장음표시 사용
211쪽
CAP. II. DE HOMINE. 97 est ipsa substantia animae ut in corpore existens. Haec tamen terminatio dici potest aeridens Asieram sive animae, sive corporis, quia absolute potest esse vel non esse, salva substantia animae et substantia corporis, ut supra explicatum est, licet naturaliter exigatur ad constitutionem hominis. Accidens autem logicum non potest esse para compositi physici, ut evidens est, sed tantum connotat contingentiam illius compositi et eiusdem destructibilitatem per separationem partium.
De virum eos aestivis, quae arant in homine. 58. Probatum est hucusque hominem esse unam naturam compositam ex eorporali et spirituali substantia Sequitur, esse in homine omnes iacultates, quas ostendimus cap. I. esse proprias talis compositi. Facultate autem praedictae dividuntur in tres classes aliae enim sunt cognoscitisse, aliae appetitivae, aliae
Cognoscitius sunt tres I potentia simpliciter et primo apprehensiva 2 potentia cogitativa 3 potentia recordativa, et habituum cognitivorum conservatio. Appetitivae sunt pariter tres Is potentia simpliciter et primo affectiva 2 potentia electio 3 potentia habituum appetitus
Facultates executivae sunt etiam tres 1 potentia motiva sui ipsius quoad animam 2 potentia motiva intellectuum, seu communicativa 3 potentia motiva corporum tum proprii, tum aliorum. De saevitatibus executivis, quia multa dicta sunt in priore capite, nihil addemus de cognoscitivi loquemur in hoc artiaculo, de appetitivi in sequente Generaliter facultates appetitius et cognoscitisse, prout aptae sunt versari circa rea materiales ut sic, constituunt amaram, seu vim sensitivam et prout aptae sunt versari circa res immateriales et intelligibiles, constituunt rationem seu vim intellectivam.
212쪽
59. rima saeulias hominis inter eognoscitiva est acultas primo apprehensiva tum sensibilium, tum intelligibilium. Facultas apprehensiva sensibilium dicit ordinem ad obiectum secundum impressionem ab eo factam in passivitate sensus: facultas vero apprehensiva intelligibilium diei ordinem ad obie-otum secundum impressionem ab eo laetam in passivitate intel
lactus Quum autem passivitas sensus non sit nisi quaedam extensio passivitatis intellectus per terminationem substantiae intellectivae ad corpus organicum, ut superius habitum est n. 20), ideo obiectum, quod est praesens in passivitate sensus per speciem sensibilem impressam ab ipso ut ente materiali et proportionat obiecto sensus est etiam praesens in passivitate
intellectus per speciem intelligibilem impressam ab ipso ut ente intelligibili et proportionato obiecto intellectus, quod etiam supra explicavimus n. 22). Consequens est, ut quotiescumque facultas apprehensiva sensibilium recipit impressionem in sua passivitate, etiam facultas apprehensiva intelligibilium recipiat
impressionem in sua passivitate actus vero, quo se us agens
terminatur ad obiectum ut sensibile, non fiat in aliquo actu, quo intelleetus agens terminetur ad idem obiectum ut intelligibile. Addendum est, quod ipse actus, quo attingitur obieetum non modo ut intellectuale, sed etiam ut sensibile fit obieetum apprehensionis immediatae, quando fit. Unde pro una impressione saeta ab obiecto sensibili habentur duo actus cogno-sditivi primus, quo cognoscitur obiectum, secundus, quo cognoscitur cognitio eius esse in cognoscente. Atque hic secundus
actus est primus actus reflexus spontaneus ac noeessarius,
quo actuatur accidentaliter conscientia cognoscentis ae de hoc infra. Ex praedictis apparet, quomodo possit ab obteolo sensibili excit ri non solum sensus sed et intellectus ad apprehendendum. Contra vero non potest intelligi, quomodo obiectum puro intelligibile possit primo excitare intellectum hominia sine ulla sensu excitatione. Ratio enim, propter quam obiectum sensibile excitat etiam intellectum est quia omne sensibile est
213쪽
ens, causa, substantia, vel aliquid huiusmodi, et sic non est solum sensibile, sed etiam intelligibile contra vero obiectum pure intelligibile nullo modo est sensibile, et sic nequit excitare sensum, sed intellectum tantum Quum autem naturalis operatio hominis, cuius virtus est intellectiva simul et sensitiva, debeat naturaliter terminari ad obiectum ut praesens in passivitate intellectus et sensus, concludendum est, obiectum proprium apprehensionis humanae non esse obiectum pure intelligibile, sed
obiectum sensibile simul et intelligibile. Et confirmatur. Nam obiectum pure intelligibile non potest attingi ab homine per
primam apprehensionem unumquodque enim agit prout est in actu virtus autem apprehensiva hominis est actu termiuata duplici passivitate, intellectiva nempe et sensitiva ergo et actua prehendendi debet naturaliter terminari ad utramque passistitatem ac proinde obiectum debet fieri praesens in utraque, per speciem intelligibilem in una sensibilem in alia. Ergo obiectum pure intelligibile non est obiectum primae apprehensionis humanae. Atque haec veritas, quae est undamentum omnium quae infra dicturi sumus de origine idearum, ulterius probari potest aliis
rationibus. Nam constat experientia, operatione intellectivas, per quas volumus liberare conceptum aliquem rationalem ab associatione phantasmatum, numquam posse perfici a nobis nisi cum magno conatu, et cum gravi capitis defatigatione quod satis ostendit, fieri quamdam vim naturae in tentanda cogitatione intelligibilium sine associatione phantasmatum. Praeterea etiam cum magno illo conatu non possumus phantasmata totaliter excludere, sed semper vel unum vel alterum recurrit, tum in cogitatione de inte singulari v. gr. angelo, tum in cogitatione de ente universali atque indeterminato v. gr. de humanitate, de spatio, de duratione, de infinito, de substantia, etc. Hoc autem ita esse unusquisque instituto diligentiore auarum operationum examine iacile advertet ex testimonio conscientias. Praeterea omnia vocabula, quibus utimur ad exprimendos conceptus intellectuales, deducta sunt ex rebus sensibilibus ut spirit a spirando seu flando, mistotis a stare M relasio a motu quo Linum fertis
214쪽
200 D HOMINE. CAP. II. ad adiud, forma a figuris corporum obiectum a motu locali, fetu a termino motus, causa siciens a motore, et sic de caeteris. Quod si quaedam, propter remotam deductionem a sensibilibus, non statim ostendunt suam originem, ea etiam difficilius intelliguntur, et accuratiore indigent definitione a rebus notis deducta, ut capi possint. Hoc autem probat, pura intelligibilia non imprimere in nobis speciem sui, in qua ea primo apprehendamus, sed colligi a nobis per operationes pendentes a speciebus sensibilibus aliarum rerum, in quibus latent rationes intelligibiles eiusdem aut similia ordinis. Praeterea, si homo posset apprehendere pura intelligibilia per primam apprehensionem, apprehenderet illa intuitive; nam prima apprehensio est quae directe et immediate causatur ab obiecto imprimente speciem sui in passivitate intellectus. Atqui homo non apprehendit intuitive aliquod purum intelligibile non ergo illud apprehendit per primam apprehensionem. inor autem
patet; nam nemo inter homines per primam apprehensionem videt intuitive aliquod singulare intelligibile non sensibile V. gr. angelum, aut aliquod universale intelligibile, v. gr. causalitatem, substantiam, virtutem, aut similia. Quaeri ergo potest, unde fit ut numquam videamus angelum, sicut videmus equum, hominem, arborem y ulla alia est ratio, nisi haec qiaod vis primo apprehensiva quae est in nobis, non intuetur intelligibilia nisi in sensibilibus Ratio vero cur homo nequeat videre universale intuitive non est solum haec quam diximus, sed ista alia insuper, quod universale absolute nequit intestive videri. Nam universale non existit ut universale, quum universale ut tale sit aliquid indeterminatum et potentiale, et quidquid existi est determinatum actu. Ergo universale nec agit ut universale in passivitatem intellectus, quum agere sit existentis ergo inipossibile est imprimi speciem in intellectu, qua universale ut sic fiat prima apprehensione intuibile. Ex quo etiam sequitur, universale ut sic non esse obiectum primae apprehensionis alicuius intellectus, etiam angelici, sed ex adverso esse terminum obiectivum per operationem alicuius intellectus productum. Dico terminum, quia ad illud terminatur quidam actus intellectus; obieetivum,
215쪽
quia in obiectis prima apprehensione perceptis habet undamentum, licet in iisdem non habeat liversalitatem productum, quia intellectus, percepi obiecto determinato, a quo movetur,exchidendo illius determinationes individuales, aut alias, cogitat illud indeterminate, et sic efformat sibi conceptum universalem de ipso, ut magis apparebit infra n. seq. et n. 105). Propter quod concludemus, iure antiquos cum Aristotele docuisse, nihil esse in intellectu, quod prius non fuerit in sensu:
et hoc axioma esse verissimum fundamentum omnis explicationis,
quam quis tentare velit, de intellectualibus operationibus hominis. Non tamen sequitur quod universalia et intelligibilia debeant
prius esse sormaliter in sensu, quam in intellectu hoc enim est impossibile, tum quia haec non habent proportionem cum sensu, tum quia universale non habet aliquam actionem, quum non sit in natura rerum. Ne axioma praedictum ita intelligendum est, ut significet obiectum secundum idem, seu sub eadem ratione, prius esse in sensu et dein in intellectu, sed ita ut signifieet, nullum obiectum primo apprehendi secundum aliquam intellectualem rationem, quin etiam apprehendatur sensu secundum aliquam rationem sensibilem. 60. Secunda iacultas hominis inter cognoscitiva est saevitas
evitastis tum sensibilium tum intelligibilium, quae diei potest
etiam secundo apprehensiva, quia operatur circa res iam primo apprehensas. Ad explicandam operationem cogitandi, quae est multiplex, ut ipsum nomen cogitandi, seu coagitandi, indicat, notandum est, quod intelligere cogitando est intelligere per aliquem usum specierum ab obiectis iam receptarum uti autem speciebus significat vel simpliciter convertere attentionem ad aliquam speciem, vel ad aliquas, vel significat inquirere et inspicere diversas rationes cognoscibiles in aliqua speeie implicitas, vel significat comparare species aliquas cum aliis secundum quasdam rationes cognoscibiles in eis detectas. raeter hos tres, non datur aliquis alius usus specierum quae habentur. Ρrimus usus specierum dicitur simpliciter actus attendendi, si intuitus figatur in obiecto ut in aliquo distincto a subiecto co-
216쪽
gitantis, et aes re etendi, si cogitans figat intuitum in seipso seu in suis affectionibus unde primo vis cogitativa complectitur vim attendendi et reflectendi. Attentioni opponitur divagatio, et reflexioni distractio. Di- vagatio est actu transiens de obiecto in obiectum, et est naturalis vi cognoscitivae, quae est naturaliter inquisitiva, nec quiescit in obiecto cognito secundum rationes cognoscibilitatis finitae. Si autem intellectus haberet obieetum cognoscibile secundum infinitam cognoscibilitatem ut accidit in beatitudine), non posset amplius divagari, quia in eo solo obiecto totum suum bonum inveniret. Distractio est avocatio a consideratione sui saepe tamen cum divagatione confunditur. Non est autem ponenda specialis iacultas divagativa aut distractiva; nam divagatio locum habet propter brevem et levem attentionem pluribus concessam, et distractio non est nisi consideratio obiectorum ut distinctorum a cogitante.
Si attentio adat simul supra duo aut plura habebitur aswciatio apprehensionum sive sensibilium, sive intellectualium: atque hinc vis associativa dearum et phantasmatum est vis attendendi ad duo vel plura secundum aliquid in quo communicant.
Secundus usus specierum dicitur disquisitio, vel analyratio, quae duo sunt idem quoad rem, licet quoad modum con- notandi differant. Nam disquisitio connotat intuitum, quo
successive perlustratur obiectum secundum diversas rationes cognoscibilitatis, seu resolutionem obiecti in sua rationes cognoscibiles, prout est ab interuet agente analygatio connotat eamdem resolutionem, prout dicit aliquid temeris se eae parte obiecti secundum speciem praesentis in intellectu patiente. Disquisitio et analygatio habent locum tum circa sensibilia, tum cire intelligibilia, ut evidens est et illud solum non esset obiectum disquisitionis et analysis, quod per primam apprehensionem appareret intellectui omnino simplex sub omni respectu tunc enim intellectus non posset nisi defigi simpliciter per attentionem in tali obiecto. Quia vero quod esset hoc modo
217쪽
simplex si quod est tale nullo modo esset obiectum sensibile, et consequenter non esset obiectum primae apprehensionis humanae, ideo omne obiectum, quod homo potest primo apprehendere, est etiam obiectum disquisitionis et analysis. Si saeta analysi obiecti in specie praesentis, intuitus seratur per attentionem ad aliquam vel aliquas ex rationibus cognoscibilibus obiecti, caeteris derelictis aut praetermissis, habebitur intuitus abstractio . Dicitur autem abstractivus, non quia mens abstrahat, seu divellat positive illam rationem cognoscibilem, ad quam attendit, ab aliis quibus non attendit hoc enim dicit praecisionem potius quam abstractionem), sed quia mena divellit seipsam ab illis rationibus quas non attendit, applicans se solis illis quas attendit. Hinc abstractio est simplex restrictio attentionis ad quasdam e rationibus cognoscibilibus, quae se manifestant in obiecto, neylectis aliis ut quum cogito album negligendo quantitatem superficiei quae est alba, sed non eam positive excludendo. Praecisio vero est restrictio attentionis ad quasdam rationes cognoscibiles obiecti Mohina positive aliis, ut quum cogito albedinem tamquam sormam aptam inesse huic vel
illi superficiei ut enim apta inesse huic vel illi superficiei con-
notat remotionem sui a qualibet superficie. Hinc etiam ratio obiectiva, quae cogitatur per simplicem abstractionem, est prima interario, quia existi realiter in obiecto ratio vero obiectiva, quae cogitatur per praecisionem, est secunda intentis, quia ut sic existit tantum in intellectu non tamen est en pure logicum, quia licet ut sic et sub hac sormalitate non sit nisi per intellectum, existit tamen undamentaliter in obiecto reali, a quo intellectus eam praescindit. Vis analygandi sensibilia est vis resolutiva phantasmatum, seu dissociativa rationum sensibilium in phantasmate obiectorum. Haec vis phantasmatum dissociativa cum vi eorumdem associativa constituit phantasiam seu imaginationem. Vis autem analygativa specierum intelligibilium et earumdem associativa constituit
proprie intest tum, qui diuitur ab inter legere, eo quod qui intelligit, plura distinguit in obiecto, inter quae attentionem
218쪽
distribuit successive, ut de toto obiecto ideam distinctam acquirat. In homine sieu intellectus iuvatur imaginatione, ita imaginatio regitur ac perficitur intellectu, excepto tempore somni, deliri aut vehementis motus in parte sensitiva hinc artes liberales, quae sunt opus imaginationis intellectu directae. Tertius usus specierum dicitur eo ositio, quando institutaeomparatione immediata inter duas rea apprehensas, cognoscitur earum convenientia et dicitur divisio, quando cognoscitur earum repugnautia. Intuitus convenientis inter duo cognita est affrmatio quaedam ab intellectu agente procedens, seu Verbum internum intellectus enim agens nequit aliter assirmare unum de altero, nisi intuendo, quum eius virtus sit intueri latuitus vero repugnantiae est negatio inclusionis unius rei in altera ab intellectu prolata. Intuitus tum firmativus tum negativus convenientiae inter duo obiecta dicitur iudicium. Obiecta, quae dicuntur convenire vel disconvenire, sunt iudicii materia forma vero est vel assirmatio vel negatio, a qua iudicium dicitur assirmativum vel negativum Iudicium potest esse virtviet , si videlicet duae rea quae se praesentant cognoAcenti ut convenientes apprehendantur per modum unius sine formali distiuotione subiecti ab attributo sic, dum quis videt solem plendere, videt eo ipso olem erae, nec prius unum quam aliud et ideo ad dicendum quod sol est splendens non indiget sormaliter coniungere solem ementem cum sole plendente, quia haec apprehendit ut iam coniuncta. Haec iudicia virtualia dicuntur etiam primitiva, et aequivalent simplicibus apprehensionibus vide Suare Μetaph. disp. viii. ecl. iii. n. 5, 6. Sunt qui putant, assirmationem et negationem quibus iudicia proseruntur dependere a voluntate iudicantis tum necessaria, tum libera sed hoc, etsi verum sit quandoque, nequit admitti universaliter , et multo minus concedi potest quod ammatio et
PER VOLUNTARIA ET SAEPE MAGIS MINUSVE LIBERA audierum se ad-harai uia assensus inteliaetus veritati si si ter praesentatae aut apprehensae.
219쪽
negatio sit actus voluntatis, quum voluntas non iudicet, sed ad summum iudicio iaciendo praesit. Influxus autem voluntatis in iudicium positivus est vel negativus : positivus limitatur ad eos casus, in quibus iudicium quod debet proferri habet connexionem aliquam cum affectu praeexistente in subiecto, atque exercetur per voluntarios aetus attentionis et reflexionis praecedentes ipsum iudicium de quo agitur negativus est simplex negligentia et desectus debitae considerationis, ex quo oritur plerumque salsitas
Cognitio veritatis eae quoddam bonum e volunt , hoe bono promense, monetur et ne aestir ad in aequendum. Rose tendentia seu inesinatio, quo maestatur, Et proprie quidam appetitus, et motus, quo ad appetitui satis , est iudicium quia verita per simplicem apprehensionem ad nos venis, sed per itidisium nos movemur versu suam, eamque egiamur, qui Mendo in eius cognitione a possessione. Atqui appetuus, quo ferimur ad bonum inlineo, minitum est ψε --ων rem iudicium emper ea voluntarium. Hic ratiocinandi modus non satisfiunt. Nam eo itio veritatis, ut sic est quidem aliquod bonum, sed bonum intellectus, non voluntatis: et voluntas, hoe bonos mente seu cognitione Veritatis), non potest momini et ine ari ad Q aequendum; quia motus et inclinatio sunt ad assequendum quod non habetur bonum autem praesens seu cognitio veritatis non est bonum assequendum, quia iam habetur; si autem nondum habetur, non est adhuc praesens, et nondum Met quia Voluntas non movetur a bono ut cognoscibili, sed ut cognito Vesuntas ergo, praesento
hoc bono seu cognitione veritatis non movetur ad assequendum illud, id est ipsam cognitionem veritatis, quam habet, sed ad assequendum id quod por cognitionem illam Veritatis Ostenditur tamquam aptum ad perficiendum subiectum ulteriore persectione, quam sit eius simplex cognitio: quare terminus, ad quem Voluntas movetur, non est iudicium, sed aliquid consequon iudicium. Similiter salsum est quod in iudi um no monemur rem veritatem, eamque equimur, quiescendori eiu evnitione.
Primo enim quomodo potest quis moveri quiescendo Deindo quid dicendum de iudicio, quo quis cognoscit aliquid contrarium suae voluntati in quo poterit quidem quiescere per intellectum, sed per Voluntatem non item Tertio, ante iudicium est quidem aliquis motus intelloctualis Versus oritatem, quae ut sic est bonum intellectus sed ipsum iudicium
non est motus, sed cessatio a motu et terminus motus, ut patet. Quando autem subsumitur Atqui appetitus quo ferimur ad bonum INTELLECTII COGNITUM, Me ma voluntas, supponitur iudicium iam factum, non saciendum; et sic ruit tota argumentatio, qua contenditur voluntatem habere
parto in saciando iudicio. Ad probandum aliquid debuisset subsumi sic: Atqui a etitus quo ferimur ad eos Mendum est ipsa voluntas aedhaec propositio fuisset simpliciter salsa.
220쪽
iudiciorum. Vide quae diximus eum S. homa in praecedente tractatu . 2. Influxus tamen sive negativus sive positivus voluntatis nequit locum habere, quando veritas evidenter se exhibet intellectui; quia tunc iudicium praevenit omnem actum voluntatis. Quod si omparatio non fiat immediate inter duas res, sed mediante alia tertia, usus hic specierum vocabitur ratiocinatio seu discursus, et vis ratiocinandi ratio. ateria ratiocinationis
duplex est alia remota, nempe re ipsae apprehensae et in specie praesentes alia proxima, nempe iudicia exprimentia earum rerum apprehensarum relationem seu convenientiae seu disconvenientiae.
Forma vero ratiocinii est id, per quod intellectus actu intelligit
relationem duarum rerum mediante tertia hoc autem intelligit per nexum trium iudiciorum inter se obiective necessarium; propter hunc enim nexum videt intellectus, quod duae deae vel conveniunt cum tertia, vel non; si videntur convenire ambae cum tertia videbuntur etiam convenire inter se, si non videantur eonvenire cum tertia, nec inter se videbuntur convenire Actus, quo intellectus iudicat duo convenire inter se, quia conveniunt cum uno tertio, aut non convenire inter se, quia cum tertio non conveniunt, dicitur consequentia. Sed de his consule logicos. Ex dictis apparet, vim cogitativam adsequat sumptam Ontinere vim spontaneam attendem et reflectendi vim analygandi, abstrahendi et praescindendi, seu generaligandi vim componendi
et dividendi, seu iudicandi vim discurrendi seu ratiocinandi. Apparet praeterea, omnes istas facultates serri tum in sensibilia, tum in intelligibilia, prout sunt per primam apprehensionem in
cognoscente . Notanda sunt hic quatuor. Primum est, quod vis analygandi et vis abstrahondi non ita sunt propriae principii intellectivi, ut non compotant etiam principio pure sonsitivo cum hac tamen capitali disserentia, quod principium simul intellectivum et Aonsitivum in sua analysi et abstractions attingit rations rorum intelligibiles aut sensibiles principium Vero puro sensitivum attingit rationes sensibiles solum. Nam actus abstrahendi non est de se productio secundae intentionis, sicut actus praescindendi, ad quom requiritur vis intellectiva, quae sola percipit universale sed est