장음표시 사용
111쪽
CAP. III. DE UBSTANTIA PIRITUALI. 97
Respondeo, quod unumquodque sicut habet esse, ita habet et operari. Esse autem voluntati consistit in oe, quod actus substantialis, quo intelligens cognoscit auum esse, primo con pletus in ratione actus cognoscitivi per terminationem ad subiectum ipsum, ut sibi cognitum, ponatur ultimo compleri in eis affectivi per terminationem ad subiectum ipsum ut sibi necessario conveniens et sibi bonum per hunc euim actum sic ultimo ompletum et terminatum eonstituitur substantia spiritualis in potentia reali remota hine ad recipiendam ab aliis rebus impressionem accidentalem in affectu, hinc ad terminandum naturaliter actum suum complacentis vel displieentiae ad obiectum, secundum impressionem in affectu receptam. Hare autem potentia sit proxime parata ad agendum, quando obiectum, circa quod exerceri debet, fit debito modo cognitum tum ratione sui, tum in comparatione ad a laetum. Quare transeundo a facultate sic constituta ad eius actum accidentalem eomplacentiae spontaneae, dicendum est quod hic actu consistit
in eo quod cognitio accidentalis qua intelligens eognoscit aliquid
a se distinctum excitet motum in affectu cognoseentia convenientem subiecto, disconvenientem vero si agatur de displicentia, quem motum naturaliter approbat vel reprobat voluntas, prout subiecto congruit vel repugnat. Ergo actus complacentis naturalis non est nisi actus cognoscendi ultimo completus aicut voluntas non est nisi actus substantialis intellectivus ultimo in se sistens.
Quod ut clarius intelligatur, utar exeniplo. arta vietoria contra Luciferum, dicat'. ichael coram exercitu angelorum haec verba: Quia ut eva Unusquisque ex angelis bonis 10 terminat accidentaliter aetum intelligendi ad sensum verborum per quae imprimitur species: ' angeli boni, utpote qui Deum auctorem omnis boni summe glorifieari gaudent, habent statum
affectivum eongruentem cum sensu verborum sibi propositorum,
quibus datur Deo honor ob victoriam reportatam et sic non solum cognoscunt verba illa esse vera, sed sibi consormia. 'rissivitas affectus, quae est in potentia ad recipiendam impressionem ab obiecto praesente et habente debitam proportionem
112쪽
eum subieet recipit actu motionem affectivam complacentiae, quae ut complet actum intellectivum, denominat eum actum
complaeentiae. Quod si eadem iehaelis verba intelligat esse et alii angeli rebelles qui Deo invident, hi propter
statum arietivum non congruentem cum sensu verborum, ab
ipsis verbis a se intellectis assicientur ingrata affectione, quae generali nomine vocari potest motus displiceritiae actus enim obiecti praesentis repugnantis subiecto ut hic et nunc disposito, non potest imprimere passionem subiecto congruentem et actus, quo Lucifer cognoscit sensum illorum verborum, ut ultimo terminatus ad arietum sic motum, voeabitur actus displi-eentiae. eius complacentiae et displicentiae, de quibus in hoc exemplo, non possunt dici naturales simpliciter, in quantum non dependent a sola naturali dispositione, sed etiam a praecedentius libertatis, quae accidentalem dispositionem diversam in angelis bonis et malis produxit sed est naturalis in serim composito cum statu praedictorum angelorum, quatenus, posita illa dispositione, motus primus naturaliter est congruens vel incongruens cum affectivitate subiecti, et actus primus, qui ad affectum sic motum terminatur ex natura rei debet esse in his complacentiae, in illis displieentiae. Unde, ut actus primi, non habent de se meritum vel demeritum, quia nondum supponimus adhibitam eam advertentiam, quae necessaria est ad actus liberos, ut dice-inus postea.
74. Quaeritur decimo, quod si obieetum volitionis iuberae.
Respondeo esse bonum utile. Nam quum voluntas necessario seratur in bonum in communi, quod est obiectum naturae suae, et habet rationem finis, non potest habere actum liberum circa aliquod bonum particulare, nisi in quantum habet rationem
medii ad illum finem. Quod autem habet ratiouem medii ad finem, sub hoc respectu dicitur utile. Ergo obiectum actus liberi est bonum utile. Utile autem idem est quod utibile, a quo
dictum est, et in ipsa sua notione connotat libertatem, in quantum signifieat carentiam necessitatis; quia omnia nomina talis desinentiae eonnotant simplicem acultatem ad actum, neces-
113쪽
CAP. III. DE UBaTANTIA PIRITUALI. 99sitas vero exprimitur participiali utendum. in si unicum cognosceretur medium ad finem proportionatum, posita necessitate finis, non daretur ire illud libertas eo ipso enim quod esset unicum, esset utendum, non tibiis et sic non esset iam obiectum actus liberi. Idcirco ad actum liberum requiritur, ut obiectum actus non apprehendatur ut unicum medium ad finem, sed ut apprehendatur tamquam unum X mediis utilibus. Si enim apprehenderetur ut unicum medium, eo ipso voluntas, quae non est libera ad finem, visa necessaria eonnexione illius medii cum fine, necessario ex amore finis ad illud medium volendum statim procederet. Si vero apprehendatur aliquid ut medium non unicum ad finem, manifestum est, quod amor emisarius finis non impellet voluntatem ad illud determinate eligondum, cum ex asione aliorum secus enim impelleret etiam voluntatem ad eligenda singula alia media cum exelusione aliorum, quod est contradictorium. Et sic positis pluribus mediis ad finem, voluntas non determinatur ab aliquo illorum sed manet eum potestate considerandi, consultandi, et eligendi quod post consultationem sibi visum fuerit. 75. Quaeritur undecimo, an substantia spiris It converuat haline liberum arbitrium. 'pondeo assirmative, et constat ex dictis numero praem- dente sed praeterea declaratur et confirmatur. Nam primo eonvenit omni spiritui, utpote habenti vim intellectivam, quae est naturaliter inquisitiva, posse considerare res sub diversis considerationibus, et per hoc erre diversa iudicia praetica de earumdem utilitate. Haec autem iudicia non sunt necessaria, sed libera nam nulla est ratio, cur natura spiritualis debeat potius considerare rem sub uno respectu, quam sub quolibet
alio, et determinare suum actum per unam considerationem
potius quam per quamlibet aliam. Ex quo sequitur nullam esse in substantia spirituali necessitatem determinandi hane
114쪽
Secundo faculta volitiva, licet habeat pro obiecto ne asario bonum in communi, nullo tamen modo determinatur a bono
quolibet partieulari. Ergo libera est ire illud. Quod sieexplicat S. Thomas p. 2. q. 10. a. 2 In motu erat lubet potentia
a suo obieet mnaideranda ea ratio per quam obiectum movet potentiam. Visibila enim mouet visum eis ratione eoloris actu viribilia: unde si olor proponatur visui, ea necearitate movet Oum, nisi aliquis viatim avertat, quod pertinet ad Mereuium et . Si vera aliquid proponeretur alieti visui, quod non omnibus modis mari Gloratum in aetu, sed aecundum aliquid esse tale, Meundum autem diquid non tale, non ex ne agitate via uade obiectum id res pone enim interiare in ipsum ex ea parte ex qua non est Bratum in actu e sis ipsum non videret. Sisu autem eoloratum in aetu es obiectum visus, ita bonum eat Obiserum voluntatis. Underi proponatur aliquod obieerum voluntati, quod ait univer liter
bonum a Meundum omnem eo iderationem, ex necraritate voliunt
in iliud tendit, si aliquid velit non enim poterit vel, Oppositum. Si autem proponatur ei aliquod obieeti , quod non aecundum να-- libet eo iderationem sit boniam, non ex nec ritate νομι- fertur in illud. Et quia defectu euitiam que boni habet rationem non boni, ideo illud solum bonum, quod ea perfretum, et mi nihil δε- ι, est tale bonum, quod volunta non potest non veru, quod est beatitudo. Alia autem qualibet particularia bona, ins Mum δε- - ab aliquo bono possunt aeripi ut non bona et Meundum hane considerationem possunt repudiari vel a robari a voluntate, qvie potest in idem ferri secundum diversa comiderationes. 76. Quaeritur duodecimo, utrum luberum arbitrium sit potentia eosn estiva, an appetitiva. Respondeo, liberum arbitrium dici ipsam vim volitivam, inquantum apta est terminari ad bonum finitum sibi nou necessarium. Quando autem dicimus liberum arbitrium esse vim voltitivam, a sortiori asserimus, illud esse etiam vim cognoscitivam, quum iuxta superius explicata intellectus non differat a voluntate nisi ut incompletum a completo, et, dicendo voluntatem, dicamus in ea ipsa etiam intellectum Hoc autem egregie declaratra.
115쪽
CAP. III. DE RUBRTANTTA PIRITUALI. 101
Thomas p. I. q. 83. a. 3): Dicendum, inquit, quod proprium Eberi arbitrii est eleetis. Ex hoe enim liberi arbitrii esse dirimur,
quod possumus unum recipere aure recusato, quod est eligere etiam naturam liberi arbitrii eae electione considerare oportet. Ad Hectionem autem eoncurrit aliquid ex parte cognitis virtutis, et
aliquid exparte appetitisse. Ex parte quidem eviativa requiritur eonsilium, per quod diiudiretur quid sit alteriis ferendum. Exp-te autem appetitiuae requiritur quod appetendo ereptetur quod per eonsilium diiud atur et ideo Aristoteles ais disio relinquit, utrum principaliua pertineat electi ad vim appetitivam uel ad rimeognitivam. Dicit enim quod electi vel ea intelleetus appetitis , vel appetitus intelleetivus. Sed in 3. Eth. e. 3 in Me magis, esinat, quod sit appetitus interuetistis, nominam laesionem desiderium consiliabile. Et huius ratis est, quia proprium obiectum electionia est illud, quod eat ad nem me rutem, in quantum hia modi, habet rationem boni, quod dieitur titiis. Unde quum bonum in quantam huiusmodi, si obiectum appetitus, aequitis quod eisetis sit priseipaliter aetin appetitis virtutis. Et si libertim
arbitrium est appetitisa potentia. 77. Quaeritur decimotertio, an in solitisne lubera voluntas δε- terminetur per iudicium praeticum. Respondeo, hane esse Bellarmini sententiam ubi agit de humana libertate, ab aliis tamen ut plurimum derelictam; quia non satis salvatur libertas, si voluntas determinetur quacumque ratione a cognitione obiecti. Sed puto, veritatem esse inter duas has sententias, et dicendum esse quod voluntas non quidem determinat seipsam per iudicium practieum, sed determinat materiale volitionis liberae, quod Ompletur in esse actus formaliter liberi per hoc quod voluntas cum advertentia in obiecto actus sui conquiescat, non utens acultate, quam habet ad oppositum, sicut declarabimus in sequente tractatu, agendo de humanulibertate. Quo autem pacto voluntas determinet materiale sui actus
liberi, et quidem libere, sic explicari potest. Habita cognitione obieet eligibilis, vel plurium, et orta impressione in affectu,
116쪽
IM DE suasTANTIA PIRITUALI. CAP. III.
quia subiectum partim movetur versu obieetum ut habet rationem boni, partim ab eo revocatur ut est mixtum arentia boni, agens advertens existentiam in se horum primorum motuum, inhipit examinare utrunt eligere ac velle debeat obiectum an non: quod facit per consilium, quo diiudicat utra pars sit praeserenda. Quum vero hoc consilium non fiat tantum ire obiectum in aespectatum, an ut praesens est intellectui, sed praesertim clam obiectum ut convenit vel non convenit eum dispositione arietiva agentis, id est ut magis vel mitius attrahit affectum, quam eius contrarium vel contradictorium, sequitur, hoc consilium non esse a solo intellectu ut intelleetivus est obiecti, sed ab intellectu ut ultimo completur per amorem sui esse, seu ab intellectu practico, qui regitur ac ducitur amore sui boni in eonsiliando. Hinc fit, ut regere consilium, id est applicare intellectum ad considerandum has rationes vel illas, attentius vel minus attente, cum multa mora vel cum brevi, et sic eligere obiectum materiale et obiectum formale diversarum considerationum et comparationum, et,
dum praeticum ipsius consilii, sit opiis voluntatis; unde ipsum iudicium practicum, in quod resolvitur tota consiliatio nihil sit aliud nisi resultatio operationis volitivae intellectum regentis, et
per illum determinantis terminum sui actus. Hoc vero exemplo sensibili declarari potest. Quum enim intellectus in electione habeat rationem instrumenti intime coniuncti cum agente, seu cum voluntate, potest eomparari actus quo voluntas eligit per intellectum actu quo homo videt per oculum. Quamvis enim oculus hominis ait potentia necessaria, in quantum non potest non resere res prout in eo imprimuntur, est tamen instrumentum liberae visionis, in quantum homo oculum claudit vel aperit, convertit ad hoc vel ad illud, a longe vela Prope ete , per quod oculus cogitur recipere has vel illas impressiones, et sic servire huic visioni potius quam cuilibet alteri. Actus igitur visionis, ut visionis simpliciter, pertinet ad oculum, sed ut actus visionis terminatae ad hoc speciale obiectum, pertinet ad ipsum hominem utentem oculo prout vult. Similiter, quamvis intellectus sit potentia necessaria, in quantum
117쪽
nequit non intueri res prout imprimuntur per speciem, eat tamen instrumentum liberae determinationis in quantum voluntas hanc vel illam speciem illi offert onsiderandam, et sub ho vel illo respectu magis vel minus .explorandam per quod intellectuamgitur intueri has vel illas rationes obiectivas et subieetivas, et in tali intuitu plus vel minus immorari, et aio servire huic determinationi potius quain uilibet alteri. Itaque sacere iudicium practicum pertinet ad intellectum, sicut videre pertinet ad oe lum; sed quemadmodum visio ad hane rem terminata ea hominia utentis oculo prout vult, ita iudicium practicum eoueludens electionem hanc determinate est voluntatis utentia intelleetu prout vult. Aliud exemplum adduci potest ex actu rati inandi, quo deducitur aliqua eouaequentia Quum enim consequentia in praemimis ontineatur, qui libere mutat praemiama, libere pervenit ad consequentiam, licet lex ratiocinii non sit libera. In quo casu consequentia materialiter est in potestate ratiocinantis, non tamen formaliter; quia ponit quidem libere materiam, sed nequit mutare somnam essentialem rati inii. Similiter in ei ctione materia libere obiicitur intellectui onsideranda, et libere regitur iudicium praeticum, aedri malis conclusio, seu electio, aequitur ex naturali lege tendendi in bonum. Et per hoc apparet, quod libera determinatio materiae electionis non constituit volitionem Armaliter liberam, sed materialiter tantum, et quod in sententia Bellarmini non suffcienter salvatur libertas. Unde concludendum, quod voluntas non determinatur a iudicio praetico, sed quod per iudicium practicum determinatur tantum materiale actus liberi. Notandum est autem, quod quum in substantia spirituali unicus sit actus substantialis, qui et est intellectus agens et est voluntas electiva, prout incomplete aut complete consideratur, consequenter, quando dicimus voluntatem uti intellectu prout vult, aut applicare intellectum prout vult, non est sermo de intelleetu agente, sed de intellectu passivo, in quo sunt species intelligibilium. am intellectus agens, quum sit actus, nequit
118쪽
intrinsece actuari, quia nihil reeipit et nihil patitur, ideoque uti intellectu pro libito nihil aliud significare potest, nisi ut speeiebus, quae sunt in passivitate intelleetiva. Uti autem speciebus est eas quodammodo suseitare, ac sibi obiicere intuendas. Et per hoc apparet quomodo voluntas applicet intellectum. Reliqua quae pertinent ad explicationem libertatis vide in aequente tractatu
78. Quaeritur decimoquarto, utrum puma viritus intringere
Respondeo, mutari intrinsece quoad potentiam passivam, seu affectivam, non autem quoad potentiam activam seu electivam. Nam quoad hoc eadem est ratio voluntatis atque intellectus: videlicet, sicut intellectus agena est in actu primo ad intelligendum propter intrinsecam determinationem ad intelligendum in actu secundo, si adsit obieetum debito modo praesens, ad quod terminetur ita voluntas, ut est activa seu electiva est in actu primo ad volendum propter intrinsecam determinationem ad volendum in actu secundo, si adsit obiectum appetibile debito modo praesens, ad quod terminetur impossibile enim est esse potentiam activam sine ulla intrinseca determinatione, saltem remota, ad proprium actum. Differentia autem, quae intercedit inter intellectum et voluntatem, propter unius necessitatem, et alterius libertatem, non impedit, quominus utraque potentia sit intrinsece determinata ad proprium actum; nam actus primus complacentiae, quo attingitur obiectum congruens voluntati, non habet ut sic rationem formalem liberi sed tantum innuit, non
pendere ab intellectu, quod obieetum intelligibile sit illi debito
modo praesens ut intelligatur, dum e converso pendet a voluntate
quod obiectum appetibile sit praesens debito modo ut ad illud
terminetur spontanea complacentia resultans ex iudicio practico, quae constituit materiale volitionis liberae. Hoc enim et suffcit ad salvandam libertatem, et requiritur ad salvandam unitatem actus substantialis in spiritu. Quum igitur omnis potentia activa sit quidam actus, actus autem ut sic non determinetur ab alio, sed determinet alia,
119쪽
sequitur, voluntatem, prout ea activa, non determinari, nec actuari ab alio, nec aliquid recipere, quia hoc competit unice potentiis passivis sed tantum terminare aetum suum ad aliud, seu actuare terminum in sua passivitate praesentem debito modo ut actuari possit. Hoc autem non est mutari intrinseee, saltem sub ratione potentiae activae. Sub ratione autem potentiae passivae voluntas intrinsece mutatur in elicienda nova volitione. Νam ex tota collatione idearum, et consiliatione, qua pervenitur ad iudicium practicum, resultat quaedam conspiratio multarum repraesentationum ad imprimendos motus diversae rationis in passivitate affectiva subiecti et sic immutatur voluntas ut est passiva affectuum. Μotus autem illi diversi impressi in affectu, licet sint liberi in causa in quantum oriuntur ex voluntaria attentione ad determinatas obiectorum rationes), sunt tamen formaliter et proxime spontanei et naturales, et habent rationem prininum motuum nec fiunt actus liberi, nisi voluntas activa
quae illos statim attingit, saltem obiter sacta reflexione aliqua ad se, conquiescat in illis, non utendo saevitate quam habet ad oppositum. 79. bitae 1'. Voluntas libera, ut agat, debet se determinare ad actum secundum : haec autem determinatio est aliquid intrinsecum agenti ergo voluntas, ut agens, intrinsece mutatur.
Respondeo dist. Μ debet se determinare, id est debet determinare materiam sui actus, et, ut eat activa, terminare actum ad terminum in sua passivitate affectiva existentem, eone M. debet se determinare, id est recipere in seipsa, ut est activa, determinationem nes M. et dist. min. haec determinatio est intrinseca agenti adsequat sumpto et materialiter eone min. agenti reduplicative sumpto et Ormaliter, es min. et eo . Sicut enim intellectus agens sine ulla mutatione intrinseca sui, ut agentis, terminatur accidentaliter ad obiectum secundum speciem in intellectu passivo impressam, quam sic reddit expressam, id est primo cognitam, ita etiam voluntas, in quantum dicit virtutem activam, est actus, qui sine ulla sui mutatione intrinseca terminatur accidentaliter ad obiectum secundum affectum iu regione
120쪽
106 DE sunsTANTIA PIRITUALI. CAP. III.
assectiva impressum, quem sic reddit expressum, id est primo volitum. Ex quo apparet, melius dici quod voluntas determinat suum aetum accidentalem, quam quod determinat seipsam. Instabis. Voluntas, ut activa est, dum eligit, determinat s ipsam ad eligendum. Nam eligit, quia vult, quum posset, velle. Ergo nihil dictum.
Respondeo diat ant determinat seipsam obiective et terminative, quatenus determinat terminum obiectivum sui aetus, seu eius materiam eone ant. determinat seipsam subiective, ae dat sibi ipsi aliquam intrinseeam actualitatem, quam non habet n. ant. Diligenter retinendum est, voluntatem de se esse nee sario actuatam circa bonum in communi, quum necessario amet suum esse ut bonum sibi, et velit sibi omne bonum, cuius capax est. Ex quo aequitur, in electione, quae fit per voluntatem, ut activa eat, non agi de actuando amore boni, sed tantum de eo
applieando ad determinatum bonum, id est de inquirendo utrumhoe vel illud obiectum eligibile habeat hic et nunc rationem boni respectu eligentis et hoc ipsum significat eleetionis vocabulum. Non ergo agitur in electione de actuanda intrinsece voluntate aetiva, quae necessario et essentialiter est actus, sed agitur de eligendo termino obiectivo, ad quem terminetur Mesdentaliter ille actus, ut sic constituatur volitis. Et per hoc intelligitur ratio distinctionis factae. Ad illud quod additur diat eligit quia vult, id est est in actu quia vult, nego eligit quia vult, id est terminat actum ad
tale obiectum quia vult, eone et F. O . Non enim eati potestate voluntatis electivae, quae essentialiter est actus, cessare ab hoc quod est esse in actu et quum hic actus neee
hario ordinetur ad bonum, sicut actus intellectivus ad verum, voluntas est semper actu ad bonum intenta, nec dicitur eligere quia it nisi quia terminat actum electionis ad speciale bonum, quod non est illi necessarium, non vero quia sit illi liberum nihil prorsus actu velle, aut supersedere a boni prosecutione. Quod si in hominibus, propter aliquod impedimentum ex corpore proveniens, admitti possit voluntatem aliquando, ut in somno,