Caroli ScribanI e Societate Iesu PoliticoChristianus Philippo 4. Hispaniarum regi

591쪽

sa 6 CAR. SCRIBANI INsTITUTIO dc varietas parit: illam laus sequitur, & valitura in omnem εposteritatem,& nouos orbcs, commendatio. Hinc ingens,

illud in aulaeis, supra quidquid unquam Milesiij, Seres,d yrij, ,

a mecha - Phryges, Babylon dedit, nomen magnum ; nec minus e li-

j nea textura, storibus, nc moribus,Vallibus, mon .us, flumii dat .. nibus,sentibus, rupibus, animal Lbus omnis generis, mensis, . bellisquς, ad inuidiam tertim ipsarum ludentibus. Primus . hoc docuit, aetati suae in miraculum, posteritati in aemulara sequelam Belga. Quid quisd in caelatura auri, argenti, aeris, primus Belga,malleo stiloque, substrata pice, caelare docuerit, cum ante fusili omnes ductu laminas in formas coge-rent. In aeris sculptura, tenuiori, molliori, vcnustiori, ut in calamorii, in odium penicilli, ductu, quidquid noue usquam, quidquid antique,vicere Belgae. Artem etiam in selo nostro . typographicam nihil disputo de loco) primus inuenit Belga. De prodigioso tormcntario puluere disputatio varia ;.1unt qui Bel auctorem faciant. Finio nomen ab a tium elegantia Δ inuentoribus magnum Belgio creuisse negare nemo potest. Accessero cxinde illi mercimonia,ut arbiti eris orbis potiorem partem in illud migraste. ita quidquid veterque Indus, Arabs, Tagus, Nilus,.Tiberis, Danubius, Rhenus, Tamesis, Moschis, Iber, Sequana diuite produxit sinu, quidquid Oceano toto,insulisque omnibus natum,firmasib in Belgio videas. Et euocarunt sere mechanicarum artium miracula hos omncs, ut Sabae olim Reginam Salomonis prudentia. cum qua exclament lubentes: Superant famam fidemque non magnae terrae inuenta maxima. Accia dct idem regnis omnibus, sit artium amator S, Veneratores,

Principes nacti fuerint. A Principis ergo munificcntia res omnis pcndet. addat vigilantiam & industriam prudentiae comites, nec extra regnum patiatur fieri, quod in eo po-ms,ἡ . resst,nec efferri industriae materiam, nec inferri a mutuatitias I o ale materia parata. Lustrabo cxemplo. Scrico & lana Hispa-υρ ηον ilia diues est,& a remotis regnis laneas sibi seticasque mu-

592쪽

mno suo non minimo. permittit domi sitiae nata efferri, ut maiore exinde pretio reuehat. Poterat Hispaniam suam serici & panni textoribus diuitare : o quibus regia crescerent vectigalia, nec tanta populorum solitudo regnum tenere r. poterat deinde domi suae parata ad alia regna submittere, de vario regnum suum lucro Marc. nunc foecunditatem felicitatemque suam ultro abijcit, crudam byssum, nobilemque lanam aliorum diuitandanuextrinis emittite commodisque se, opibusque, alias benigna fundit tellus, nudat, Vt alios,etia hostes ocupletet. Sed desunt, quibus textile illud opus credatur. Non dc sint artifici sua praemia, δέ quaedam etiam non noxia regno immunitates, dc non deerunt ultro operam suam spondentcs. Quod de Hispania, de reliquis regnis dico. iacm omnium iudicium esto. nisi tanta rerum

quarumdam copia sill,Vt Omnem operaru manum Vinc Mar.

quia ubi fit, pars alio mandari poterit, sed ita, ut sua Regi& regno emolumenta constent, ne, dum alis bcantur, frustrentur ipsi. Miseruna sane, de fatuitatis quoddam genus,te nudare, ut alium vestias. Sed nimirum magna fere rcgna,vel ipsa magnitudine sua, ad nescio quae improuida labuntur; quassi i ib ingenti mole fatiscant genua. Ita cum Orbem propo uniuersum auro, argento, gemmis lassent Hispani, regnum ipsi suum aere fatigant ignobilia dc pro auro amentoque, aes illis ab hoste cusum est. cumque diuitiarum suarum. reconditoria aere onerend, cacabeis gloriari opibus pos sunt. fors nec multo post plumbeis, cxinde etiam ligneis, aut boum tergoribus. Remedia liti ic malo suggesta non semel, sed irrito semper conatu; ut ne iciam, quorum hic ludat magnorum manus. inter tot magna ingenia, tot selecta regia concilia, aeri pelletndo,vel non repertum, vel non admissum consilium cst. quis credat nisi quis dicat, quod alias dixisse me memini, prudentiam de potentiam iuxtim stabulare non posse; ut Tit a Cre-

593쪽

credas refractarios & indomitos equos, quos unum equite non capiat. Aut fors dicendum,semper abundantiam sontumeliosam fuisse in semetipsam: eueniret nunc hoc apud Hispanos in auro. ut mirum videri possit, cur non vinctos in ergastulis habeant auro, Sc diuiths improbos onerent,

tanto locupletiores, quanto nocentiores. Nam quid ego a- liud dicamὶ Aurum video tota prope Hispania exulare, aesi imperare. Vrbanior forte hic iocus in re seria. Quando caramini tellus discussis opulentiae tenebris, lucem intuebere quando aegro corpori remedia admouebis, tibi, Belgio, ombi in salutem3 δ nimis diu luderis excute somnum, & teipsam tibi hedde Habes Regem, qualem nec voto assequare

maiorem, . amantem tui, publicique amantem boni: quem nec nimia iuuenta, nec graues premunt anni. Frustra illam accusas. infra hanc Carolus Imperium tenuit. tu tantum manum &tibi, & Regiluo Magno auxiliare admouexo silia suggere. .fortiter luggestis incumbe. nec a quo haec veniant. intuere, sed ipsa ; & orbis imperia in Rcgc tuo tenere potes. Nimis diu his inhaereo. finio. tantum tacita audi vota mea Deus, audi bonorum omnium

C A P U T XXV. . Lec Tioxi Princeps incumbat, maxime Historicorum.

DOCTORvM etiam virorum lectionibus assuescat, Historiarum maxime omnium genzium ; corum inprimitiqui de virtutibus viiij que disserunt. cum enim fere omnes non tam cum Principe, quam cum purpura illius loquatur, consultissimum mutos magistros audire, qui legentium vitia in alijs accusant erroresque lectoris sui in a ijs damnant. Nam quis alius moneat Principem Z non patiuntur sceptra monitorem, quo sit, Vt lubentius cum fortuna ipsorum, quam

Diuiti es by Corale

594쪽

quam cum ipsis loquamur. e libris ergo discenda mi ses

hauriant. Prudenter filium Basilius monet Imperat his

H Ionas meteres ire ne recuses: ibi enim reperies sine labore, quod j cum labrere colligerunt. atque illine hauries-bonorum minutes, si roborum Nitia, vita humane varias mutationes, es rerum mea conuersiones,mundi huisu instabilitatem, o imperiorumpraemeipites casuae, es, Det no rebo eo lectar, malorum facinorem ρον--ι, o' bonorum praemia. quorum alias ro, ne in iuriitiae diuinae manus incidas; haec compusiam, mi praemiu, quae ilia comitantur, tiari t. Leetionum etiam Ptolemaeo AEgyptiorum Regi au- istor fuit Demetrius Phalereus, et conscriptos de regno imperio . en s compararet, Wque lictitaret. nam, que amici non audentri es admonere,ea in libruscripta esse . verba sunt Phitarchi. Et auctor sim Principi. Multa hic discet, quae a suorum nemine. adeoque omnia discet: dc tanquam in speculo vitam moresque sitos intuebitur. vitia virtutesque in alijs, nullo suo d. amno, comm odo maximo, discet. Cumque magnorum Regum vitam, moresque Variosque utriusque fortunae felices infelicesque euentus legerit, fugienda sibi sequendaque videbit. temerariorum deinde conatuum infortunatos exitus, fortunatos prudentium, eversaque regna, & sedibus quasi suis emitti, leget. funestas etiam Regum mortes, Mcaussas discet. E quibus omnibus,quid fugiendum, quid sequendum sibi sit,statuet; quid ue Regem deceat,quid dedoceat , quae e quibuS damna metuenda, quae commoda speranda,iquantum fortunae & sceptris credere debeat, quantum aetati& robori, quantum sitis, alienis, amicis, inimicis,

detractoribus, adulatoribus. denique cum legerit quantae vitiis mala, quanta e virtutibus bona fluxerint, illa fugiet,.st amplectetur. cumq; senserit, quam libero saepe scriptorum calamo mortuorum Principum dicta factaquc in omnem posteritatem transmittantur, cauebita damnandis:paria enim in paribus dictis factisque expectare debet. Fallitur,s, cum aliorum vulgantur,sita tegenda arbitretur.

595쪽

ueio CAR. SCRIBANI INsTI Tu vio--- eniis stemium diuitu iugum M Esse putetVisui ut taceant, mmenta loquentur, Et canis, hypoctes, es marmora.

Multo minus Regum Principumque dicta factaque celari

possunt.deuolant in omnem posteritatem,omniumque linguis & calamis, omnium oculis & auribus subij ciuntur. Quae omnia magnam prudentiae materiam Principi suppeditabunt: amplectenda, fugienda, sequenda, imitanda, cauenda,docebimciita rerum caussarumque paritate ac similitudine,euentuum paritatem sperabit, timebit. Et sane, inter felicia numcrari potest, aliorum bonis malisque,laboro nullo,emolumento maximo,sequenda vitanda m posse discere.

. doccbunt S iptores. Α maximis vero Regibus Ducibus . frequentatam lectionem,& a quibusdam scriptionem, &, teres tradiderunt. Pyrrhus, Asexander, Caesar, Pompei ut, Scipio, Sylla, Lucullus, Graecique prope omnes, &Carolus Magnus nos docent. Imitetur Princcps, Qui di quod Cato. Graecas etiam litteras senex didicerit. latius vero illius, ne incuria quidem, dum senatus cogitur, a lectione sibi tempe-1auit. Gaindi Lyria o Zendi aljsetempora deesse, abos temporibus seuperesse. Epaminondam litteris addictissimum accepimus,& Philippum Macedone, cuius illud ad Aristotclem : Filium mihi natum scito,quod equidem Diis habeo gratias,nonproinde quia

natuN Gi, quam pro eo, quod eum nasci contigerit temporibus ritate tuae.s ero enimfore, ut doctus ervissitusque abs te, dignus exictat

nobis, rerum i ta msuccessione. Sub quo magistro quinquenium integrum, exacta pueritia, stetis Icauctor est Iustinus De Hadriano Caslius: Dissuapte natura distiplinis deditus, cinfudioru amator,in utraque MDa impense eruditus. De Septi Seuero Herodianus Praeter belgicam gloriam, eti- ciuitibus

diis uarus fuit,in litteris doctus, Iphilosophis scientiam ad plenum adeptus. De Tacitoillud Vopisci prope fidem superat: Nun

quam noctem intermisit, qua κon aliquid ministriberet, vel legeret.

Nec minus illud Suetonij de Augusto: Mutinensibialis tan-

596쪽

ra mole rerum,Wlegis, s es iactimasse quotidis tra disin. quis nunc Regum imiteturὶ De studio illud eiusdem est: Eloquentiam studique liberalia ab aetateprima, cupide stabori

Assime exercuit. multaque 'Partigeneris prosa oratione composuit, iram etiam suam tredecim libris, Cantabrico tenus bello. Poeticam ctiam non neglexit. De Caesare Suetonius . Eloquentia,mibω-riquere, aut aequami praestantii rerum gloriam, aut excessit. Certe Cicero ais , eum elegantem l 'lendidamque rationem dicendi teneme. Et quis sententiis aut acutior, aut crobrior 3 quis merbis aut ornatior, aut elegantior Scripsit plurima. de quibus illud Suetoni, Φorum librorum primos in transitu Alpium,sequentessub templis fundensis prael fecit; nouissimum,dum ab Vrbe in Hispaniam v teriorem O. j xx. deperuenit. O ubi aetatis nostrae duces, Roges, Imperatores: De Tiberio Suetonius: θω Merales utriusque generis studiosissime coluit. Scripsit varia etiam Lyrico &Graeco versu, fuitque Graeci scrmonis promptusinfacilis. Illud etiam Lampridij in Alexandro Seuero,magni in scietias amoris fgnum magnum est. Cum inrersuos coniauaretur, aut Vlpianum,aut doctos bomnes adhibebat, mi haberet fabulas lite ratas, quibus se recreari dicebat pasii. habebat Mia cum priam tim conuiuaretur,tibrum inmensa, in legebat. quid plura speres, aut etiam voveas in Religiosoὶ De M.Antonino Philosopho

Herodianus: Adeo litterarum'antiquitatis dosis,ut nemini sit in euenere Graecorum Romanorumquesecundus. argumentosura permulta, quae abi' dicta atque conscr1pta adnos rarique ruen

.Claudo Vcgciij verbis: P eminem decet, mel melio scire, Aptura, quam Principem, cuius doctrina omnibuspotesnodese subiectis.

597쪽

Viros doctos alliciat VIRos undique doctos praemiorum magnitudine inui .

tet. nunquam deerunt, si mupificum nacti Principem, fuerint. Docet Vespasianus. de quo illud Suetonij: Ingenia, . artes maximefuat.Primus e si eo Latinis Graecisque Rhetoritas

annua centena constituit. prastantes Poeta nee non artifices coem .

Pompeius etiam Theophanem Mitylenaeum ciuitate donauit. quem etiam narrant, cum Rhodum ex itinere vidisset, profesibres audisset, singulos auri talento donasse .dignum, qui Magnus diceretur . Romani Py thagoram, Graecia uniuersa Leontium aurea statua donauit. stat Euripidi monu- metum Macedonia manu. Africanus Ennij eiugiem in monumentis Corneliae gentis collocari iussit. Nec mirum: hi namque sunt, qui regna scriptorum suorum monumentis illustrant,qui nunquam mori Principem patiuntur. Nullos excipio. Omnibus, si opulenta praemia ostentavcris, prouinciam ornabis. Ab ultimis etiam terrarum praemiorum magnitudo evocabit. Iuuat nimirum submunincoPrincipe calamum stringere Et sane, siue prouinciae suae ornamenta, . siue non moriturum apud posteros nomen Princeps intueatur, nullis parcet sumptibus: quoq; auidior gloriae, hoc doctorum erit. Ex hoc numero exsurgent Poetae, Oratores, Historici, quorum calamis nec mori prouincia, nec Princeps poterit. Quos si sustuleris, quae regna, Reges, Princites, Viri magnis viventZ insepulti cineribus iacerent, sine discrimine sceptri ligonis. ne semel mortui semper morerentur, calamus dedit. Bene Lyricus: Vixere fortes ante aviamemnona multi: sed omnes inomabiles Vrgentum ignotique longa oti: carent quia vatesacro Ez

598쪽

Et sane magna parentibus debemus. quod sumus, illorum est. plura doctis. quod nunquam morimur, horum est.

Illi vitam dederunt, sed perituram, nec ultra mortem Vitam. hi etiam post mortem vivere docuerunt, omnium le- . chorum oculis,auribus, animis. quo plus seriptoribus,quam parentibus debemus, cum ab illis non-morituram, ab his

morituram vitam acceperimus. Exsurgent etiam Mathc-

.matici, Philosophi,Medici, Iurisconsulti, Theologi,regnorum lumina. 6inc quibus, noctibus potius, quam diebus

protiinciae inuoluerentur. hi regnorum soles, ut quorum . radiis,aeterno quodam lumine, collustrantur regna. Omnium horum calamis , tanquam anima, vivere Princeps potest. Quos si lustuleris,non ultra plebeiam vitam,vilest animas, vitam protender. Viuere aeternum vulti vivet indoctis. Quouis ago auro hos prouocabit, Vt vita Vivat aeterna, ignoret mortem. Sciebat hoc Magnus Alexander: nullis proinde pepercit donis in Anaxarcno, Xenocrate,alijs. Scie-

sat Augustus Virgilio amici stimus, Andronicus ctiam,&Cordianus Imperatores. Quid quod Dionysius Tyrannus Platonem amauerit, ambiverit. Pulcra Caesaris Sigismundi

vox est: Ego eos amo, quos natura alin antinare motat. Atque

hinc doctisti inlim quemque regin munijs admouebat. Factum ab Alexandro Seuero. de quo Lampridius: Praeficiebat

rebus litteratos, Ut maxime eos qui hictoriam noraui; requirens, quid in talibus caussis, quales in disceptatione versabantur, meteres Imperatores, mel exterarum gentium fecissent. Factum etiam a Gratiano in Ausonio : Cum de Consulibus in annos creandis mocumsolus alutarem, qui memini , atqAe rvtfacere debui, o te mella situ conflaum meum ad Deum remin eius auctoritati obsecutus,te Consulem designaui,declarant,c priorem nuncupam.trabeam palmatam tibi misi, in qua M. Constantinus pater noster Intextus

Usolui quod debui adbue debeo quo olui. Dedit hoc Imporator Ausonii eruditioni; dederunt alijs alij Imperatores. Qitatum hoc apud Sinas: apud quos e sola cruditionis m, V v v a gnia

599쪽

n. 4 CAM SCRIBANI INSTITUTIOgmtudine dignitates prouinciarumque gubernacula acyministrari videmus. Peccarunt in hac re Licinius, & Michael Balbus, qui vel calcarunt litteras, vel vetuerunt, & Impera, torum portenta audiunt. nec diu illis regna, nec felicia.

in concibum adgegere Princeps de ari

CONsILiis admoueat, quos incorrupti mores, &eruditio, rerumque expcrientia probauerit. in quorum delegenis actu ingenia vitabit, tanquam de torcularibus & ignibus ReipubI. stuantia: lenta etiam nimium, & frigore quodam seo con

enim aut perpetuar sernaces,aut perpetuum gelu,moderan- Misenia dis rebus conuenit. Quod si consequi non potem'rinceps, . I. ἡ temperata ingenia Vllis frangenda donis suppetunt, mi masti, sceat calida frigidis, lenta citatis,amoena fastidiosis, benigna. moross,mitia seueris: Vt mutuo temperamento ad mediori, rati critalcm ducantur. Li rati deinde stipendio singulos d ν ptia . net. punire potest, quidigna laboribus praemia largitur. dupunire, quem necessitate ad illicita impellis. a. ribvi Vis incorrupta iudiciaὶ egestarem amove .ad quae non cogit 6 paupertas LVis integratadsint integritati sua praemia, ut ne aliunde mcndicare, nec sperare debeat, qui iuri dicodo prae- est. Fortiter praemiare M punire, boni Principis est; miseri, punire, nec praemiare; ignaui,praemiare, nec punire. Regia ergo stipendia suis praebeat,quibus uniuersim familiam,proeconcrediti sibi muneris dignitate tucantur; & viros inueniet. Ea vero velim stipendia, quae satis sint familiae ampliter alendae: nam & amplitudo Venerationem auget, & animos addit. Et vero graue est, Regi aut Rci p. de suo impendere. Libera proinde optem patrimonia; nec ea attingi familiae sustentandae. seponat naec in liberos, quisquis aconsiliis Principi est. quin co ctiam crcscant stipendia, ut seponi

aliquid

600쪽

aIiquid possit in posteritatem ac nepotes: & optime sperare iubeo Principem de suorum integritate. Nam leges ferre, &necessariis destitere, est ingenium ad dolo fraudes acuere, & venale clam iustitiam facere,cum pi sed non possit.

Imitetur in hac re Alexandrum Seuerum Princeps,quem narrant ampla stipendia omnibus quos in concilium adlegisset, numerasse, Vetui sic j, ne qua dona acciperenu, neque concessa a Principe munia vcnderent; cum diceret eos, qui munia vendunt, ad operarum sitarum venditionem necessario cogi, ne fraudi emptio esset. Emit aliquis munus aureorum millibus sedecim . quod ei annue supra quingentos au - ii, zz reos non pendit. Quid faci ci hic emptori ne emptionis pre- nrerenditium pereat, operas locat, Δ vendit. atque ita ex pretijgnitudine, sda cauilarum stat vastitia, pro pecuniae ma ni- emptio. tudine metienda. exiguam numerabit 'iustitiam rc scrot cxiguam. numerabit amplam Z. iustitiam inferet amplam: ut mensura aequi bonique, non ius, non ratio, sed pecunia sit. Nam quo alio sc vertatὶ alenda uxor, liberi, familia: & pro muneris dignitate, pro Regis aut Principis magnitudine, o

sociorum etiam more alenda domestica interim res tenuis, parentum saepe opes modicae, Uxoriae modicae, muneris annuus proucntus modicus, modica omnia. tenuitatem hanc, ac quandam muneris maciem, non incrassabit probitas, non

virtus. Ab improbitate ergo, & dolis malis, maiora speranda,adipanda nimirum ex his macies. Fortiter in talesValens, Valentinianus, Iustinianus , saeuiunt: securi priores, virgis post crior, alij muneris abdicatione. Quis mihi nunc pares

conccdat vove possumus; sperare non ausim. Nam Venditionem mimerum permittere,non permittero operarum, durum. VIrumque permittere, improbum . neutrum, pro .

bum . ita tamen, ut Alexandri cxemplo, quotquot in munere sunt,diuite pro muneris tonditione stipendio Princepς

remuner tu T.

Verum, ut largiamur ampla haec Imperatoria stipendia, V v v 3 quis