Saturarum Menippearum reliquiae

71쪽

que forte emersibus fragmentum romansit. Verbo postremum commemorabo, chlini commontum qui omnibus saturis a Varrone duos titulos, quorum alter uoce περὶ inceperit, impositos esse mus philol. I p. 372 sqq. monstrare aggressus est, quare partim inscriptiones adhuc extantes ita inter se sociauit, ut evadant saturae Sesquevlixes περ αἱρέσεων, Sexagessis r. ἐξαγωγῆς, Neseis quid uesperserus uehat ar ἐδεσμάτων, partim nouas inscriptiones animi causa finxit, ut περ θηρας eleagris π. τροπων imarco

cuius fg. III nimis seri utitur), gr. σπουδαρχων αφη Μενίππου quam philol. XIII p. 724 ipse reiecit adponeret.

Haec Vahlenus p. 198 sqq. copiosissime refutauit, quamquam copiose singula refutando ui opus erat, cum totare nullo neque externo librorum testimonio neque interna

probabilitate quam emercklinus quidem demonstrauit)nitatur, sed tantummodo pro praeiudicata opinatione habenda sit, quam si acciperemus, Gelli quoque Omenelatori accuratissimo in ipso ereklinus i. c. p. 44 iudicat hasio fido gloria prorsus euaneSCeret. ostremo quaerendum est, quibus temporibus saturas

Varro scripserit. Nam breui aliquo temporis spatio ne Varronem quidem τον βιβλιακώτατον Plutarchus Romuli c. 12 libros CL conscripsisso ueri simile est. Talis autem generis libros utique probabile est eum, Simul atque conscripsit, statim in publicum omisisse id quod disertis uorbis de ρικαρανω Appianus de bell. iii I significare uidetur. Quare ratinerus, qui de Varr. philos p. 11. Varr. Curi p. 18 saturas eum uno partu edidisse coniecit, errare putundus est. estimonium quidem temporis unicum extat de ρικαράνω, qui a. u. c. 694 uel statim postea scriptus est, L Appianus i. c. nam quae Oehlerus p. 46 Sqq. praeterea excogitauit, nugae sunt, lico G. Boissier in libro eleganti magis quam elaborato, quem academia arisiensis a. 1859 preti donauit, cui inscripsit Etude surcia vi et

1 IIuno librum eundem ess atque υνοδιάδσκαλον - λιγιον infelicissime Gahnerus diar antiq. liti. 1852 p. 394 coniecit. Saturam osso Volibehrius quoque putauit ibid. 1847 p. 21.

72쪽

les uvrages de M. . sic Varron', ea p. 39 appellarii d)ingsiniouses conjectures'. Ιπποκυνος enim fragmentum Asollonium ideo excuriant, quia nihil habebar non illustratur opistula Ciceronis adisti. V 7, 1, qua scribit Ap lonio quod scribis, qui illi di irati homini Graeco, qui conturbare quidem putat sibi licere, quod equitibus Romanis nam Terentius suo iure. Nam Apollonius ille non excuriatur, sed ipse nescio quid conturbat atque si etiam excuriatum illum Atticus forte scripserat de qua re nil apud Ciceronem), non quia nihil habebat, sed quia conturbauit, hoc factum suorit. Non autem facilius quam ,πποκυνα Seu num anno suo attribuemus nullus enim Attico locus' fg. VI, e quo nomine Oehiems tempus quaesiuerat, sed Atilio qui uidetur esse Atilius Serranus libro superscriptus, id quod Vollbohrius diar. iit antiq. 1847 p. 524 recte statuit. Omnino autem insanit Ohiems, ubi ex frg. inc. XII te pus eius definire audet. Primum enim sola uerba hi M-dinibus hospitis' cf. g. inc. XIII ad Varrono ibi referri Κrahnerus Varr. Curi p. 20 perspexit; sed fac ut tota sententia ex Varrone deprompta sit, quid inde efficietur,

nisi scriptam esse postquam praedonum mMitimorum uast tiones iam inceperunt poterat igitur et ante et post ompei bellum piraticum conscribi, omnibusque Varronis uitae annis eodem iure tribuetur. - Ηο unum statuere si saliquantum iam temporis ante a. 709 eum saturas reliquisse, quo anno Cicero Acad. I 2 8 eum saturas uetera sua rabcentem induxit sane tunc septuagenario iam maior erat. Inter postremas pertinuit fortasse quam sexagenarius uidetur scripsisse, Sexagessis, cf. Ommsenus Hist. Rom.

III p. 594 not.: dio higet Helch de catilinaristaen Zoit,hur nach welcher um 697 si de alteruanti gessirioben habe muss. cui si ex indolis similitudine concludere uelis, Γεροντοδιδάσκαλος fere aequalis erat. ruantum donique

1 Qui si inesset, post a. u. 689 librum conscriptum esse sequeretur, quo anno Atticus Romam migrauit, quarem curiam te tua' osse non potuit antea. Sed cura macescere in senatu illius non fuisse bene scimus cf. Nepos Att. . .

73쪽

cum scriberet, alia eius in uulgus iam nota erant iamonim 'libellionis fama fruebatur, cf. g. V. V. etiam adn.

Haec de saturis dicenda erant. Quae quoniam fato miserabili prorsus nobis interierunt, restat quaerendum, quousque et a quibus hominibus lectae sint, cum ipsius

rei causa, tum ut cognoscamus, unde notitiam earum traxerint, qui minuta illa frustula nobis seruarunt. Aliam enim fuisse saturarum sortem quam doctrinae Varronianae non difficile intellegitur, quae omnibus Romanorum saeculis diligenter a uiris doctis tractata est Saturas autem ominoque poetica Varronis opera e memoria hominum mox euanuisset luculento testimonio possum comprobare. Nam ipsius quidem tempore notae erant, ut o Ciceronis Academicorum initio apparet cf. etiam de ling. lat. VII 3 Sexag. g. I; etiamque Horatius, cum pugnandum ei esset

aduersus eos, qui uetera tantum carmina probabant, Varronem, ut recte ergkius de rei com Att. ant. p. 146 sq. Ritschelius mus philol. V p. 493 not. suspicantur, quamquam doctrinae illius summae reuerentia eum non nominat,

tacito tamen intellegit. Nec sine causa ille inter saturae Lucilianae scriptores Varronem alterum ubi nominat serm. 10, 6), Atacinum cognomen adposuit, ut errorem ab initio Praecideret, quo Reatinum quis intellegendum putaret, cuius saturas enippeas etiam tunc notas fuisse indo paret. At postquam noua Augustea aetatis poesis inclaruit et amoenioris elegantiae gratia animos tenuit, nullus

1 Agnoscitur has iam a differentia uocibus, quibus praedicandi causa eum insigniverunt. Appellatur enim saepe doctissimus, eruditissimus, curiosissimus, peritissimus; paene omnia tradidit' Quint. XII11, 24); doctrinarum columen' Geli. XI 14, 1); Romanae eruditionis parens' Symm. p . auci. ); διδασκαλικωτατος et πολυμαθέστατος' Lyd. de mag. praef. I, 5); βιβλιασιωτατος Ρlut Rom.12ὶ saepe etiam philosophus dicitur, quod cum ad logistoricos tum magis etiam ad rerum diuinarum libros pertinet cf. Hieron chron. ol. 166, 1. 188, 1 Sem ad Aen. VI 732 Apul de mag. 42; lut Rom. 12 App. eli eiu IV 47 cf. etiam p. 16). Poeta autem semel tantum Hieron chron. l. 166, 1 nuncupatur; cui addantur loci quibus Μenippeus appellatur s. p. 8; sed tamen alii illi multo hos superant.

Rie se Varronis Satirae. 4

74쪽

erni poeta iactust locus relictus. O clare puto ostendunt Proportius, Ouidius, Seneca, qui ubi Varronem Atacinum, poetan Varroni aetate subparem, sed ita elegantom ut cum Ouidio comparandus sit, nominant, Varronis simpliciter nomino designant; non enim iam cauendum eis erat, nequis Reatinum salso intellegerot, quem nemo nouit M. Hoportius II 34, 85. Ouidius amor. I 15, 21. - - ΙΙΙ 335. Sontica contr. XVI extr.' Quod cum ita sit, apud Velloiuni quoquo II 6), qui aeuo Ciceroniano dicit floruisse

auctores carminum Varronem ac Lucretium neque u - , norem Catulli ' de Atacin cogitandum suspicor quam-quum, cum altonitrum Varronem prorsus ab illo praeto missum osso non fortasse probabile sit, equidem non inpugnabo si quis m littera in II mutata Varrones duos logonduin contendet. In iudicium etiam uocandus est Florus Iorati amicus, de quo orphyri in Hor opist. II, 1 hic Flor fuit saturarum scri tor, cum sunt Iectae 'ubi olae Casaubonus . c. p. 230. victa Ritscholius i. c. p. 493 ex Ennio Lucilio Varrone suffrae, quem Roeperus philol. XVII p. 26, perperam incredulus Hadriani aeuo tribuit. Nam hos tres scriptores, qui fere pari obliuione tunc tomporis nimiou diu postquam saturas oratius scripsit premebantur, orati amicus, quamqu- non pro

Optimis os habuisse putandus est, tamen quadamtenus inmemoria manere cur non potest uoluisse Parem autem sortem hos tres passos esse eum porteat, non tamen de- como utrum Reatinus a Flor an Atacinus tractatus sit; nam otiam Atacini, scriptoris tunc Argonautico carmine notissimi, satura tamen iniquam mox Ortem nactae eas uidentur. Vtrum igitur hae an enippeae a Reatini satirarum libri IV Floro eordi fuerint quis decemet menippeae

1 Seruius sano et Isidorus aliam ob causam Atacinum como-mino a Reatino distinguere omiserunt, scilicet quod duos Varrones misso hi magistelli ne compererant quidem. 2 Noli autem hunc locum cum Quintiliani Lactantiique sententiis componere, do quibus p. 16 dixi in illis enim uersus qui afferuntur cum do sapientia sint, ad Menippeum, sed dixi, qua rations referendi sunt nostro autem loco carmina simpliciter laudantur.

75쪽

autem obscurae manebant et absconditae et per totum saeculum Primum . Chr. rarissime commemorantur. Seneca quidem Ἀποκολοκυντώσει sua, quam satiram libri nuncupant Varroniani generis formam externam quodammodo imitatur praecipue inscriptione faceta et pedestri sermone cum uersibus mixto Μenippeum autem nomen ab ea abstinendum esse . 19 sq. monstraui); ' sed is unus os qui Varronis saturas uel fortasse nouit Plinium H N praef. 24 , qui omnia perscrutatus est, inscriptiones duas horum librorum proferre, non multum ualet Quintilianus autem u. p. 16 saturas ut inspexit, certe non accurate cognouit. Eius autem tempore noua litt0rarum latinarum aetas incepit: iam erant quibus eloquentia indit Bassi aut Servilii Noniani eae comparatione Sisennae aut Varronis sorder Tac dial. c. 23 , iam . Valerius robus uetustorum scriptorum amorem excitabat, ut contemni mastisque obprobrio mentibus quam loriae et fructui esse' Suet de gramm. c. 24 desinerent Hadriano denique imperante, qui foede adhuc neglecti erant, primum in Romanorum studiis locum obtinuere. Tunc enippeae quoque non sedule tantum agrammaticis lectitabantur, sed in omnium ore uersabantur; of Gollius XII 31. Quae res, cum Frontonem earum

nullam facere montionem, nisi ubi a Gellio XIII 29 6rmocinans inducit , satis mirum sit, Gellii exemplo optimo

1 Nil sane hic refert, quod orentianus auru metrica quaedam e satira hanc artem tractante xcerpsit quam fuisse υνοδιδασκαλυκον ex Atilio Fortunatiano comperimus qui eadem dicit. 2 Sic Petronius quoquo in fusa narratione sua cui itidem satirarum nomen inditum est, utrumque sermonem commiscuit; sed Varronianam imitationem in opere ceteroquin tantopere ab illis diuerso minus etiam quam apud Senecam agnoscimus. Versus praeterea inseruerunt, ut breuiter hoc indicem, puleius, Martianus Capella, Boethius, quilius Seuerus es. Hieronymus de uiris ili. c. 111 Aquilius Severus in Hispania, composuit uolumen quasi οδοιπορικον totius suae uitae statum continens tam prosa guam uersibus τουτο μεν καταλογάδην, τουτο δὲ καὶ μετρα ηρωι κω Sophronii uersio), quod uocauit καταστροφην tu πειραν, et sub Valentiniano obiit. ' Quamquam hoc quoque his uerbis potest indicari, duas eum recensiones odidisse, alteram pedestrem, metricam alteram).

76쪽

52 CAPUT Iillustratur, cuius iam unus locus III 16, 13 hodie quoque

in satura forte M. Varronis testimus' sqq. oeperam debuit dehortari, ne satura ipsas a Gelli nunquam lecta esse philol. IX 225 inopte contenderet Grammatici autem cum alias ob causas cum lectitabant, tum ut uerba obsoleta uel significationes uerborum insolitas uelut e thesauro opulemtissimo indo conquirerent difficilia eis intellectu insuisse Gollio XII 31 discimus eaque in glossariis suis uario

modo institutis componerent; sed et ipsas saturas explicandi causa commentariis instruxerunt breuibus, e quibus glossae paucae quae in uerba Varronis irrepsere, prosectae

uidontur cf. Agatho V. DOL aut ser. I. Sesquees. X. Sexag. Π. XIV. Ἀφη Μεν. X. Eumon. XXVIID. Ex his grammaticorum Antoninianae aetatis thesauris omia sere orbuata sunt quae hodie enippearum fragmenta extant. Hinc Charisius Diomedes Priscianus grammatici alii suo quisque modo pendent hinc, quod summum est, Nonius,arcellus, grammaticus Gelli aliquanto recentior compilando opus suum composuit quod longe plurimam fragmentorum partem continet. Ex illo enim quem p. 44 adtuli conspectu hoc elucet, partim Gellium librosque eius similes, partim ipsos scriptores antiquos commentariis instructos inam Nonius quidem indoctior suit, quam qui explicationes ab eo prolatas ipse inueniret), partim glossaria quorum unum repperi quod uerba a scaenicis adhibita, alterumque quod adverbia tantum continuit a Nonio usurpata esse. Tertio

saeculo harum litterarum amor rursus euanuit Varronisque saturae in tenebras recesserunt, et praeter Censorinum, qui Varronianae doctrinae praeco etiam Satura quamquam nomine nusquam prolato in usum suum uertisse uidetur cf.

p. 27), uni fortasse artiano Capellae notus erat, cuius opus et satira inscriptum et prosa uersibusque confusum est quamquam quae quidem ratinem de Vare philos. p. 22 de usurpat in libro de musica 'υνω λυρας statuit,

ea cum ne una quidem apud utrumque pariter scriptorem sententia inueniatur, nequaquam certa sunt. acrobius quoquo qui raro saturas affert, cum partem horum Iocorum

Gellio debeat, alteram quoque non ex ipso Varrone hau-

77쪽

sisso credendus est. Ecclesiastici denique scriptores, qui alia quaedam Varronis opera strenui manibus uoluebant, saturas sere ignorabant, quarum mentio quattuor tantum

locis apud Tertullianum et Arnobium, et ut uidetur Augustinum tralaticia quadam memoria acta est cf. gg. inc. X XIID; cum logistoricos tunc temporis adhuc in usu fuisse et Augustinus doceat qui Curionem pertractauit accuratissimo et Sidonius Apollinaris opp. VII 6 ad Nammatium scribens Varronem mistoricum sicut poposceras et Eusebium chronostraphum misi. Qui uero sententias Varronis quae dicuntur collegit, eum, si quidem recte doctis in praefatione dictum est maturas quoque aliquas excerpsisse est ueri simile nil autem ea re nos proficere sa- tendum est, cum tempori cuiuis inter Varronis sero ipsius aetatem et annum . Chr. 29 eum adtribuere liceat. In uniuersum autem hoc affirmandum est, enippeas et propior difficultates orborum et in pedestribus quidem partibus propter simplicitatem dicendi, quae postquam rhetorico

flosculorum tumore abstinere scriptores plerique desierunt pro exili ariditate habebatur, in multorum manu nu8quam uenisse codicesque earum paulatim imminutos postremo omino euanuisse, ut Gregorio aliquo pontifice maximo quictos deleret cf. silerus p. 4 not. uix opus fuerit.

78쪽

CAPUT II

Periculosa plenum opus alea cum nunc in me suscipiam, ut utra saturarum frustula hodie extantia poetico, utra pedestri sermoni adscribenda sint, non sensu quodam ductus uari et instabili, o certis ratiocinandi praesidiis utens ad finem quantum possim perducam, quam arduam

o difficilem rem aggrediar ipso profecto haud ignoro. Scio

quidem, ipsa re excusationem mihi esse paratam, cum qui primus rem aliquam inlustrare incipiat, eum non miastutim octo persoluturum osse omnes et sciant et ignoscunt magis autem inde animo firmor, quod uiarum qu-cunque aliqua cum utilitate iniri posse speraui, earum nullam intemptatam reliqui, sed suos ex omnibus fructus

o quibusdam tamen nullos ) rettuli. Quare fit, ut aliis

post me singula non defutura credam , quae melius instituant, in univorsum autem meas rationes probatum iri non sino fide sperem, quamquam omnium, qui adhuc hanc prouinciam intrarunt, unum uechelerum in eis quae passim

de hac ro in mus philol. XIV 419 452 disseruit, rectam uiam iniisse et plerumque seruasse uideo. Nulla uero nam hoc quoque praemittendum est hoc capite cum RoΘ-1 Nilii o. c. illud tale quod uecholerus i. c. p. 432 adhibet,

ubicunque alliteratio quae dicitur inuenitur, fragmentum metris describendum esse. Aperte enim prosaria esse e sequentibus elucebit Longe fug. q. s. f. g. II, an. g. XIX, Κοσμοτ. g. I, in quibus quaterna uerba isdem literis incipientia so excipiunt. Seuerior etiam ero, quam qui, quod ille facit p. 432 434, cf. Vahlenus conii. p. 40. 109. fragmenta, quia aliis quae uersibus fuerint composita in satura uicina fuisse uideantur, itidem in metra redigam ego potius unamquamque sententiam ex se ipsa diiudicandam in ipsaque inueniendum quod suo eam sermoni tribuat, unice rectum et utile arbitror.

79쪽

per mihi erit controuersia, quippe qui p. 15-19 iam putem argumentis declaratum, in saturis prosarium poeticum' que sermonem coniunctos esse. Quorum iam intor so coniunctorum indolem demonstraro temptabo. Omnium librorum quotquot e graeca latinaque ad nos antiquitate peruenerunt, in quibus prosa poeticaeque orationis inest coniunctio, ea est condicio, ut maiorem uel adeo maximam partem pedester sermo obtineat, poesis autem nonnisi locis eis, quos ad expoliendum aptissimos scriptor uel recte uel perperam existimabat expoliendis et quasi gemmis splendentibus exornandis adhibita sit. 3) Veram igitur hi scriptores sermonum diuersitatis naturam probe perspexerunt omnibusque eis locis quibus poeticam adhibendam duxerunt, hoc inprimis sectabantur, ut uerba quibus uterentur a pedestrium partium sermone clare di ferrent. Legas quaeso quoscunque uis, sola artiani Capellae, hominis insani, tintinnabula excipi ,- Semper cognosces, etiam locis corruptis, utri sermoni sententia tribuenda sit. Eandem igitur rationem Varronem quoque Secutum esse, qui non barbarum illum et Oxcordem habori uolet, facile concedet, praesertim cum non hoc solum deo dicendum sit quod do illis, eum benigna naturae indole quomodo uersibus sit scribendum discernere potuisse, sed ipsius quoque testimonium haboamus, quo scimus eum uel

metrorum singulorum proprietatem perScrutatum esse, L

Maerentis is quietus ac demissior probandus, 'Aχιλλεως ἡρωικος, γωνικος κιναίδου, otiamque arte et ratione eum aptiSsimam Saturarum com-

1 Buocheleri descriptionem, qui p. 426 prosam in Varronis Saturis humani corporis ossibus, carni carmina inserta comparat, ceteroquin aptam, non tamen huc quoque ualere puto, ut poesi maius patium quam pedestri sermoni concedatur. Nam quod ille . .. dicit, quartam tantum partem locorum seruatorum pedestri oratione scriptam esse, id neutiquam concinit cum rationibus, quibus ductus nonnullos Iocos alterutri sermoni hic illic recte adtribuit, quae non ad aliud possunt ducere, quam ut circiter bina intor quina fragmenta uersibus

donentur.

80쪽

positionem indagasse liber eius de compositione saturarum 'monstret, quo et enippBarum alteri que saturarum generis discrimon, et ipsarum potissimum rationes descripsit; cs. p. 46 sq. Itaque prosariis eum uerbis in sermone pedestri, poeticis in poetico usum esse iam ab initi affirmare possumus rectissimeque Buechelerum p. 428 scripsisse putamus:

os ebioto mothodische riti orsi annmetrum anguem hennen, Wen bestimmte riterio poetischer AbsassungvοHiegon. - Accidisse autem illi, quod aliis quoque scriptoribus accidit, ut inuit ipso uersus aliquando in prο- sariis quoque euaderent, quid mirum est Et nompla quidem apud illum ita sunt frequentissima, ut hosce primo

obtutu ex primo rerum rusticarum capite collegerim tetrametros trochaicos Rsiferam sermonsis eos, quos de agricultura' uimus et nobis ex aliquo portento mo no minitdu6 quidem Psenarios agriculturae casilo et terra continent ot secundo Solem et Lunam, quorum 6mpora γ' liambum etiam dosideramus quid faciendum sit nobis et sota- deum quo nomine rustica insilia instituta'; porro seriem dimetrorum anapaesticorum Nostris; qui graece scripserunt

Disphrsim alius do ali ro sunt lus quinquaginta; hi sunt quos tu' et o capite quarto pentamotrum quod dol6ctat no non ea qua faciunt', quibus finem tandem imponat hexameter III 3, 2 sunt et habent inclusa animiaia, quasi pasctatur et minima mutatione offectus II 16 26h lxata contra spissum si s ut libri e rore marino. Nugae

sunt haec omnia, nugae; λ nolui autem eas retinere, ut monstrem quam falsam ingressi sint uiam, qui omnia quae uel sponte uel leues post mutationes metris inici possunt, propterea iam uersus esse Varronianos uoluerunt id quod

in Nahloni. Ribbochi. i. velleri laboribus haud iuro

animaduertere licet. suorum unus ille quem postremo laco

l Notabilem hercle et laboriosam operam his nugis dedit Dos-billons, quom librum Varronis de lingua latina quintum in uersus senarios totum uertisse in actis philol. Μannhem. 1839 p. 11 legimus.

Hunc igitur cum uiolentis mutationibus uersuum causa factis non abstinuisse consentaneum sit, oeperiani operis ρχηγέτην portet praedicemus.