장음표시 사용
581쪽
sos CAR. SCRIBANI INSTITUTIO cap. 13. consa tW essem ne oculus me videreti est qui iudicetur me cumΘΥeniat: quare tacens consumori Audiamus maFnum Regem, Europa,OIiente, Occidente toto latissime imperantem, inter Diomedis & Busiridis maiora longe tormenta: V eus meus, Deus meus, fac quaepatior, σPatalitisint, in Δα torum meorum deIersione .Hςc ille,nec aliud. O vere magnum lcum interim inter dolorum extrema, & qualia a nulla carnificis manu maiora, vultus illi tranquillus, la moeroris aut doloris rugositate frons contractior, non cruciatuum turbine glomeratior: nec color illi alius,qua regius,& qualis de sceptro laetantium: nec os aliud, quam pietatem, modestiam; nec verba aliud, quam Christianum, alte in Christo suo habitantem,loquerentur. Stupuit antiquitas olim, - Cum corde gelato Scaeuolahapposito dextram damnauerat igni, Plus se peccante manu, ci sorte satellis Pallaret constante reo tormentque raptι Is sugeret qui tortor erat. Quanto stuperet magis cum videret mortem ipsam pallem tem ad regiam constantiam, trepidantem ad patientiam: nec doloribus, nec tormentit septuagenario maiorem cadentem , cd omnibus maiorem,nullisque vincendum, nullis flectendum ZO vere Regem, qui imperare non alijs tantum & sibi, sed tormentis & morti posseti o quae vidit aetas parem aut quis prope Martyrum animus componi cum hac regia mente possitὶ Vicisti Rex Magne; dicam Maxime, quidquid ubique magnum, quidquid maximum. nec ullatam ingrata te tacebit aetas: nulla pens silebit. non siluit Gallica: ut omnino maximum essestias, quod a Gallicano calamo laudandum venit in Ibero. magni veri vis magna cadit quidquid de diuersiitate gentis est, cum lux illius ma-
582쪽
Imitatus P ui Li p p v u hunc nostrum A LEERetus noster,
adeose expressit, ut nul lus Apelles aut Protogenes certius hominem expresserit, nullus parentem filius, nulla matrem filia. neque quidquam virtutum illius intactum reliquit: delibauit omnes, adeoque reddidit quod imbiberat, ut nihil admodum interesset inter has & illas. nescias quas quibus praeseras; &,ni aetas obstaret, quis ab altero mutu aus. Fortunata tanto Rege Hispania, orbisque in Hispania; tantoque Principe Belgium, orbisque in Belgio. vTignores cuius fortuna melior; nisi quod Hispania in aeterna pace, in aeterno bello Belgium steterit. quo maioribus animis opus fuit, quis propinqua plus mentem quam remota feriant. Sciebat hoc Rex Magnus, quare non alium qua ALBERTUM
Belgio dedit. quo nomine Magno PHILIPPO omnia aer γ num Belgae debemus, a cuius magna mente magno donati
Principe sumus. 6 forct aetermimi iud quis ad uerlabitur vo- canti Numini quis praemianti Non inuideo optimi Parentis felicitati: orbitatem nostram doleo. verum ille viam strauit Belgis suis,&reposuit caelo praemia, Magnae Is ABEL precibus donanda.
C A P U T XXI. Memor sit in imperio, humanae conditionis.
PRvDEN ri AM haec una res magnam dabit, Cum cogitabit euenire poste sibi, quς Regibus euenere. temperabit dexteram,mitigabit ferrum, cum cogitabit Regulum, Marium, Pompeium, Caesarem, in barbaro Africano dolio, Minturnensium paludibus, pupilli manu, Senatorum serro. cum Neronem, ligulam, Domitianum, Ottonem, Vitellium, Galbam, Pisonem, sui aut alieni ferri victimas. cum ignes
Croesi, crucem Polycratis; laqueum Agidis, Valentiniani, Gordiani Sciatoris,Maximini,Alexij Iimioris; lapides Niciae;
583쪽
Phocionis,Tiberi j, Claudij, Germanici, Drusi, Hannibalis, Conradi venena; Miltiadis, Ptolemaei, Iugurthae, M imi,. AE miliani, Auiti vincula;in Alcibiade &Nicephoro iacula;
truncatas in Leontio, Iustiniano Iuniore, Thoma, nares, manus, Dedes; Valentis ignes; Heracleonis exilium; Mauri-cij, & Pnocae secures; Lucij, & Baiaetetis caueam ferream. ae clim cogitabit, dubiosque & incertos regnorum exitus,& sanguine sere purpurandos; non mitiora cogitabit3 cum qu quaginta minimum Romanos Imperatores suo, alieno serro, veneno sublatos; plerosque etiam mandalorum, Visigothorum , Ostrogothorum, Longobardorum, morte non sita extinctos; non paria expauescet in purpura&sceptro,& mansuetudinem pro uitia induetypro morositate comitatem,benignitatem pro asperitate, proauaritia liberalitatem, castimoniarn pro libidine, pro luxu moderationem, temperantiam pro incontinentia,virtutem denuque omnem pro vitio amplecteturὶ non facilis in ignoscen-Qum,in poenam lentus eritὶ iod s1 quid animo commotiore statuerit, beneficiis malefacta resarciet,& pro iniuria munera reponet. in dela toribus admittendis tardus, tardior in credendo; potiorem semper benignioremque aurem reo tribuet, deteriorem accusatori: in clementiam semper pronior, quam in iustitiam,
Christi sui exemplo,Dei siti.& dum hominem se cogitabit,. delicta in alijs,ut ab hominibus nata intuebitur; cumque ignosci lapsibus suis desiderat,non saeviet in alijs supra delictum,& hominem. neque enim quidquam durius, quam tu alio punire,quod impunitum in te velles; aut damnare in alijs,quod in idioties .pessimum verὀgenus, punire in alijs, quod in te praemiandum speres & laudandum-
A vana etiam ostentatione,quacunque via potitus regno, caueat. Cessit illa res male Caesari. inuidiam enim hac una suorum prouocauit;inde odia,& ferrum,desmperatoris sui sanguine curia lanestata. Modestia una cst, quae in amorem de
584쪽
FoLITICO-cΗRIsTIANA. Jo venerationem etiam hostes impellit: maiorque semper ab amore,quam a metu veneratio. Qtiid Zquod vanae illae ostentationes & fastus, amici stimis etiam displiceant,& amorem in odia vertant,venerationem in contemptum, coniugum etiam ac liberorum. Auersabitur Vero ostentationem omnem,& calcabit etiam, si magnorum fere infelices exitus cogitauerit,& animo tacitus suo circumtulerit.
C A P V T XXII. Iuventutis institutioni incumbat Princeps.
M AcNos in illa Laced monios accepimus &Romanos.
de illis plena omnium Graecorum volumina, de his 1l- Iud Liuij es :Paruasunt haec, parua ista non contemnendo,maiores nostrι maximam bane rem feceruntis Bericiuuentutis institutioni magnitudinem imperii tribuit. Et certo chim ab hac reliquum vitae pendeat, in omnem aetatem prouidet, quicunque huic consulit. Optimos proinde iuuentuti institue.dae magistros deligat Princeps,quorum& virtutem imitentur,& monitis crudiantur. Eruditio sine virtute obesse plus quam prodesse solet,arrogantiae mater. virtus sine eruditione magno ad magna adium cnto destituitur. utrumque sIiunxeris, beabis. Facile hoc Principi, si virtute ipse praeeat, probatissimos iuuentuti sectet, optimos praeficiat, labore ac sudoribus fatiget, nec oblectamenta permittat,nisi lassantibus permista; venationes,cursum, saltus,corporisque exercitationes varias permitti velim,arma etiam, & equos. Libi
dinem omnem, & quidquid ad illam ducit, remoueat. ab obsequio etiam suo, publicis, muneribus excludat, quotquot illaru latos senterit. Idem dico de ebrietati, intempestiuis conuiuijs, profusionibus, aleae lusibus, ignauiae, blasphem ijs, similibusque viiijs deditis. Quod si haec fortiter Principi displicere iuuentus senserit, si periculum fortuna-S s s a Tum
585쪽
rum ac dignitatum imminere, palam boni erunt, licet sors domi improbi. quin & assuescent etiam domi boni esse,
tum,ut Principis indignationem fugiant, tum ut placeant,& probitatis suae praemia referant.Solus enim metus in ea aetate plurimum potest: nec mimis gloriae amor, & proposita dona virtuti,quae licet splendore suo, improuidam illam aetatem non impellat in amorem sui; annexum tamen virtuti, Principis imperio, decus,annexumq; viiijs dedecus, magno incitamento in illius imitationem,liorum fugam erit. Multum vero in hanc rem proderit, si ipse, variarum iuuentutis suae exercitationum, spectator, laudator, praemiator Princeps fuerit. ingens ad summa audenda calcar, Principis praesentia est.Aut sane e prima nobilitate laudatissimos quosque ac integerrimospraeficiat, qui fra nent esseruescentes, languentes excitent, succumbentes erigant, & vincere etiam post lapsum doceant. Senes vero iunioribus miscere utilis imum. Incredibile, quantum iuuentuti fraenum lauis data senectus sit; ut sola cani capitis verecundia, musteum i rimae aetatis ardorem, tanquam suffusa aqua temperet, Masciuientem Teptimat. Praemia vero sempera virtute sperent; delictorum ac scelerum impunitatem difficillimam experiantutavi illam ultro ambiant, haec fugiant. Utrisque ad meliora ducunturi praemia,& poenae optimi instituendae
iuuentuti magistii sunt. Calcaria haec cursui erunt, excitamenta virtutis. ac licet feliciter nasci,magnum sit: maius immen beneficium a bona institutione est. Iam cum magistrorum fere mores in adolescentum migrent ingenia, & e vicino mutuentur, quod in omnem aetatem tranimittunt inuigilandum Principi serissi, ut quam probissimi iuuentuti praeficiantur. Quod si fecerit, ad magna inulti exsurgent, & ad omnia regni munia cum laude obeunda. Iacent sane ingenia, si desint qui excolant .ita faecundi stimis erilescunt aut siluescunt agri, &in ignobiles trans . eunt myricas,in ieiunantes cespites,glebasque macie sua ex-
586쪽
suigues, si cultura sua frustrentur. adde illam, etiam inter resilua & confragosa vindemia fluet. Ut verum sit illud Se
necae: Potest ex casea mir magmu exire: poteri ex deformi huminqua corpusculo formosus animus'magnus.quosdam itaque mihx id
fur in hoe natura tales generar ut 'probet emrtutem omni socona
si Et quis dubitet in animis culturam posse, quod in terra quanti nunc rident horti inter rupes, & inhospita saxa quantae urbes derasis montibus superbiore ludunt verticeὶ
hic mella sudant,ibi saccarum;& quidquid ulla aetas ullo re- no vidit in delici js, inferarum antris,& scrupeo solo,&
is saxis faecundo ,nas iit. saliunt alibi nati fontes, natant pisces,omniumque gentium florent frondes & flores, der sis ope humana rupibus,iniectaqlle peregrina terra,quae peregrinos alat fructus. ita loco non suo alunt rupes alibi nata, felici transinigratione. Quo maiora in homine, natura in omnem partem molli & flexili, par cultura poterit. sic tamen, Vt, quos, in terris euenit, validioribus ligonibus &rastris in faecunditatem erigenda sit una,mollioribus altera; quaedam leui manu ducenda, ac ultronea quadam faecunditate,durioribus altera, ac non nisi ter ignes & ferrum magna pro mutat. quid Z quod non raro maligne omnibus respondeat. Eadem reperies in ingeniis. ut bene Seneca: ἀ- da acilia, s expedita:quaedam manu quod aiunt inscienda sunt, infundamentis seu occupanda. Suam dein de utrisque sententiam subijcit: Ego istu feliciorem dixerim, qui nihil negotiise- eum babuit. hunc quidem dese milus meruisse, qm malignitatem naturae suae misit, adspientiam se non perisxit,sed extraxit. Bene. melius hic de se meritus; felicior ille est, quem ingeni j bonitas & magnitudo, nulla prope aliena, sed manu eduxit sua. Nec tamen maxima s raper ingenia deligam, tanquam
regno optanda. mirabor haec vi naturae quaedam miracula, tuenta&,cum in spem venero rerum magnarum, adsiciam mctum
deteriorum . quantum enim fere a sublimibus illis ingeniis
587쪽
spei, periculum tantum est quid i quod metus superet. M oiocria ingenia magis tuta regnis: duci se patiuntur, consilia admittunt,ac,ut ita dicam,festarem admittunt. priora fere excutiunt,nec fraena ferunt, nec calcaria,imperij non patientia. Iediocria quo voles, duces; neque regna cogitant,nec domini purpuram, sorte contenta sua.Iam cum prima confidentia quadam sui laborent,cui adsociata temeritas;posteriora alienis potius consiliis quam suis regantur, nec nisi diu & serio cogitata aggrediantur; fit, ut maturius sua peragant, nec periculi secum tantum trahant;cum prima quasi ab aleae unius iactu regna suspendant. Quare mediocria magis ingenia regnis VOuco. Magna illa naturae miracula si concesserit Deus,ampi Etar, nec ambiam: studijsque ac scientij s magis idonea iudicem,quam aut ducendis exercuibus, aut prouincijs pro imperio obtinendis;ex quibus periculi plurimum adesse selet. quanquam& haec summa, prudentis modi ratoris sudio, ad modestiam deduci possin t. N ulla vero re alia magna haec ingenia, quam ratione & amore temperaueris; frequenti etiam narrationc & lectione eorum, quae ad virtutem ducunt; maxime exemplorum, in quibus,variante res humanas sortuna, subiti & funesti nimium casus, praecipitia praeruptis adiacere,alta fulminibus obnoxia, nec ulla in re plus aut lusisse fortunam aut saeuisse,quam in summis, aut summa petentibus. Quae proposita,& puero etiamtum decantata, inculcata iuueni,magnas moderandae menti cogitationes in-hciunt, & tanquam offuso flumine flammas restinguunt, ardorem temperant, mitigant furores, audaciam frangunt, temeritatem reprimunt.
588쪽
C A P V T XXIII. Concertatio cum inferiorib- vitanda Principi.
' O ru descendat Rex cum subditis in certamen scientia-
- rum, artium,siarumq; rerum . monet Xenophon: Non conuenire arbitror viro Principi murmatis decertarem'iadsim
reris tantur ab T visit admirationi,ut magissibi confidi inuidiam: ceterum si 'Dicta urit, omnium maxime ridetur. Turpe Princi' pi,a subdito vinci;vincere, non magnum. ignominiam inde referet audem a victoriaperexiguam. cauebitproinia Primceps, ne periculo huic se exponat, ne risui materiam praebcar, ne rubori. Quid i quod succubuisse, iram fere in Principe prouocet. Unde contumeliae, & minae;& pro moderation cfuror,& oblivio sui crclcit dcinde indignatio,&ferrum meditari docet de sanguinem. & cumstuleat letum dici, pro- emicipem. perat in vindictam, Jc iniuriam pro victoria reponit. Pcrivuli res plenissima,& tam subdito, quam Principi poenitenda. Uitabit sine hos scopulos quisquis sub Principe vivit: ctoria a nec victoriam hanc, opum ac dignitatum spoliatione, quin B finguine, plurimum luendam,amabit. fugiet quisquis sa-ο ηictu pit,& dum vincerc potest,victoriam Principi co edet 'prudenter tamcn, n obtrusam Vltro Princeps Videat, ac quasi . iata. accusari ignauiam suam sentiat. Conatum proinde inferior . a. adhibebit,tanquam vincere voluisse censeri possit, quo cla rior sua Principi victoria constet. e qua re una magna sperare subditus potest, de a conoesta victoria Praemia magna. Quin adeo si moerorem vultu prae se ferat,ac quendam fron- . te ruborem,maiora sperare praemia potest. gaudent praemiare Principes,quos inferiores senserint, & prodigi in minores sunt: a maioribus manum retrahut. Nemo in eum, 'quem odit,benignior est. odit sere victorem .ita clementia & libea alitas inmiseros est; iouidentia di odium in victores prope-
589쪽
CAR. SCRI RANI INSTITUTIO rq ap rat. Prudens proinde subditus Vires, prudentiam, eruditio- ipi ire nem,eloquentiam,gratiam S quidquid magnum est, teget, si Principis donis conferri debeant: etiam,dum impe-men rio cogitur, non ostendet quid possit;sed infra Principis virtutes, uas ponet. Quod si oblitus sui, victor in quocunque Certamin virium, prudentiae, eruditionis, aliarumq; rerum steteris;Ibbducet se Principis .familiaritati,& aulicae necessitudini: aetatem valetudinem,aut si quid speciosius,adseret, .& a turba secedet & aula.Non solet purpura inditnationem Ponere, non iram, non vindictam in victorem id neque
vinci se patitur. stolida sit licet, imbellis, indocta; prudens, .
fortis docta haberi vult. docere denique vult, non discere quo maiore opus circlims ectione, moderatione, verborum delinimentis, submissionibus, quando aliquid proferendum Principis menti contrarium . laudanda nimirum, Principis sententia, rationibus firnranda; sanior interim nostra, magno tem Deramento,ac quodam verborum flore, proponeda,& ex aliorum potius aut Veterim mente, quam
nostra : omnia denique Principis prudentiae subij cienda l . quasi si Principis siti sententiam exquirat inferior, & doceri
amet,discere gaudCal. In rebus vero paruis,& a quibus nec damna, nec pericula metuenda, Principis sententia nostrae, licet faniori , praeponenda: neque enim sapientis est, suam licet probatiorem, in omnibus Principis sententiae anteferre.Multa illi largi
tui inferior,quae largiri sine noxa potest; &, ubi nullum crismen est, Spe in Principis sui sententiam in rebus minori. bus ibit,ut in magnis plus fidei ac existimationis apud Principem reperiat, quia plus assectus & amoris;cum fere fidem pro affectu Principes metiantur.
590쪽
Mechanicarum artium magnam curam habeat. ΥΤ Αavi Alexander Seuerus,teste Lampridio, vj mecha-Amea opera pia ima Roma initituit: negotiatoribώ - ,-- R mam molentes concurrerent naximam immunitatem ddis. Imite-etur Princeps, felicibusque mechanicarum artium progreL. sibus studeat, peritos in eo genere foueat, praemus etiam in- . uitet. nec euocare e vicinis remotisque regnis, immunitati- bus quibusdam concessis,pigeat. Fortunae se rc in his regnorum consistunt: neque alia res certius Principis aerarium lo-
be toto inuenendarum cuchcndarumq; materiam praebet, nequc quidquam, ab extremis criam terrarum, pecunias, merciamque genus omne, potentius euocat ita ut, quod genitum eth viquam, id omne iresno regi natum videatur. Crescit deinde prouincia crescentibus artibus, non arrario tantum & opibus , sed hominum multitudine: e Dibus.& robur additur rcgno,& regia vectigalia insigni passim incremento crescunt. c populi enim fore multitudine, publici aerari j magnitudo pendet. Prouocabit ergo quarumcunque artium petitos, an: mabit indultis,muncribus etiam alliciet, certisque praerogatiuis dotabit, Vt vcnirc vclint & audeant,3c, cum meliorem patriam in fortunatiore ac opulentiore inuenerint, patriae oolluiscantur. Nec graue hoc erit, cum patriae obliuionem opes inducant, de illa patria habeatur, ni qua cum opibus commoda & honores creucrunt, quibus M amicos parabit dc parentes, de parcntibus S amicis obsequentio S. Quid3qudd decus ab his artibus magnum accedat regnis,& latius orbe nostro gloriam,quam ab cruditione, aut bellica virtute, spargant. admirationem 1 De artium c lcgantia TtI E M