C. Iulii Caesaris Belli gallici, libri vii. A. Hirtii, liber viii

161쪽

BELLI O LICI defendit, quae perpetuis trabibus pedum quadragenum plerumque introrsus revincta neque perrumpi neque di 2 trahi potest. His tot rebus impedita oppugnatione milites, cum toto tempore Digor et adsiduis imbribus tardarentur, tamen continenti laboro omnia haec superaverunt et diebus XXV aggerem latum pedes CCCXXX, altum podes

LXXX extruxerunt cum is murum hostium paene comtingeret et Caesar ad opus consuetudine excubaret militesque hortaretur, ne quod omnino tempus ab opere intermitteretur, paulo ante tertiam vigiliam est animadversum fumare aggerem, quem cuniculo hostes succenderant, Bodemque tempor toto muro clamor sublato duabus portis ab utroque latere turrium ruptio fiebat alii faces atque aridam maioriam do muro in aggerem eminus iaciebant, picem reliquasque res, quibus ignis excitari potest, fundebant, ut, quo primum occurreretur aut cui rei ferretur auxilium, vix ratio iniri posset tamen, quod instituto Caesaris duas semper logiones pro castris excubabant pluresque partitis temporibus erant in opere, celeriter factum est, ut alii eruptionibus resisterent, alii turres reducerent aggeremque interscindorent, omnis vero ex castris et multitudo ad restinguendum concurreret. Cum in Omnibus locis consumpta iam reliqua parte noctis pugnaretur semperque hostibus spes victoriae redintegraretur, eo magis, quod deustos pluteos turrium videbant nec facile adire apertos ad auxiliandum animadvertebant, semperque ipsi recentes desessis succederent omnemquo Gallia salutem in illo vestigio temporis positam arbitrarentur, accidit inspectantibus nobis, quod dignum memoria visum praete aeundum non existimavimus quidam ante portam oppidi Gallus per manus sebi ac picis traditas glebas in ignem regione turris proiciebat scorpion ab latore dextro is

a iectus exanimatusque concidi hunc ex proximis unus iacentem transgressus eodem illo munere fungebatur e

162쪽

dum ratione ictu scorpionis exanimato altero successit tertius et tertio quartus, nec prius ille est a propugnatoribus Vacuus relictus locus, quam restincto aggere atque omni parte submotis hostibus finis est pugnandi factus. Omnia re experti Galli, quod res nulla successerat, postero die consilium ceperunt ex oppido profugere hortanto si iubento Vercingetorige id silentio noctis conati non magna iactura a suorum sese effecturos Sperabant, propterea quod neque longe ab oppido castra Vercingetorigis aberant et palus perpetua, qua intercedebat, Romanos ad insequondum tardabat iamque hoc facere noctu apparabant, Cum ma suos familias ropent in publicum procurrerunt sentesquo proiectae ad pedes suorum omnibus precibus petierunt, ne se et communes liberos hostibus ad supplicium dedorent, quos ad capiendam fugam natura si virium ita mitas impediruta ubi eos in sententia perstare viderunt,4 quod plerumque in summo periculo timor misericordiam non recipit, conclamare et significare de fuga Romanis coeperunt quo timore perterriti Galli, ne ab equitatis Romanorum Viae praeoccuparentur, consilio destitorunti Postero di Caesar promota turri derectisque operibus 27 quae facere instituorat, magno coorto imbri non inutilem hanc ad capiendum consilium tempestatem arbitratus, quod paulo incautius custodias in muro dispositas videbat, suos quoque languidius in opere versari iussit et, quid fieri vellet, ostendit legionibusque intra vineas in occulto a expeditis cohortatus, ut aliquando pro tantis laboribus fructum victoriae perciperent, iis, qui primi murum ascendissent, praemia proposuit militibusque signum dodi illi a

subito ex omnibus partibus evolaverunt murumque celeriter compleverunta Hostes re nova perterriti, muro tur raribusque elocti, in foro ac locis patentioribus cuneatim constiterunt, hoc animo, ut, si qua ex parte obviam contra veniretur acie instructa depugnarenta ubi nominem a

163쪽

BELLI GALLICI in aequum locum ses demittere, sed toto undiquo muro circumfundi viderunt, veriti, ne omnino spes fugae tolleretur, abiectis armis ultima Oppidi partes continenti δε- spetu petiverunt, parsque ibi, cum angusto exitu portarum so ipsi premerent, a militibus, pars iam egressa portis absquitibus est interfecta nec fuit quisquam, qui praedactcstudore si si Cenabonsi caede et laboro opsris incitati non aetate confectis, non mulieribus, non infantibus pepedi cerunti denique ex omni numero, qui fuit circiter milium

XL, vix DCCC, qui primo clamor audito so ex oppido

siecerant, incolumes ad Vercingetorigem pervenerunt

quos illo multa iam nocto silentio ex fuga excepit et

reritus, ne qua in castris ex eorum concursu et miseri-eordia vulgi seditio oreretur, procul in via dispositis lam, laribus suis principibusquo civitatum disparandos dod condosque ad suos curavit, qua cuique civitati pars

castrorum ab initi obvenorati 29 Postero di concilio convocato consolatus cohortatusque est, ne se admodum animo domitterent neve pertum a barentur incommodo non virtut neque in acie vicisso Romanos, sed artificio quodam et scientia oppugnationis,

a cuius rei fuerint ipsi imperiti. errare, si qui in bello

omnes Secundos rerum proventus expectent sibi numquam placuisse Avaricum dolandi, cuius rei testes ipsos haberet, sed factum imprudentia Biturigum et nimia obsequentia reliquorum, ut hoc incommodum acciperetur id tamen o celeriter maioribus commodis sanaturum. nam quas ab reliquis Gallis civitatos dissentirent, has sua diligentia adiuncturum atque unum consilium totius Oallias effecturum, cuius consensui ne orbis quido terrarum 7 possit obsistere idquo so prope iam effectum habere interea aequum esse ab iis communis salutis causa impetrari, ut castra munire instituerent, quo facilius repentinosta hostium impetus sustinere possenta Fuit haec oratio non

164쪽

ingrata Gallis, et maxime, quod ipse animo non defecerat tanto accepto incommodo nequo se in occultum abdiderat et conspectum multitudinis fugerat plusque animo a providere et praesentire existimabatur, quod re integra primo incendendum Avaricum, post deserendum censuerati itaquo ut reliquorum imperatorum res adversae auctori atatem minuunt, sic huius o contrario dignitas incommodo accepto in dies augebatur. simul in spem Voniebant eius adfirmation do oliquis adiungendis civitatibus, primum ιque eo tempore Galli castra munir instituerunt; et sicerant animo consternati homines insueti laboris, ut omnia, quae impurarentur, sibi patienda exis arenti Nec minus,41 quam est pollicitus, Vercingetorix animo laborabat, utroliquas civitates adiungeret, atque earum principes donis pollicitationibusque adliciobat huic rei idonoos homines a deligebat, quorum quisque aut orations subdola aut ambestia facillim caper posse qui varico expugnato re sfugerant, armandos vestiendosque curat simul, ut deminutas copia redintegrarentur, imperat certum numerum militum civitatibus, quem et quam ante diem in castra adduci velit, sagittariosque omnes, quorum Brat permagnus in Gallia num rus, conquiri si ad so mitti iube his robus coleriter id, quod Avarici deperierat, expletur in-atorim sutomatus, Olloviconis filius, rox Nitiobrogum,

cuius pater ab senatu nostro amicus erat appellatus, cum magno numero equitum suorum si quos o Aquitania conduxerat ad eum pervenit. Caesar Marici complures dies commoratus summam 32

quo ibi copiam frumenti si reliqui commeatus nactus exorcitum ex labore atquo inopia refici iam propo hiems a confecta, cum ipso anni tempor ad gerendum bellum vocaretur et ad host0m proficisci constituisset, sive eum ex paludibus silvisquo licere sive obsidione premere posset, legati ad eum principes Haeduorum veniunt ratum, ut

165쪽

BELLI GALLIta maximo necessario tempor civitati subveniat summo esse

in periculo rem, quod, cum singuli magistratus antiquitus

creari atque regiam potestatem annum obtinere OnSu sent, duo magistratum gerant et solatorque eorum logibus creatum dica horum esse altorum Convictolitavem, si rentum et inlustrem adulescentem, alterum Cotum, antiquissima familia natum atque ipsum hominem summais potentia et magnae cognationis, cuius iratur Valetiacus proximo anno eundem magistratum gesserit civitatem esse omnem in armis, divisum senatum, divisum populum, suas cuiusquis eorum clientelas quod si diutius alatur controversia, fore, uti pars cum parte civitatis confligati id ne accidat, positum in eius diligontia atque auctoritate. 33 Caesar, etsi a bello atque hoste discedere detrimentosum esse existimabat, tamen non ignorans, quanta ex dissensionibus incommoda oriri consuessent, ne tanta et tam coniuncta populo Romano civitas, quam ipse semper aluisset omnibusque rebus ornasset, ad vim atque arma descenderet atque ea pars, quae minus sibi confideret, auxilia a Vercingetorige arcesserot, huic rei praevertendum existia mavit et, quod legibus Haeduorum iis, qui summum m gistratum obtinerent, excedero ex finibus non liceret, ne quid do iuro aut do legibus eorum deminuisse rideretur, ipso in Hasduos proficisci statuit senatumque omnem et quos inter controversia esset ad se Decetiam vocavista cum prope omnis civitas eo convenisset docereturque paucis clam convocatis alio loco, alio tempore, atque op0 tuerit, fratrem a diatro renuntiatum, cum leges duo e una familia vivo utroquo non solum magistratus creari vetarent, sed etiam in senatu esse prohiberent, Cotum imp rium deponere coegit, Convictolitavem, qui per sacerdotes mors civitatis intermissis magistratibus esset creatus, O- tostatem obtiners iussiti

166쪽

Hoc decreto intorposito cohortatus Haeduos, ut con 31troversiarum ac dissensionis obliviscerentur atque omnibbus omissis his robus huic bello servirent eaque, quae meruissent, praemia ab A devicta Gallia expectarent squitatumque omnem et peditum milia X sibi coloriter miti rent, quas in praesidiis rei frumentariae causa disponeret, exercitum in duas partes divisit quattuor legiones in Se anones Parisiosquo Labion ducendas dedit, sex ipso in Arvernos ad oppidum Gergoviam socundum flumon Elaverduxit equitatus parium illi attribuit, partem sibi reliquiti

qua re cognita Vercingetorix omnibus intorruptis eius su sminis pontibus ab altera fluminis parto iter facere coepiticum uterque ' rimquo exisset exercitus, in conspectu Msereque e region Caesaris castra ponobat dispositis exploratoribus, necubi essecto ponte Romani copias traducerenti erat in magnis Caesari dissicultatibus res, ne maiorem aestatis partem flumino impediretur, quod non fere ante autumnum lavor vado transiri soluta itaque, no id acci adoret, silvestri loco castris positis o regione unius eorum pontium, quos Vercingetorix rescindendos curaverat, posterodis cum duabus legionibus in occulto rostitit reliquas scopias cum omnibus impedi montis, ut consuerat, misit, distractis quibusdam cohortibus, ut numerus legionum constar viderotur his, quam longissime possent, progredio iussis, cum iam ex disi tempore coniecturam capseret in castra perventum, isdem sublicis, quarum pars inferior integra remanebat, ponto reficero coopi celeriter offecto sopere legionibusquo traductis et loco castris idoneo do-lscio reliquas copias revocavi forcingetorix re cognita, εno contra suam Voluntatem dimicare cogeretur, magnis

itineribus antecessita Caesar ex eo loco quintis castris in Gorgoviam pervenit equestrique eo dis proelio ovi facto, perspecto urbis situ, quae posita in altissimo monte omnes aditus dissiciis habebat, do oppugnation desperavit, de

167쪽

150 BELLI GALLICI obsessione non prius agendum constituit, quam rem -- a mentariam expedisse a Vercingetorix castris prope in pidum in monto positis modiocribus circum se intervallis separatim singularum civitatum copias conlocaverat, atque omnibus ius iugi collibus occupatis, qua dispici poterat, horribilem speciem praebebat principesque earum civit tum, quos sibi ad consilium capiendum delegerat, prima luce cotidis ad se conventro iubebat, seu quid communi candum so quid administrandum videretur, neque ullum fero diem intermittobat, quin equ0stri proelio interiectis sagittariis, quid in quoque esset animi ac Virtutis suorum, periclitaretur erat e region oppidi collis sub ipsis radicibus montis, egregie munitus atque ex omni parto circumcisus; quem si tenerent nostri, et aquae magna parius et pabulation libera prohibituri hostes idobantur. Sed is locus praesidio ab his non infirmo tenebatur tamen silentio noctis Caesar ex castris egressus, priusquam Subsidio ex oppido oniri posset, deiecto praesidio potitus loco duas ibi legiones conlocavit fossamque duplicem du denum pedum a maioribus castris ad minora perduxit, ut tuto ab repentino hostium incursu etiam singuli commeare

ar Dum haec ad Gergoviam geruntur, Convictolitavis

Haeduus, cui magistratum adiudicatum a Caesare demonstravimus, sollicitatus ab Arvernis pecunia cum quibusdam adulescentibus conloquitur, quorum erat princeps Ialariccus atque eius fratres, amplissima familia nati adu- lescentes cum his praemium communicat Ortaturque, aut se liberos et imporio natos meminerinta unam esse Haeduorum civitatem, quae certissimam Gallia victoriam distineat; eius auctoritato reliquas continori qua traducta locum consistendi Romanis in Gallia non fore. esse nonnullo se Caesaris beneficio adfectum, sic tamen, ut iustissimam apud eum causam obtinuorit; sed plus communi

168쪽

LIBER H. O . 30 38. 151 libertati tribuero. cur enim potius Haoduitas suo iure θυε de legibus ad Caesarem disceptatorem quam Romani ad Haeduos veniant coleriter adulescentibus et oratione, agistratus et praemio deductis, cum so vel principes eius consilii fore profiterentur, ratio perficiones quaerebatur, quod civitatem temoro ad suscipiundum ullum adduci posse non confidebant. placuit, ut Litaviccus X illis mi et libus, quae Caesari ad bellum mitterentur, praeficeretur atquo ea ducenda curaret Datresque eius ad Caesarem praecurrerin reliqua qua ratione agi placeat, constitu LUtaviccus accepto exercitu, cum milia passuum circiter MXXX a Gergovia abesset, convocatis subito militibus lacrimans quo proficiscimur', inquit, milites omnis no- aster equitatus, omnis nobilitas intoriit; principes civitatis, Eporedorico Viridomarus, insimulati proditionis ab Romanis indicta causa interfecti sunt haec ab his cogn ascite, qui ex ipsa caede effugerunt; nam ego fratribus atque omnibus meis propinquis interfectis dolore prohibeor, quae gesta sunt, pronuntiare. producuntur ii, quos illo edocuerat, qua dici vellet, atque oadem, quae Litaviccus

pronuntiaverat, multitudini exponunt omnes equites Hae-s duorum interfectos, quod conlocuti cum Arvernis dic rontur ipsos se inter multitudinem militum occultasse atque ex media caedo effugisso. conclamant Haedui et a Litaviccum obsecrant, ut sibi consulat. quasi vero' inquit et ille, consilii sit res ac non necosso sit nobis GergoViam contendere et cum Arvernis nosmet coniungere an dubi stamus, quin nefario facinore admisso Romani iam ad nos interficiendos concurrant proindo, si quid in nobis animi est, persequamur eorum mortem, qui indignissimo into ierunt, atque hos latrones interficiamus. ostendit cives s Romanos, qui eius praesidii fiducia una orant continuo magnum numerum frumenti commeatusque diripit, ipsos crudeliter excruciatos interfici nuntios tota civitatorum in

169쪽

BELLI GALLICI

duorum dimittit, eodem mendacio do caedo equitum et principum permovet; hortatur, ut simili ratione, atque ipssas socerit, suas iniurias persequantur. poredorix Haeduus, summo loco natus adulescens et summae domi potentiae,

et una Viridomarus, pari aetate et gratia, sed genere dispari, quem Caesar ab Diviciaco sibi traditum ex humili

loco ad summam dignitatem perduxerat, in equitum nu- a mero convenerant nominatim ab eo evocati his erat

inter foras principatu contentio, si in illa magistratuum controversia alter pro Convictolitavo, alter pro Coto sum mi opibus pugnaveranti schis Eporedorix cognito Lit vicci consilio media fers nocto rem ad Caesarem defert; orat, ne patiatur civitatem pravis adulescontium consiliis ab amicitia populi Romanitassicero, quod futurum prOVbdeat, si s tot hominum milia cum hostibus coniunxerint, quorum salutem neque propinqui neglegere neque civitas o levi momento aestimare possi Magna adsectus sollicit dino hoc nuntio Caesar, quod semper Haeduorum civitati praecipue indulserat, nulla interposita dubitations legiones expeditas m equitatumque omnem ex castris educit, a nec fuit spatium tali tempore ad contrahenda castra, quod res posita in celeritato videbatur C. Fabium togatum cum legionibus duabus castris praesidio olinqui Datres Lit Vicci cum comprehendi iussisset, paulo ante reperit ad hostes profugisse adhortatus milites, ne necessario tempore itineris labore pomousantur, cupidissimis omnibus progressus milia passuum XXV agmen Haeduorum o spicatur immisso equitatu iter eorum moratur atque impedit interdicitque omnibus, no quemquam interficiantis Eporedorigem et Viridomarum, quos illi intorsectos existib mabant, inter equitos versari suosquo appellar iube his cognitis et Litavicci Daudo perspecta Haedui manus tendor et deditionem significam et proiectis armis mortem d0precari incipiunti Litaviccus cum suis clientibus, quibus

170쪽

mors Gallorum nefas est etiam in extrema fortuna des

rere patronos, Gergoviam profugit. Caesar nuntiis ad 41 civitato Haeduorum missis, qui suo beneficio conservatos docerent, quos iura belli interficere potuisset, tribusque horis noctis exercitui ad quietem datis castra ad Oe goriam move medio lare itinere equites a Fabio missi, aquanto res in periculo fuerit, exponunta summis copiis castra oppugnata demonstrant, cum crebro integri defessis succederent nostrosque adsiduo labor defatigarent, quibus propter magnitudinem castrorum perpetuo esset isdem in vallo permanendum multitudine sagittarum atque omni agenero telorum multos vulneratos ad haec sustinenda magno usui scisso tormenta. Fabium discessu eorum dua 4bus relictis portis obstruero ceteras plutoosquo vallo addere et so in posterum diem similemque casum apparare. hiis rebus cognitis Caesar summo studio militum anto ortum solis in castra perveniti Dum haec ad Gergoviam geruntur, aedes primis 42 nuntiis ab Utavicco acceptis nullum sibi ad cognoscendum spatium relinquun impellit alios avaritia, alios iracundia ae temeritas, quas maximo illi hominum generi est innata, ut levem auditionem habeant pro re comperta bona civium a Romanorum diripiunt, caedes faciunt, in servitutem abstrahunti adiuvat rem proclinatam Convictolitavis plebemque ad furorem impellit, ut acinoro admisso ad sanitatem reverti pudeat istium, tribunum militum, iter ad slegiones facientem fido data ex oppido cavillono educunt; idem facere cogunt eos, qui negotiandi causa ibi constiteran hos continuo in itinere adorti omnibus imos pedimentis exuunt repugnantes diem noctemque obsidant; multis utrimquo intersectis maiorem multitudinem ad arma concitanta Interim nuntio adlato omnes eorum a milites in potestate Caesaris teneri concurrunt ad ristium, nihil publico actum consilio demonstrant quae a