Johann Reuchlins Briefwechsel

111쪽

Virorum omnium et integerrimo et doctissime mirum in modum gratulor aetati huic nostrae, qua bonae literae quae diu intermortuae sepultaeque suere, reviviscunt, et in lucem prodeunt: tibi vero vel per quam maxime, quippe qui tam de bonis literis meritus sis, quam aliuS nostro D)VO nemo. Argumento sunt lucubrationes tuae torsisSimae scitissimaeque: Capnionem tuum loquor de verbo mirifico, nuo non et institutiones δΙIebraicae aliaque quam plurima, quae ex Ossicina tua quam faberrime prodiere. Coepi autem Institutiones Hebraicas, quae et me et fratres meos tam delectarunt, ut vix dici queat: nilque magis fratres mei assectant quam Hebraicae linguae notitiam, quotidieque me precibus pulsant, ut Hebraeum quempiam conducam, a quo S. linguam consequi pOSSint. Magni-sacient autem, si vel Psalterium solum Davidis Hebraice legere noverint, forsan ita a gloriosissimo Hieronymo edocti, qui

112쪽

hoc laudi dat in Paula illa Urbica ' quod se doctore Psalterium Hebraice legere didicerit. Huic itaque tam piae eorum petitioni acquiescens, ad te, vir humanissime, in praesentiarum scripsi, rogans, ut pro tua bonitate hac in parte eos juvare velis, teque morigerum praestes, ut Si quenquam noveris Hebraeorum, sonte baptismatis renatum, qui hanc provinciam subiret, me per litteras certiorem reddas; quid insuper pro labore annuo ei saciendum foret, litteris significato. Hoc si seceris sed facies dubio procul) perpetuos tibi et me et se tres meos debitores constitues. Vale felix. Ex Ottinpurra. 8 Id. Oct. Ib08.

Ita me Deus amet, ut tuam vicem gaudeo, Abba pater audiens duplici te honore dignum, quod et domui tuae bono praees fama teste et simul amore quodam illustri assicoris erga litteras politiores, quod uuum rara est avis in terris. Sed et miram nactus es vitae Sortem, ut cum multa Sunt, quae praeter propter disciplinam discimus, nil omnium majoris pendas quam illam antiquam puram et originariam Theologiam quae fuit Prophetarum atque Videntium. Unde mihi tuo merito perbeatus videris Sola tua cupiditate quam in Hebraicis concepisti amore SS. Scripturarum. Nam hoc tibi assirmo, nominem Latinorum Vetus Τestamentum potuisse ad anguem exprimere, nisi ejus linguae in qua scriptum suerit primo peritus sit. Vox enim suit mediatrix Dei et hominum, ut in Pentateucho legimus, at non quaelibet vox, sed tantum Hebraica, per quam Deus voluit arcana sua mortalibus innotescere. Ea enim, quae rudibus oculis aspicimus, vulgo digna, quae Vero

I Findet stoli nielit in dem brios ad Paulam Urbicam: Hier. Opp. ed. Erasmus IV, sol. 90.

113쪽

cortice relicto altius medullam pollicetur, ea solis parata est non tantum contemplativis, verum olim doctissimis illius linguae hominibus. Quo magis Latinorum aliquos demiratus Sum, quod su int0rpretationibus Bibliae ingesserunt qui nec litteram Hebraicam inspexerint quidem, no dicam cognoverint. Unde nonne futurum est ut risui multorum pateant, tametsi columnae videantur ecclesiae. Tu igitur, mea sententia, recte sacis, qui fratres tuos hortaris, ut turbidis aquarum rivis contemtis sontium puritatem amplexentur, id est ut uno verbo concludam ut Hebraica in V. Testamento, et Graeca in Novo Sectentur. Cum igitur Neophytum aliquem hebraice doctum nactus fuero, ad te mittam ut fribis. Tu interea lac libros Hebraicos myture corrodas, undecunque poteris. Vale et me ama. Datum Ulmae 5. Id. Oct. 1508 Gedruelit: Schelhorn s. o.) s. 594. 596.

Hieronumus de Eudorir, doctor et miles ' an Reuchlin

i mittamJ Spliter entspraeli Re uelit in dem Wun scho des abies, a. uniennro. CXV, den gesandicia leti ror empsiehit dania Ellent,og dem Conrad Peu-tingor l5l0 gur unici stiligura g. Est homo ex Hebraeis natus, sed dudum baptismatis sonte renatus, quem doctissimus ille Capnion ad nos direxit, ut hebrui ei sermonis pro nunc bitionem milii traderet, quod et per mensem nunc fideliter fecit: Quum vero certis obstantibus causis diutiusnpud nos ngere non possit, tantum Tuam rogatam habes humanitatem ut magis non possim, quatenus ei adjumento esse velis, ut servitium quoddam honestum assequi possit. Dor bries abgedmichi: Conradi Peutingeri Sermoneου Convivales. Aecodunt Epistolae in editae ed G. W. Zaps. Angustae 1789. Epp. raro. VII s. 148 sq. 2 Eudorst' oder Endorff2 Vgl. dreiaehriston dieses sonsi gang unbel annicia mannes bet Weller, repertorium

typographicum. Nrο. 2110, 3386, 3387.

114쪽

Nicolaus Basellius Hirsaugiensis monachus an Reuelitin

Frater Nicolaus Etlenbog Joanni Reuchlin Phorcensi S. d.

Εὐδιαγειv. Vir literatorum aetate nostra omnium facile princeps, non velim arrogantiae adscribas, quod elinguis ego et aridi incultique sermonis testor, ad te, virum omnifariam doctissimum eloquentissimumque literas dare praesumpSerim, quin potius id tuae adscribas humanitati quae in omnes bonarum literarum studiosos dives existit, quod sane luce clarius est cuilibet opera tua incude laberrime excussa legenti quae sane nocturna Verso manu atque utinam pro dignitate) diurna. Institutiones tuae hebraicae in manibus meis frequentissimae sunt, in quibus operam omnem polliceris illis quos in hebraico discendo sudare olfeceris. Quo fit, ut bonitate tua animatus, confidenter ea quae scire velim, a te, humanissime vir, petere non erubeam. Velim itaque, quantum per publicas occupationes tibi licuerit, certiorem me reddas, quid sit Thargum

115쪽

cujus sane in dictionario tuo saepius mentionem facis. Praeterea si ars cabala tua et opera et bonitate in lucem prodierit, cujus hebraicae linguae studiosis copiam te facturum polliceris. Quod si ita est, fac quaeso, optime vir, et mihi quoque impertias. Praeterea quantum ex tuo nunquam satis mirando de verbo mirifico opere accepi τὰ ov0για τετραγρα II.

του cum he in fime scribendum venit, hoc modo: ' Ego vero bibliam impressam legens quam mihi doctissimus illo atque humanissimus Conradus Peutinger commodato dedit, recepi illud non per he, sed daleth in siue scribi, hoc modo Caeterum praeter quatuor distinctio ues quas in capite tertii libri institutionum hebraicarum ponis offendo et alios distinctionum characteres in praelata biblia . - , quid vero sibi velint ignoro. Demum quod chaldaeae translationi Jon thae plur mum auctoritatis Hebraei tribuunt, placuit Patri ac Domino meo dignissimo abbati η, politiorum literarum ama

tori singulari, ad Venetias scribero pro bibliis sui appellano:

hebraea, chaldaea simul et graeca quas propediem venturas SperamuS. Ne vero jacturam ex elementorum β chaldaicorum ignoratione patiamur, etiam atque etiam rogo ut chaldaeum alphabetum tua manu exaratum ad nos dare velis cum breviuscula quadam dilucidatione Quod etsi plura quam occupationes tuae maximae admittant peto, ad discentis tamen se vorem si reSpicias, laborem recusabis nullum. Vale bene, Germani Specimen, ut verissime Titio β de te cecinit, nobilitasque Soli. Ex Ottenpurra 8 Kal. Majas 1509.Msc. Ellenb0g iu Ottobeuren abschr. v. 1779 lib. I epist. 70. sol. 61' bis 62 .

Wie dein ann s. O. nro. CI. 3 elemento I. 4 dilucitatione I. 5 TitiolSebast. Brandi, vgl. desseri oben nro. LVI a. 3 angesithrtes Elogium 1496, desse II ei Sto verse lauton: Capnion illustres inter memorande poetas, Germani specimen, nobilitasque soli. 6 Eine genuue boschreibung dor handschr. s. Osterr. Viertehahr3Sebr. v. s. W. S. 443.

116쪽

Joannes Reuelit in Phorcensiti LL. doctor Nicolao Elleubog Salutem.

Ad literas tuas amore literario plenissimas et quidem supra quam in Viro monastico quaesissem tersas atque politas respondere moratus sum, mi Cubile non torpore ullo, sed occupatus rei familiaris tot et tantis molestiis. Atque vereor nunc certe, ne tu me confestim philosophum abjecisse putes, qui philosophiam patiar mortalium rerum tam vilibus curis opprimi. Faciundum fuit, Nicolae et si Pripateticis assontimur, quandoquidem materia procedit sormam, paranda fuit hactenus domestica materia, ut inde contemplationis sormam leviore transitu educeremus. Quid illud est 3 Audi. Cum annis Superioribus multum aegrotassem, consuluerunt medici et illorum princeps Stocarus ut illico erem mutarem. Coepi ex urbano fieri rusticus. Quod facile factum erat, quoniam mihi Ρraedium in suburbanis esset. Ubi hoc sermo biennium ita aedificando consumpsi, ut ne libris ullum reliquissem locum, nam bibliothecam in urbe dimisi, sego autem rus habito. Et usque huc intor me atque libros odiosum perseverat divortium, ut nec tibi nec alicui alteri docto viro satis pro dignitate

quicquam Scribere possim. Accessit tanta literatorum ingratitudo, quam librarius queritur qui operum nostrorum tam raros invonire se ait mercatores ac pene licitatores nullos,

ut mallet Antegameratum β aliquem, aut parva logicalia MMaulseld impressisse. Undo tactus sum ut vera latear) ad

altiora componendum tardior. Parata vero Accademia nostro

in loco, cum litteris redibo in gratiam et majus opus movebo volontibus diis deorumque Optimo maximo Jhesu rege nostro. Sed ut ad tuas quaestiones veniam. Τhargum thal-mudica dictio est, non hebraica, licet admodum Hebraeis usitata et significat interpretationem chaldaicam. De cabala

117쪽

nihil adhuc ex me habetur. Est enim altissima speculationumquam linguae hebraicae plena cognitio debet antecedere, quare discipuli prius concinnandi sunt. De nomine Τetragrammaton si Capilionem nostrum ' perlegeris invenies, illud propter excellentiae suae reverentiam quandoque notulis aliis conscribi, ne quotidiano usu vilescat. Quare solent quoties in chartaceo papyro depingitur, non integris litteris essingere, sed ultimam cum dateth, vel quot notare sic: vel aut omnino aliis noti3. . . ' seu alio quovis modo, dum non sint literas Moysi revelatae quas solum inter sacra eloquia membranis conscripta consorinant. Quaestio tua de dictionum punctis absolvitur titulo rudimentorum. Qui enim erudiunt, non omnia secant ad vivum , sed admittunt sarculos in annum venturum putandos. Ea ' quae puncta designant non distinctionis sunt, sed vel prosodiae vel temporum, vel passionum notae apud

persectior est disciplina. Quod chaldaicum characterem de-sydoras, nihil dissert ea litera, crede mihi, ab hebraea, sed eisdem figuris scribitur chaldaicus et hebraicus sermo. Syrorum ea est lingua, quam Gallilaei omnes et Christus et apostoli habuerunt in usu. Nec major illarum linguarum est disparitas, quam aquil nos Germanos bassae et altae, Seu Belgicae et Briaricae. Latius apud te aliquando laturus ego spatiandi gratia, si jubeat ille tuus laudatissimus Abba, ostendam pro coepta inter nos integra benivolentia quicquid suerit opportunum. Nunc raptim haec et perfunctorie scripsi ατερνι ολιω, inter cementariorum opificia et structiles lapidos lignorum acervos. Vale foeliciter. Ex Stutgardia I 509, menseM O. Msc. Ellenbog lib. I ep. 71 sol. 62i, bis 63b.

CVII.

Frater Nicolaus Ellent,og Capnioni salutem.

Doctissimo humanissimeque vir. Accepi literas tuas suavissimas officii et humanitatis plenas quas sane Croesi opibus

I De verbo mirifico l494. 2 Vgl. die bemerkung s. 108 a. I. 3 Tu macri

118쪽

vix commutarem, tanti enim facio literatorum me inire gratiam, ut nihil supra. Quod de dubiis meis certiorem me seceris, gratias tibi habeo immortales. Rogat insuper pater meus dignissimus abba, ut ad se quandoque concedas eam quas sibi possibilis soret ostensurus humanitatem. Porro quod scribis, i literatorum monarcha, graviter te serre hominum nostra aetate ingratitudinem qui usque adeo negligentes se praestent, ut bibliopola rarenter Operum tuorum emptorem inveniat, nihil est, literatissime vir et de bonis. literis optimo merito, quod curare debeas. Memineris illius, quod do tragoediarum quodam rapsodo legimus qui quum tragoediam referret nec quispiam praeter Platonem adesset, objectantibus quibusdam dedecori esse illi, quod nemo praeter unum adesset, respondit ille: et hic unus plus est quam totus Atheniensis populus. Itidem et tibi faciendum censeo, plus enim apudio valeat literatorum et quidem paucorum judicium quam nauci hominum innumera multitudo. Quod si nostra aetas coeno barbariei infixa, ad politiora stadia se levare nequit, Succedet sorSan altera aetas quae te in pretio habebit et ad sydera usque levabit. Sunt nostra aetate homines perversissimi, nam quum Semper novas Divi Hieronymi verba sunt)oxpetant Voluptates et gulae eorum vicina maria non sum-ciunt, cur in solo studio literarum veteri sapore contenti sunt 3 Caeterum etsi operum tuorum complura mihi lecta sint, solae

tamen Hebraicae institutiones in bibliotheca nostra resident. Quare precor, ut alia omnia quae hactenus in lucem prodiere, ingenuo viro Diotagio Uesterstulten nobis mittenda des qui et pecuniam dignationi tuae nomine nostro reddet. Fuit mecum per hos dies frater Crismannus in minorita, cum quo do hebraico nonnihil contuli, qui te multum salvere jubet. Laborat ille diu noctuque ut chronicam quam tuo jussu in-

119쪽

coepit, perficiat. Vale scelix. Optat te abba noster in Domino semper bene valere. Ex Ottenpurra 3 non. Junii 1509.Msc. Ellenb0g. lib. I epist. 72 sol. 62b sq.

Georgius Similor an Rouchlin

Joarmos Amorbacchius impressor Basiliensis, Joanni Reuelitin Phorcensi, I L. Doctori S. D. P.

Egregie doctor, vir humanissime. In commentariis S. Hieronymi super prophetas sunt plurima vocabula graecae diversis translatoribus ex hebraeo varie interpretata, et sortasse illud ex hoc accidit, quia viderunt unam literam hebraeam pro alia. Vocabulis autum graecis quae in dictionariis graecis apud nos existentibus non invenio, fidem dare non audeo. Sunt etiam ea vocabula in antiquis libris ita corrupte Scripta, quod literas quando non cognosco. Quapropter ea vocabula graeca quae non intelligo tu quaternionibus quibusdam depinxi, eomodo quo potui ex antiquis libris et eis breves sententias ex commentariis praemisi, dedique ea omnia religioso viro Conrado Leontorio, tibi ut dicit notissimo, ad te deserenda, qui et mihi affirmavit rem meam apud te prom0vere et instare, ut operam des illorum emendationi et correctioni R.

dari im bittet: Chronographia tua ne me fraudes precor. Bemerkens Nerth istdie notig in ianseruin briela Negen Reuehi ins interesse stir geschichie. I Se mser. 2 Siinter s. o. nro. LXXXXIX. 3 Die ihm hier liber- tragone arboit liat Reuchi in gwar libernommen, aber, Wio es sebeint, nichigur Vollen gusi iodenheit ansgesithri. Beatus Rhenanus schreibi an kaiser KartI Juni I 540: Pridem Onim Joannes Amerbacchius, absolutis Ambrosii Augu-

120쪽

Quod et ego peto ea instantia, qua possum. Et pro laboribus quicquid petieris libentissime dabo. Si autem me derelinquas, neminem scio in Alemannia qui me juvare posset. Et sorto

propter hoc opus insectum permanebit. Spero etiam, postquam Hieronymus cum suo graeco et hebraeo fuerit impressus,

quod rudimenta hebraea pluribus vendentur L Vale seliciter. Ex Basilea 27 Junii 1509.

Frator Nicolaus Ellcnbog Joanni Bouctilin I L. doctori

S. d. Vir humanissime, perlegi annis superioribus ac relegi Opora docti Platonis nobis beneficio Marsilii Ficini latinitatε

donata. Ex quibus sententias quae fidei nostrae plus adstipulare videbantur excerpsi quaeque ad bene beateque vi-Vendum conducere quoquo modo videbantur qua potui diligentia congessi Quum autem ea nunc Omnia quae impresso.stinique libris, totum se comparaverat ad castigationem voluminum Hieronymi , undique conquisitis vetustissimis exemplaribus, et doctis viris conductis qui Graecas dictiones passim restituerent: de quorum numero suit Joannes Reuehlinus Jureconsultus qui e Lexicis vacuas lacunas replere conabatur, cui successit felicior castigator Joannes Cono Norimbergensis instituti Dominicani, qui, meliorem Viam secutus, e Vestigiis antiquorum codicum ea quae vel deerant vel erant depravata diligenter reponebat vor den

auch Cono gerochligkeit tu theil merden: Neque parum attulit momenti Conon Nurenbergensis, Theologus ex instituto horum quos vulgo Praedicatores vocant, vir ut Graecae literaturae callentissimus, ita in adjuvandis bonis literis insatigabili quadem diligentia. Leontoriol s. o. 7 Miirg 1489. Aua un- auror stelle hat Oskar IIaso: die Coburger buchhiindier familie gu Niirnberga. 30 a. 4 geschlossen, dass L. Amerbach den gelehi tun gegentiber Vertrat.1 Ugl. hie sur und stir das gange vortilillniss gwischen Amerbach und R. unien nro. CXXIII la. 2 Dieses buch, das epito me Platonicum, halle E. bcretis 1505 volleudet; nach Reuchi in erhiultun es an de re, namenti ich Peu- tinger, gur durcii siclit und verbesserung. i5lsi solite init dum druch ernst Reueh Iin 8