장음표시 사용
241쪽
eius libertatem omialem stiret aliquando sit libera in eausa, si
nempe homo advertat talem ausam habituram talem effectum, et nihilominus causam non tollat, quum possit), et tune tantumeenseri formaliter et proprie liberam, quando voluntas posita asiertentia ad talem complaeentiam, manet in ea, dum potest ab ea se avertere. Concludimus, iudicium praeticum non eas ipsum
aetum volitionis sormaliter liberae, et posito iudiei praetim, etiamsi in eo includatur eomplacentia prima de obiecto proposito, nondum haberi nisi materiale volitionis liberae.
68. Itaque actus directus complacentiae naturalia consequens iudieium praeticum completur in eas actus volitis liberi per liberam adhaesionem voluntatis. Hae tamen adhaesio non hahetur meream is per O miserum positivum sumit enim ad liberam adhaesionem, ut voluntas in aetu spontaneo iam posito simpliciter eonquiescat, dum talem actum advertit, et dum habet potentiam expeditam ad oppositum. Et si non est quaerendum a quo moveatra voluntas ad libere ad renis enim tune solum quaeri posset, si adhaesis libera esset quidam motus quum autem sit praedam quire Voluntatis in suo aetu, apparet, non posse quaeria quo moveatur volanta ad quiescendum; quia motio non pro- dueit quietem. Assertio patet ex dietis . praeci, et eonfirmari potest ex eommuni usu loquendi, quo disimus voluntatem libero eo entire suis actibus. Nam consentire formaliter acceptum, te maeeonsentientem, non signifiea da novo agere, sed esse actu eon-eordantem signifieat enim quietem quamdam in eo quod sentitur in affectu; unde homo non dicitu eo entis ametum, quod innotaret actum in reeto, sed eo mitis ametui, quod eonnotat aetum in obliquo tantum, quasi dicatur existente ametti in altu, homo illi actu eo miti in eo latendo similiter ω- sensus eommuniter non dieitur produri, sed dari se ooneodi: etheet philosophi aliquando dicant elisere eo enaum, nihil reseri; nam et philosophi in rebus diffossibus nimium remdente a vulgari modo loquendi qui sensum eommunem consequitur minus reete loquuntur identidem, quam vulgus et praeterea ips ex- 2
242쪽
pressio elisere eo enaum accipi potest recte, at intelligatur materialuer, ita ut signifieet elicere illum actum, cui voluntantiet advertentia libere eonsentiet cedendo, seu non repugnando. Quare etiam voluntas libere consentiens non dicitur dare emeeomplacentias, sed cedere illi reflexe, et sinere se motu illius serri. Communis igitur loquendi modus, secundum quem volitio liberadicitur eo enoua quidam, probat, volitioni advenire sormalitatem liberas per hori quod voluntas ad obiectum aliquod iam actu terminata, et hoc advertens, non repugnet, quum possit, sed suo aetu sit contenta. 69. Obiisse P. Esse contentum de aliqua re est actu Omplaeere sibi de ipsa atqui complacere sibi de aliquo habet rationem actus positivi ergo id quo volitio accipit formalitatem
liberae non est negatio actus contrarii, sed actus positivus complacentiae reflexae, quo quis complacet sibi de complacentia spontanea ac naturali. Respondeo e Mai. dist. min. si sermo sit de complacentia spontanea, quae constituit materiale volitionis liberae e. min. si sermo sit de eomplaeentia ut libera sormaliter n. min. et cons. Esse libere contentum de aliqua re non significat ponere actum
directum complacentiae, sed significat quiescere reflexe in ipso iam posito, licet habeatur potentia ad oppositum. Verum est, quod qui aequiescit actui iam posito solet iterum et iterum adhaerere eidem obiecto per novos actus complacentiae, quibus magis et magis confirmat positive suam electionem; sed hoc non probat, debere voluntatem fieri primo formaliter et libere contentam
in suo actu per actum novum positivum.
Et hic obiter notari cupio, quam philosophicus sit in hac materia, sicut in multis aliis, sermo vulgi, et quantam lucem veritatis brevibus formulis includat. Dum enim vulgus dicit voluntatem contentam, quid aliud dicit, nisi voluntatem continere se, id est manere in sua complacentia r Hoc autem est innuere sagacissime formalitatem volitionis liberae. Similiter dum vulgus dicit eo entire, quid aliud dicit, nisi voluiitatem congruere cum eo quod sentit Hoc autem est implicite innuere, volentem
243쪽
cΑP. II. DE HOMINE. 229primo experiri complacentiam, tum in ea habere quietem. Nec male dicitur voluntas sentire potius quam experiri affectum complacentiae a seipsa expressum, quum et sentire accipiatur saepe pro aestimare, et affectus hominia sint mixti cum passione aliqua, etiam corporea, et sensibili. Nec minus philosophicum est, ea tum eonsultationis adhibitum pro serie actuum, quibus praeparatur electio libera per pulcherrimam enim metaphoram depingitur ad vivum plurium specierum et affectuum repentina excitatio et quasi spontanea adsultatio et consociatio, quae fit in tota electionis praeparatione. 70. Obiisse 2'. eius voluntatis determinatur semper a iudicio praetico. Nam in omni actu est aliquid quod habet rationem formae, sive principi actuativi, et aliquid quod habet rationem materiae, sive termini actuabilis. Ergo etiam in actu volitivo. Atqui rationem formae in actu primo existentis habet ipsa voluntas ut activa et actuativa consensus rationem materiae habet obiectum cognitum sub ratione boni hic et nune Onvenientis, ad quod actus ille primus est terminabilis. Sicut ergo in omni re, quotiescumque materia est apte disposita ad sormam, non potest manere cum eius privatione, ita etiam, quando materia
eligibilis id est bonum absolute spectatum est debite disposita ad hoc ut sit capax terminandi actum volitivum quod fit per
iudicium practicum), non potest manere cum privatione suaeso se et ideo ut sic disposita non est tantum eligibilis, sed eligenda. Respondeo, hoc argumentum continere veritatem in pra missis, sed conclusionem esse iusto ampliorem. Ad hoc enim, ut materia illa disposita non maneat informis, sussicit ponere actum at alem primae complacentiae; et hunc actum concedimus esse ponendum. Sed hic actus non est nisi materiale consensus liberi, nec habet rationem liberi nisi per hoc quod voluntas non reagat, ut potest, sed in eo sit contenta, ut diximus. Instabis. Voluntas, posito iudicio practico, nullam habet rationem sussicientem negandi consensum, aut reagendi ergo
244쪽
230 na OMINa. caP. M. omnino Messe eat eam eonsentire et si delaminatur a iudiei practico.
Respondeo D. M. et diει ema necesse est eam consentim, id est habere actum primum omplacentiae naturins One. O .,
consentire, id est ontentam esse in tali actu eomplacentias
naturalis et in ea conquies re nes. Ono et Onsequentiam.
Transmitto antecedens, quia posito iudicio practico nulla qui, dem est ratio inciens ad negandum actum primum complacentiae sed postquam hic positus est, omnino adest ratio suffciens ad non quiescendum in eo, videlieet finitudo et imperfectio boni complaciti. Si ergo voluntas non vult contenta esse cum tali bono, adest sussiciens ratio; sicut enim bonitas est ratio sumiens ad contentandum voluntatem, ita ulteriorearentia boni est ratio inciens ad voluntatem inquietandam,
praesertim si adeptio illius boni impediat alterius boni conam tionem, ut ordinarie aecidit. Quod autem habeatur simul ratios eiens ad opposita non involvit ullam contradictionem; quia ratio simpliciter uinciens non importat rationatum nisi su eienter et pura sussicientia non exeludit oppositum. Sic qui habet mille aureos habet sussicientiam ad solvendum debitum decem aureorum, non tamen ideo sequitur quod solvat de facto. 71. Obiteles 3'. Repugnat ponere rationem formalem libe tatis in negatione. Nam libertas est facultas, et omnis saeulias est aliquid actu. Ergo dicendum est quod ratio sormalis libertatis advenit actui volitivo per hoc quod voluntas approbat positive complacentiam illam naturalem, quam posset non approbare. Respondeo n. ant. Ad probationem diu avi libertas, id est ratio sormalis actus liberi est saeuitas hominis n. ant. libertas, id est voluntas libera o ant et n. oona Ratio sormalis libertatis onsistit in negatione necessitatis; et quum necessitasteonnotet aliquid positivum, negatio necessitatis est vera negatio non nomine solum, sed sensu. Non tamen aequitur, esse tu homine facultatem aliquam negativam sed sequitur tantum, voluntatem, quae est positiva facultas, constitui liberam per non noeemitatem eontentandi se in suo primo actu naturalia
245쪽
CAP. II. DE OMINR. 23Ieomplacentiae. Libertas enim proprie non est saeuitas, sed est modalitas facultatis volitivae, seu oneeptu abstractus exhibens rationem contingentias, quae comitatur actum volendi. Quod
autem attinet ad actum positivum approbationis, qui libere
ponitur, quum posset non poni, concedendum est, eum, si
ponatur, libere poni, sed negandum est rationem formalem aerus Meri competere huic approbationi ex eo quod sit actus positivus. Nam approbati positiva, quum sit novus eius voluntatis, debebit fieri per novam voluntatis terminationem sive ad obieetum ut a iudicio practim propositum, sive ad complacentiam ex eo naturaliter habitam, quae considerari debet ut obiectum proximum approbationis illius positivae. Quum autem bonum iudicio praetico propositum ait materia apta ad actum eomplacentiae naturalis, nova terminatio ad illud erit actus novae eomplacentiae naturalis et ideo in illa approbatione quidquid est per modum novi actus positivi non habet ut sic rationem formalem liberi, sed naturalis et hic ipse actus approbativus eomplebitur in esse liberi tunc tantum, quando voluntas cum advertentia in eo sistat et ala formaliter consentiat. Quum ergo consensus ille sormaliter sumptu non ait nova actio, sed actualis quies et pausa in actione iam posita, ratio formalis liberi conveniet ipsi actu positivo approbationis, non propter id quod est in eo positivum, sed per negationem resistentiae voluntatis, quae est sormalitas negativa. 72. Oburies P. Illa actio est sormaliter libera, quae ponitura voluntate habente potestatem proxime expeditam ad oppositum. Atqui potestas eiusmodi est positiva saeuitas Ergo
formalitas liberi dicit aliquid positivum.
Respondeo dist. M. quae ponitur et directo a voluntaten M. quae ponitur reflexe, id est cui materialiter posito voluntas non repugnat, quum possit e M. et mm et dist. cona dicit aliquid positivum ratione termini, ad quem resertur, quum sitsormalitas alicuius c. eona. dicit aliquid positivum ratione novi actuam eona. Ad melius intelligendam veritatem huius responsionis recolendum est, potestatem proxime expeditam ad alter-
246쪽
232 DE HOMINE. CAP. II. utrum esse in voluntate eo quod iudicium practicum exhibet obiectum ex una parte ut hic et nunc appetibile ob rationem boni, ex alia parte ut hic et nunc non appetibile ob rationem aliquam imperfectionis. Quia autem, facta propositione boni, oritur motus proportionatus in passivitate affectiva, et excitato motu, sequitur actus complacentiae naturalis de bono temperatus displicentia aliqua virtuali de eius inipersectione, ideo potentia proxime expedita ad opposita non est potentia ponendi istum uetum, qui nequit non poni, sed est potentia sive quiescendi in illo, quod habet rationem consensus, sive non quiescendi, quod habet rationem dissensus. Ergo uti potestate proxime indifferente ad opposita non est ponere actum, vel non ponere, sed est
quiescere in actu materialiter posito, vel non quiescere. In hoc igitur consistere debet sormalitas actus liberi, ut liber est; unde licet communiter dicatur ob facilem confusionem consensus eum actu cui consentitur quod ille actus est sormaliter liber, qui ponitur a voluntate ut habente potestatem ad oppositum, verius tamen dicendum est, quod actus formaliter liber est ille cui voluntas consentit post advertentiam, quando habet potestatem proximam non consentiendi. Diversitas autem inter duos hos loquendi modos, licet sit nullius momenti quando simpliciter loquimur de actibus humanis praesupposita voluntatis libertate, est tamen magni momenti in hac quaestione; nam dicere quod voluntas consentit suo actu ducit ad solutionem omnium dissicultatum, dicere vero quod voluntas simpliciterponit novum actum positivum, ut ponat consensum liberum, non ducit ad aliquam solutionem, quum de hoc ipso novo actu quaerendum supersit, per quid, et quomodo possit esse liber. Quod si in obiectione agatur de actibus non elicitis a voluntate nec in ipsa consummatis, sed imperatis ab ipsa, et per alias potentias sive internas siVe cxternas persectis, tunc tales actus ideo dicentur liberi, quia ponuntur imperative a voluntate habente potestatem proxime expeditam ad imperandum oppositum et sic in his actibus salvabitur communis ratio loquendi. Attamen, quum illi actus non perficiantur a potentiis secundum
247쪽
c1P. II. DE OMINE. 233 se liberis, non habebunt libertatem nisi a libertate actus, quo imperantur; et ideo non erunt formaliter liberi, sed ea aliter tantum. Unde etiam in hoc casu nequit dici actum esse formaliter liberum, etiamsi ponatur seu imperetur a voluntate habente potestatem proxime expeditam ad oppositum. 73. His de sormalitate actus liberi expositis, superest quaerendum, an habeat voluntas humana de iacto hanc potestatem proxime expeditam quiescendi vel non quiescendi in suis actibus naturalibus, prout hucusque supposuimus. Et evidens est, respondendum esse firmative. Nam ' conscientiae testimonio et interna experientia perspicue monemur de existentia huius potestatis in nobis 2 id ipsum supponunt omnes leges divinae atque humanae, quae frustra essent, si homines necessitate quadam impellerentur ad agendum praemia vero et poenae iisdem legibus sancita negata libertate, non modo inutilia essent, sed plane iniusta; quae omnia nequeunt dici nisi sensum naturae communem repudiando: 3 homo est animal intellectivum; ergo et liberum. Consequentia probatur. Nam animal intellectivum habet pro obiecto bonum sub omni ratione, iuxta naturam cognitionis universalis, quae illi competit, quaeque bonum voluntati proponit. Quando ergo proponitur voluntati bonum imperfectum, et sub hac vel illa ratione deficiens aratione boni, si non esset homo liber ad assensum vel ad dissensum, frustra esset intellectivus quum enim cognitio bonorum detur in ordine ad dirigendam voluntatem, frustra apprehenderet rationem boni, quando dissentit, et frustra deficientiam a ratione boni, quando consentit; quia illa apprehensio nullo modo ordinaretur ad dirigendam voluntatem. Atqui dum
assentimur, simul cognoscimus rationes secundum quas bonum
est deficiens, et dum dissentimus, simul cognoscimus rationes boni, quae sunt in biecto ergo et assensus et dissensus iuxta cursum naturalem libere ponitur, quotiescumque agitur de bono, quod non sub omni ratione est bonum. Hanc ipsam probationem alio modo expositam 'ide in praecedente tractatum 75. 74. Advertendum est hic, quod, ut consensus voluntatis sit
248쪽
234 DE HOMINE. CAP. II. omni ex parte liber, oportet ut a sola voluntate pendeat eum habere et hoc compleotitur duo. Primum eat, quod voluntas determinet ac praeparet sine ulla Gessitate et sine obstaculo eonvenientem materiam eonsensus; quod fit per consultationem. Secundum est, quod, determinata a praeparata materia, et posito aetu complacentiae vel repugnantiae naturalis, quo voluntas direete terminat se ad illam sic praeparatam, possit eadem v luntas reflexe consentire vel non consentire huic actui.
Quando homo utrumque potest, liberrime agit, libertate aci- sim tum ma teriadi, tum formali. inus plena est libertas,
quando voluntas ob externa adiuncta non potest pro lubito praeparare materiam convenientem eonsensui ut quum quis intimore mali impendentis, v. gr. domo eorruente, fugit, aut quid aliud saeit sine suffcienti praevia consultatione. Etsi enim actus, quo sugit, sit liber, quia imperatur a voliintate libere consentiente ad fugam, quia tamen talia consensus ob temporis inopiam fit sine debita naturaliter consideratione, minuitur libertas et ideo dicunt theologi et philosophi morales, metum gravem, non quidem tollere, sed minuere voluntarium, et incere involuntarium feeundum quid. Et hoc inde provenit, quia materia aetus liberi non libere praeparatur ex quo sequitur, consenSum Ore quidem ratione sui et formaliter liberum, sed materialiter neees
Quod si quis non metu urgeatur ad eligendum, sed haud aemendaciis decipiatur circa conditiones materiae eligibilis, aut ex propria imbecillitate circa easdem erret invincibiliter, non tolletur materialiter, ne sormaliter libertas actus, in quantum physice procedit ab agente sed tolletur libertas moraliter seu in specie moris, id est formalitas relativa ad mores, quae resultat ex terminatione consensus ad talem materiam. Non tollitur libertas materialiter, quia voluntas praeparat prout vult materiam auae electionis nec formaliter, quia quiescit in actu in quo posset non quieseere sed tollitur moraliter, quia consensus voluntatis est virtualiter hypothetieus, id est supponit obieetum esse sicut apprehenditur et, stante errore, eadit in obieetum, in quod non
249쪽
ςAP. II. DB OMINA. 23b vellet eadere, si posset eius veritatem nosse. Si ergo non est in eius preminis nosse veritatem, actus eius dicitur simpliciter involuntarius, voluntarius autem secundum quid tantum, seu peramidens. 75. Quomodo autem, exelusis impedimentis accidentalibua, possit voluntas per se libere praeparare materiam suae electionis, ita ut aetus directu complacentiae naturalis, qui consequitur
iudieium praeueum diei possit liber in ausa, id est in praevia
eonsultatione, res est speciali onaideratione digna, quum istam in nomiam operationum voluntatis radicaliter includat. Dissi- eulta vero rem explicandi proeedit ex hoc, quod voluntas, dum proxime applieatura ea intellectum ad consultationem, supponi debet actu adhaerens alicui bono, a quo moveatur ad talem intellectus applicationem; non enim agit, nisi propter finem actu intentum. Si ergo voluntas necessario adhaereat illi bono, nullo modo videtur libera sutura eonsultatio haec enim regeretur primeipio determinato ad unum Quum ergo primus eius voluntatis ait necessarius, quia primum in intentisne est ultimus finis, seu beatitudo subiecti, ad quam non datur libertas, videtur sequi quod nulla eonsultatio ea libera, et consequenter nulla volitio. Nam qui supponitur velle beatitudinem, id est omne bonum, cuius eat capax, vult implieite omnia bona particularia, quorum est capax; et in tantum non vult illa explicite, in quantum non cognomi illa explieite, scilicet ex desectu onditioni praerequisitae. Quando ergo ponitur talis conditi per iudicium pra-otieum, videtur quod voluntas vi illius actus, quo vult omne bonum, cuius cum est, amplectitur explicite et necessario etiam bonum particulare. Videtur enim eontradictorium velle omne bonum, cuius quia capax est, et non vine Me bonum, cuius quis actu videt se esse capaeem Quum autem conditis illa, quod obiectum appareat hic et nunc sub ratione boni non videatur pendere nisi ab intellectu, sequitur, posito amore beatitudinis, impossibile esse voluntati non amare reliqua bona ab intellectu proposita; et sic actum erit de libertate tum consultationis, tum eleetionis Propter hanc dissicultatem primo ostendendum est,
250쪽
quod voluntas licet determinata ad bonum in communi, non est determinata ad obiectum, aut modum particularem consultationis: secundo, quod anima habet in seipsa multiplicis iudicii praetiei potestatem tertio, quod habet in seipsa potestatem concludendi consultationem quando vult et sicut vult, et adhaerendi vel non adhaerendi suae conclusioni seu iudicio practico. 76. Et quoad primum, concedi debet, bonum quodlibet particulare, licet deficiens esse materiam proxime eligibilem voluntati tendenti ad bonum in communi, quando hic et nuti proponitur
sub maiore ratione boni quam eius oppositum : immo haec maioris boni apparentia in quodam sensu vero, ut dicemus infra n. 78ὶ, videtur esse conditio necessaria, sine qua bonum particulare non posουet eligi actus enim volendi unum prae alio esset innat ratis potentiae ad bonum determinatae, si minus hic et nunc amaretur id quod proponitur sub ratione boni hic et nunc maioris. Nec hoc est dicere, consensum liberum determinari a iudicio practico, sed tantum non dari consensum liberum, nisi praecedente iudicio practico ostendente obiectum sub ratione boni hic et nunc maioris suo opposito non enim dicimus hanc maioris boni ostensionem in sensu infra explicando esse conditionem, qua posita, datur consensus, sed conditionem, qua posita, daripstrat, non posita, non potest dari consensus Quum igitur singula bona particularia, sub dicta conditione fiant proxime eligibilia voluntati ad bonum in communi determinatae, sequitur, non unicum esse modum explendi tendentiam naturalem in bonum, quotiescumque conditio illa de diversis verificari potest; et consequenter, sive consultatio hanc rem, sive illam investiget, seque per illam tenditur ad bonum in communi. Ergo determinatio ad bonum in communi non causa determinationem ad specialem consultandi materiam; et quia intellectus natura sua in diversa sertur, manet indeterminatus etiam consultationis modus Accedit, hominem adultum nam de pueri usum rationis recenter attingentibus alia ratio est experientia ipsa cognoscere, bona
an pueris, qui experientiam si nullam si valdo impersectam habin motus Voluntatis ad bona particularia, praesertim sensibilia, multo minus