. Nec minus illud Hieronymi Si quis voluerit tuis misceri amicitiis, in hunc Nideris prioris amici pandentem secreta, hunc eluti perfidum caue. Prudenter. sequamur monentem.

Magis etiam tequatur Princeps. ne fidat sua, amici secreta prodenti. prodet Principis, si qua aut leuis ostensa nata, aut lucri spes maioris. Commendatum in hoc genere illud Me-O o o 3 telli:

553쪽

8 CAR. Sex IEANI INsTITVTIotelli: Si tunica consiliorum meorum esset conscia,derra Iamin ignem mitterem. Secutus est Petrus Aragonius: Combuiram intimam tunicam, si consiliorum meorum gnaram essessam. imitetur Princeps. Pulcrum illud inter Romana incunabula: inrcana conta a P. Consiriptorum multissaeculis nemo Senator mulgavit. dignis. simos omnes,qui imperarent. Addit auctor:

sed neminem au si crederes,quod mustorum aurata uerat commisi

sum. 6 virosi quibus merito orbis pareat. Claudit: Nunquam taciturnitatem optimum ae tutissimum administranάarum rerummis iam labefactari volebant. imitetur Christianus Princeps. Est & illud ab eodem Cum Asiae Rex Eumenesiamantis in nos Drbis besium 2 Perse aduersu pop. Tomanum comparari sen mi nuntialset,non ante sciripotui quidaut illi locutus esset, aut Patres res on Uent,quam captum Persen cognitum eII. Num erat, o altum Reipublinin curia lenti ;salubritate munitumst limium undique: cuius timen intrantes, abiectoriuata caritare,pubb- eam induebant. At nunc frustra hunc senatum speremus: frustra Papirios. Et nescio quomodo his moribus, aut nocturnae uxorum blanditiae,aut imprudens filiorum ac parentum amor, aut amicitiae necessitudo, aut domesticorum fiducia, occultanda extorqueant. Cum verb Regibus ab arc nis multi sint,multis creditur, quod vix uni tuto debeat. Illud pessimum, seribis etiam adolescentibus pleraque a dominis committi;cum in magnis, si quid calamo credendum, unius, nec plurium credendum sit: tum ne quis vulgandi metus,tum ut in prodentis, quae celari debebant, cognitionem facilius deueniat Princcps, certiusque in delinquentem exemplum statuat,in reliquorum terrorem, prodentis poenam. Quanta saeculo nostro spudet referre) deteriori sexui, amicis, adolescentibus seriptoribus, In primorum Orbe regnorum non reparanda damna,Commista silerint,quae ante

Lirent hostes quam primi exercituum ductores, nimis notum est. O, si reparari mala possenti Nequidquam voveo. Vidimus tamen corruptissimis his moribus nostris, qui

554쪽

certare cum Metello,Pompeio, Romanis,veteribuque Persis posset, AMBRosivM SPINOLAM Balbales Marchionem, Regiorum exercituum supremum Ductorem, tam tenacem sibi commis rum consiliorumque fuisse, ut ante animam cum Zenone, Anaxarcho, Theodoro,quani concredita aut consilia excuteres. nemo ab hoc audiuit flenda, nemo sperauit; ut non mireris tanta rerum gestarum gloria magnum ac ante prope Ducem quam militem,victorcm quam Ducem,&cum magnis imperatoribus confercndum, qui tam magnus silentio esset. Non mireris, tot omni bellica virtute in Belgio dc Germania magnis prudcnter imperasse,inuictaque in nanc diem Germanica foedora di luisse,qui tam valide ori tuo imperauerat. tam carum Principi tuo stetisse, cui nullum poenitendum verbum excidisset. Sed nimirum creuerat sub Magno A L E E R T O , Belgarum Principe, qui nescias,pietate, animi modcratione, maiestate, constanti e prudentia, an tenaci tacendorum custodia maior fuerit.

merito dubitare possis, quid primum in illius laude, quid

postremum ponas. ita in uno virtutum omnium quaedam aemulatio, ac se mutuo prementium,ac quasi perimentium, amica concertatio fuit, ut nullo prudenter ordine uti possis, sine quadam sequentium iniuria. in orbem nimirum ponendae, ne qua merito queri de praelatione possit. In quo cum omnia admiranda, & in exemplum itura: tum illud, quὀd nunquam illi verbum imprudenter exciderit, nullum incogitatum.Vidimus, quod nulla posteritas credet,in asuersis & prosperis semper eundem, Ut nulla sertuna,quantumuis saeua aut blanaa, seuerius aut blandius verbum extorserit; non frontem aliam,colorem alium. crederes inaedificatum rupibus,quae fluctus ut pilas,adeoque Ut plumas cxcutiunt. crederes lupra quidquid pluitur de ningitur, supraque ventos omnes caput extulisse, solis caelestibus minore. In hoc cum omnia maxima, tum consilioruin ac peragendarum rerum silentium tam altum, ut ante maria calcanda

555쪽

8o CAR. SCRIMANI INSTITUTIO pedibus praeberes, quam magni illius pectoris secreta emeres. semel illi aliquia credidisse, aeternum erat: tam fida vigilique custodia, ut nec orbis uniuersi arma, nec regnorum qua orbis patet prudentia,clicere concredita posset, aut cogitata eruere.& ante facta videbas, quam Oogitata credores. O Magnum spretoq; non semel vltrooblato Imperio,quam Quodecim Imperatorum sanguine maiorem l maiorem tamen, qui itaimperare linguae potuit, ut nullum illi unquam verbum exciderit quod veniam mereretur, & de quo dici osset, Homo fuit. O nimis aemula magnorum fata i aeternauic Principi stare vita debuit. Sed ignoscite, caeli, inuidistis Belgio & orbi tam magnum: aut Imperium orbemque non dignum tam magno putastis. spoliastis proinde orbem, ut VOS Ornaretis. gratulor vobis.&, date veniam,invideo: ac, si animo huic vires respondeant,eripiam vobis, reddam orbi. anquam nihil detractum Velim promeritae toties felicis,cum orbitatem nostram sentio. Sed sileo, ne silentij leges & metas audax egrediar. audi tantum vota mea Deus, quae alto nimium silentio tibi soli prodo. tu illa custodi de exequere. Hoc tamen palum audeo. quod non meum tantum,sed populi Belgici uniuersi, tanquam unius animae,pro magna Is A BELLA, votum sit: Obsecro visatin thac duplex δινι- ALBERTI .impetrauit a magistro Elisaeus ab aratro & ligonibus veniens: quo magis audi vota Belgarum omnium,&cxple, magne Deus. filiorum pro parente sunt; non soles .ram pia irremunerata transire,

C A Ρ V T XVII. Setralentium ac adulantium inimicussit Princeps. neutros admitta virosque auiapellat.

DETRACTio iuxta ac adulatio vitanda, duae Principum pestes. quae ubi obsederunt aures, aditum virtuti claudunt: eo magis, quo magna semper Principum pars his leno

556쪽

destituitur. AduIatio veritatem mentitur,detractio obtenebrat: utraque illam eripit .lita scelerum in Principe caussa cum laudata crimina in paria, vel maiora impellunt: tanquam si equum in praecipitia calcaribus agas. haec in optimos fere sevit,& primis quibusque Regem regnum' spoliat. Inhentia omnino malla,& quae ςgre tollas. tum quod i sta fere magnitudini suspicio & timor sit,& faciles in fidem aures: unde fit, ut detractio & liuor pronis plerumque auriabus excipiantur. tum quod complacentia plurimum sui sce, istra laborent,& laudes suas eo pronius accipiant, quo facti ius credunt. ita faciles in fidem sumus eorum, quae Mnam usi maxime Principes, quibus prope cum quod lubet liceat, proba dici 5 haoer improba licet, sua desiderant. cumque

doceri pudeat,laudari volunt. discere,& damnati,grauem demati; gratum dc iacundum, laudes audire. Quid agas Zd mnesρ gratia excidisti. laudes Zredarguit Deus. at nos seponimus Deum, ut ample stamur Principem. displicere illi pro minimo habetur,ut huic placeamus. ita facile salutem Principis & nostram proh cimus. ut nesciam utrunt infelicius sit adulatoribus an detractoribus credulas aures praebere. Gra- .de interim utramque malum: nihil enim miserius Principe temere in utramque partem credenti. Hoc cogitet. laudatorem solam Principis fortunam sequi, & suam. ubi illa mutauerit vices, mutabit & adulator, ex laudatore damnator factus,co acrior,quo fortior prius laudator. Detractorem vero aemula quadam prurigine, rerumque suart. m desperatione, pcr aliorum sanguinem & praecipiti'. iter sibi ad honores & opes sternere. non poterat per virtutem , per scelera viam parat. Quod si cogitarent Principes, utrosque ab improbis sibi artibus auxilia mutuare,non tam facile admitte- .rAat,sera poenitentia excludendos. Et quis Optimurum erit innocens, si detraxisse satis est et Quod si praemia etiam detractores innet quo non ipoliabitur regnum viro magno

557쪽

481 CAR. SCRIBANI INSTITvTIoditi=γώ praemia sustuleris,quis detrahet Fhaecu rouocant,& auia is, πιο daciam animosque addunt. tolle, & detractio nulla erit, dulatio nulla. asititire, Et quid sperabis de Principe,cuius omnia honesta atque inhonesta pro virtute sunt3 qui nihil admittit praeter laudes cuius nemo factum fiae periculo damnetὶ cuius scelera,seorum ore,virtutes suntὶ Quod si scelus dixeris, peristi, gratia excidisti. hac ne excidas, virtus pro scelere dicenda. Misera seruitus, perire, ni falsis laudes; gratia excidere, ni improbis da probes. Sed & illa infelix conditio, cum nulla re maiora pateant praemia, quam permagnorum obtrectationes. Detrahis Deo peristi,& tibi. taces, aut laudasὶ inglorius iaces, & frustra praemia cogitas, quae maiora longe e detr ctione, quam e laude sunt. ingens ad scelera calcar.Iam cum neminem etiam falsissimoru detractorum poenae maneant, .sed magis praemia; quis non detractoris personam induat, . ut praemia reserat Z nimis validum incitamentum praemia sunt,etiam apud bonos .Audiat non me, sed Sapiente Prin-Ptou. ab. ceps: Princeps, qui obenter aurit merba mendacis, omnes ministros

habet impios. Talis omnis Princeps est, cui faciles in detractionem aures sunt. neque enim alia in detractoribus,quam verba mendaci j reperies. omnes misi'os habebit impios. Egαs dicerem, insurgerent in unum caput aulae Omnes, purpurati omnes. Scripturae verba sunt. mentiri Scriptura non potest . Videant proinde Principes, quales suos velint: pios, an impios. a detractoribus haec pendent. fallor. a Principis facilitate haec pendent. audiat detrahentes: impios hanebit. quem enim non habebit, aut quem storum non faciet de tractorem, quem non impium, si gratas sibi detractiones ostenderit unum , Adulatorem vero ubi Princeps senserit, hostem cogitet,& occultum nominis sui detractorem 1, scorpium cogit tr .a ,A. blanditur vultu, uda Verberat: laudabit praesentem, damnabit absentem:de propinquo meli de longinquo venena

558쪽

iaculatur,eo nocentiora,quo minus sentiuntur. Medicina a

la sectione petenda. anathema proinde Princeps omni adulatori inlide:simul etiam detractori. & cum magnis Augusto,Traiano, Aureliano, Honorio, Theodosio Imperatoribus,falsὁ detrahendi licentiam supplicijs reprime, memor Sapientis: Remouea te os prauum,.durabentia tibiasintprocidate. Quod si virorumque potentiam dc audaciam fregerit Princeps, beatus. Et nil facilius Principi. nam vim itur A- Prou. s. quilo dissipat luuio,ita facies inau britiam detrabentium. Dis. plicere sibi ostendat Princeps ignorabit aula detractores, ignorabit adulatores. hoc dico: ignorabit noxias has viperas, in Principem primo, dc in in optimum quemque venena iaculantes. imo non excipiat hos hilari ututu,&concidet omne illorum studium. Quod si tutum vera loqui, utrumque fere vitium adnexum aulae. & perpauci omnino Principes intacti abeunte aut enim altero illorum tinguntur, aut Vtroque. fuge quiLquis regnum amas. Fateor, adulatoribus nihil in principio m. iata. videri humanius; at,ubi opes suas firmauerint, nihil illis insolentius, nihil crudelius est. aestuant fere libidine, tauitia,

auaritia. Hinc Athenienses securi in assentatores saeuiebant. i, μυηt-,

Demosthenes sane publicas regnorum clades adulatoribus ascribit. Est in hac re illud Ciceronis: Nudam in amicitiis popem maiirem, quam adstitionem. Curtius, saepitis adulationibus, quam ferro & hostibus, Reges regnaque euersa,non dubitauit asserere. Bias ferocium animalium sieuissimum esse

tyrannum dicebat, cicurum adulatorem. Dion adulatorem, adulterantibus monetam comparat: magnus Gregorius scorpioni, qui vulnus & virus, quo figit, infundit. Eleganter Senecae Adulatio similis es amicitiae. non imitatur tantum 'Ham , sed et incit. apertu ac propitiis auribiu reripitur,'in ima praecordia descendit, eo ipso gratiosa, quo laeotit. Horumsermo multum nocet. nam etsi non statim officit, semina in animo relinquit, sequia gurque nra, ei/am cam ab iLU reos erimus, resurrecturam postea m

559쪽

4M CAR. SCRIBAM INSTITUTIO tium Habent hoc insibianiumenta, etiam cum rei,ciuntur,piacent .sepe exclusa, nouissime recipiuntur. Pulcre Pythagoras, Principum adulatores impuris comparat mulieribus, quae a Deo salutem,Vitam, opes,aliaque omnia amatoribus suis, praeter bonam mentem precantur. destitui nimirum nolunt, fieret, si mens bona accederet. Alius chamaeleonti componit; . cum omnem Principis affectum induant Ridet illertimitantur risum moeretὶ lacry mas fundunt. morbo tentatur moriabum illi simulanti stomacliaturZira illis ad manum est amatὶ plus illi,& oleum huic fornaci iniiciunt.otio delcchatur: laudant. saeuitὶ accendunt etiam magis, & ligna hinc igni stupponunt. iniusta bella meditaturi inhortantur. mmnorum nimirum Principum est ardua meditari, nec pacem ferro dare. caussa deest 3 nulla deesse Regi potes , cui libido proratione est. Bene bHieronynaui S: Do maxιme tempore regnat i-tium adulationis, quodestgrauissimum, quia humilitatis beneuolentia loco ducitur: e r ita fit, ut qui adulari nescit, aut inuidae,aut superbiae imputetur. Et quis vlla aetate Princeps caruit nox ijs his blanditijs 3 quo magis inuigilandum huic malo. Magno exemplo Regibus praeit Titus. quid in sermone, Vel in continua oratione blandilo de se dicebatur, non dubitauit interpellare, ac reprehendere,

commutare contιnuo. Domιnus appetiatus a quodam, denuntiauit

ne se amphi.s contumelia caussia nominaret. ubi sunt Christiani Principes Zquam longe ab hac modestia, prudenti iustitia, roboret Videamus quid Augustus senserit: tam Pessante ea

ludos pronuntiatum estet a mimo, Dominum aquum-bonum; uniuersi tanquam de ipse dictum exultantes comprobassent, timmanu multuque indecoras adulationes repre fit, insequenti Hagrauissimo corripuit essi Io,dominumquese posthae v lgari, ne ὰ Γ-ιn u quidem,aut nepotibus suis,NAμιὰ , vel ioco ,eispassus. atque elusemodi blanditias etiam inter ipsesprobibuit. QSam longc sii, naus ab Imperatoria modestial

aesi hoc loco. darem in saeculi nostri adulatores,doctis, simi,

560쪽

smi,verissimi fragmentum ludi.&iam scripseram. inuolauit spongia. & iterum calamus, &iterum spongia. dum Si intervenerationem iactor & metum, duas diuersistimas res iunxi, audaciam & verecundiam. vicit tandem calamus; & ausus est imperitus pictor purpuram atramento tingere, Vertu S, seipsum purpura vestire . date veniam quotquot in purpura docti,quotquot extra illam.& quis damnet,si purpureis versibus,omni gemma nobilioribus,in ornem hunc librum ue-merarius audiam3 audiam amator,& temeraris nomen etiam amabo. Quid Zcalceos ausa POppeia, poculum Cleopatra, patinam AE sopi filius, ne mendicius magnis libertis caenarct, gemmis induere. prima calcauit, altera bibit, tertius gemmas comedit, & regna in his integra. quanto cgo proinde indulgentius,veniaque maiore, non & laudeZ paginam hanc docta venustabo St inoculabo purpura aut tanquam nauafragum caelum purpureis stellabo stellis 3 aut denique tanquam anima, emortuum hoc chartarum corpus animabo eo felicius,quo nulla ante hanc diem aetas tam rurbana, tam docta claruit purpuraὶ ignosce amori quisquis audaciam cogitas. Audite Reges: Cui sensa mentisprouidiu abssita Rex credat'aut quos cauerit' omnium Sincera, seu fasiax, eodem'

obsequio tegitur evoluntas Fugit potentum timin veritas, amquamsaiatu nuncιa: nauseam Inuisproritat, vel iram.

Saepe magis iuuat hostis hostem. Dius sagitta rex Macedo,Nidet Non esse prolem se Iouis. Irrita , Xerxem tumentem spe, trecentis Thermonia cohibensarissis; Docentque fractum clade quidaubci Sint verba plausus. τι nocet, Nplac t