Saturarum Menippearum reliquiae

41쪽

quae praeter uersus prosam quoque orationem continebant, non tamen tanti id momenti Ciceroni tunc erat, ut disertis uerbis adnotaret in poesis autem potissimum Varronianae laudationem eum incidisse non temere quis e prae- codentibus uerbis ducendum putahit: plurimumque poetis nostris, luminis attulisti', post quae ipsius carminum laudati s atque ipse, poema fecisti' optime collocata est. Quare eum non quidem cum uecheloro . . certum firmumque mixtae saturarum indolis argumentum in his e bis reperire liceat, tamen etiam oeperum, qui l. c. p. 438 totas uersibus constitisse hoc loco existimat indicari, proprietatem conexumque sententiae non satis curasse cenSO-bimus. - Alterum o Quintiliano locum saepius iam a me adlatum haud maiore ui quam Ciceronis uerba uel ad hanc usi ad illam partem nos trahere p. 6 sq. iam ostendi. Superest denique robus, qui . c. p. 14 eil. Μenippum Varronemque omnigeno carmine satiras suas expoliuisse tradidit. Atque Graecum quidem iam uidimus poeticum sermonem immiscuisse, ut robum tamquam inscium ueri a Roeper t. c. p. 20 sqq. reprehendi non fuerit necessa--rium. Etenim ille enarrationem huius loci unice ueram hanc putat, Rrmine satiras expolire idem esse atque earminibus pulcris et expolitis constantes satiras scribere; quae si uera esset, profecto robus perperam de enippo seripsisset. Cum uero semper, more scholastic aliquando licoat loqui cis qui xpolit aliquid aliqua re, rem aliquam iam extantem alia re adhibita pulcriorem et nitidiorom quam anto fuit reddat, nimis hercle is linguae latinae indolom torquet, qui eum dicit rem expolire, qui

rem nondum adhuc extantem nunc demum producit et officit. 'Probus igitur, id pro certo tenendum est, Varronem Saturas pedestres carminibus exornasse siue expoliuisse tradit hic est unus quidem, sed firmus stabilisque ex antiquitate testis uerae enippearum indolis.

1 Mirabile autem ost, oeperum cum poeticnm enippererum Varronis indolem tanto studio defendat, enippo ipsi solam nihilominus prosam uindicare . o. p. 21.

Rie se Varronis Ratirae. 2

42쪽

Alterum accedit argumentum i ruenippi imitations petitum, qui cum scribendi rationem σπουδογελοίω generi admodum idoneam iam inuenisset, haudquaquam credibile est a Varrone enippe temere eam esse reiectam Tertium uer idque grauissimum ipsius Varronis loci nonnulli praebent, quorum qui minime est certus, eum primum proferam. Bimare igitur saturae fragmentum apud Nonium p. 168, 13 ita legitur: Mihique diuidum stilo nostro virinolevisscapos capitio nouo partu poeticon Quod facillime et ut sententia commoda evadat sic restituitur: Mihi uel potius Inibi quom dudum stilo ...phsa uri inimi scapos conci ion om partum ποιητικον. Eam autem sententiam canendi carminis nuntiam ipsum uersibus esse expresgam non est

magis probabile quam Devictorum loco apud Nonium p. 500, seruato: Libet me Florammatis facere, et quoniam 9mina non memini, quod in solum mihi uenerit, ponam' numeros inculcare Cuius cum eadem quae illius sit sententia su deatque ea ι quoque pedestrem sermonem, humilia Ropaene uulgaris dictionis color magis etiam ei opinioni adiu- mento St. Attamen pertinax aduersarius metro alicui, quod sequantur demam distichorum uersus, haec sorte possit inserere; omnia autem dubitatio alio Bimarci fragmento tollitur quod Nonius p. 29, 22 ita tradidit Ne me pedatus emsuum tardor ne metuarte cum pruino certum , ubi refrenet arae palmari olim emendatione raraque felicitate opma correxit. Ceterum utrum choliambos, quos uerba sponte offerunt, ita scribas cum V leno p. 139:

Ne me pedam uersuum . . udra

Refrene arte compari rhythmon certum quae cita suppleri uult uarie et uersibus it sermone miscere irationem placet', an displicente rurim compari

quae sit ars pares uersus efficiens sic mecum ponas: Ne me pedam uersuum. dra Refrenet arte, comprimo rhythmon Sertum,

an aliam praeter illas lectionem excogites. haec semper sententia manebit a poetando, quum nimis tarde procedat, nunc libet abstinere. Nullo autem modo ea illo spectare possunt, ut totius saturae finem indicent; hisce enim uer-

43쪽

bis tardor refrenet ea pinio reprobatur. Quam refrenationem cum qui loquitur ab arte uersuum componendorum

sibi adhibori dicat, ea quam consequitur libertas, qua profecto non iam ut tarde sed ut strenue progrediatur uti uult, in eo tantum consistere potest, non ut itineri suo finem omnino imponut Mardoris enim impedimenta, non eundi molestiae ei sunt incommodo, sed ut alia ratione i. e. liberiore et copiosiore et uelociore soluti sermonis more in uia sua pergat. Quarto denique loco, si tus argumentationes ad Nonium spectantes omnes nimis lubriens esse opinatur, fragmentum quod apud Gellium extat

afforam l. XIII c. 11 id quod in uersus per uiolentissimas tortiones cogentem oeperum philol. XVII 439 nominem certo credo assentientem habiturum esse. - Iam

igitur extitisse prosam in saturis orationem non fallaci illo aurium sensu, sed certo ac stabili ratiocinandi iudicio consecuti sumus. Cuius cum uersibus confusionem neque solis

Varro saturis sed Hebdomadum quoquo siue de imaginibus libris simili formonis altomatione adhibuit neque ipse primus inter Romanos usurpauit, cum iam in L. Atti postae tragici Didascalicis prosariae partes a septenariis ut uidetur trochaicis exciperentur qua de re alio mox loco accuratius agam); neque eius rei imitatoribus destitutus fuit. Intor quos Senecae ' quidem artianique libris saturae, etronii satirarum inscriptiones inditae sunt; enippeas tamen eorum saturas ut appellemus nil omnino inducit, quamquam de Senecae Αποκολοκυντώσει primus caliger eam sententiam protulit, quem et alii Dei nuper magna cum fidentia Buechelorus

1 Huius saturam, quam multis modis Varronianis similem fuisse Buechelerus i. c. p. 419 sqq. Ostendit, carminum iniectione compositam ad Varronis quoque eandem probandam adhibet rationem. Quod argumentum cum per se solum non nimis firmum sit, quid enim uetaret Senecam hoc genus uel sibi excogitasse uel ab ignoto quο- libet scriptore sumpsisse 2 - cum aliis tamen quae supra iam proposui nec inepte nec inutiliter componetur. 2 Lipsi quoquo id caliger uidetur persuasisse, cuius Satyra Menippaea Somnium, qua criticorum peruersitates perstringit, ad Senecae exemplar tota instituta est.

44쪽

l. c. p. 419 secuti sunt. Im enam uidimus magisque etiam uid bimus, in eo quod prosa uersibusque mixtae sint non totam Μenippearum proprietatem constare accedere uero, quod grauius etiam est, ut cynica quadam insigniantur indole, ut σπουδογέλοιον genus consectentur, ut ridendo uerum dicere et docere delectando suscipiant; cuius generis comni omnino apud Senecam mera illum ludibria fundentem

deprehendatur, amenippeo cognomine in eum conferendo abstinendum erit. Hactenus haec; nam quibus rationibus singula fragmenta prosario uel poetico sermoni adsignanda sint, secundo demum capite quo de re metrica Varronia disseram inuestigandum erit. Varro igitur quem enippeas saturas suas appellasse Gellius i. c. p. 7 testatur, quocum optime ipse consentit in restamenti saturae fragmento III Rec proferens la mea φιλοφθονια 2 natis, quos Menippea haeresis nutricata es tutores obui rem Romanam Latiumque austiscere uultis quae do saturis profecto intelligenda sunt, mu'modo ille enippi operum formam imitatus sit cum monstrarim, iam ea quae libellis continebantur uideamus qua ratione

cum illo usi conspirarint uel ab illo discroparint. Qua in re

non Omnia certissima proferri posse cum ex scissIs tantum

breuissimisque plerumque saturarum frustulis conquirenda sint, nemo puto mirabitur. Primum igitur ueram uterque sapientiam commendat, quam quod ille in eo posuit si quis το παρον ευ τίθησι , hic e philosophia colenda putat adipiscendam cs. περὶ ἐδεσμάτων II: si quantum operaesumpsisti ut tuus pistor bonum faceret panem eius duodecimam philosophiae dedisses, ipse bonus iam pridem esse factus

nomine fere non re eos dissentire puto. Nondum enim cum uetera sua scriberet si enim ipsum saturas suas

appellantem Cicero inducit in Acad. I 2 8 - certam omni e parte philosophiae doctrinam amploxus fuisse uidetur; )

1 Qua in re a rahneri dissentio sententia, quam in subtili libello De Varronis philosophia. Neobrandenb. 1846. exposuit. Neque enim rationes quas ille inter Varronis et Cleanthis stoici librorum praΘ-

45쪽

imo licet stoicam disciplinam duco uirtute conditam dicato nobilem Sosq. XXIV), in eiusdem tamen sectatores iocos prosor haud nimis lavdatorios Longe fugit II. ar- copol. D parique acet Academicos Sesq ibid.), Pythagο-roos Eumen. XVIID, fortasse etiam Empedoclem Eumen. XIV perfundit ita ut suo iure et cum reliquis fragmentis

concinentia haec scripserit: postremo nemo πνοι- quicquam somnia Tam infandum, quod non aliquis dicat Mos phus. inumen. X . Quocum non pugnat quod nonnunquam Sesq. ibid. r. αίρ a. de placitis eorum quaedam memorare necesse putat. Sed enim quaenam tandem fuit philosophia illa, quam in loco supra allato tam studiose commondat 2 Cana Veritas Attices philosophiae alumna Eumen. XLVIII cum ab eo putetur, non est alia quam laudat atque philosophia illa quam e caelo Socrates in terram deduxit, qua uirtutem sectari et uitia fugere et animum nullo affectuum impetu uinctum turbatumue parare

subtilibus philosophorum ambagibus derelictis edocemur. Numnam igitur Varro a enippo divorsus est Socrati

enim uterque similis recte uiuendi normam quaerunt; cf.

pulcra illa Agath. Ι): neque auro aut stenere aut multiplici scientia Sufflatus quaerit Socratis uestistis'; qua re neque a cynicorum indole eos alienos fuisse apparet, ita ut apte ortullianus in apologotio 14 Romanum cynicum Varronem dixerit. Ad eam potissimum partem ea quoque spectauisse credamus oportet, quibus philosophiam, ut ait Cicero l. c. I 3, 10, multis locis incohauit, ad impellendum satis, ad edocendum parum .' Quamquam neque illa prorsus desunt quae ipsa philosophorum quaestione tan-cipue inscriptiones quasdam intercedere putat, consulto a Varrone ut Cleanthem sectaretur institutas concedo; et qua p. 19 sqq. philosophici argumenti fragmenta confert, ea nil probant nisi quod Cicero testatur multa admixta ex intima philosophia , non tamen ita omparata sunt, ut ipsius Varronis quodcunque philosophiae systema inde olicor diuinando liceat.1 Eis uerbis tacite et urbane ea ad iustum modum reuocare Ciceroni in animo est, quae ipsum Varronem paulo antea de se dicentem secerat, se multa admiscuisse ex intima philosophia.

46쪽

gunt; nam animi et fons atque rigo Andabat X et cum corpore rationes Mut mul sc . D et ab eo denique εparatio Andabat. I si Varrone describuntur. Ad naturalem fortasse philosophiae partem sublimis illa mundi caelique descripti pertinuit, quae extat in Dol aut aer. cf. De salute. an. VI poetarum autom fictiones ab ea disciplina remouentur Μarpip. XII). lerumquo uor in

morali disciplina uersatur, in qua nonnunquam etiam qu-stiones quasdam soluere suscipit, uelut utrum uita in agendo an in cogitando posita praestabilior sit in Γνῶθι σεαυτοπι, utrumue artium, musicae imprimis, tractatio homini comuoniat in πινε λυρας), plerumque tamen cum Μenippum secutus bene ac modice uiuere summum bonum putet cf. Μod. IV. V), eius modestiae contemptores praecipuos non tam subtilos philosophos habet qui humanarum cogitationum terminos egrediantur etsi ne eos quidem nunquam cauilletur u supra), quam utpote qui Romanus atque Sabinus ipsas uitae agendae rationes meris philosophorum cogitationibus multum anteponebat omnes illos qui a simplici et modesta priscorum Romanorum uita desciverint. Hoc per singula fragmenta stendere et longum et superi uacaneum est, cum ubique fere eius rei testimonia extent; multa inprimis o pertinentia in Sexagessi et in αφη Μενιππου, deinde in Γεροντοδιδασκάλω et in Bimarco multisque aliis invenientur i). Itaque ea plerumque quis Per luxuriem et avaritiam depravata erant insectatur; sed deorum quoque superstitiosas et recens demum inductas religiones, velut cultum Serapidis nam illum seuduli Apollinis nomine videtur significasse Μagnaeque atris reprehensione dignas existimat; cf. Servius ad Aon VII 698: Varro indistnatur, Maeandrinos deos Romae coli. Huc etiam quendam κακον δαίμονα alias ignotum pertinere puto, cf. φη Μενίαπου ΙΙΙ. Sed poetarum quoque quentam ne tericorum Quintiporem Cibdium, de quo nisi e Varrone nil

1 Haec duo ex Sexagessi adnotasse sufficiet: ' Ergo tum Romae parce pureque pudentis Visere in patria; at nunc sumus in rutuba et In quarum locum subierunt inquilinae impietas, perfidia, impudicitia.'

47쪽

compertum habemus, lepide perstringit, cum ueteres ad Attium usque carminum conditores in summis ab eo honoribus habitos sique quasi comites fidos constantesquo per totam uitam extitisse, id quod e doctissimis quos postea conscripsit libris unicuique compertum est, iam in saturis uel ipsorum uel sententiarum ex eis depromptarum commemorati haud rara testatur cf. e. c. Ρarmeno XI XV. Antiquitatis igitur et temporis acti laudatoris partes cum in se susceperit, non tamen difficilis et querulus morosam uitae austeritatem es. Est modus matulae'. ovicti W), sed simplicitatem tantum morum commendat. Itaque ut Μenippeum unice decuit, iocis omnis generis saturae eius ubique sunt conspersae ipsaque illa sestiuitas, quam propriam sibi innatamque esse Romani ipsi bene cognituma buerunt, saepissimo inibi deprehenditur, quae in seriis etiam grauibusque sententiis nonnunquam uno uerbo uelut scintilla repente emicat, cf. e. r. exmaenia VIII. Sesq. XXV.

Doindo multa dicta dialectice Cic. Acad. I 2 8 saturis

inesse reliquiae significant multae quae argumentandi quandam speciem, licet de leuidensibus nonnunquam rebus agentes, prae se serunt, cf. Cycnus ΙΙ ΙΙΙ. Ἐκατομβη ΙΙ. Est modus V. Γνῶθι σεαυτόν ΙΙ. XI. Vinalia Dall. Iam otiam ingentem uiri doctrinam horum quoquo libellorum locis

plurimis quasi ultro perrumpere, porro gra a et uerb et prouerbia Luciliano exemplo sed non nimis audacter expresso sermoni esse immixta, denique quod iam exposui et aliorum poetarum locos asperri et ipsius omnigenis carminibus saturas passim expolitas esse, ut recte earum imago describatur addendum est. Cuius maximam iam partem

nitide admodum et eleganter Ommsenus in Historia Romana III 586 sqq. d. teri depinxit Attamen unum puto accedet summi momenti auxilium ad penitus noscendam Menippearum indolem, quod supra iam uerbo significavi: Luciani dico libellorum cum Varronianis comparatio. Quam in uniuersum tantum generali quadam descriptione instituere cum nullam haberet utilitatem, singulos autem libros Omne percensere cum longum esset, duos inde potissimum depromam, quos cum Varronis enippeis conseram. Iup-

48쪽

24 CAPUT Ipiter ragoedus, quem priorem affero, cum externa quasi facio illarum se similem iam prodit, uersibus sermoni prosari insertis, paroemiis adlatis, aliorum scriptorum sententiis usurpatis, tum indolem vere enippeam, quam ex illis rebus iam licet suspicari, optime inlustrat. Quippe liber ad superstitionem delendam conscriptus neque recta quasi uia ipsiue tantum rei intentus propositum suum sectatur neque hoc ipsum apertis usquam uerbis profitetur, sod multis iocis legontes diuinare magis facit, quo tendat. Hoc quoque grauissimum inibi enippeae rationis testimonium agnosco, quod acti quaedam per totum librum geritur, quod genus in Luciani libris pomulus in Romanorum autem

satiris quae extant non saepe inuenitur Varronianarum autem et inscriptiones et fragmenta persaepe eo inducunt, ut quod monstrare uoluerit scriptor narratione cuiusdam rei gestae eum quasi uelasse credamus. Accedit sertasse forma

libelli qui constat dialogo quam cum Lucianus adhibuerit

saepissime, in Varronis quoque reliquiis non Obscure eam animaduertimus. Summum uero est, ut dixi, quod propositum suum, deorum cultum esse ridiculum, non tam

seriis argumentis quam ludibriis multimodis demonstraro aggreditur quamquam neque illa in fine libri omnino absunt, ita tamen iocis inuoluta, ut σπουδογελοίου generis quale inruenippeis excolebatur exemplum aptius uix possis cogitare optimeque ex hoc loco disci possit quid sibi uolit illa quam Cicero . c. in Varronianis inuenit philosophia multis locis incohata ad impellendum satis, ad ea cendum parum . Haec omnia in alterum quoque quem significaui uesani libellum, Icaromenippum, cadunt, nisi quod ibi scriptor propositum suum, philosophos esse contemnendos abolendosque, in fine aperte indicat, quodque uersus proprios ab hoc libro scriptor seclusit e tamen propior

Μenippeis est, quod partes in hoc libro primae nulli alii tributae sunt quam enippo ipsi. Quom librum Vahlenus

1 Id genus eum consulto sibi sumpsisso excolendum ipse dicit inlibollo cui inscripsit In dicentem: rometheus es in uerbis , cuius cap. 7 neminem in eo genero sibi praecessisse gloriatur, enippum aut nondum tum cognitum habens aut fraudulento silentio opprimens.

49쪽

l. c. p. 112. 120 180 cum Varronis Sesquevlixe non male composuit uterque saltem itineris descriptionem, quod cognoscendi ueri causa, ut uidetur, fit, continet uterque

otiam uersus Homericos non raro in partes uocat. Omno

autem seret punctum qui ex Ioue tragoedo Varronianarum sibi imaginem formabi In quo hoc etiam animaduertere licet, quod in Varronianis quoque non paucis suspicari possumus, inscriptionem libri non a proposito quod in e praecipue tractatur desumptam, sed a re levicula, quod initio Iuppiter pauca quaedam uersibus tragicis effert. Qua re admonemur etiam, ne apud Varronem ex inscriptionibus nimis confidenter de librorum argumentis iudicemus quam

cautionem ut adhibeamus, argumentorum quoque relationes quaedam suadent graece conscriptae post Varronem, quae adhuc extant, quarum nonnullae nullo Sententiae vinculo

cum ipsa inscriptione conexae sunt. Addendum denique, intormenippi Varronis Luciani per quaedam esse, quae titulis uel paribus uo ualde similibus indolis affinitatem, qua hi uiri coniuncti erant, magis etiam confirmant. Nam Συμπόσιον et Νεκυῖαν Μenippus scripsit v. p. 10, item Συμπόσιον et Μενιππον ἡ Νεκυομαντειαν Lucianus Ἐπιστολαὶ μονικα Luciani cum enippi Ἐπιστολαῖς κεκομη ευμεναι απο ου τῶν θεῶν προσωπου ab Oeliter i. c. p. 34not apte conferuntur; Κυνικός Luciani et Προμηθευς ad Varronis Cynicum et rometheum nos referunt; neque in

Luciani libris quibus inscribitur Ἐρμότιμος ἡ περὶ αιρεσεων

ο Περὶ σων absonum uidetur Varronis saturas IIερὶαιρέσειον et Ἐκατόμβην, cui titulo grammaticus postea περιθυσιῶν adscripsit, in mentem uocare. Sed etiam Varronem cum Onippo hoc loco licet ea ratione componere, quod illo estamentum saturam, hic ιαθηκας conscripSit. His iam uariis uiis ac rationibus aliquam horum libellorum notitiam adepti penetralia ipsa ea qua decet uerecundia adeamus et quid ex saturarum reliquiis ipsis de in-

1 Συμποσιον composuit etiam eleager, cynicus Gadarensis, cuius libros Diog. L. V 99 cum enippeis comparat; cf. Athenaeus XI p. 50 c.

50쪽

26 CAPUT Idole earum elici possit, temptemus noscere. Verecundo enim profecto est agendum nec si quae sunt quae sciri non possunt, ab ingenua consessione abhorrendum. Iam igitur uidimus, res serias in saturis tractatas, sed lepido quodam uestitu amictas, quo ad legendum minus docti inuitarentur; sed per se spectata ea res ab Horatio non multum differt. Peroptabile autem contigit, quod posteriore aeuo gramin licus quidam de Varrone ipso non cogitandum esse, infra ostendam nonnullis saturam inscriptionibus eam rem graeco sermone adscripsit, de qua praecipue ibi scriptora bat. Quod cum in tribus et triginta quantum scimus saturis factum sit et quattuor praeterea ipse Varro eo modo inscripserit, pro certo iam possumus affirmare, quaestiones de genere morali tractandas eum sumpsisse hasce περὶ

αρετῆς κτησεως, περὶ ἐμμονῆς, περὶ ἡδονῆς, περὶ δοξης, περὶ φιλονικίας, περὶ φιλαργυρίας, περὶ τυφου, περὶ φθ νου, περὶ μέθης, περὶ τυχης, περὶ ριῶν, quibus addo περὶ

θυσιῶν si περὶ θεων διαγνωσεως. Ad genus naturale paucae pertinent περὶ κεραυνου, περὶ φθορὰς κοσμου, περὶ ανθρώπων φυσεως quibus addes hasce ad corporalem ut ita dicam uitam spectantes: περὶ παιδοποιως, περναρρενοτητος, περ αφροδισίων, περὶ γήρως, περ ευγηριας Ροrro sunt qua res e media uita desumptas tractant: περὶ ρχῆς, περὶ ἐπαρχιω- περ αρχαιρεσιῶν, περὶ νομισματων, περὶ γενεθλιακῆς, περὶ πειρατῶν, περὶ ἐγκωμιων, περὶ γεγαμηκοτων, περὶ ἐδεσμάτων, περὶ διαθηκῶν, περὶ τάφης, περὶ τάφων quibuscum imarcum compono, in quo Varro seipso περὶ τροπων disputaturum profitetur, cf. fg. III. er-

paucae indicant philosophiam intimam in libris tractatamc8se: περὶ φιλοσοφιας, περὶ αἱρέσεων, περι χωρισι ιου γ), περὶ ἐξαγωγῆς. Omnes autem ad philosophiam aliqua ex parte

spectarunt, cum etiam quae e uita media sumpta dixi ration morali tractata fuisse fragmenta nonnulla doceant. Quamnam autem in eis philosophiam docuerit quorumve in praecepta maximo inclinauori diiudicare arduum est. Varronem etenim cum satis constet Antiochi Ascalonitae,

gistri sui cs. Augustinus de civ. do XIX uestigia secutum esse cf. Cic. opp. ad Att. ΙΙΙ. 12. 16 19; at V. p. 20