장음표시 사용
21쪽
ao RENATI DES CARTE. sbonum quod vulgo bonum habetur. Dcinde in tertio, post multa superis
vacanea verba, tandem suam de summo bonosententiam profert, nem pe quod Rerum natura assentitur,dc quod Adilbui legem exemplumquese, marisipientia est, de quod,2 eata vita est conveniens natu sua. Quae omnes explicationes mihi videntur admodum obscurae: per naturam enim proculdubio non innuit naturales nostros appetitus, cum illi nos saepe ad voluptatem, advcrsus quam disputat, impellant; sed ex discursus ejus serie colligere licet, per rerum naturam, illum innuere ordinem a Deo in rebus omnibus quae sunt in universo, stabilitum, huncquc ordinem tanquam infallibilem & a voluntate nostra independentem considerando, dicit quod rerum natura assentiri, cs ad illius legem exemplumque formaris. pientia est. Ac si diceret, sapientiae esse ordini rerum acquiescere, idque facere ad quod natos nos esse credimus; aut, ut ex Christianismi sententia loquar, sapientiae est se voluntati divinae subjicere, illamque in omnibus nostris actionibus sequi. Et laoc, ata vita est conveniens naturae siue, innuit beatitudinem in hoc consistere, ut ordinem universi sequamur, casuiaque nostros omnes aequo animo accipiamus, quod nihil fere explicat. Neque cnim satis patct connexio cum iis quae statim subsicit, non posse hanc beatitudinem obtineri, ni ana mens est, &c. nisi innuat etiam idem esse secundum nasuram de secundum rectana rationem vivere. In quarto de quinto capitibus, alias quasdam summi boni desinitiones assert, quae omnes ad primae sensu in aliquo modo reseruntur, sed quarum nulla il- Iud satis explicat; interim varietate sua indicant non clare intellexisse Senecam quid sibi vellet: Quo enim melius rem aliquam concipimus, comagis determinati sumus ad illam unico modo exprimendam. Locus ille in quo mihi videtur felicius locutus, habetur cap. s. ubi dicit quod de
rus est qui nec cupit nec timet beneficio rationis, item, Beata vita est in recto certoque iudicio constituta. Sed quandiu non docet rationes propter quas neque timere neque cupere debeamus, haec omnia nos vix aut parum luvant. In iisdem hisce capitibus, disputationem init cum iis qui beatitudinem in voluptate ponunt, atque in sequentibus pergit; quare ante quam ea discutiam, meam de hac quaestione sententiam hic proponam. Primum adverto discrimen esse inter beatitudinem, summum bonum . de ultimum finem sive scopuin, ad quem actiones nostras collineare debemus: beatitudo enim non est suininum bonum, sed illud supponit; ipsa autem est animi tranquillitas sive voluptas ex boni illius possessione proficiscens. Sed per finem actionum nostrarum poeest utrumque intel
ligi; nam summum bonum illud est sine dubio ad quod tanquam ad sco
22쪽
Epis ToLΛRUM PAR s I. Epist. V. pr. m actiones nostras omnes debemus dirigere; animi autem tranquillitas ex eo proficiscens, cum nos ad illius investigationem pelliciat, non immerito finis noster dici potest. Adverto praeterea vocem voluptas alio sensu ab Epicuro sumptam filis se,quam ab iis qui adversus illum disputarunt;omnes enim ejus adversarii vocis hujus significationem ad sensuum voluptates restrinxerunt, ipso vero ad omnes animi obieetationes illam extendit, ut vidcre est ex iis quae Seneca aliique nonnulli de illo tradiderunt. I res autem de summo bono atque actionum nostrarum fine apud Ethnicos Philosophos praecipuae fuere sententiae; Epicuri iacmpe, qui voluptatem dixit; Zenonis, qui virtutem; & Aristotclis, qui illud ex omni bus tum corporis, tum animi perfectionibus constituit. Quae quidem tres opiniones pro veris haberi posse mihi videntur,& invicem conciliari,modo quis illas benigne interpretetur. Cum cnim Aristoteles considerasset summum totius naturae humanae in genere bonum, id est, illud quod ab homine perfectissimo possideri potest, recte illud constituit ex omnibus iis perfectionibus, quarum natura humana capax est, esse compositum ; sed hoc ad usum nostrum minime pertinet. Zeno contra bonum quod a quolibet privato possideri potest, consideravit; quare optime etiam ascruit illud in virtute sola positum esse, quia praeter virtutem, nullum cst nobis bonum, quod a libero nostro arbitrio pendeat. Sed virtutem hanc tam austeram & voluptati inimicam finxit, ut non nisi melancholici,aut animia corpore penitus avulli ejus sectatores csse potuisse videantur. Denique non Perperam Epicurus, perpendondo qua in re posita sit beatitudo, dccuiusmodi sit finis ad quem actiones nostrae tendunt, pronunciavit v Iuptatem in genere, hoc est, animi tranquillitatem; nam quamvis sola ossicii nostri cognitio posset nos ad recte agendum adducere, id nihilominus 'nequaquam nos beatos emceret, si nihil inde voluptatis nobis ac cederet. Sed quia voluptatis nomen falsis saepe voluptatibus tribuitur. quas vel comitantur vel sequuntur sollicitudines , taedia & poenitentia, plurimi crediderunt hac Epicuri opinione doceri vitium, & revera ea virtutem non docet. Sed quemadmodum praemium propositum sagittarios movet ut ad scopum collineent, qui tamen praemium auferre nequeunt,nili scopum videant; contra vero qui scopum vident non ideo ad collineandum adducuntur, nisi sciant destinatum esse victori praemium: sic Virtus, quae scopus est, cum sola ob oculos ponitur, sui desiderium non movet; animi vero tranquillitas, quae praemium ejus cst, non potest ob
tineri nisi ab eo qui virtutem amplectitur. Quare puto posse me hic con B a cludere Diqili do by Corale
23쪽
11 RENATI DES CARTE fcludere beatitudinem positam esse in tranquillitate animi, hoe est, in vo
luptate in genere, nam quamvis quaedam Oblectationes a corpore pendeant, quaedam non, tamen nulla non est in anima, verum ut obtineatur solida haec voluptas, amplectendam esse virtutem, hoc est, requiri voluntatem firmam & constantem illud omne faciendi quod optimum judicabimus, omnesque ingenii nostri vires adhibendi, ad optimum illud recte dijudicandum. Dissero in aliud tempus ejus, quod de hac re Sen ca scripsit, considerationem, jam enim prolixior est Histola mea, neque licet aliud addere nisi quod sum, &c. EPIs TOLA VI.
Ad Eligabetham Principem Palatinam, &e.
Medium ad obtinendam vitam beatam. Haraa voluptates amma, ta corporis.
CVm nuper dubitarem an Celsitudo tuaesset Hagae Comitum an voro Rhenae, literas meas per Leydam misi, tuae autem mihi redditae non fuerunt, nisi post tabellarii, qui illas Αlkmariam pertulerat, disecessum. Quod quidem causa fuit cur tibi citius testificari non potuerim quantum mihi gratulatus fuerim, quod meum de libro, quem legisti, judicium a tuociiversum non sit, quodque meus ratiocinandi modus satis naturalis tibi videatur. Nullus dubito quin, si tibi fuisset tantum otii perpendendi ista, quantum mihi, nil possem scribere, quod non adve tisses melius, quam ipse ego; sed quia Celsitudinis tuae aetas, natales & occupationes id non tulerunt, forsan id quod scribo tibi compendium aliquod temporis faciet, meique errores tibi locum praebebunt veri obse vandi. Sic cum locutus sum debeatitudine, quae a nostro prorsus arbitrio pendet, & quam homines omnes absque aliena ope assequi possitnt, Cptime animadvertis quosdam esse morbos, qui cum ratiocinandi facu tatem adimant, tollunt etiam facultatem fruendi voluptate animi rati natis ; hocque me docet id, quod de omnibus generatim hominibus pronunciaveram, non esse intelligendum nisi de iis qui liberum habent rati nis usum, quique praeterea viam ad hanc beatitudinem norunt: nemo enim certe est qui non cupiat se beatum efficere, sed qua ratione ido tineri possit, plurimi ignorant: & saepe pravus corporis habitus impedit quo minus voluntas libera sit; quemadmodum etiam dormientes experimur : Nam ne summus quidem Philosophus cavere potest quo minus mala Disiti od by GOrale
24쪽
EPIsTOLARUM PAR s I. Epist. VI. I 3 mala somnia sibi obversentur, si quidem proclivis sit ad ea temperamenti. Nihilominus experientia docet cogitationes eas, quae animum caetera vacuum saepius subierint, postea recurrere, utcunque male affectum sit
corpus. Sic gloriari positim semnia mea nihil mihi molesti objicere; desine dubio multum ad hoc facit,tristibus cogitationibus abigendis diu assuevisse. Sed de nobis nihil absolute spondere possumus, nisi quandiu
nostri compotes sumus; estque revera minus damni vitam perdere, quam rationis uspm. Nam etiam absque fidei documentis, sola naturalis Philosophia spem facit animae nostrae felicioris post mortem status, quam praesentis; neque illi molestius quidquam minatur quam alligari ejusmodi corpori, quod suam illi libertatem prorsus adimat. Quantum vero ad reliquos corporis pravos habitus, qui rationem non penitus perturbant, sed humores tantum alterant,& ad tristitia vel iram,vel affectum quemlibet alium declinant, molesti quidem sunt, sed tamen superabiles, imo& eo majori voluptate animam perfundunt, quo superatu d. Ucilioressuerint. Idem etiam censeo de externis omnibus impedimentis, ut declarorum natalium splendore, de aulae blanditiis, de fortunae injuriis, quemadmodum etiam de rebus maxime prosperis, quae plerunque magis quam adversa impediunt quo minus quis possit agere Philosophum. Cum enim affluunt optata omnia, obliviscimur nostri, & mutata deinde sortuna, eo magis consilii inopes sumus, quo illi magis fidebamus. Denseque generatim dici potest nihil esse quod felicitatis assequendae facult
tem possit nobis penitus praeripere, nisi quod rationem nostram perturbat, eaque non esse semper molestissima, quae gravissime nocent. Sed ut accurate constet quanti sit quidlibet ad beatitudinem nostram, attendendum est quibusnam ex causis voluptas nostra oriatur, hujus enim potissimum rei cognitio virtutis exercitium facilius emcere potest. Omnes torro animae nostrae actiones quae aliquid nobis perseetionis acquirunt,
ecundum virtutem sunt; tota autem nostra voluptas posta est tantum in persectionis alicujus nostrae conscientia. Sic nullam unquam virtutem
exercere possumus, hoc est, nunquam possiunus agere id quod nostra nobis ratio agendum suadet, quin id ipsum nos voluptate perfundat. Sed
duo sunt voluptatum genera, unum ad mentem solam, alterum ad hominem, hoc est, ad mentem quatenus corpori unitam pertinens: Hae autem imaginationi se confuse offerentes, apparent saepe lange majores, quam revera sunt, praesertim antequam possideantur; id quod malorum
omnium, omniumque vitae errorum Origo est. Nam juxta rationis r
gulam quaelibet voluptas ex magnitudine perfectionis illam producentis
25쪽
ellet metienda; atque ita cas quarum causae nobis clare cognitae sunt, solemus aestimare. Sed saepe passio nobis suadet quaedam multo meliora
clie & optabiliora , quam sunt; deinde postquam illis adipiscendis laboris multum impendimus, bonaque alia vcriora possidendi occasionem interca negleximus, tum illorum vitia ex fruitione deprehendimus; hine fastidia, aegritudines, poenitentia. Quare verum rationis ossicium est iustum bonorum omnium, quorum acquisitio a nostra prudentia aliquatenus pendere videtur, valorem examinare, ut curas nostras di conatus omnes nunquam non convertamus ad ea nobis procuranda, quae revera
optabiliora sunt. Qua in re si minus aequa fortuna consilia nostra fefellerit , saltem manebit hoc solatium, nihil culpa nostra nos amisisse, & fruemur nihilominus tota naturali beatitudine, cujus acquisitio fuerit in nostra potestate. Sic e. g. potest nonnunquam ira vindictae desideria tam violenta in nobis excitare, ut majorem nobis in inimico plectendo voluptatem ostentet, quam in famae aut vitae nostrae conservatione; ita ut propter illam, utramquc hanc in periculum inconsulte adducamus. Cum contra si ratio pensitet quale sit bonum illud aut perfectio, in quo voluptas illa fundatur, quam ex vindicta percipimus, aliud nihil reperiet, saltem quando ultio ad aliam injuriam praevertendam non spcctat niti quod nosis in animum inducamus cise nos aliquo modo superiores, praestantiores eo quem ultione petimus: Quod stepe est inane lignae tum, nulliusque momenti, praefama aut vita, aut etiam prae voluptate quam a vindicta temperando ex victoria ab ira reportata experimur. Idem autem in caeteris passionibus accidit; nulla est enim quae bonum,ad quod sertur, longe splendidius non ostentet quam revera sit, quaeque an tequam voluptatibus fruamur, non exhibeat illas longe majores, quam ex possessione deprehendimus. Unde fit ut vulgo male audiat voluptas i quia vox ista non adhibetur nisi voluptatibus faliis significandis, quae specie sua nos saepe decipiunt, neglectuinque interea pariunt aliarum multo iolidiorum, sed quarum expectatio nos minus movet, cujusmodi sunt ut plurimum solius animi voluptates. Dico ut plurimum, nam non omnines animi voluptates sunt laudabiles, possitnt enim in aliqua falsa opinione fundari, quemadmodum ea , quam in calumniando nonnulli percipiunt, quae in eo tantum fundatur quod quis putet se pluris aestimatum iri, quo minoris alii; atque etiam possunt nos specie sua decipere, cum vehemens aliquis aflectus illas comitatur, sicut liquet in ca , qua ambiti homines ducit. Sed praecipua differentia quae inter corporis & animi vo
26쪽
EpIsTOLARUM. PAR s I. Epist. VII. is petuae obnoxium, uno di cum ejus conservatio & bene esse ex hac mutatione peiadeat, voluptates quae ad illud pertinent non diu durant; pro ficiscuntur enim ex rei cuiuspiam acquisitione, quae corpori utilis est eo quo recipitur momento, & simul ac desinit esse illi utilis, illae etiam desinunt. Cum e contra animae voluptates possint, ut & ipsa, immortales esse, modo tam solidum fundamentum habeant, ut neque veritatis cognitio, neque falsa ulla opinio illud evertant. Caeterum verus rationis nostrae in vitae regimine usus non consistit nisi in omnium tum corporistum animi perfectionum, quae industria nostra comparari possitnt, justo valore absque passione examinando & considerando, ut cum plerunque cogamur quibusdam nos privare ut aliis fruamur, optimas semper eligamus; & quia corporeae sunt inferiores, generatim dici potest posth hominem absque illis se beatum essicere. Nihilominus in ea non sum sententia ut contemni prorsus debeant, aut ut debeat quispiam se passionum expcrtem praestare; satis est si illas rationi subjiciat. Tum enim ita edomitae, eo aliquando utiliores sunt, quo magis ad excessum vergunt. Ego certe vchementiore nulla unquam ducar, quam ea, quae me ad cultui n& venerationem Celsitudini tuae debitum exhibcndum permovet, & c. EPIs TOLA VII.
Ad Eligabetham Principem Palatinam, &c.
Quanam sint necessaria ad hoc, ut quissit ad recte judicandum bene dispositi.
CElsitudo tua tam accurate observavit causas omnes, quae obstiterunt quo minus suam de summo bono sentcntiam Seneca clare expone Tet , esusque librum tam attente perlegisti, ut importunus viderer, si sit gula ejus capita ordine examinando pergerem,atque ita diiserrem responium ad dissicultatem, quam mihi proposuisti de rationibus confirmandi intellectam in dignoscendo, quid in omnibus vitae actionibus sit optimum. Quare misso Seneca meam tantum de hoc negotio sententiam conabor explicare.
Duo tantum mihi videntur necessaria ad hoe ut quis sit ad recte judiacandum bene dispositus, unum est cognitio veritatis, altorum habitus quo cognitorum meminerimus, cognitisque acquiescamus quotiescunque id occasio postulaverit. Sed quia praeter Deum nemo omnia perse ela novit, debet nobis esse satis eas veritates se ire , quae ad nostrum usum potissi- Diqili do by GOrale
27쪽
16 RE NATI DE s CARTES potissimum conducunt; quarum prima & praecipua est Deum esse a quo omnia pendent, cuius perfectiones sunt infinitae, potestas i intuenti, decreta infallibilia: hac enim ratione docemur casus nostros omnes aequo animo accipere, utpote a Deo nobis haud temere immissos: & quia verum amoris obiectum est persectio, si quando mentem nostram ad naturam ejus speculandam clevamus,nos ad ejus amorem naturaliter tam proclives deprchendimus, ut ex nostris etiam afflictionibus gaudium percipiamus, reputantes voluntatem dili impleri hoc ipso quod in illas incis
Alterum quod venit cognoscendum, est animae nostrae natura, quat nus absque corpore subsistit, atque illis longe nobilior est & innumerarum , quae in hac vita non occurrunt, voluptatum capax: Id enim mortis metum depellit, affectusque nostros a terrenis ita divellit, ut non sine contemptu omnia ea, quae a fortunae arbitrio pendent, despici
Ad quod etiam conducere multum potest si de Dei operibus digne
statuamus,vastamque hanc de extensione universi ideam habeamus,quam conatus sum in tertio Principiorum meorum libro describere. Si cnim concipiamus nihil esse extra Caelos praeter spatia imaginaria, Cariosque omnes nonnisi Terrae causa factos esse, Terram vero hominis ;hinc fiet ut propendeamus ad cogitandum Tcrram hanc esse praecipuam nostram sedem, hacque vita melius nihil ad nos pertinere. Et si verarum quae in nobis sunt perfectionum cognitione omissa, eas quibus carent impersectiones aliis creaturis assingamus, ut nos supra illas esseramus, atque inepte superbientes, velimus este Deo a consiliis, mundique cum illo regimen suscipere; id vero inanes sollicitudines & aegritudines innumeras
Post agnitam ita Dei bonitatem, animarum nostrarum immortalitatem , universi immensitatem, superest adhuc una veritas, cujus cognitio mihi videtur admodum utilis, nempe quod, quamvis quilibet nostrum personam constituat ab aliis diversam, & cujus proinde res ab orbis rei qui rebus aliquo modo divisae sunt, nihilominus cogitare debeamus non posse quempiam per se solum subsistere, & revera nos esse ex partibus univcrsi unam, & potissimum unam ex Terrae partibus, hujus videlicet politiae, societatis, familiae, quicum domicilio, sacramento, nativitate conjuncti sumus ; Totius autem, cujus pars sumus, bonum privato bono debet anteponi : attamen cum modo & ratione; insipienter enim se magno malo quis exponeret, exiguum tantum cognatis aut patriae bo
28쪽
num conciliaturus a & si quis per se solus reliqua sua civitate praestantior et, nulla esset ratio cur illius salutem sui jactura redimeret. Sed si ad semetipsum omnia quisque reserret, non esset metus caeteris hominibus ex lucelli cujuspiam spe graviter nocendi, exularetque vera omnis amicitia, omnis fides, oinnisque omnino virtus; cum c contrario, si quis se ut publicae rei partem consideret, illi volupe futurum sit omnibus prodesese, imo & data occasione non sit recusaturus vitam in periculum adducere , siquidem id aliena commoda postulent, ipsamque, si fieri posset, animam alienae salutis causa juvaret perdere. Ita ut haec consideratio sit maxime heroicarum, quas faciant homines, actionum omnium fons & origo Quod enim ad cos attinet qui se morti ex fastu laudis causa opponunt; aut ex stupiditate, quia periculum non pcrspiciunt; existimo illos esse miseratione potius quam laude dignos. Cum vero quis se morti objicit quod putet id csse osticii sui; aut cum malum aliquod aliud subit, ut bonum inde aliis accedat; quanquam fortasse distincte non attendit se id facere , quod communi societati, cujus pars est, plus debeat, quam sibi seorsum spectato, id tamen praestat vi considerationis hujus, quae ejus
menti confuse obversatur; illuc enim naturaliter propendemus, ubi Deum recte cognoscimus & amamus; tum enim nos voluntati cjus totos permittendo, assectus proprios exuimus, nec remanet alia cupido,
quam id faciendi, quod ipsi gratum esse creditur, hoc autem subsequitur animi voluptas & tranquillitas, quae minutas & breves sensuum vo luptates longe antecellunt. Praeter has veritates quae actiones nostras generatim spectant, multae ctiam aliae cognitu necessariae sunt, quae ad singulas propius referuntur, praecipuae autem mihi videntur csse illae, quas in proxime superi bri meacpistola recensui, omnes iacmpe astuctus nostros ea bona,ad quorum possessionem quaerendam nos ferunt, majora nobis repraesentare, quam re-Vera sunt; quin & voluptates corporeas animae voluptatibus semper bre-Viores esse; cumque adfuerint, spe nostra semper minores. Quod sedulo attendere debemus, ut affectu quovis commoti, judicium nostrum cousque suspendamus, donec sedatus sit, ne falsa nos terrenorum bonorum specie decipi facile sinamus.
His nihil est quod addam, nisi quod examinandi sint fgillatim loco
runa in quibus degimus , mores, ut exploratum habeamus quousque imitandi sint ; & quanquam certas de omnibus demonstrationes habere nequeamus, .lcbemus tamen nos determinare, easquc de rebus, quae usu veniunt, opiniones amplecti, qua nobis verilunilliniae videantur, ut,
29쪽
18 REN A. T I DE SCARTE fcum agendum erit, nunquam dubii simus; sola cnim dubitatio aegritudinem & poenitentiam parit. Caeterum dixi supra praeter veritatis cognitionem, requiri etiam habitum , ut limus ad recte judicandum semper bene praeparati. Nam quia non possumus ad unum & idem an imum perpetuo advertere, fieri potest
ut quantumcunque clarae & evidentes fuerint rationes, quae aliquam nobis antehac veritatem suaserunt, postea tamen falsis speciebus ab ea credenda abducamur, nisi longa & crebra moditatione illam menti nostrae ita infixam habeamus, ut in habitum fuerit conversa; atque hoc sensu recte dicunt Scholastici virtutes esse habitus, nam revera raro peccatur
defectu theoricae cognitionis ossicii sui, sed desectu practicae, hoc est, desectu firmi habitus assentiendi ossicio suo. Et quia dum has veritates perpendo, illarum etiam in me habitum augeo, devinctus sum hoc nomine Celsitudini tuae quod sinat ut de his apud illam agam; . nec quid-
Iam est in quo otium meum melius collocatum putem, quam dum t ificariquco me esse, &c.
Ε Pisaeo LA VIII. Ad Eligabethain Principem Palatinam, &c.
An satiussitfalsam tititiam, an veram cognitionem habere. Operatio as ctuum. Omnia dependere a Deo. De providentia ta immutabititate Dei. Quousque pro alii olliciti esse debeamus.
DUbium apud me aliquando movi, videlicet an esset satius laeto &contento animo esse, imaginando ea, quae possidemus, bona majora di meliora, quam sunt, atque ignorando aut mittendo corum, quibus
Caremus, considerationem; an vero accurratius pensitando justum utrorumque valorem , atque inde tristitiam contrahendo. Si existimarem summum bonum esse laetitiam, nullus dubitarem quin, quocunque pacto laetitiae considendum esset, illorumque probarem brutos mores, qui aegritudines suas vino sepeliunt, aut tabaco soporant. Sed distinguo inter summum bonum, quod in exercitio virtutis consistit, aut quod idem est, in persectionum omnium, quarum acquisitio a libero nostro arbitrio pendet, possessione, & animi tranquillitatem, quae ex hac acquisitione proficiscitur. Quare cum major sit persectio veritatem etiam nobis detrimentosam nosse, quam illam ignorare, fateor satius esse minus lintitiae,
30쪽
Eprs TOLARUM PARS I. Epist. VIII. 1 stitiae, plus vero cognitionis habere. Etenim non semper maxime eontentus cist animus, cum maxime hilares sumus; contra summae laetitiae austerae sunt & seriae, nec nisi mediocres & momentaneas comitatur risus. Itaque non probo ut nos figmentis pascendo decipiamus; tota enim quae ex iis proficiscitur voluptas, non potest nisi superficiem, ut ita dicam. animae assicere, quae eorum interea falsitatem animadvertendo, interiori amaritudine imbuitur. Et quanquam fieri posset ut alio indesinenter . avocata mens nil tale suspicaretur, non frueretur tamen ea, de qua hic agitur, beatitudine, quae pendere debet a prudentia nostra; hoc autem casu tantum & fortuito contingeret. Verum cum ad diversas considera- 'tiones aequaliter veras animum appellere possumus, quarum aliae illum tranquillent, aliae contra perturbent, milii videtur prudentia suadere. ut iis potissimum immoremur, quae nos delectant; imo & quia omnia fere humana ejusmodi sunt ut possint aliqua ex parte considerari qua bona videantur, nec non ex aliqua alia, quae vitia quaedam exhibeat; si quid sit in quo industria opus cst, in hoc maxime versari debet, ut assilescamus iis ex illa parte respiciendis quae nobis potior sit, modo tamen Oaveamus ne decipiamur. Sic cum Celsitudo tua perpendit causas propter quas potuisset ipsi esse plus otii ad rationem suam excolendam quam permultis aetatis suae aliis, si velit attendere quantum prae aliis istis profecerit, nullus dubito quin sit habitura satis unde sit contenta. Neque video cur ma- Iis te cum illis conferre in iis, ex quibus conquerendi causas petis, quam in iis ex quibus voluptatem esses perceptura. Cum enim humana natura sit ita comparata, ut ingenium nostrum relaxatione mullsegeat, quo in veritatis investigatione momenta quaedam utiliter impendat, tantumque absit illud nimio studio perpoliri, ut contra eo obtundatur; non debemus tempus quod nobis ad nosnet instituendos vacavit, ex horarum, quibus vacui fuimus, i lamero aestimare; sed potius, uti mihi quidem Videtur, ex communi aliorum exemplo, utpote quod communem ingenii humani captum indicat. Mihi videtur cliam non esse cur eum poeniteat, qui illud fecit, quod optimum esse eo tempore judicavit, quo se ad actionem determinare debuit, quanquam postea idem cum otio reputans , se errasse judicet: Sed certe potius eum poeniteret, qui contra conscientiam suam aliquid commisit, licet postea deprehenderit factum illud esse opinione sua melius: Nostrarumcnim duntaxat cogitationum rei peragi possumus, neque porro natura hominis ea est ut omnia sciat, aut extemplo aeque bene statuat, atque sthaberet deliberandi tempus. Caetcrum quamvis superbia, qua fit ut quispiam de seipso melius,quam par est, C i sentiat,