Christophori Wittinchii Consensus veritatis in scriptura divina et infallibili revelatae cum veritate philosophica a Renato Des Cartes detecta, cujus occasione liber 2. et 3. principiorum philosophiae dicti desCartes maximam partem illustrantur cum i

141쪽

co ipso, quaremis talia, monea inando vero dicitimi arbitrari. -- iure adquietem inra n udisio Iab intellia git, nonactionem tantόni nostram, sed collective quamcunque, ut in ebeoniista praejudiciunt, quod quia plus actionis nostrae saepius videmus

requiri ad motuin, quam ad quietem proclives simus ad statuendum, in genere plus actionis requiri ad motum,non attendentes, plura alia adis tum quietem concurrere posse,quam nostram actionciri,aut nostram ab actione cessationem Philosophum autem hie loqui de adtione, non nostra, sed collective de omni actione ex sequentibus ipsius verbis est manifestium praesertim si attendanius ad illa ipsius verba . 1 umeis ad -

Aem natura indicio plus actionis admotam, quam adquietem requirebatur. Gratulo ergo jam aurus, aut , porritoribus, tabeliariis, nunciu , ct quicunque iter terra mariqucconficiunt non plus aboru Laboris vero γ non plua

rejam invado quiescente in ortu navigare , ac ne navigare quidem, sed re-ειοι inhibere vela dejicere jubeo. Vibii doctiores flevi, nec in bonorum virorum Osficio ptin vera mi umo , quam mambin iis rerint 'di quisendo. CCLXX. Resp. Quaenam qua se est inter haec Connexior rariudicium est, plus actionis in genere ad motum requiri, ouam ad qui rem: sive, Non requiritur Hus actionis in genere&collective sunt ad motum, quani ad quietent, Ergo etiam non plus actionis nostrae siqviso illo dicto Poetae: Non mi est,ir ,--werere, potariuri, in Politicis applicato ad Principem , quod non linorem curam des eae

adhibere ad conserrandum suum remim, quiun adlubuit adilhideo

142쪽

sequendum, inserret Ergo debere Principem, etiam postquam regnum est pacatum, exercitum ducere in hostem, castella expue nare 1 e nonne hic Politices rosessor ipsum argueret ex Topicis, ii odniale argumentaretur a genere ad speciem firmative. Quare ei do&He ad illum canonem non attendit' Indignabuntur ergo tibi, aurigae, nautae, portitores, tabellarii, nunc it, 'uicunque iter terra marique contaiunt, quod tuo nuncio, laeto quidem, sed vano , ex prave intellectis cartesii verbis hausto ipsos deceperis. Quod si ab his fabrorum&ouinium opificum tabernas perlustraveris, Vide ne malleos, ascias&c instrumenta sua capiti tuo impingant, quod fidem tuo nuncio habentes operas intermiserint, di ita non levem acturam rei familiaris fierint perpessu Nec majorem gratiam reportabis a bona mentis st diosis, quia te illus, omnem imposterum impendent operam , utSatyricum calamum contra te stringentes saltem famam non mendacem styli acuti di perpoliti reportent ut reciproco loco tecum lu

dam.

CCLXXI. obiicit B. p. Io 3. Secundum eam Cartes definitionem As

trutantum est super ciet, non corporis otiin, saltem non internartim partium: of e. g. hinc merce in Indias Orientales transferri poterunt a que ulla e rundem motu, modo compacta sint in nava,ehente

Resp. Nodus in scirpo quaeritur: Clarissimum est pro diverso respo-ctu, eandem rem dici posse moveri S non moveri: Ita nempe merces, uat in Indiam transseruntur, du interim in navi sunt compactae possitne iei quiescere, & non moveri, si respectus habeatur ad ipsam navem, aqua non recedunt, nec removentur velum si considerentur, ut pertunentes adnavim, navis uereseratur ad littora, vel ad stellam potatem, quae tanquam immota spectentur, una cum navi moveri dici queunt.

CCLXXII. Pergit Cartesius hujus praejudicii causamis sontem

aperit, ut eo cognito tanto melius illud vitare possimus Bocque ideo, inquit, nobis Mineunte arate persuasem, quod corpm nostrum soleat morer a nostra oluntate, fur insim coUcusamuco quiescere ex hacIolo, quod Terrae adhaereato ergravitatem, cujus vim non sentimur. Et quidem quia ista gravitas, aliaque plures causa a nobisim ammadverse, motabus quos in mimbri no- Iris ciere Olum in resistunt, siuηtqueutfaugemur, putamus majore actione, fixe majore vi opus esse ad motum ciendum, quam ad illum sistendum, sumentes se actienem pro conam illo, quo utimur ad membra nostra, ct illorum ope alia corpora permovenda. His ostcndit, praejudicium it Iud ita serinari inque eo consistere, quod motur membrorum nostrorum tabus conscii, non item

143쪽

hem in ,atque Had inrem, ima ubi Malancin perspectiniat munia ad quieten momine nece ram esse nis natarus cuius roditae sint cause prior. , instruitus saepe pendeat a nostra voluntatriculi

intini e scii simius: vellae nos scim , mi dum mn .vix alias, quanta voluinus, posscinus cum eritare licere HK scires iuri simonium qiu de quiete vero corporis nostri iuuicamus ex sensus perceptione, ita conci dentes: Ego ad quietem corporis mei nullam vim, nullam actionis r vitatem extramesentio, percipio: Ergo nulla adest male sensus nostros constituentes regulam judicandi de iis quae existunt, vel non existunt Posterior causaeli, quia gravitas nimbrorum nostrorum resistit eorum motui, quietem vero promovet hinc fit, ut sentiantius md em mmuni

CCLXXIV. Resp. sid sint praeiudicia indieatum est superius Nondicit Cartesius, ea esse praejudicis,in quibus ratio nobiscimincit,vel populorum mn iis, in integrum se ino testimonium, sede emi. eqvbus iudi xim , antequam pereeperimus. vestite ex aenim etiamin. possumit queetiam ea praeivincia, in quibus ratio est rei sicit, vel Ululatum consensus, vel in rim sensuum testimonium, sin Ψς --Fopter has causis su--eredula Voliui inca reptavinius Manentquein noms tanquam praeiudicia, doneeperlegitimum examen resumamus, assentiamur ob rationes manis tas. Fuerunt ergo antea quidem vera, sed nos ea nondum ut talia cognover mus fuerunt vera materialiter, at postea vera evadunt se aliter ωnoia bis ipsis Absit vero, ut communes animi notiones, vel omnium gentium, tam barbararum quam eruditarum judicia praejudicii insimulemus. Quinimos adversuti est praejudicii vir, dum j idicat id , quod nec ex Cartesio, nec ex ejus impinisaudivit. - .:

144쪽

rum etiam tollere conatur medicamen nobis monstrando, dum sic inquit Quod tamen praejudui fuιle exuemus, s con derernus , non modo, natu nobu OpM esse ad movenda corpora externaue sepe etiam ad eorum motinsistendoi,cum agraruale aliave causa non sistimetur. Ut exempti gratia, non maiori utimur actione ad navigium in aqua stagnante qaiocens impeliendum,

quam ad idem, cammovetur, subito retinendum vel certe non multo majoris

hinc enim demenda est aqua ab ea sublevataegra vitin, ct ejusdem lentor, a qui-bin aulatim isti posset. Praejudicium iterat Ad motum plus actionis requiritur, quam adquietem, idque ex eo, quia saepius circa motum acti nem experti sumus non vero circa quietem male concluitantes : Ubi

nullain sentimus actionem ibi nulla est atqui ad quietem piocurandam nullam sentimus actionem Ergo nulla ibi est. Hic Cartesius quidem principaliter ωprimario negat Majorem, quia P p. I. art. 7I ostenderat, male ita coneludi: Ego nihil ibi video, sentio, percipio Ergo nihil

ibi est; adeoque quamvis gravitatis vim tactionem non sentiamus, non tamen aliquaen esse debeat negari. Non enim omnia quae sunt, sensibus nostris percipere positimus sic enim nec Deum, nec angelos, nec an, mas nostras, nec multa minuta corpuscula, quae sensum nostrum est giunt,existere esset concedondum Dein negat quoque Minorem,ostendendo etiam saepe fieri, ut sentiamus requiri conatum ad quietem corporibus motis conciliandum, idque declarat exemplo a navigio desumto. Illud quidem sibi relictum ad quietem perducitur, concurrente tum lentore tu mitiam gravitate ipsius aquae, quae a lateribus navis est sublevata, altiusque quam reliqua supra eam congregata navem tremit, ei motui resistit, ut ita ab hac navis sistenda citet, nisi denuo remis pro pelleretur. Sed si ipsi soli navem ad quietem velimus reducere, quod facimus subito eam retinendo. nili enim hoc fiat statim habebimus causas alias adjuvantes. cxperiemur, non multo minori conatu nobis opus este, imo majori, quam si illud quiescens velimus mover Possumus aliud adlaanc cria adduccre exemplum . desumtum a nostris musculis, quibus naei labra nostra moventur quiescunt. Docent Anatomici, talem esse Nausculorum conformationcm ut quam plurimit in duo ubique sint musculi tibi invicem oppositi, ita ut musculo, qui flectit articulum, opponatur exrcndens, ii qui movet partem in anteriora opponatur, qui in posteriora,ctrahit, atque ita deinceps. Quando itaque duo musculi oppositi simul agunt, quidem aequaliter, oriri docent motum musculorum tonicum, quo fit ut pars in dein situ retineatur quiescat, ad quam uuictem producendam actionem musculorum requiri junt.

145쪽

CCLXXVI. His bene perceptis sponte cadunt obiectiones eoniaria haec Philosophi verba L p. 9 a. a. Sape ad corporum externorum motus flendos conatu aliquo nobis opu esse. st ait Carte in Qu/tima ergo semper ad omnia commo Menda, ct in quiete retinenda etam misi ορ- ιst, quo iaciensimo continuo mirumst pudet me inepti an , ctia a tantori Amoraci, in traduntur. ct accepi tW. a. Exe is utitur,a-ram aquastagnam ad quietem permoti, quod ptari mitra ipsem militate i. rati nos fugit, o oculor istisinsve deceptionec eum multum juvit adνerbium εν Biro allid insertum non enim de omni subit ea quiete, sed de quacunque o quidem commuata , ut de tuo in quois est messe

debet, si ari hic ratiocinandknmodi ιmu . CCLXXVII. Resp. i. quo tendat artesus, seando docet,sepe ad corporum externorum morus flendos conatu aliquo nobis, in esse, ex art. 2Iq.

satis patet. Ad Minorem enim illam infringendam unica instantia sum ciebat. Noluit autem n e debuit protrare , semper eodem conatu o is esse ad corporiniistenda e in inere retineruis, o Meesse satis novit nequee iam hic inten sit dononstrare, tantum actionis ad quietem requiri, quantum admotum, quaesiis est thesis sed contentus iure antithesin hominum praeiudiciis occupatorum ius ingerer thesin vero suam confrinatip. par III in IV uni ex variis exemplis

motus inuetis liquet, quod tanta aetio ad quietem requiratur, quaninta ad procurandum motum. Itaque id,quod de ineptiis Cartesiic geritur, totum evanescit. a. quomoelo exemplum navigii Cartesio inserviat supra est demonstratuin Voculam SUBITO etiam non callide vel fraudulenter fuisse insertam , sed ad scopum auctoris necessario requisiis

eam, est demonstratum.Ut enim possit ostra actio ouietem navigio comissare , de inliditatio fieri, ne ab aliis causis a uvaretur quod i ni vix evitari ci artes ostendis, mando ait, demendam esse auuae a navigio Diblevata in itatem , uentorem, a questa paulatim sui posset Hinc tamen non putem adversarium rationem iugere, le oculorum sensum iosum decepisse, nisi ut lanissime dicam, non saris

accurate attendendo illam a se fugaverit. CCLXXVIII. Pergit Careelius definitionem suam ulterius deduc red explicare ita enim art. 27. Cum autem hic non agatur de illa actione, qua intellii itur esse in movente, ve in eo, qui motum sistit, sed de sola trans titione ac translationu absentia, sive quiete; manifestum es hane transIasionemorea cypru' motis esse ηοηρέθ, atque hoc corpMalio morast habere ιμ

146쪽

uies nihil alina in eosint, qua vi dipes modi Horuin verborum iste est sensus. Cum autem hic non agatur,Propterea enim definivcrat motumscrtranslationem , ut ostenderet, actionein non esse de ejus formali ratio ne, ut a nobis plenius est ostensum de illa actine qua inteliuitur esse inmorenteJ At objiciat aliquisci Actio non est in agente, sed ab illo, quatenus ei h terminatur in e flecto, passio vocatur. Res Aetio potest dici ab agente cin agente diverso respectu, ut ex actionibus immanentibus est manifestum. r. In moventeisbaetionem aliquam facile inicit gitur nonne enim, ii Iapidem moves laetio in te exis ut vibratio brachii, musculo tum extensiones, spirituum influxus S similia inanifestum aiftio enim illa, quae est in movente extra eorpus motum esse potest, est in actu lapidis sed translatio ipsa non potest, cum sit mobilis,

non moventis.atque hoc corpus alio modo,quemadmodum cnim figurarum variatio corpus cui insunt variat, ut cera ex gr. aliter se habeat, quando est quadrata, aliter, quando rotunda existit: aliam enim atque aliam exteriorum partium dispositionem obtinet, aliamque superficiei terminationem cita ctiam motus 'uies corporibus aliquam variationem conserunt; quippe motus alium respectum & dispositi nem eorpori voto ad cori ora circumstantia confert, quam quic adeo ut mosus qtιies ad modum enim duo requiruntur, i ut insilii, cujus est modus. a. ut illud variet in alio modo se habere faciat quae duo illotui S clu: et competere haetenus ostensum. CCLXXIX. Art. 4. declarat Cartcsus quare dixerit, trans Ixioncm , scri ex vicinia corporum immediat contiguorum in vic ciniam aliorum , non vero , tianslationen fieri ex uno loco in alium, quia inquito ut supra explicui, ait i . Qi3 Ioc acceptio varia est ac pendet a nostra

cogitatione sed ium per motum intetigimi eam translationem, quae t ex μοι/ita corporum contiguorum , quoniam una tantum corpora eodem emporis

noviento ejusdem mobilis contigua esse polpunt, non pessi inmisit mobili plares motus eodem tempore tribuere, sed unum tantam. hi verba sic explico.

scita loci accepti valia est aliquando enim designat spatium, quod sibi

corpus quodlibet sua maenitudine determina , occatur locus inici nus aliquando vero sititia ceritari inter alia corpora appellatur-Que locus externus. Ut ita dicatur corpus ira alterius locum succedere uummodocundem situm inter corpora circumjacentia obtineat, quem

147쪽

ximus,um indem esse, sed, quia per v ein ambiguam loci siremne istin , initius esse claras tac definitione Philosophi Q ---ianium corpora, id est qualibet superficiei totius parte circula Atica .

nonnis unum tantiun corpus potest esse contiguum , ab hac parte hoc ab alia parte aliud. Dicit autem ara cor 'ra non unum, quia plura sunt, quae rena illam quae movetur contii gunt impossibila eruntesimotus fiat , nisi in circulum si uno cominuo corpore a proxiiii.circu Mentibu corporariis recedem, contingunt ..

cunduli quas fit transatio. Supponitur autem in exemplo a Cartesio allato t. quod fit linmediata contiguitas duorum corpor ut ira B, CD, . quod illa corpora sint aequalia, . habeant sumi ficies conis pruentes, de . libera sint ab omnibus alusis a nullis orporibus impedita. Illam aurem transationem esse reciprocam , etiam colli vi potest ex motibus apparentibus Planetarunt, quos Astronomirulent voearevertis, quia reti cessae intelliguntur a Virima eoi porum immediaia comisitorimi ει - -- vi, non quissim terminatur ista visae assio Muttiui in iecorpus, sed ad quodcunque te minetur, δε- supponantur esse armatis, non revisitur imajor vis, quae teriminetur ad coitus Audi ouam quae terminetur ad corpus CD, quodcunque corpus ex his duobus actio terminetur, semper erit ea leni nempe, si plane non attendamus ad . amonem Disilia πιν Coral

148쪽

a 'ionem vel vim moventem, sed meram trassationem spectemus, illamque solani pro moti accipianaus habeamus, uti haberi debet, ut patet ex antecedentibus, mani estum erit tantum esse transationis in uno corpore, quantum in altero, si duo corpora aes mutuo transferantur, adeoque etiam tantundem motus in utroque. Sed hoc a communi ou οι exdiJhic usus loquendi militum obest indagationi veritatis .causa est errorum multorum, uti a Philosopho ostenditur P p. I. art. 7 . Cum enim vulgus invenerit voces, qui non habuit veram cognitionem rerum,scd praejudiciis infantiae obscuratam, voces ad infantiae praeiudicia accomni Ala- vir. Hinc est, quod Comenius in Via Lucis optat dari aliquam Linguam Universalem, quae sit rebus accomminlata, earumque naturain commode exprimat, quia enim dum rebvi nomina non per rerum naturam innis

p uasunt, neque sermonis seu rerum deteguntur fundamenta armonia mutuast, ut quoties de rebvi controversia incidit, ultro citroque contendentes, nihilnsi verba verbis immisceant, verba sunt Comenii. Saltem quia vix perandum, ut talis eruditorum consensus sit futurus ad hujusmodi lingua constitutioncm, rebus ita stantibus4 hominibus varie distractis, nisi specialis gratia Dei accedat, loquendum est cum vulgo, sed sentiendum cum eruditis. Quia itaque, ut ad rem redeamus, non consuevit vulgus t 1m accurate loqui de motu,ut assignet eum unicuiq; corpori, quod transfertur e vicinia corporis contigui, sive actio moventis ad illud teri Dinetur,five non Philosephus illum modum loquendi hic vult sequi, ut ci tantum corpori motum tribuat, ad quod aftio moventis terminatur Eumque ut quiescentem considerare' quia nos sumus Terra conjuncti, quani vis doseratur, ut in sequentibus ostendetur, eam solemus re cctu nostrae super ea ambulationis ut quiescentem spectare, quemadmodum is, qui cum navi circumsertur, respectu suae obviabulationis in ilia, eam ut quiescentem considerat.

CCLXXXI. Tandem Philosophus art. o. rationem reddit, quare hoc in negotio modus loquendi vulgaris sit retinendus. II usque rei, ait,

praecipua ratio est, quod motus intelligatur esse toti corporis quod movetur, nec possit ita melligi totius Terra ob translationem quarundam ejus paritum, exii Gnia minorum corporum, quibus contiguasum quoniam saepe plures domori tranflationes sibi mutuo contrarias, in ipsa licet adrertere, esse toti in corporis, qua movetur, id est, secundum omnem superficiem circumcirca e vicinia omnium corporum immediath contiguorum. Terra veto x eo

Io, quddqviedam ejus partes concipiantur trai,ssata esses vicinia corporum illimediate contiguorum injiciniam aliorum, quia interim aliae

paries

149쪽

partes inopterea non transferuntur, sed vicinitatem niam minem elim moribus, non Getiar movem -- ---iri Sic enim diceretur uno eodemque momento transse ri respectu horum corporum in ortum, respectu aliorum in occasum, quod silertim ad alia atque alia relatiopem institius, ni overi etiam diceres di ad nieridiem di adserte

trionem.

CCLXXXI. Atque ita, quid Motus proprie loquendo it,didicimus. Sed sal Haliquando Motus vocabulum latilis usurpari. Unde nata est distinctio Motus in Communem viroprium. Prurisu est is,de quo mis, quando nempe corpus aliquod transfertur e vicinia corporum immediate conssu unu omni uti vero est, sim corpus tanquam pars alteris vel alteri coniunctam una cum illo circvinsertur, etiamsi illud

proprie non moveatur, nec recedat a corporibus immediate contigm . atque propterea revera quiescat, quinioliis Iulati vocatur. Talis ni tus est Nautae in navi aut potius hominum in interiori navis sedentium, quia navi dicuntur deserri. Hactenus ergo terminos quaestionum propositarum conlideravimus, prolixius de Motu agentes, partitia, cludd ejus natura vulgo non ita nota, partitia, quia dum sequiinur Cartelii Motus explicationem necesse luit, ut omne quod obscuritatem aliquam conti- . nere videretur,4 obiectionibus vel suerit impetitum, versali impeti potuerit, elucidarcinus.

Demonstratur duobus argumentis, Terram deserti cimi Solem annua dolatione, & circa axem suum diurna.

CCLXXXIII. Terminis ita explicatis', nunc ad determinationem quaestion uni Cap. XVI. ast a ' propositarum accedimus. Atque pro

diversa acceptione subjecti, praedicati, dicimus. 3. Si Terra accipiatur strict , prout in unum globum constituit, o distinguitur abacteri aliis corporibus,ei nullum motum propritaeceptum tribuendium neque eam litore proprio moveri negamus. a. sed non negamus, ino tuti ei se accepta tritati posse communeii sive Delationem, Fuae non nisi impropriὰ motus vocari potest: tiris asserimus eam sic una cum Luna a materia coelesti alia biente deserri circa Solem diiseione annua, itidemque singulis diebps circa axem suum convolvi. 3. RHd si veris

Terra Disitiae by Corale

150쪽

Tma accipIatur late pro complexu omnium corporum, usque ad Lu nam, neque sic eam proprie moveri asserimus, quia materii, quae illam desert tum delatione annua, tum diurna, nunquam tota simul ab illai cedit. CCLXXXIV. His ita eonstitutis patet, a cartesio nobis; qui

hic eum praeeuntem sequimur, multo minus motus terrae tribui, quam vel Tycho, vel Ptolemaeus assignaverit, quos inter se quoad motum diurnum convenire superius vidimus. Illi enim aciem vi inum una cum Coelo a Terra separari statuerunt,ici saltem Coelum videre subjacenis te clam autem omnis translatio sit reciproca, ut praecedenti capite est demonstratum, tantum motus Terrae vel ab acre vicino separatae, vel una cum aere ambiente proximo Coelo revulsae tribuerunt, atque ipsi celo. At Cartesius Terram i materia coelesti ambiente tota sint ut nunqtiam recedere statuit. Ergo multo minus ei motus assignat,quana Tycho aut Ptolemaeus. Quod si igitur L p. 3o4. naturam veri motus de ptoprie sic dicti ejusque di flerentiam a motu communi, hoc est, delatione,mente perspicaci confiderasset, nullam in verbis Cartesii contradictionem esse videre potuisset, neque sequentibus verbis Cartesum arguere conatus fuisset. Quomodo, inquit, omnem motum terra detracturin es, nihilominus eam pro stella erranti habebis Z Tecum igitur te committo, a telo pugna plioquami admaa consumendum. Dirones tamem nomios hic velim, non ex animi sententia motum Terra ab ea detrahi, nec nudam Ic hypothesim Ioveri, repugnant aperta in contrarium assertiones, repugnat assecurum ejus

explicatio.

Res Revera motum Terrae non competere satis, ut puto, patebit Leetoribus ex dictis hoc& praecedenti capite itide autem nihilominus delationem posse ei tribui etiam conspicuum esse puto, revera tribuendam in sequentibus demonstrabimus.

CCLXXXV. Ut ergo id asgrediamur, quid nobis incumbat probandum, consideremus nimirum, r. Terram deserri circa Solein se a materia coelesti ambiente delatione annua. 2. Eandemque unoctu is que νυχεγναέρου converti circa suum axem Ad hoc praestandum non utar argumentis a circulorum . Orbium Epicyclomni per Copernici systema jectione di faciliori explicatione Astronomica motus corporum coelestium desistatis. Quamvis nim haec Circulorum uillitudo confundat intellectum , implicius semper sit praeserendum composito, tamen non necesse est, ut sat per talem systomatis mutationem, sed prae

stari potest per plurium Circuloruita ad pauciores redinctionem , uti hoc egregiE