장음표시 사용
251쪽
plurima particularia, quae adipiscitur, non satiare appetitum, nec ullum determinate ex illis ad suam felicitatem requiri. Licet ergo felicitatem necessario appetat, nequit ab hoc felicitatis amore determinari ad bonum particulare, ut ostendimus etiam in tractatu praecedente n. 74 75ὶ, sed tantum invitari ad quaerendum inter bona particularia id quod maiorem hic et nunc rationem boni habere videatur in ordine ad elicitatem consequendam. Non igitur erumpit ex necessario motu in consultationem de obiecto determinato, nec habet unum modum neceS-
sarium intuendi illud obiectum, sed procedit considerate ad consultandum de obieeto, quod elegit in materiam consultationis, auspendit consultationem, si velit, vel eam inflectit ad aliud, et in rebus intuetur illas rationes bonitatis apprehensas, quas vult intueri, et iacit se ab his moveri magis quam ab illis, repraesentando sibi has tamquam hic et nunc maiores illis. 77. Quomodo autem voluntas possit hoc sacere, sic explicatur ex ipsa animae natura. Sicut proprium est intellectus agentis, absque ullo voluntatis imperio, sed ex tendentia sua naturali ad
verum, attingere obiter, et quaa recognoscere suas species, et
per eas ab uno intelligibili ad aliud transire, atque in eo magis
immorari, in quo melius intueri aut suavius potest ita proprium est voluntatis, absque ulla deliberatione, sed ex tendentia sua naturali ad bonum, attingere obiter et quasi recognoscere suas affectiones, et per eas ab uno bono finito ad aliud transire, atque
in eo magis quiescere, cum quo melius consentire potest. Hoc autern accidit quotiescumque non apprehenditur praesens neces-
liber est, quam in homine persecto. Pueri enim nondum experii vanitatem talium bonorum, nec vires intellectuales satis evolutas habentes ad discutienda rationes rerum, hallucinantur specie boni, et attingunt sub rations solicitatis cuiusdam in confuso id quod naturae satisfacit, quin considerant rationes contrarias. Sed crescente aetate, et aucto non solum rationis usu, sed etiam experientiae magisterio, minuitur paullatim impetus appetitus, et ob evidentiam acquisitam do insuffcientia bonorum particularium reges libertas. Hinc per se et naturaliter persectior est libertas in adolescente, quam in puero, et in sene quam in adolescente et ideo otiam leges humanae maiores vel minores infligunt poenas diversis aetatibus pro iisdem lactis materialibus.
252쪽
238 noMIun. scAP. II. suas amem mentem ad aliquid praetice et sine mora eligendum, seu quando animus relaxandi sui potestatem habet, et quasi rex nullis rerum civilium euria distractus privata domesticorum consuetudine delectatur. Ab hac vero vi spontanea perlustrandi
auas species et suos affectus, quam non habere ex conscientiae
testimonio certissimi sumus, pendet, ut ex conditione, libertas consiliationis, quae praecedit electionem liberam. Nam quando aliquid eligendum Oeeurrit, etsi voluntas ex naturali ariet ad bonum in communi, vel ex affectu boni particularia, quod actu intendit, applicet intellectum ad considerandas rationes boni, quae inveniri possunt in hoc vel illo obiecto, si tamen nulla
apprehendatur urgens necessitas cito eoncludendi electionem fient illae pontaneae speeterum et affectuum recognitiones, et miscebunt se considerationibus a voluntat imperatis ita ut
consultatio partim id est quoad eius inciperexpendeat ab affectu naturali boni in eommuni vel a volitione praecedente boni partieularis, partim id est quoad reliquum eius eursum illuminetur
et amplifieetur spontaneis repraesentationibus nullo necessarionem eoniunctis cum praecedente affectu, aed omnino contingenter advenientibus respectu voluntatis. Et per hoc patet, ad liberam oonsultationem concurrere debere indeliberatam intellectus divagationem. Si enim omnis divagatio eiusmodi excluderetur, voluntas priori iudicio praetico adhaerens non solum non haberet libertatem in modo consultationis, sed ne posset quidem procedere ad actum consultaudi. am voluntas actu consentiens alicui bono non deflectit ad aliud, nisi ab alio moveatur; non autem moveretur, praescindendo ab obieetis exterioribus, nisi haberet anima ex se vim illam spontaneam vagandi per cognoscibilia, quorum habet speciem quia aecus nullum novum obiectum et praesens non enim fiet praesens aponte, quia praescindimus a spontanea vagandi facultate,
nee libere, quia voluntas non agit libere, nisi postquam intuetur obiectum. Ergo anima, nisi interveniret spontanea divagatio
distrahens eam ab obiecto, in quo quiescit per consensum, non posset incipere velle aliquid de novo, sed necessario peralateret
253쪽
CAP. II. DE HOMINE. 23squieta in suo actu adhaesionis. Ergo ut posti voluntas ad alium actum procedere, necesse est ut intellectus sponte et
absque imperio voluntatis incipiat vagari per aliqua intelligibilia,
quorum habet speciem, et per talea actu excitet passivitatem voluntatis, atque sic offerat voluntati suffcientem materiam novae consultationis et electionis. Hinc apparet, quod etiam in e-aultatione non datur libertas sine spontaneitate . Constat ergo, voluntatem ex amore alicuius finis non determinari ad quaerenda media per necessariam consultationis formam,
sed beneficio intellectualis operationis distrahi per plures rationes
obiectiva ac subiectivas, quarum unaquaeque anaam praebet consultationis infleetendae independenter ab affectu in voluntate
78. Quod ad secundum attinet, praenotandum est, voluntatem in ipso consultationis cursu eomplacere sibi generatim aliqua levi et fugaci complacentia de omni obiecto, quod ipsi proponitur ut medium utile ad finem intentum hoc enim ea de eius natura: aad hae complacentia, ut iam dictum est, ea directa et spontanea, et assimilatur actibus, quibus intellectu attingit aliquo primo intuitu directo omnia, quae imprimunt speciem, quin omnibus attentionem praebeat, aut omnia discutiat considerando. Notandum insuper illas complacentia directas esse proportionatas rationi bonitatis quae actu attingitur in obiectis quam quum intellectus nequeat non ostendere etiam imperfectionea obiecti, actus complacentis naturalia erunt uecessario temperati virtuali quodam motu in contrarium; et hinc habetur alteraeonditio libertatis. Voluntas enim, quum neceasario velit omne bonum cuius est capax, proposito bono imperfecto, non adhaeret illi reflexe, nisi videat illud eas maius bonum, cuius hic et nunc
eapax est. At ad hoc videndum necessarium est quoddam examen omparativum. Consequenter ipse amor boni universalia movet ad nova et varias considerationes, per quas proponantur
Spontanea divagatio oritur in limite boni quod actu possidetur hinc enim tondentia naturae ad ulterius bonum causa tendentiam ad nova invastiganda ideo etiam Vexatio dat intino m.
254쪽
2M DE HOMINE. CAP. II. aliae et aliae rationes boni excitantes alios et alio directos ac naturale actus complacentiae. At in processu huius examinis anima non attendit solum ad ordinem obiectivum, sed etiam et praecipue ad subiectivum, seu ad statum affectivum in quo est secus enim tota eius consultatio esset speculatio quaedam de relativa ratione boni diversorum obiectorum, qua deduceretur aliqua conclusio ethicae, vel alterius scientiae quum ergo consultatio dirigatur ad operandum, ideo in illo examine anima reflectit etiam ad seipsam et hinc fit, ut consultatio vel serius vel citius concludatur, et vel hoc modo vel illo. Si enim anima multum reflectat ad convenientiam, quam habet obiectum cum suo praesenti statu affectivo, apparebit obiectum ut hic et nunc magnam boni rationem habens relative, et magis movebitur affectus si vero minus reflectat, minus percipiet rationem boni in eo secundum hic et nunc, et minua movebitur affectus. Si ergo anima satis reflectat et sentiat augeri complacentiam de obiecto ut hic et nune prae caeteris sibi conveniente, dicetur habere iudicium practicum, et poteτit -- eludere consultationem quiescendo tu tali complacentia, seu consentiendo illi habebit enim rationem suffcientem. Si vero non adeo resectat, ut sentiat complacentiam de obiecto ut hic et nunc magis conveniente, non iudicabit adhuc practice, nec poterit consultationem statim eoncludere consentiendo, sed continuabit examen procedendo per alia obiecta, donec unum ex illis practice eognoscat hic et nunc sibi prae aliis convenire. 79. andem, sacto iudicio practico licet voluntas iam directe et spontanee attingens obiectum ut sibi magis conveniens, possit etiam reseae in eo quiescere, requiritur ad libertatem, ut omnino etiam possit in eo reseae non quiescere. Hoc autem potest propter duo primo propter experientiam quotidianam de vanitate bonorum saepe electorum per alia iudicia practica: secundo propter ipsam facultatem quam habet reflectendi ad suum statum affectivum. Nam posito iudicio practico, anima statim reflectens ad complacentiam naturalem quam de bono
repraesentat experitur, e una parte agnoscit, talem compla-
255쪽
CAP. II. DE HOMINE. 241 centiam esse valde inseriorem sua vi complacendi, et per bonum in quo sibi complacet non satiari appetitum: ex altera parte, quia per experientiam noscit saepe iudicia practica non esse satis discussa, et dare locum poenitentiae, anceps haeret aliquantisper, an debeat suam consultationem melius examinare, antequam
quiescat in tali obiecto per liberum consensum. In tali autem haesitatione fit aliquis spontaneus recursus specierum, quibus aliae et aliae saepe associantur, ob naturalem intellectus mobilitatem: et sic ad novas considerationes et ad novum iudicium practicum sternitur via. De hoc secundo iudicio idem dicendum ac de primo, videlicet illud non excludere possibilitatem procedendi ad tertium et ad alia, donec voluntas in uno ex actibus spontaneia iudicia consequentibus reflexe seu libere conquiescat. 80. Sed, quaeres, unde est quod in uno ex illis actibus quiescat potius quam in uno alio praecedentes Respondeo, ad quiescendum in actu naturali semper haberi rationem sussicientem in bonitate ipsius actus naturalis. Ad quiescendum autem in hoc actu potius quam in illo nihil aliud requiritur, nisi ut voluntas, dum ad hunc naturalem complacentiae actum reflectit, non illum retractet, aut elidM, sicut praecedentes eo ipso enim quod cum reflexione sinat actum durare, dum potest eum elidere, libere
illi consentit. Cur vero alios elidit, hunc non elidit Quia
non potest perpetuo manere in consultatione, sed eam aliquando concludere debet per electionem quum enim consultatio non
habeat nisi rationem medii debet voluntas illam aliquando concludere, ut attingat finem proximum ad quem dirigitur. Quare ergo illam concludit dum est in hoc potius quam illo actu complacentiae r Quia dum est in hoc actu potius quam dum est in illo, contingit ei magis reflectere ad sui subiecti dispositionem
praesentem ad quiescendum in suo actu, ad capiendum consultationis fructum. Sed unde haec cupido quiescendi fit effemr Ex nulla causa positive agente, quum essectus sit omissi actus contrarii, quae non est aliquid positivum; et consequenter nulla huius rei ratio sussiciens est alia, nisi non necessitas repugnandi actu spontane et directo complacentiae. Sed quid causare
256쪽
2M DE HOMINE. CAP. II. potest non neeessitas ' Causa libertatem, seu negationem -- tingentem actus contrarii, seu quietem liberam in suo actu. Etia concluditur, propositionem qua dicimus, voluntatem iri velle, quia vult, non esse illusoriam, sed eontinere veram rationem explicandi cur actus volitivus liber existat. 81. Quod attinet ad dissicultatem n 75 expositam, ex dictissaene respondetur, principium determinatum ad bonum non habere libertatem omittendi omnem eouauitationem, sed habere libertatem in singulis consultationibus regendis. Aliud enim est quod qui necessario vult finem nequeat abstinere a quaerendis mediis, et aliud quod non habeat libertatem in modo investigandi media Ad rationem quae additur, distinguendum est qui vult beatitudinem vult implicite omnia bona particularia, in quantum
habent rationem boni eo . in quantum sunt particularia et limitatames quia ut sic possunt concipi ut mala; et ideo nulla est contradictio si quis velit omne bonum cuius est capax, et non velit hoc bonum cuius est capax; quum, ut est hoc limitatum, non eontineatur in conceptu beatitudinis. 82. Obsietes Libertas nequit probari testimonio conscientiae; nam conscientia testatur de sola existentia affectionum esse autem affectiones liberas vel non, non pertinet ad conscientiam cognoscere. Nec probari potest ex praemiis et poenis; nam 1'
etiam brutis infliguntur poenae et dantur praemia licet careant libertate 2 poena est aliquid repugnans instinctui ergo poena movet hominem secundum quod habet instinctum naturalem; et sic erit utilis, etiamsi homo non sit liber 3 quid si leges puniendo sint iniustae r Respondeo n. ant. ad prob. dico, quod sicut intellectus habet primam apprehensionem et secundam, quae dicitur cogitatio, itaeonscientia habet primam apprehensionem quam Balmes vocavit conscientiam directam et secundam quam dixit reflexam):
primus intuitus conscientiae testatur de existentia affectionum: secundus vero intuitu dicit actum comparativum affectionum existentium, aut earumdem appretiativum, secundum rationes diversas existendi quas habent et per hunc secundum intuitum
257쪽
gignitur intem experientia, quae testatur non solum de existentia affectionum, sed etiam de earum differentia, contingentia, necessitate, intensitate, etc. Ad aliud, ant. ad primam prob. dico bestias, licet careant libertate, habere spontaneitatem et tamen diversa est ratio verberum bestiae inflictorum et ratio poenarum hominibus ex lege decretarum, sicut diversa est ratio agendi bestiae et hominis. In bestia, si verbera consociantur cum quadam appetitione boni sensibilis, occurrente iterum eodem bono sensibili, occurret quoque recordatio verberum, quae composita cum illo bono sensibili saetent illud sub ratione mali aut minoris boni repraesentari, et minus movere appetitum. tque hoc similiter accidit in insantibus et pueris ante rationis et libertatis usum in quibus sive bona sive mala physica inflicta non habent proprie rationem praemii aut poenae quia haec duo supponunt meritum vel demeritum sed tantum allicientis aut deterrentis. Sed quando agitur
de homine ratione utente, poena non unice insigitur ad producendam recordationem casus similis et deterrendum sic appetitum, sed etiam ad restaurandum ordinem moralem violatum et ideo non mensuratur tantum attendendo ad dispositionem instinetivam hominis, sed etiam attendendo ad rationem culpae proprie dictae, cuius homo se reum facit. Quia vero ratio culpae et totus ordo moralis libertatem exigit, sequitur poenas,
ut a legibus insiguntur, esse humanae libertatis demonstrativas: et idem die de praemiis.
Ad secundam prob eone totum, sed addo, poenam consequenter ad instinctum naturalem ensibilem movere etiam voluntatem rationalem et liberam, et sic utilitatem poenae non mensurari in homine a solo motu instinctus.
Ad tertiam prob. nem iniustum me poenas delinquentibus insigere lex enim iniusta est non in puniendo, sed si decernat poena delictis non respondentes. Et patet tum ex eo quod lex divina, quae est profecto iustissima, poenas decemit, tum ex sensu
258쪽
vativa habituum in passivitate affectiva sive sensitiva sive inis1-leetiva residens. Et hic loquendum esset de passionibus et de habitibus, qui possunt esse in homine. Sed sateor, videri mihi in nimis ampla et subtili materia melius esse nihil quam pauendicere praesertim quum S. Thomas tum de passionibus, tum de habitibus ita seripserit, ut nihil praeterea philosopho desiderandum ait Vide ergo quae habet in I. 2. q. 22 usque M'. 8 de passionibus de habitibus vero ari. 49 et Minoeps.
DE ORTU EVOLUPIONE ET INTERITU HOMINIS.
84. Supersunt hic breviter tractandae quaestiones, quae respiciunt hominia generationem, evolutionem acultatum naturalium, et destinationem post hane vitam has autem tribus artieulis complectemur.
De ortu hominis. 85. Quaeritur hic primo, utrum anima hominis existat antequam eius e pus formetur. Respondeo, hunc fuisse errorem latonis et ythagorae, qui finxerunt, anima omnes ab initio rerum condita suisse, et in astris sedem recepisse donec corporibus uniantur quem errorem Origenes inter antiquos et Leiunitius inter recentiores resuscitavit. Quibus refutandis haec pauca sussiciant. 1'. Si anima humana existit ante corpus, uni animae ad corpus erit contra naturam ipsius animae. Nam si anima sine corpore exstitit, exercuit operationes suas Vitales, quae sunt suae naturae propriae quando
autem infunditur corpori incipit impediri in iisdem nam insantes
pro longo tempore nequeunt ratione uti. Ergo unio talis animae cum corpore est contra eius bonum et ideo contra eius naturam. 2'. Si anima sui ante corpus debet memoriam servare de sua
259쪽
CAP. III. DE HOMINκ. 245 praeterita vita atqui nil tale accidit ergo Minor est plane certa maior constat, quia in Rubstantia spirituali est memoria: et haec non potest perdi per unionem ad corpus, quum corpus non agat in animam, ut supra n. 62ὶ explicatum est ' Dato quod deleretur memoria per unionem cum corpore, magnum esset malum pro anima uniri cum corpore; siquidem amitteret fructum omnium praeteritarum operationum, quum memoria sit thesaurus quidam intellectus et hoc ipso sequeretur talem unionem esse contra naturam animae vi Tandem homo est unum per se atqui ad unum per se constituendum exigitur, ut partes constituentes sint ad se mutuo ordinatae, et indigeant
mutuo compleri. Sicut ergo corpus in potentia ad vitam indiget compleri per animam, ita necesse eat, ut anima, quae illud corpus insormare debet, indigeat naturaliter terminari ad corpus. Sed si anima exstitisset ante corpus, nullam haberet naturalem
exigentiam corporis, immo contra suam naturam uniretur corpori. Ergo Contra, si anima incipiat esse uno tantum, quando corpori unitur, apparet, quod anima corpore indigebit ad
exercendas primas suas naturales operationes, et homo erit ensnaturale, non monstruosum.
Dicem Animae separatae potuerunt peccare, et in poenam deiici ex astris in carcerem corporis. Nec eat mirum eas perdidisse memoriam rerum praeteritarum; quia videmus memoriam pendere ab organismo. Respondeo nes ant eum supposito gratis enim assumitur animas extra corpus exstitiase Deinde si anima in poenam criminum esset in corpore, cuperet relinquere suum carcerem, et
violenter repugnaret vitae huic, quam omnes naturaliter diligimus. Ad alterum . parit. Nam anima in homine intelligit comitantephantasmate unde, quamdiu anima in corpore est, memoria rerum pendet a corpore sed si anima aliqua cognosceret sine phantasmate, illorum memoriam non posset amittere per immutationes 'rporeas, ut patet. Si tandem dicas, saltem animam impediri a recogitandis praeteritis, quorum speciem intelligibilem servat, respondeo, hoc quoque esse insulsum, quod
260쪽
ereatura rationalis luat poenam delicti nihil de delicto suo aesens,
nullos remoraua sentiens, et nullam rationem poenae in poena
reipiens. Instabis. Nisi animae supponantur praeeratnisae et measse, nequit reddi ratio miseriarum huius mundi. Ergo. Respondeo F. M. et eo . Miseriae huius mundi onsequuntur naturam hominis et nulla imaginaria hypothesi opus est ad eas explicandas. Licet vero homo in praeaenti statu multa patiatur, a quibus immunis suisset de facto, si Mam non pe easset, et sic miseris huius vitae habent de sacto rationem poenae: haec tamen poena eonsistit in subtractione donorum ac privilegiorum supereaturalium, quibus omatua suerat prima homo, ut ostendunt theologi. Quare miseris huius vitae habent rationem poenae non prout simpliciter comparantur cum pura natura hominis, sed prout comparantur cum statu primitivo innocentiae
gratuita privilegia includente. Inquies. Finis rei respondet principio eius. Sed anima intellectiva remanet destructo corpore ergo fuit ante corpus. Respondeo cum S. Thoma p. 1. q. 118. a. 3), quod hoc, quod
anima remanet sine orpore contingit per corporis eorruptionem, Duae Ome fa eat eae seceato. Unde non Di mnueniens, quod ab Me inriperent Dei opera. Insuper negari potest maior argu menti; quia non est universaliter vera. Vide etiam S. Thomam contra gent. lib. 2. c. 83, M. 86. Quaeritur secundo, utrum anima humana transfundatur a
Respondeo, hunc fuisse in orem traducianorum, qui docebant animam in generatione hominis cum semine traduci. Hoc autem esse salsum ostenditur 1 quia anima humana est simplex et spiritualis, ut supra habitum est; non ergo potest transfundi nisi tota quare si anima ex patre in filium transsunderetur per semen, pater in actu generandi amitteret animam, quod videmus non eas verum vel unica anima esset simul in patre et filio, quod etiam est salsum, quia eadem anima nequit contraria simul agere, prout possunt pater et filius. I'. Quia semen, quum