C. Iulii Caesaris Belli gallici, libri vii. A. Hirtii, liber viii

111쪽

BELLI OALUCIa ad castra oppugnanda venero cum celeriter nostri arma cepissent vallumqus ascendissent atque una ex paris Hispanis equitibus emissis equestri proelio superiores fuissent, desperata re hostes suos ab oppugnatione redu-4xerunti tum suo mors conclamaverunt, uti aliqui ex

nostris ad conloquium prodiret habero seso, quae de re communi dicere silent, quibus rebus controversias minui 27 potas sperarenti Mittitur ad eos conloquendi causa C. Arpineius, eques Romanus, familiaris Q. Titurii, et Q. Iunius ex Hispania quidam, qui iam anto missu Caesaris ad Ambiorigom ventitare consuera apud quos Ambiorixa ad hunc modum locutus est: sese pro Caesaris in se ben0ficiis plurimum si confiteri debere, quod eius opera stipondio liberatus esset, quod Atuatucis, finitimis suis, pendere consuesset, quodque si et filius et fratris filius a Caesare remissi essent, quos Atuatuci obsidum numero amissos apud se in servituto et catenis tenuissent neque id, quod fecerit do oppugnations castrorum, aut iudicio aut voluntato sua secisse, sed coactu civitatis, suaquis esse ius modi imperia, ut non minus haberet iuris in s multitudo quam ipso in multitudinem civitati porro hanc misso belli causam, quod repentina Gallorum coniurationi resister non potvori id soriacit schumilitato sua probare posse, quod non adeo sit imperitus rerum, ut suis copiis populum Romanum superari posse confidatia sed esse Gallias communi consilium: omnibus hibernis Caesaris oppugnandis uno esse dictum diem, ne quas legio altori legioni subsidio venire posse non facito Gallos Gallis negar potuisse, praesertim cum de recupe- et randa communi libertate consilium initum videretur quibus quoniam pro pietate satisfecerit, habere nunc in rations officii pro beninciis Caesaris monere, orarΘTiturium pro hospitio, ut suas ac militum saluti consulatis magnam manum Germanorum conductam Rhenum tran

112쪽

isso hanc adfore biduo ipsorum esse consilium, velintne sprius, quam finitimi sentiant, eductos ex hibernis militos aut ad Ciceronem aut ad Labienum deducere, quorum alter milia passuum circiter , alter paulo amplius ab iis si illud so polliceri et iure iurando confirmare, tutum Ios iter per suos fines daturum. quod cum faciat, et buritati sese consulers, quod hibernis levetur, et Caesari pro ius meritis gratiam referre. hac orations habita discedit Ambiorix. Arpineius et Iunius, quas audierant, di, ad logatos deserunt illi repentina re perturbati, etsi ab host ea dicebantur, tamen non neglegenda existimabant, maximeque hac re permovebantur, quod civitatam im bilem atquo humilem Eburonum sua sponto populo R

mano bellum facere ausam Vicerat credendum. itaque a ad consilium rem deserunt, magnaquo inter eos existit controversia. L. Aurunculeius compluresque tribuni balitum et primorum ordinum centuriones nihil lamore agendum neque ex hibernis iniussu Caesaris discedendum xistimabant; quantasuis copias etiam German εrum sustineri posse munitis hibernis docebant rem emotestimonio, quod primum hostium impetum multis ultro minoribus inlatis fortissim sustinuerint re diumentaria non premi interea et ex proximis hibernis et a Caesare conventura subsidia postremo quid esse ovius aut tum pius quam auctore hoste de summis robus capere consilium contra ea Titurius soro facturos clamitabat, cum mmaiores manus hostium adiunctis Germanis convenissent, aut cum aliquid calamitatis in proximis ibornis esset

acceptum brevem consulendi esse occasionem Caesarem as arbitrari prosectum in Italiam nequo aliter Carnutes intorficiundi asgotii consilium fuisse capturos neque Eb rones, si ille adesset, tanta contemptione nostri ad castra

venturos. sese non hostem auctorem, sed rem spectare rus esse Rhenum magno esse Germanis dolori Ariovisti

113쪽

BELLI GALLICI mortem et superiores nostras victorias ardere Galliam tot

contumeliis acceptis sub populi Romani imperium reda tam superior gloria rei militaris extincta postremo quis hoc sibi orsuaderet, sino certa spo Ambiorigem ad eius modi consilium doscendisso suam sententiam in utramqus partem ess tutam: si nihil esset durius, nullo cum periculo ad proximam legionom perventuros; si Gallia

omnis cum Germanis consentiret, unam esse in celeritate

positam salutem. Cotta quidem atque eorum, qui di sentirent, consilium quem habor exitum in quo si non praesens periculum, at certo longinqua obsidione famesa osset timenda. Hae in utramque partem disputatione habita, cum a Cotta primisquo ordinibus acriter resist retur, vinciis', inquit, si ita vultis', Sabinus, si id cl ariore Voce ut magna pars militum exaudiret; nequo is sum', inquit, qui gravissimo ex vobis mortis periculo terrear hi sapient si gravius quid acciderit, abscisis a tionem reposcent qui, si per i liceat, perendino die cum proximis hibernis coniuncti communem cum reliquis belli

casum sustineant, non reiecti et relegati longo a ceteristi aut lare aut tam intersanti Consurgitur ex consilio; comprehendunt utrumque et orant, ne sua dissensione sta pertinacia rem in summum periculum deducant: sacilemeSSe rem, Seu maneant, seu proficiscantur, si modo unum omnes sentiant ac probent contra in dissensione nullam a se salutem perspicere res disputatione ad mediam noctem perducitur. tandem dat Cotta permotus manus superat sententia Sabini pronuntiatur prima luce ituros co

sumitur vigiliis reliqua pars noctis, cum sua quisque miles circumspiceret, quid secum portare posset, quid ex insis smento hibernorum relinquero cogeretur somnia excogitantur, quare nec sine periculo maneatur et languorsa militum et vigiliis periculum augeatur. prima luco sic

ex castris proficiscuntur, ut quibus esset persuasum non

114쪽

ab hoste, sed ab homine amicissimo AmbiorigoJ consilium datum, longissimo agmine maximisquo impodimentis. Drahostes, posteaquam ex nocturno Domitu vigiliisque sprosectione eorum senserunt, conlocatis insidiis bipertito in silvis oportuno atquo occulto loco a milibus passuum circiter duobus Romanorum adventum expectabant, et acum se maior pars agminis in magnam convallem demisisset, ex utraque parte eius vallis subito so ostendorunt novissimosque premere et primos prohibere ascensu atque iniquissimo nostris loco proelium committere coeperunc Tum demum Titurius, qui nihil ante providisset, trepidare Met concursare cohortesque disponere, haec tamen ipsa timido atque ut eum omnia doscors viderentur; quod plerumque iis accidore consuevit, qui in ipso negotio consilium capere coguntur. at Cotta, qui cogitasset haec posse in itinera accidere atque ob eam causam profectionis auctor non fuisset, nulla in re communi saluti sorat sti appellandis cohortandisquo militibus imperatoris et in pugna militis officia praestabati cum propter longitudinem a agminis non facito per se omnia obire et, quid quoque

loco faciendum esset, providere posSent, iuSSerunt pronuntiari, ut impedimenta relinquerent atque in orbem consistorenta quod consilium, etsi in eius modi casu reprehendendum non est, tamen incommodo cecidit; nam et 5 nostris militibus spem minuit et hostes ad pugnam es eriores effecit, quod non sine summo timore et desperations id factum videbatur. praeterea accidit, quod ori 6 necesse orat, ut vulgo militos ab signis discederent, quaeque quisque eorum carissima haberet, ab impedimentis petere atque arripere properaret, clamor et fletu omnia complerentur. Ἀ barbaris consilium non dolaita nam ai duces eorum tota acie pronuntiari iusserunt, ne quis ab loco discodorsi illorum esse praedam atque illis reservari, quaecumquo Romani reliquissent proinde omnia in victoria

115쪽

et posita existimarenti erant et virtute et numero pugnandi pares. nostri, tametsi ab duce si a fortuna deserebantur, tamen omnem Spem salutis in virtute ponebant, et quotiens quaequo cohors procurrerat, ab ea parte magnus numerus hostium cadebat qua re animadversa Ambiorix pronuntiari iubet, ut procul tela coiciant neu propius accedant et, quam in partem Romani impetum fecerint, cedant, flevitate armorum et cotidiana exercitatione nihil his noceri posse, rursus se ad signa recipientes insequantur.3 Quo praecepto ab iis diligentissime obServato, cum qua piam cohors ex orbe exceSSerat atque impetum secerat, hostes velocissimo refugiebanta interim eam partem nua dari necesso erat et ab latere aperto tela recipere rursus, cum in eum locum, unde erant progreSSi reverti coeperant, et ab iis, qui cesserant, et ab iis, qui proximi sto

terant, circumveniebantur; sin autem locum tenere vellent, nec virtuti locus relinquobatur neque ab tanta multitudino conisecta tela conferti vitare poteran tamen tot incommodis conflictati multis vulneribus acceptis resistobant et magna parte diei consumpta, cum a prima luce ad horam octavam pugnaretur, nihil, quod ipsis esset indignum,s committebanti tum T. Balventio, qui superiore anno primum pilum duxerat, viro forti et magnae auctoritatis, utrumque femur tragula traicitur Q. Lucanius, eiusdem ordinis, sortissimo pugnans, dum circumvento filio su s venit, interficitur L. Cotta legatus omnes cohortes ordinesta quo adhortans in adversum os funda vulneratur. His robus permotus Q. Titurius, cum procul Ambiorigem suos c hortantem conspexiSset, interpretem suum Cn. Pompeium

et ad sum mittit rogatum, ut sibi militibusque parca illo appellatus respondet: si velit Secum conloqui, licere speraro a multitudine impetrari posse, quod ad militum salutem portineat; ipsi vero nihil nocitum iri, inquo eam rem

a se suam fidem interponere ille cum Cotta saucio comm

116쪽

nicat, si rideatur, pugna ut excedant si cum Ambiorigo una conloquantur: speraro se ab eo do sua ac militum saluto impetrari posse. Cotta se ad armatum hostem it arum negat atque in eo perseverati Sabinus, quos in prae msentia tribunos militum circum se habebat, et primorum ordinum centuriones se sequi iubet, et cum propius Ambiorigem accessisset, iussus arma abicere imperatum facit suisque, ut idem faciant, impera interim, dum do com adicionibus intor se agunt longiorquo consulto ab Ambi rigo instituitur sermo, paulatim circumventus interficitur. tum ero suo more victoriam conclamant atque ululatum stollunt impetuqus in nostros acto ordines perturban ibi εL. Cotta pugnans interficitur cum maxima parto militum. reliqui so in castra recipiunt, unde erant gremi ex quibus L. Petrosidius aquilifer, cum magna multitudine hostium premeretur, aquilam intra vallum proicit ipse pro castris fortissime pugnans occiditur. illi aegro ad noctem oppugnationem sustinent nocte ad unum omnes

desperata saluto so ipsi interficiun pauci ex proelio elapsi incortis itineribus per silvas ad T. Labienum leg tum in hiberna perveniunt atque eum de rebus gestis certiorem laci LHac victoria sublatus Ambiorix statim cum equitatu ministuatucos, qui erant eius regno finitimi, proficiscitur neque noctem neque diem intermittit, peditatumqus sos sequi iubeta cis demonstrata tuatucisque concitatis postero die in Nervios pervenit hortaturque, ne sui in pedipetuum liberandi atquo ulciscondi Romanos pro iis, quas acceperint, iniuriis occasionem dimittanti interiectos esse a legatos duos magnamque partom exercitus interim d monstrat; nihil esse negotii subito oppressam legione 4 quas cum Ciceron hiemet intorsici se ad eam rem profitetur adiutorem. facit hac orations Nerviis persuade: Itaquo confestim dimissis nuntiis ad Ceutrones, rudios, ra

117쪽

BELLI OΑΙJJUI Vacos, Pleumoxios, Geidumnos, qui omnes sub eorum imperi sunt, quam maximas possunt, manus cogunt et do improviso ad Cicoronis iborna advolant nondum ad eum fama de Tituri morte perlata huic quoque accidit, quod fuit necesso, ut non nulli milites, qui lignationis munitionisque causa in silvas discossissent, repentino equia tum adventu interciperentur his circumVentis magna manu Eburones, Nervii, tuatuci atque horum omnium socii et clientes legionem oppugnaro incipiunta nostri co- leriter ad arma concurrunt, vallum conscendo aegre is dies sustentatur, quod omnem spem hostes in celoritato ponebant atque hanc adepti victoriam in perpetuum soι sors victores confideban Mittuntur ad Camarem con-lastis a Cicerons litteras magnis propositis praemiis, si pertulissoni obsessis omnibus viis missi intercipiuntur. et noctu ex maioria, quam munitionis causa comportaverant, turres admodum CXX excitantur incredibili coloritato; quae deesse operi videbantur, perficiuntur hostes posterodis multo maioribus coactis copiis castra oppugnant, OM sam complenta a nostris eadem ratione, qua pridie, re sistitur hoc idem reliquis sinceps fit diebus nulla pars nocturni temporis ad laborem intermittitur; non aegris, non vulneratis facultas quietis datur quaecumque ad proximi diei oppugnationem opus sunt, noctu comparantur;

multa praBusta sudes, magnus muralium pilorum numωrus instituitur turres contabulantur, pinnae loricaeque ex cratibus attexuntur ipso Cicero, cum tonuissima valetudine esset, ne nocturnum quidem sibi tempus ad quietem relinquebat, ut ultro militum concursu ac vocibus sibi par-ι cere cogeretur. Tum duces principesque Nerviorum, qui aliquem sermonis aditum causamquo amicitias cum Cico-2 ron habebant, conloqui ses volt dicunti facta potestato eadem, quas Ambiorix cum Titurio egerat, commemorant: omnem ess in armis Galliam, Germanos Rhenum trans-

118쪽

1sse, Caesaris reliquorumquo hiberna oppugnari addunt a etiam do Sabini morio Ambiorigom ostentant fidei 1 ciundae causa. errare eos dicunt, si quicquam ab iis spraesidii sperent, qui suis rebus diffidant sos tamen hoc esse in Ciceronem populumque Romanum animo, ut nihil nisi hiborna recusent atque hanc inveterascere consuet dino nolint licere illis por so incolumibus schibornis εdiscedere et, quascumque in partes Velint, sine metu proficisci. Cicero ad haec unum modo respondet: non esse consuetudinem populi Romani, accipere ab host armato condicionem; si ab armis discederis velint, se adiutore sutantur legatosque ad Caesarem mittant sperare se prosius iustitia, quas petierint, impetraturos. Ab hac spe re M pulsi Nervii vallo pedum X si ossa sedum XV hibsma

cingunta haec et superiorum annorum consuetudine a nobis cognoverant et quosdam de exercitu nacti captivos ab his docebantur so nulla ferramentorum copia, quae assson ad hunc usum idonea, gladiis casespites circumcidero, manibus sagulisque terram exhaurire cogebantur.

qua quidem ex o hominum multitudo cognosci potuit anam minus horis tribus milium passuum III in circuitu munitionem persecer reliquis diebus turres ad alti- studinem valli, falces testudinosque, quas idem captivi

docuerant, parare ac facere coeperun Septimo oppugna 43tionis dis maximo coorto vento ferventes fusiles ex argilla glandes fundis et fervefacta iacula in casas, quae more Gallico stramentis erant tecim, iacere coeperunta has a celeriter ignem comprehenderunt et venti magnitudine in omnem locum castrorum distulerunti hostes maximo cla amor sicuti parta iam atque explorata victoria turres test dinesquo agere et scalis assum ascendere coeperunti M. tanta militum virtus atque ea praesentia animi fuit, ut, cum undiquo flamma torrerentur maximaque telorum multitudine premerentur suaque omnia impedimenta atque

119쪽

BELLI GALLICI omnes fortunas consanar intellegerent, non modo Id migrandi causa de vallo decedero nemo, sed paene ne respiceret quidem quisquam, ac tum omnes acerrime so Ptissimeque pugnarenti hic dies nostris longo gravissimus fuit, sed tamen hunc habuit eventum, ut eo die maximus

numerus hostium vulnerarotur atque interficeretur, ut se sub ipso vallo constipaverant recessumque primis ultimis non dabant paulum quidem intermissa flamma et quodam loco turri adacta et contingento vallum tertias cohortis centuriones ex eo, quo stabant, loco recesserunt suosquB Omno removerunt, nutu Vocibusque hostes, si introire vellent, Vocare coeperunt; quorum progredi ausus est nemo tum ex omni parte lapidibus coniectis deturbati turrisque succensa SL. Erant in a legione fortissimi viri, centuriones, qui

iam primis ordinibus adpropinquarent, T. Pullo et L. Vo- et renus. hi perpetuas inter se controversias habebant, uter alteri anteferretur, omnibusque annis de loco summis sis multatibus contendebanta ex his ullo, cum acerrimo ad munitiones pugnaretur, quid dubitas', inquit, Voreno 3 aut quem locum tua probanda virtutis xpscius hic dis do nostris controversiis iudicabiti haec cum dixisso procedit extra munitiones, quaeque pars hostium confer-ctissima est visa inrumpit ne Vorenus quidem ses tum vallo continet, sed omnium veritus existimationem sub-ε sequitur mediocri spatio relicto Pullo pilum in hostis immittit atque unum ex multitudine procurrentem traicit; quo percusso et exanimato hunc scutis protegunt hostos in illum univorsi tela coiciunt neque dant progrediendi facultatem. transfigitur scutum Pulloni et verutum in balteo defigitur avertit hic casus vaginam et gladium educere conanti dextram moratu manum, impeditumque hostes circumsistuni succurrit inimicus illi Vorenus oti laboranti subvenita ad hunc so confestim a Pullone om-

120쪽

nis multitudo convertit illum voruto transfixum arbitran- tun gladio comminus rem gorit Vorenus atqui uno in uteriecto reliquos paulum propollit dum cupidius instat, iain locum deiectus inferiorem concidita huic rursus cir iacumvento subsidium seri ullo, atque ambo incolumes compluribus intersectis summa cum laude sese intra m nitiones recipiunta sic fortuna in contontion et cortamine, utrumque versavit, ut alter altori inimicus auxilio salutique esset nequo diiudicari posset, uter utri virtuto ante-

sorandus videretur.

Quanto erat in dies gravior atque asperior oppugnatio blet maxime, quod magna parto militum conlacta vulneribus

ros ad paucitatem defensorum pervenerat, tanto crebrior litteras nuntiiquo ad Caesarem mittebantur; quorum pars deprehensa in conspectu nostrorum militum cum cruciatu necabatur erat unus intus Nervius, nomine Vortico loco a

natus honosto, qui a prima obsidione ad Ciceronem e fugerat suam quo si fido praestitera hic servo spe liber statis magnisque persuadet praemiis, ut litteras ad Caesarem dolarat has illo in iaculo inligatas star et Gallus 4 intor Gallos in ulla suspicione versatus ad Caesarem pervenit ab eo do periculis Ciceronis legionisque com rascitur. Caesar ac opus littoris hora circiter XI diei sta 46tim nuntium in Bellovacos ad M. Crassum mittit, cuius hiberna aberant ab eo milia passuum XXV iubet media a nocte legiono proficisci celeritorque ad se venire erit cum nuntio Crassus alterum ad C. Fabitu legatum smittit, ut in Atrobatium nos legionem adducat, qua sibi iter facienti uisbat scribit Labieno, si si publicao commodo fac0re possit, cum legione ad fines Nerviorum Veniat reliquam parium exercitus, quod paulo aberat longius, non putat expectandam; equites circiter CCCC ex proximis ibornis cogitta Hora circiter III ab ante 47 eursoribus d Crassi adventu cortior factus eo dis milia