De recta ratione philosophandi

61쪽

rati0nem constitui pateat, altera in adhiberi oportet atque, ut ita dicam, transscendentem nece S Sittitem, i. e. quae Supra Vel trans naturam Sit 08ita per quam ad certi ordinis regulam, quidnam possibilum revera existere debeat, definiatur. Quam quidem necessitatem Vigere non poS80 0ncipitur, nisi causa existat, cui certa rerum forma ac definitio prop0Sita Sit, quam quasi iungat agendo definitionem vero Stam, quum per naturae necessitatem infinitae quoqu0 aliae possibiles sint, naturali ratione ex causa pr0ssuere, impossibile est. Summa igitur causa ad formam illam producendam determinari non potest h0c ip80, quod Xi Stat, i. e. per naturae Suae neceSSitatem. Restat ut intelligat causa, optimum S Se hac neque alia definitione desiliri naturam, seque ut determinet ipsam per liberam voluntati optionem ad agendum, ipsa optimi praestantia et pulchritudine devineta. Optimi igitur intelligentia et libero summi boni amore continetur altera illa nec san deterior nec debilior necessitas, cujus lege, - Si alteri, qua dicitur, naturali materiam Sse Subditam credimuS, hac teneri putandum est aeternam illam s0lutamque Mentem velut superiorem quandam et alteram Supra naturam naturam. Cui quidem qui adimit liberum arbitrium atque ptim iniselligentiam, Sola cogitatione relicta, quae nihil nisi bona v0luntatis Si instrumentum, propriam ille t0llit animi s- Sentiam, neque seri pote St, quin, Vana ista mentis speeie Sensim evane Scente, in nudam gradatim materia delabatur

rationem.

Refellitur Platonis de absoluta ratione sententia per naturae legis necessitatem.

Atque haec pro bono et pulchro disputantur: quae quam vis ad veri similitudinem proprius accedere videantur habeantque intimae omnium conscientiae commendationem et muta pectorum testimonia, tamen tacere minime decet si quae e0ntra p0ssunt diei Nam ut dubi0sam in hominibus rigi-

62쪽

nem mittamuS 0tionum illarum honesti dec0rique, ne in capti0sas de bon et utili, de jucundo et pulchro incidamus quaestione S, at optimi certe rationem, quam quidem in principio constituenda adhibendam es Se dicunt, in pr0mptu est nec virtutibus illis definiri posse, quae ad humanae pertinent vitae c0nditionem, velut pietate, temperantia, sortitudine, nec

ea, quae in Deum SuaVitate, tu carminum numero, in gurarum f0rma Spectatur VenuState aut decore quae enim ad mentem Solutam et liberam, nullo corporis necessitati b-n0Xiam sensibilium pertinere potest Venusta aut animi magnitudo ea, quae posita sit in naturali appetitu coercendo aut reprimend0 In finitam cadunt rem Sta, quatenu ea patitur agitque illa, quae finitam rem agere aut pati optimum esse, intelligit ipsa neque ver infinitae a primae naturae quid sit ptimum, declarant. Quam ob rem, Si cui in mentem Veniat quaerere, quid tandem sit Summum illud bonum, qu0m0d ejus definiatur natura, cujus qualitatis ac Substantiae n0tione intelligatur, quid illi respondendum esse putetis ΘScilicet, ptimum S Se quod non re Spuat pura menti ratio 3 jam quid illa n0 respuit id, credo, qu0d esse debere intelligit rursus quidnam debet esse id quod optimum est circulum habes. An tale quidquam dicemus, videlicet ipsum animum liberum optimam S se naturam, quia optimum Sit, id esse, quod ex optimi intelligentia optimi gratia sese ad agendum determinet Sed non esse definitionem bene scitis, si per rei definiendae n0tionem definiatur. Vana igitur et inanis quaedam c0gitandi vel potius imaginandi 0rma esse videtur vestra illa optimi ratio, qua ipsam naturae nece S Sitatem regi ac determinari vultis. - Sed ne nimis hune 0 cum premere Videamur, quaSi id solum sit praesidium necessitatis defensoribu S, adversarios rationem distinetius describere aut aperitu explicare non potuisse sit illud summum nesci0 quid boni, Sit mnibus rebus suis quidam extremuS, quo desulatur, quid e possibilium infinitate potissimum eXistere

debeat concedimus imp 088ibile S Se aut rerum naturam

63쪽

cum ptimi rati0ne non convenire, aut convenientiae SSe

causam optimi intelligentia ad agendum non determinatam: ad h0 unum, quae So, respondete. Quidquid est, conceditis, ut opinor, id aut ipsa rei ac substantiae concipi notione, aut rei qu0damm0do inhaerere, aut e re profluere Sive accidere rei quaeque rei inhaerent vel accidunt, ea aut ex ipsa ejus substantia in se spectata sequi vel profluere neces Sario, aut per alterius rei efficientiam ex ipsa tanquam elici ac produci. Electionem autem possibilium per naturalem necessitatem ex natura per Se neceSSaria equi negatis per optimi rationem vultis elici qu0dammodo ac produci ex eadem Jam optimum

illud estne re ipsum, an inhaeret vel accidit ei Si res est

ipSum, e Hu natura Sequantur nece SSe Si quaecunque aut

inhaerent ei aut pr0fluunt ex eo rei igitur illiuS, quam Summum bonum Oeati8, natura una eum inferiore illa pestiata, quam impossibilium exclusi0ne circumscribi putati S, - Sed his duabus simul comprehensis naturi8, necesSario equiturp0ssibilium illa desinitio atque eleeti per solum meientium

neXum cauSarum; itaque sola naturali necessitate contineri apparet perlaetam atque ab Solutam essendi rationem; neque

enim ipSam, quae optima appellatur, naturam suis cujusdam aut optimi gratia agere posse intelligitur, quia nihil datur praeter ip8am, quod tanquam exemplum ei Sit prop0Situm, neque dici potest, quae e ipsa Hii Sub Stantia Sequantur, eadem non Omnino neceSSari sequi. Qu0d si optimum illud, ad quod causa refertur possibilium electi0nis, non ipsa illa

res esse dicitur nec sub Stantia, cujus auxili et actione 90SSibilium natura certo ordine definiatur, restat igitur ut re isti qu0ddamm0d inhaereat vel acei dat Manare vero nece S Sario non potest ex ipsius rei Sub Stantia, - 0lleretur enim Sic optimi ratio, sed per cognitionem ae ei SuaSionem quRndam id ipsum, qu0d optimum est, ad eam, quae optimi gratia agat, rem transduci op0rtet ita, ut libere semet ipsam determinet illa ad hujus legem regulamque Sequendam P0 Situm est igitur aliquid Dptimum e St nomen AEXtra pro-

64쪽

ximam, qua efficitur p0SSibilium electio, causam quo libere illa quidem ad agendum determinatur causa, determinatur tamen. In quo denuo Superior recurrit quaestio: estne res an rei inhaeret 8 Ut appareat, aut regressum dari in infinitum, ut in re quadam con SiStendum S Se quae, quum nihil existat extra vel supra eam, ad cujus n0rmam dirigat actionem, Soli naturali obn0Xia sit necessitati. Sic t0lli omnino optimi rati0nem si negabitis, illud tenentes, ab Surdum esSe, rerum naturam cum pura decori bonive notione non convenire, attamen e0nstendum erit, eum nece S Sitate eam prorSUS 0n conjungi 08Se neque c0mp0ni, Sed naturae legi atque ordini adeo repugnare liberae illius causae rationem, ut Si libertatem intuearis, tolli natura, Si naturam spectes, libertas tolli atque XStirpari videatur aut enim puram audies honesti decorique rationem conVenientiam postulabi naturae cum summo bon0 id quod mora natura praeStare non potest aut necessitatis te perstringet evidentia ac perspicuita 8 rationem naturae reposce ab optimi ratione, quam reddere nequit. Itaque Venit ut, rebus per naturae necessitatem diutius consideratis, optimi desideremus perfectionem ac libertatem, in re abs0luta et libera contemplanda necessitatis stabilitatem ac conStantiam respieinmuS.

CAPUT III. uita de nausa fieri non possit docetur, ut eri amentis per se necessarii concipiamus notionem.

Sed jam quasi r0ta quadam pinionum OntortR, 0nfecimus orbem omniumque Sententias ac rationes perluStraVimus. In quibus quam sit debilis in suo quisque defendend0, quam 1 0rtis in reliquis oppugnandis animad Vertere licet, neque quemquam, ut effugiat absurdi atque imp0ssibilis reprehensionem, idcirco id efficere, ut a pura entis notione

65쪽

sufficiens principii sui deducatur rati0 quamquam, Si si0m0d re spectamuS, ut id quod per Se et necessari existat investigemus principium ac fundamentum totius essentiae, cui bono sit n0n videmus h 0 vel illud p 0ssibile esse demon Strari, quia perSuadere ibi non p088 Videtur mens nece S Sario exi Stere quidquam, ni Si pura et Sua ratione intellexerit, seri id non p0sse quin existat. Id quod tantum abest, ut intelligant aut demonstrent, ut ne de ipsa quidem

necessitate, qua quid nece8Sari eXi Stere recte dicatur, consentiant, sed magna dubitati ac quaestio Sit per0bseura, quibus numeris susscientem existendi rationem absolvi ac persei putandum sit. Neque mirum pura enim nobi et a sensibus abstraeta ratione cogitantibu nulla, opinionum verisimilibus repudiatis, occurrit nec sua sp0nte sese offert certa aut definita rei intolligentia Sed naturae cujusdam Vere Xistentis signiscationem exspectare videmur inani illa obscuraque SuSpens entis ac rei notione univei Sali. Qu0dsi audacia Su Scepta, quasi e temp0re sinXerimu rem, statim unde sit ista, qua nece S Sitate XiStat, nobi quaerendum St atque in Vestigandum p0SSitne, Si ponatur, absoluta ac perfecta ejus dari ratio cui ex pura quidem entis notione eliciendae ac quaSi Xprimendae impare no esse Sentimus ut aliud

quid sit ponendum, in quo idem fieri necesse est. 0 igitur sic, nullo praeterea adhibit auxilio, nulla ante deliberatione habita, quasi telo temere per inane conjecto Veritati Se0pum feriri n0n posse intelligimus, quum prae Sertim admodum

pauca Sint, quae cum aliqua Veri specie ut per se existentia ponere liceat.

Ipsa natura individua rerumque intima substantia nullo modo intelligi aut concipi potest.

Nec vero diligentius attendentem effugiet, qua de cauSarem ita se habere oporteat, ut quidquid pro Xistente Sumtum sit, uti modo id intelligere possimus ne eeSSari aut

66쪽

Iher Se Xi Stere. - ΕSSe enim quae putamia cunque ad rei ac substantiae notionem quodammodo eadem referri nee esse est: relationes, definitiones, actione S, ASSione S, effectuS, effieientiae, cuncta quidnam Sunt ad Sub Stantiam, e qua profluant, cui accidant, cui inhaereant, non revocata formae e0gitandi,v0ces inanes Nihil igitur per se necessario exi Stere concipitur, nece SSari aut per Se Xi Stente non concepta Substantia.

Substantiae ver intelligentiam qua ratione accipimu per qualitates quasdam describimus rei e ipso, quod existat, inhaerentes. Qualitates autem non intelliguntur nisi generali quadam naturae definiti0ne quana Sic ut cogitatur i. e. ut

notionem uni VerSalem, in Se ac per Se Xi Stere, ab Surdum.

In dividuum et singulare quiddam ponere oportet per Se Xi- Stens, in quo quum insit, universale istud existere quodammod atque es Sentiae particeps esse dicitur; neque quidquam revera es Se intelligendum est praeter ipsam rem individuam singulamve. In dividuae igitur et subjectae rei aliquam esse op0rtet naturam generali qualitati notione non comprehensam quia id ipsum, quod est individuum, aecedat nece S Seest ad universalia illa, quo Vera atque integra constet rei et

entis ratio. an autem naturam per Se XiStere unam, perspicuum est. Existit igitur per ipsam quidquid existit, necesse 908Sunt reliqua, ni Si quatenus neces Sari e eadem Sequuntur ita ne cogno Sci quidem tanquam nece S Saria, prima illa, in qua in Sunt, n0n cognita individui natura. At hujus nulla datur cogniti , quae quidem humanae e Si menti natura ac conditio neque enim explieare aut intelligere posse videmur quidquam , nisi per generalium notionum deScriptionem, si ign0ta cuidam substantiae hane vel illam qualitatem inesse dicamus. Qua re entis alicujus naturam penitu perSpicere atque ea8, quibu explicatur, qualitates ad interiorem quandam e SSentiam revocare conati, seri non pote8t, quin ad alterum deinceps referamur qualitatem universali conceptu definitam, cui idem illud ign0tum et per se existens individuum tanquam au Sam et sub Stantiam omnium SubeSSe pu-

67쪽

tandum est. Quo igitur ulliu pr0 edimus rerum naturam Scrutantes, eo recedit altius individui natura, id est autem, Vera rerum S Sentia. Itaque quum id Sit prop0Situm, ut uni- VerSalem uti noli 0nem, qua ipsa unius atque individui eou- Spicitur genu vel generalitas, certa et necessaria ratione definiamus, nihil autem concipere OSSimus no nisi per uni-

Vel Salium qualitatum explicatiotiem, qua universalissima illa enti ac re qualita certo quodam modo de Scribitur, manifeStum St, neque ipsam rem individuam et Subjectam nos invenire aut cogno Scere p08Se, cui necessari qualitas illa uniVersalissima entis ac rei inesse recte dicatur; neque id quod c0n Sentaneum est, intelligi, qua nece SSitate in Sub Stantia insilit definita istae qualitates, utp0te pSa non cognita Substantia. Qui fit, ut tanquam in Superficie rerum a quaSi in pecto Sa quadam enti imagine, nunquam quid ipSum per

Se aut in Se Sit comperto, et Sari men n0Stra, cogitationeque errare videatur circa externam S Sentiae Vagata circum- Scriptionem, Semper penetralium Xul.

Nec profecto Si qui principium dicunt esse en reali SSimum', i. e. rem, cui omnia inSint, quae ad SSentiam nece Scari pertineant, de h0c enim dubitari 0 90SSe, quin neces Sario XiStat, quia quod necessari ad essentiam pertineat, id n0 esse dicere sit insani, - sed talia qui asserunt, nihil mihi magis negotium confeciSSe identur, quam a thematicuS, qui, quum propositum fuisset quadratum in-Veniendum circulo aequum, doceret quadratum istud fgurameSSe planam, recti angulis, quattu0 directis et aequalibus inter se lineis circumscriptam, cujus Superscies una et eadem atque circulus coerceatur magnitudinis dimensione en enim realissimum principium dicere, num quid aliud St, quam X- pressi Verbis explicare, quid ad inveniendum ae demon- Strandum prop08itum sit nam quidnam sit illud, qu0d ad 8Sentiam necessario pertineat, id agitur, ea Si quaeStio. Est ita individuum esse et substantiam in uniVei Sum, Ad quam referenda Sint quaecunque esse dicantur, pura rati0ne

68쪽

id quidem habemus perspectum; neque tamen id ipsum, quod est et existit et viget in omnibus, uda qualitatis descriptione assequi alemus. 0nstat, Si quid Sit omnino, aliquid necessarii Xi Stere neque tamen Xcogitare quidquam p08Sumus neque ut XiSten nobi reprae Sentare, quod nece S- Sario vel per se Xi Stere, Sufficien perSuadeat ratio. Cujus rei etiam similo exstat in finiti cujusque spatii ratione ad spatium infinitum neceSSari relata. Ut enim finitam exteu-Sionem n0n concipimu ullam, niSi certa quadam infiniti Spatii particula terminatam atque Xten Sioni immensitate undique circumdatam ac contentam, S Se igitur non utamuS hoc aut quodvis aliud Spatium finitum, ni Si quatenus referrip0ssit ad immensum illud et unum, cui inSit, quo coerceatur, neque tamen ip Sam ulla cogitationi imagine comprehendere possumus infinitatem, quia quo ultra datae extensionis termino progredimur l0ngiu S, e recedit longius immensa illa ac profundi SSima amplitudo, qua Submei Sa atque inclusa continentur m nia finita, - Sic neque di S similem in modum affici videmur de individuo et Sub Stantia cogitante S. - Quaecunque enim ad 8Sentiam reseruntur, eadem non per Se X- istere intelligimus, sed alii cuidam enti per Se ac nece SSario existenti inhaerere vel ine S Se aliqu0 modo, quo tanquam X nihili voragine erepta atque in aeterno quodam S Sendi sundamento exstructa Omnia procreentur, teneantur, On SerVentur. I pSiu autem enti aeterni, quo infinita totius essentiae c0ntiueatur vi atque copia, quod S0lum non it, ut non existat, nullam cogitati0ne eju8 SSequi OS Sumus SuSpici0nem, Sed dum in Xtranei Speci0SiSque haeremia S, ipsum illud, quod est, profundi 8Simi SeSe abdit tenebriS, atque aetern quo dum arcano Velatum, quum no Smet ipS0 no Stramque in se contineat rationem, fugit Semper ac praeterit O S.Cuju Si 0ntemplamur naturam, qualem ad ideae cujusdam eXemplar adumbratam quasi OStulat menti ratio , aeternam ac per Se nece S Sariam, perfectae rationi immen Saeque p0tentiae receptaculum, quamvis null0 mod ejusdem defini-

69쪽

tam vel distinctam concipiamus intelligentiam, tamen, tantae majestati vel augurio atque caeca praeSeu Sione contenti, in eo, qu0d tale quiddam quod vi Scunque Xi Stere con Stat, acquiescentes, ineredibile Si quanta assiciamur ducia, qua animi Serenitate, quam u0bis videantur dilucida omnia, immobilia, Secura, quasi quadam luce tranquilla undique circumsuSa e coelo immenso profundo. Contra si ad id advertimus, quod ad ens illud nullus n0bis quidem patet aditus, qu0 nihil vel fingere valemus cogitatione per Se Xi Ste US, qu0 rei rationem c0ncipere non p0SSumus niSi in ob Scuro quodam et indefinito et inc0mprehensibili fundamento conditam; ita ut individuam Stam primamque naturam, quam totius essentiae intelligimus Sub Stantiam causamque, 9 Samnobi repraeSentare conati tanquam Vere exi Ste utem facere nou 90SSimuS, quin alteram deuii concipiamus ignotam atque etiam altiu remotam, qua niSi contineatur ac Sustentetur

ipS Summa natura in nihilum ac fortuitum irruere Videatur, itaque umbra quaedam rationiS, cujus nulla dari potest ratio, perturbet angatque eos, qui e Se Vertunt atque in fortuiti rebu continere se volunt, praecedat Semper et fallat perSequentes, haec igitur Si qui diligentius animo perpendit, cavendum S illi, ne Vertigine quadam c0rreptu Spraecep agatur tu furorem atque amentiam.

Pura mentis ratione usus qui summam rerum persequatur necessitatem, eum, unde profectus sit cunque rapide ablatum desinere necesse est in obscurum quoddam atque incomprehensibile naturae fundamentum.

Atque etiam magis elucebit, quanta insit in Summo hoc t0tius phil0sophiae capite dubitati ob8curita8que, Si, OmnibuS, quae ut exiStentia Sumere liceat, celeriter percurSi eXΡerimentum feceriS, quanta quasi rapiditate ratiocinandi delata cogitati desinat in obscuram illam atque incomprehensibilem abySSum. Nam a mundi imagine, quae ensibu percipitur, capi initi0, vel medi0criter atteudentem diutius latere non

70쪽

pote St, reS, quale e S Se enSuum et Suadeat rude atque indoetum judicium, tale uesteSSario ac per Se non XiStere, quaeque Sen Summo Veant cunque, ut Sonitu Si iSi0BeS reliqua, haec ipsa nec sub Stantia e S Se pro Se Xi Stentes nec objectis inhaerere in se ipsi Spectati S, Sed t0ta contineri in sensuum motu itaque per actionem aliquam et efficientiam rei objectae elidi ac pr0 duci in entiente et percipiente natura ut intelligatur, ista exi Stere non po8Se, niSi commercium existat rei Sen Summo Venti cum re enSuum motum percipiente. 88e

igitur sensibile qualitate necessario, pro certo id sciri nequit, ante non cognito inq), qua necessitate existant naturae illae, quarum commerci juncto gignatur en Su S. Itaque qua ipsae in se spectatae definiantur ratione deinceps constituendum erit, Si quis, qu0 Vere exi Stere putet, neceSSario idem existere, pura atque ab80luta ratione ibi persuadere olet. Qua re natura eorum, qu0rum commercio efficitur Sensus, Videndum Si quaenam declaretur Sensu ipso Sen- Suum autem imagine quum objectum, qu0d moVeat Sensum, multo magis aperiri videatur quam rei patientis ac percipienti e S Sentia, corpori quam animae natura et prius concipitur et distinctius Corpori ver quae reStat propria c0nditio, detractis omnibus de Se Suum imagine, quae non SSe intelligantur nisi in sentientis naturae assectione Substantia nimirum loci figurae, magnitudinis descriptione definita, certam immensi Spatii occupans partem cohaerendi ac resistendi vi praedita, facultate praeterea varios vel recipiendi vel communicandi motus. Hanc igitur illam naturam ista tali qualitatum descriptione definitam c0ncipere op0rtet tanquam rem nece8Sari ac per Se eXistentem id quod fieri nequit, nisi perfecta reddita rati0ne, cur aut quemadmodum ex ipsa entis noti0ne qualitates Stae necessario Sequantur. At

in nuda materia n0S 0ntinentes c0ncludere non p0SSumu S

i' Commonefactum velim lect0rem, de pura ac necessaria n0bis c0gn0Scendi rati0ne sermonem SSe nunc quidem.