장음표시 사용
371쪽
CAP. III. DE ACcIDENTIBUs. 357
quod est dare utrique eaetremo eamdem vel diversam denominationem, tunc utique aliquae relatione erunt mutuae, ut similitudo, quae utrumque terminum denominat uno nomine similis, et aliquae non mutuae, ut quae undantur in actione et passione; quia generatio v. gr. non denominat utrumque terminum patrem, sed unum patrem et alium filium. Et fortasse hic est verus ac genuinus sensus ad quem exprimendum voces illae primitus introductae sunt Sed de relatione satis ait.
De qualitate. 57. Quaeritur hic primo, quia sit qualitas. Respondeo, qualitatem iuxta Aristotelem et reliquos omnes esse id, quo res constituitur talia, vel id per quod respondemus
quaerenti qualis sit res. Quia vero in unaquaque re possunt esse plures qualitates, ut in aqua esse liquidam, diaphanam, gravem, humefactivam, dulcem, salsam, frigidam inlidam, ces atam et', evidens est, per unam qualitatem non designari adaequale statum sive naturalem sive accidentalem rei, sed valde inadaequate.
Definitio praedicta non omnibus placet, quia idem per idem definiri videtur sed vix est possibile aliter loqui, quum agatur de conceptu quodam primitivo, quem notioribus verbis efferre non possumus. Attamen ad melius declarandum quid sit qualitas, considerari potest quod qualitates cognoscuntur a nobis vel per hoc quod substantiae quaedam agant in nos et in alia acti nibus diversae rationis, vel per hoc quod recipiant a nobis aut ab
Sod, si semel constet, causam per hoc quod seminat actum extra se, non minari intri Me Ilast relatio causae ad effectum dicatur intrinseca), non vido cur non dicemus denominationΘm creatoris esse nisi Mammoo, quum ratio eius denominationis sit proprio dicta causatio ab eius intri seca virtute so ad extra terminante Fortasse tamen melius esset dicors, hanc denominationem non emo infrin eam, sed ab intrimem et ita videretur otiam loquendum de omni alia causa ad extra agente quia ageresst quidem ab intri μ' sed actio ipsa recipitur tota extra agentem, et sic est extri Ma terminatise.
372쪽
aliis passiones diveras rationis et o vel constanter, quod denotat talem modum agendi aut patiendi esse de natura rei, vel mutabiliter, quod nobis ostendit talem modum agendi auto
tiendi areidere naturae iam in se constitutae. Hinc sequitur, omnem qualitatem sive essentialem, sive accidentalem alicuius substantiae contiolare vel quamdam rationem agendi, vel quamdam rationem patiendi et ideo dicendum est, omnem qualitatem esse determinationem in adigus eristentem ad peculiarem modum actionis aut panionis, quae vel comitatur semper naturam illius et dicitur naturalis, vel aliquando non comitatur, et dicitur superveniens naturae, seu accidentalis illi. 58. Quaeritur secundo, utrum in simplici matreis elemento sit aliqua qualita8. Respondeo negative, si agatur de qualitate accidentali. Nam in elemento materiae nihil aliud est primo, nisi materia et forma: quum autem forma non sit receptiva, et materia non recipiat nisi motum localem, qui non est qualitas, sed actus entis in potentia ut in potentia sequitur nullam qualitatem proprie dictam in elemento admitti posse. Verum quidem est, esse in elemento virtutem motivam et potentiam passivam sed hae non sunt qualitates accidentales, quum sint de substantia rei. Nam natura semae materialis est determinatio intrinseca et necessaria admovendum alia localiter: si enim haec determinatio tollatur,
nihil reliqui est in tali sorma, per quod concipi possit. Est ergo
elementum materiale essentialiter determinatum ad agendum, et, quantum est de se iam est in suo actu primo, et dummodo adsit obiectum, in quo eius actio recipiatur, aget in actu secundo. Unde determinatio haec non est qualitas, sed proprietas essentialis substantiae materialis, sicut esse rationale non est qualitas sed proprietas essentialis hominis. Ad vitandas autem cavillationes, notetur, quod determinatio ad movendum, licet in re idem sit quod sorma materialis, distinguitur tamen ab ea secundum considerationem metaphysicam quia forma ut sic dicit aetum primo terminabilem ad suam materiam, determinatio vero ad movendum diei formam iam primo terminatam ad suam materiam, et par
373쪽
tam terminari secundo seu accidentaliter ad materiam a sua distinctam. Idem prorsus dicendum de potentia passiva, quae non solum est in elemento materiali, sed etiam in re est ipsa eius materia. Non est ergo qualitas, sed essentialis proprietas substantis materialis, sicut passivitas intellectua non est qualitas, ae proprietas essentialis substantiae spiritualis. Distinguitur
tamen metaphysice potentia passiva a materia; quia materia per se dicit terminum primo actuabilem a sorma, potentia vero PM-siva dicit materiam primo actuatam actu propriae formae, et paratam actuari secundo per actum a identalem alterius. Nihilominus tam potentia activa, quam passiva elementorum tractari possunt ut qualitates, non solum quia praeter quale accidentale datur quale vi, sed etiam quia, quantumvis sint de substantia rei. tamen ordinantur ad actionem et passionem accidentalem, et quia gradus intensivus actionis producibilis aut passionis receptibilis pendet a conditionibus accidentalibus. Nam aliud est determinatio intrinseca ad agendum, aliud agere: illud est essentiale, ut dictum est hoc accidentale, quia accidit elemento A terminare actum primum motivum in B; posset enim B non existere, manente A, et accidit elemento, terminare actum cum tali intensitate, quia accidit talem esse distantiam eius a B. Sed tota accidentalita tenet se ex parte condiationum, et est extrinseca virtuti agentis. Similiter aliud est indifferentia ad patiendum, et aliud pati illud est essentiale, hoc accidentale; sed accidentalitas passionis tenet se ex parte eonditionum, et est extrinseca ipsi potentiae passivae. Possunt ergo tam potentia activa quam passiva elementi et idem dioeretur de potentiis spiritualibus accipi ut qualitates aecidentales in hoc sensu, quod a mnditionibus aeciden alibus extrinseria pendent quoad aveo et pati.
Et hinc patet, non esse necessarium, ex eo quod hae potentiae sint aliquid de substantia rei, constituere novam categoriam ad eas separate collocandas. Nam ut sunt aliquid absolutum, eadunt coniunctim sub praedicamento substantiae ut vero accipiuntur sub formalitate potentiae activae aut passivae dicunt ordi-
374쪽
nem ad actua aecidentalea pendentes a conditionibus accidentalibus, et sic poni possunt sub praedicamento qualitatis, non quidem ratione sui praeesse, sed ratione eonditionum quarum- eumque accidentalium proxime requisitarum ad aetus utriusque proprios. Si vero praedicamentum substantiae accipiatur pro ipsa natura substantiali entis, tunc poterunt eaedem polentiae manere etiam ut potentiae sub ipso praedicamento substantiae sic sumpto, quum natura sit principium operationum et passionum et tunc unaquaeque potentia erit idem ac natura inadsequat sumpta. 59. Quaeritur tertio PMaenam ait qualitatum ortis in substantiis eo oritia. Respondeo, oriri qualitates ex natura componentium et modo compositionis. In orporibus enim habemus 1 elementa plura eum talibus viribus essentialiter determinatis ad agendum, et cum persecta indifferentia ad patiendum: ' compositionem quamdam elementorum in moleculas 3 compositionem aut coordinationem quamdam molecularum inter se. Et elementa quidem ipsa non habent proprie qualitates, ut diximus, sed aequalem vim passivam et maiorem vel minorem vim activam vel attractivam vel repulsivam, pro diversa eorumentitate sed si quaedam elementa coniungantur ita ut efficiant
unum systema moleculare, ex diversa entitate, numero, proportione ac collocatione relativa elementorum orietur diversus nexus
dynamicus constituens diversum principium adsequatum actionis et passionis. Vidimus autem, agendo de substantia corporea n. 93, 5, 73, nexum dynamicum inter elementa unius molemiae centratae regularia exprimi tribus aequationibus, quarum priora membra sunt
et secunda membra sunt functiones diversae quantitatum qu rumdam ad moleculam spectantium, id est, quae est actio centri, , quae est actio uniuscuiusvis alterius elementi m quae
est maximus radius mesecesse, , quae est numerus elementorum,
quae exhibet diminutionem radii, respondentem dato tem-
375쪽
pori. Designantibus ergo 1, divereas lanctiones, sequationes illae poterunt scribi sieto sub v n), R n), 'ae, , n).Ρrima exhibet legem actionum, quia exprimit intensitatem actionum pro qualibet distantia elementorum inter se connexorum: secunda legem Maionum, quia exprimit actualem velocitatem uniuscuiusque elementi pro quolibet instanti temporis tertia naturam molemiae in seipsa consideratae; nam
quum suntio 1 contineat realiter virtualiter lanetiones Det f quae per differentiationem prodeunt ex ipsa), evidenter exprimit
adaequat nexum dynamicum elementorum in molecula, dum
functiones fet 1 exprimunt illum inadaequale tantum. Et quidem unctio Lexhibet resultantem actionum, quibus motus euiuslibet elementi modificatur aut modificari potest ab omnibus aliis in quolibet instanti exhibet videlicet non legem
actionum generalem in ratione inversa quadratarum distantiarum hane enim includit praesuppositive), sed legem particularem, seu modum specialam agendi in illa molecula, qui respondet speciali determinationi valorum ut v in illa ipsa molecula existentium. Exprimit ergo functio J proprietatem activam illius moleculae, vel eius naturam ut activam. Funetis 1 exhibet velocitatem euiusvis elementi ad involucrum mesecesse pertinentia et quia velocitas actualis est resultans passionum receptarum in materia, sanctio I exhibet legem p sionum, seu modum pecialem patiendi convenientem illi mole- cesse et respondentem speciali determinationi eorumdem valorum Exprimit ergo functior proprietatem passivam illius moleculae, seu eius naturam ut PMSisam. Functio veros dat pro quolibet instanti temporis positionem relativam elementorum in spatio, si resolvatur quoad x et sic exhibet resultationem actionis et passionis elementorum quibus constat illa molecula, et determina figuram eiusdem .
Si molocita sit nucleata, ut communiter supponendum est, --
376쪽
362 DB AccIDENTIBUs. CAP. III. 60. Quae hueusque diximus reapiciunt intrinsecam constit tionem moleculae quoad se solam. Sed progrediendo ulterius, consideremus quomodo plures molaeulae conspirent in unum corpus nobis sensibile. Vires activae, quibus quaelibet molecula instruitur, sunt ita paratae ad agendum in qualibet molecula, ut pro diversa multitudine ordinatione, intensitate, diversam reavitantem habeant, non solum quoad motus internos, sed etiam in ordine ad attingendas molemilas circumstantes, ut patet et huiua resultantis intensitas pendebit praeterea a distantia actuali mole-culae et moleculae. Si itaque dicaturu distantia inter centra duarum molecularum vicinarum eiusdem corporis, nexus dynamicus inter has duas molecula exhiberi poterit tribus quibusdam unctionibus F H, I dὶ, d); quarum prima exhibebit actionem ex molecula in moleculam resolvibilem in tres, iuxta tres mea), cuius effectus est cohaesio maior vel minor, vel nulla inter ipsas, aut tendentia ad expansionem, pro diversis valorum determinationibus. Secunda exhibebit velocitatem motus, vel aequilibrium, inter moleculas illas, pro variis hypothesibus, ut supra. Tertia exhibebit naturam ipsam systematis ex illis duabus moleculis resultantis, quia lanetio ' eontinet implicite functione F et , quae ex ipsa ruuntur differentiando; et determinabit dispositionem partium in spatio pro omni temporis instanti . Hinc prout lanctiones F, ' diverso modo se habebunt, diversae erunt proprietates compositi tam activae, quam passivae, et diversactiones continebunt maiorem numerum quantitatum, et earum calculus fiet complicatissimus sed somper una ex illis exprimet modum specialem agendi, alia modum specialem patiendi, tertia auream molo-culae si dispositionem elementorum eius in spatio. Quod si per tres aequationes nequeant Mis omnia exhiberi, exhibebuntur per sex, in quibus separate conaideretur natura nuclei et natura inVolucri et per earum considerationem colligetur natura compositi. Simplicitatis causa tres solas functione posui, sed unaquaeque Barum potest eas multiplex ex ipsa natura rei, quum o satur complicatio aucto numero componontium. Et hoc a fortiori valobit, si agatur de moloeulis nucleatis, aut irregularis figuras.
377쪽
natura ipsae tamen F, necessario pendent a tribus prioribus 1 f. , ut evidens est.
61. Considerando ergo simul sex sunctione istas, facile videbimus, ea in sua generalitate et in suis casibus particularibus eomprehendere omnes determinatione ad specialem modum essendi, id specialam modum agendi, ad specialem modum patiendi, et ad speriaism figuram, quae loeum habent in corpore de quo agitur vi intrinsecae constitutionis ipsius cuiusmodi sunt esse durum, molle elasticum, tenax, fragile, ductile friabile, solidum, siquidum, Midum expansivum, etc. Hae omnes qualitates Pendent primitus ab intensitate virium elementarium et ab earum numero, proportione ac dispositione in singulis molaeulis ex his enim sequitur talis motus vel dispositio ad motum intra singulas moleculas, talia determinatio ad agendum in suas vicinas, exigentia talia distantiae mutuae ad aequilibrandas actiones oppositas, ne attraetioni praevaleat repulsio, aut vice versa, cum perturbatione compositi, talis intensitas cohaesionis, vel expansivitatis, etc. de quibus vide quae diximus in tractatu
de substantia corpoream. 12l, et seqq. Quod si unum systema moleculare, seu quaedam naturaeorporea, comparetur cum alio systemate, saetis deprehendetur,sunctiones supradictas comparatas cum iunctionibus similibus novi systematis, determinatura etiam proprietate relativas unius corporis respectu alterius. Si v. gr. dabitur ramitatis unius ad aliud, ut inter solem et terram, vel, tua innit , ut inter aquam et salem, vel proportio medam ad constituendam novam naturam, ut inter Oxygenium et hydrogenium, vel re mynantia, ut inter aquam et oleum, etc. et pro diversia systematibus, quae comparantur, natura inius assumet diversa nomina relativa v. gr. eadem aqua omparata luci dicitur tra parena,
comparata gustui dicitur duleis, comparata aeri dicitur gravia, comparata erro dicitur levis, comparata eleetricitati dicitur
62. Quaeritur quarto, utrum possit Malantia intendi aut remitti circa qualitatem, quia mutes speciem.
378쪽
364 v AccIDENTIBUa. CAP. III. Respondeo inmative. Ratio eat, quia naturae rerum ompΟ-aitarum constituuntur formaliter determinationibus dantibus speetalem modum agendi et patiendi, qui intra quosdam limites variari potest, manens in eadem specie. Sic variata in lancti nibus praecedentibus distantia moesta, non necessario variatur natura ipsarum unctionum, licet diversi numero valores illis respondeant; quia sicut v. gr. in sectionibus coni dantur inter parabolam et hyperbolam innumerae ellipses materialiter diversae, sed tamen semper manentes in specie ellipseos; ita intra duos
limite extremos, vitra quos natura aliqua durare nequit, datur latitudo, intra quam eadem natura innumeris modis gradatim varietur, non mutata specie. Et si aqua v. gr. dum e frigida fit calida, vel contra, manet in specie aquae, quum sequationes determinantes actiones et passiones in ipsa maneant eiusdem formae, et exprimant eamdem legem specificam, quamvis accidentaliter variatam ob diversos valores quantitatum constantium: evidens est enim quod aqua manet intra certos limites liquida, madefactiva, transparens, etc. quod est conservare speciem
suam. Et idem de aliis substantiis dici potest.
63. Hine 1 quando dicimus proprietates essentiales naturae compositae, dicimus determinationes specificas resultantes ex lege quadam dynamica speciali, qua obstringitur materia in tali composito vi compositionis quae determinationes quum sint specificae tantum, possunt habere in individuis diversum gradum, pro conditionibus particularibus, quae in his individuis erificantur.
Determinationes ergo illae specificam naturam se aliter constituentes non existunt ut vera in species enim est abstractio), sed existunt ut insudare sive individua, seu existunt in concreto
eum differentiis individualibus, quibus individua unius speciei
accidentaliter differunt. Sicut, quamvis generaliter dicamus grave oblique proiectum describeτ parabolam, nulla tamen est parabola, quae prae caeteris eligi debeat ad naturam specificam motus determinandam; quia parabola est una species curvae, et singulae parabolae differunt solum notis individuantibus. Hinc ' si quaeritur, utrum proprietate naturales compositi
379쪽
CAP. III. DE AccIDENTIBΠs. 365 tum activae tum passivae sint qualitate accidentalea, reapondendum est cum distinetione sunt enim a demitatis quoad gradum, em habens minata is, sed simul sunt composito illi essentiales quoad entitatem ape eam et ideo qualitas aevientalis compositi non est ipsa determinatio ad quamdam speciem actionis aut passionis ut sic, sed vi existens in tali gradu mutabili intra eamdem speciem per hoc enim habet rationem Meldentis in
illo omposito specifico, quod pomit, salva specie, esse vel non esse in tali gradu, non autem quod possit, salva specie, esse vel non esse simpliciter. Et sic accidit parabolae a gravi deseriptae esse cum hae curvatura vel cum illa, quae non est ad rationem specificam parabolae necessaria: aed non accidit parabolae habere curvaturam parabolicam, ut patet. Hinera apparet cur simplex elementum habeat proprietatea, non vero qualitate a identales habet enim determinationem
ad agendum et indifferentiam ad patiendum, quae ex parte ipsius consistit in indivisibili, et propter immutabilitatem non admittit
in seipsa gradus accidentalea. Hinc 'qualitates accidentales supponunt compositionem; et ubi nulla est compositio, ibi nulla esse potest qualitas accidentalis quod adeo verum est, ut etiam in habitibus intellectivis aut appetitivis acquisitis explicandis necesse ait recurrere ad replicationem, eonspirationem et quasi compositionem actuum, ex quibus procedunt. Hinci apparet, qualitatem non esse aliquam entitatem superadditam naturae, sed me ipsam constitutionem resultantem in natura existente ina quia sumptam quae ut eat numero Me, id est Mitia gradus est accidentalis, licet ut est aperie hae sit essentialia naturae. Esse autem -mero hane constitutionem non est esse aliquid physice superadditum naturae specificae, sed est esse inadaequate ipsam naturam in concreto sumptam, quae non potest in concreto existere nisi hae vel illa numero. Dicitur ergo accidentalis non propter id quod est, sed propter non necessitatem eius numero regustalionis ad eam spe cum naturae.
64. Tribus igitur modis accipi potest qualitas I pro quali-
380쪽
late substantia seu essentiali substantiae, vel ut est q-le quid, ut supra diximus et sic qualitates sunt determinatio ad agendum, et indifferentia ad patiendum, ut sunt in elemento materiae, id est ipsa forma ut ulterius actuativa, et materia ut viterius actuabilis. Et idem dieendum de substantiis spiritualibus, mutatia nominibus, iuxta analogiam quam alibi ostendimus vigere inter spiritum et materiam 2 pro qualitate reorali seu essentiali
naturae compositae, ut ait talis natura specifica et sic qualitates sunt determinationes, quibus quaedam natura specifice conatituitur 3 pro qualitate accidentali naturae specificae, sed agentiali huic numero naturae et sic qualitates sunt determinationes eaedem ut naturam singularem constituentes. Nulla autem est qualitas in composito pure materiali, quae sit accidens turre singularia quod bene notandum est, ob sacilitatem errandi quidquid enim illi advenire dicatur, illud destruet
suum subiectum, quia mutabit ipsam rationem naturae singularis, et iaciet novam naturam singularem unde non erit accidens prioris, cui dicitur advenire, sed constitutivum essentiale posterioris. 65. Quaeritur quinto, in quo sensu q-litas ponatur in praedi
Respondeo, qualitatem poni in praedicamento ut est aliquid tura aperi in accidentale, iuxta sensum tertio loco positum. Nam in primo sensu evidenter non competit accidenti in secundo exprimit quidem accidens singulorum componentium, sed non constituit componentia talia, sed tantum tale compositum iam vero tali composito specifico non accidit esse tale specifice et sic non praedicatur de eo ad modum qualitatis, sed ad modum constitutivi essentialia. Remanet ergo ut qualitas accidentalis dicatur determinatio illa solum, quae in tali spe .cifica natura potest esse et non esse, salva natura, prout nempe
in te tio illo sensu sumitur. Qui Aristotelem sequuti sunt in rebus physicis, de ipsa substantia praedicabant qualitatem accidentalem. Nam substantiam et naturam substantialem, ut alibi diximus, saepe confundebant, quum putarent aquam et ignem et alia eiusmodi per illud