De recta ratione philosophandi

51쪽

Neque ero. Si qua ignota animantis rei est qualitas praeter ipsam cogitandi facultatem, ullo modo eam ad exten Sionem referri po8Se perSpicuum St, Si quidem a toto illo ente, cui animi Si nomen, acti profluit cogitandi neque enim in re extensa fieri potest quidquam praeter motum, neque cumc0rpore ullo modo, aut actioni aut paSSioni rati0ne, 0u-jungi licet 0gitationem. Quoniam igitur quae quae Vere c0njuncta Sunt cum cogitatione vel cogitandi facultate, eadem conjungi non pos Sunt ullo modo eam extenSione omnia quae sunt in animo, una cum pSa cogitatione tollenda 8Se apparet ei, qui animi proprietatem, i. e. ea, quibu a materia

distinguitur, velit tolli. Quibus quidem sublatis, nihil patet

reStare. Itaque animus Si exiStit, nihil est vel non existit materia quae Si S Set, SSet aliquid, de qu univerSa, quae existere dicimus, animum exiStere dicenteS, neganda SSent; ita ipsa generalis entis et rei notio, quae Stis continetur tanquam genu Specie, neganda de eodem i. e. nihil est vel non Si materia. Quae quum ita Sint, nihil videtur Sse mirandum, quod qui mentem ad corpoream naturam advertunt contemplandam, SSueveruntque de ea ut de re exi Stente cogitare, nihil praeter ipsam existere p0SSe affirmant, contra, qui animi naturam considerant, materiam ii nihil esse dicunt, neque praeter rem c0gitantem existere quidquam Lenius igitur, Si errant, reprehendendi sunt quicunque implex et unum profitentur principium duo ero poni inter Se c0ntraria, quae Simul SSe non possint, atque alterius in alterum traduci actionem et efficientiam l0c omnino non e Si ferendum.

Refellitur ratio Spinoraea.

Sed viderat Spino ga Sentiebat, Suam quandam neceSSitatem ac perSuasi Duom habere utramque rationem et menti Set materiae in Suo tamen genere absolutam 8Se et infinitam utramque, neque ulliu aut in corporea natura effectu eauSama c0gitatione repeti p0SSe aut cogitati0ni a corpore, neque

52쪽

ullo modo, Si per alteram Spectaretur rerum natura, alteram posse admitti. 8Se quidem extensionem facere non poterat qui concederet, neque, 0gitationem exi Stere, qui negaret habebat alteram ver juxta alteram poni quasi dua re pro se existentes, rationi id intelligebat repugnare. Quid igitur faciendum ervatur utramque Animum cepit, arripuit audaciam: 0nstituit, unum esse et infinitum principium, cujus natura tota atque integra conciperetur et per extenSionem et per cogitationem, ut unum idemque S Sent mens et materia, forma tantummodo existendi distinctum ideo per se intelligi

utramque ut rem unicam, aeternam, per Se nece SSariam neque alteram cum altera ullo modo pos Se conferri aut comparari. - Quod qui intelligit, mediusfidius supra hominem sapit ille Quid enim 3 quae ita inter se diversa sint et contraria, ut alterum alterum ne extra Se quidem nec juxta po-Situm patiatur, ea unum idemque dicere numquid aliud est, quam nodum, quam Sol Vere es CiaS, ferro rumpere Sed unum et idem S se extera Sum et non Xten Sum, cogitan et n0n 0gitans, jam quomodo id dictum it videamus neque enim qui Squam, m0do mentis sit compos, ipsam cogitationem putabit una eademque noti0ne intelligi atque Xtensionem, ut rem cogitantem esse rem extensam eadem rati0ne liceat dicere, quam dicitur esse' et 110 esse n0n-α. Sed tertiam dari ne eesse Si notionem aliquam , qua quodammodo Contineantur ac copulentur contraria Sta ita ut per eam ex altero

ad alterum cogitatione fieri possit transgressio velut, et 'si dentur s0la, atque ita desinitiim sit, essen0n-j, et beSSe non in nunquam id qu0d, est diei p0ssit esse id qu0d , Si Sed si p0rtet esse quandam X ad , tranSgressionem, tertium, ut I dari nece8Se St, per qu0d, quum et ad id referatur et , ipsum' et ' qu0dammodo in unum redigere liceat. Hic 0rtasse cuipiam in mentem veniet illud, qu0d in hujus disciplina exponenda ipsi attulimus, Xemplum de fulminis natura duplici m0do, et t0nitru et fulgure declarata. Qui quidem item velimus revocet in mentem, quam

53쪽

scite dictum sit illud in proverbio, nimirum mne Simile claudicare. Nam quum id, quo fulminis contineri putamus naturam in Se Spectatam, i. e. Vibrans quidam motu i nube repente excitatu atque alia celeritate per alias materias quoquo VerSu diScurren S, eadem Semper et una notione Oncipiatur, neque Sonitus et splendoris diversitate distingui

p08sit, nisi quatenu ad alteram naturam referatur Xtr 90- sitam, ad corpus videlicet humauum adque Varium Sensuum motum, apparet, Stam Similitudinem transferri non p08se in ipsam unitati rationem, qua revera diversa illa, animum dico et corpus, teneantur conjuncta. Etenim Xtra unum

illud, cui et cogitationem et extensionim attribuit, nihil omnino esse vult pin0ga, ad quod relata una eademque natura duobus et contrariis modis p0ssit intelligi neque Vero tale quidquam ponere licet ei, qui per c0gitationem extensionemque ipsam de elarari putet principii sub Stantiam per e, nulla rei alius rati0ne habita, neceSSariam. Qua re, qu0niam pSum principium pro Se et in se existere portet dupliciter distinctum, in ipsa ejus sub Stantia tertium illud dari necesse est, quo contrariae naturae quodamm0d conjungantur; Velut Si qui per Xtensionem et per mobilitatem unam eandemque declarari dicit naturam ei, quia rei ne SSe putantur per Se et in se speetatae qualitates istae, tertium quaeretidum est, quod pro Se existat et mobilitat et extensione definitum id quod materiae concipitur notione ad c u es Sentiam quum et extensio reseratur et mobilitas, idem esse id quod extensum est atque idqu0d movetnr, itaque mobile et extensum unum idemque e S Serecte p0test diei, quamquam ipSius Xtensioni conceptu minime idem intelligitur ac m0bilitatis. In una vero atque individua re c0gitari n0u 0test interior naturae diverSitas, nisi multiplici aut actionis passionisve aut qualitatis habituSVe ratione Concipitur autem cogitati per actionis intelligentiam interiore quadam vi e re psa profluenti atque ad rem ipsam quasi redeuntis concipitur extensio per qualita-

54쪽

tis n0tionem substantiae , ipso quod existit inhaerentis. Actio vero te conjungi pote Si cum qualitate ut aut ipsa actio profluat ex Sub Stantia, quatenus qualitate ista existi definita; qua quidem ratione uti non licet de extensionis et cogitationis unitate quaerentibus, quia materiae aliud accidere quam earum, quibus determinata eXistit, asseelionum varietatem vel commutationem, impossibile est; haec igitur si excluditur ratio, ergo altera Videtur utendum S Se ut principii 88entiam, quatenu ea desiniatur qualitate, qua c0ntineatur cogitandi vis ac faculta8 revocare quodammodo ac reserre cone mur ad ejusdem substantiam . quatenu extensa qualitate explicetur Sic enim intelligitur qualitas, quae ad ip8iu rei eSSentiam pertineat, ut e Sine ea concipi non p0SSit tanquam Vere exiSteuS. Qua de cauSa, Si rem, quae diverSa habet qualitates, una tantum qualitate Specta definitam, perfectam aut integram ejus capere non pote rationem neque enim existit ita, una tantum qualitate praedita Sed si rem vere existentem intelligere voles, inuibus Simul definita qualitatibuS, quae ad ejus essentiam neceSSario pertineant, tibi concipienda erit illa, quippe quae nec exiStere nec cogitari p0SSit, Singula ex hisce mi88a. Itaque vere intelligi nequit res duplici qualitate, et extensione et cogitandi facultate, definita,

nisi uno quodam mentis conceptu comprehenditur Simul ambabus determinata. Neque enim aut exten Sum S aut cogita S, Si V m0d0- modo, Vel partim-partim principium, quale vult Spinoga, Sed una et Simul cogitatione atque extensione existit determinatum Res autem ipsa quum una Sit et individua unam ejus dari necesse est naturae de Scripti0nem, qua et altera qualitas et altera quodammodo contineantur; quae quidem communi inique universali natura ex qualitatibus illis c0mpositis vel c0ntinuatis inter Se ut totum X partibuS, On Stare non poteSt, quia utravi qualitate en t0tum

atque integrum declarari intelligitur Confusa igitur et quasi

contexta quadam uitatis ratione easdem portet conjungi;

55쪽

enim alterutri italitati quasi quidam principatus tribuendus

eSt, ut omninnem substantiae s0rmam et c0nditionem circumscribat ac tanquam deline et ip8a, altera aeternam quandam definitionem adjiciat, qua universali naturae quaSi compleatur ac perseiatur de Scriptio aut pari hon0re habito utrique, tertia quaedam investiganda est qualita ac natura, qua duplici rati0n desulta et distincta duae istae deriventur qualitates. Prius autem illud in extensione et cogitati0ne non admitti est in promptu. - Neque posteri0re quidem uti licet ratione. tenim una cum ipsa Vel cogitationis vel extensionis notione comprehendi non pote St tertia illa natura qu0d si esset ex alterius intelligentia, proprii detractiS, per nudam, quam Sic relinqui op0rteret, communi SubStantiae n0tionem, c0gitationem transducere liceret in alteram qualitatem,

hujus deinde adjecta proprietate id qu0 imp 0ssibile esse

jam supra demon Straximus. Restat igitur, ut nec e0gitatione nec exten Sion e - qua quidem homine constipiunt- Sub Stantiam constituamus declarari, quatenus ipsa existat hoc vel illo m0d determinata, Sed Speciscam tantummodo utraque intelligi disserentiam, quam alteram cum altera omnino nihil c0mmune habere con Sentaneum Sit. Hoc vero p0Sito, principii nullam esse cognitionem apparet materiae enim et animi conceptu Si ipsius naturae, cuju Varietate di Stinguuntur,c0mmunem n0n habent intelligentiam, alia autem praeter extensionis et cogitati0nis non invenitur notio substantiae, quum Speciei Sive generis Suffciens dari non possit ratio, ergo nulla de re datur sussciens atque ab Soluta ratio, i. e. nihil cognoscitur tanquam per Se nece SSarium, i. e. principium n0 cognoscitur ita ne id quidem, extensionem aut 0gitati0nem quodammodo ad principii pertinere S Sentiam, quia, ut res ita Se habeat, certe c0gn08ci non p0ssit, rem ita Se habere, propterea qu0 tertia illa et ignota natura s0la

continetur essentia aeterna ac per Se neces Saria, utpote quae

sola id ipsum, quod est et existit, declaret hoc vel illo m0do determinatum. Itaque cetera ex hac deducenda sunt omnia;

56쪽

in quibus etiam specificae istae sunt disserentiae, ideo, quum principii et causae prior sit cogniti0' quam effectus et affecti0nis, ne ipsae quidem p 0SSunt cogno Sei, ante non cognita communi illa et prima natura, XiStant an non exi Stant fortuitae sint an necessariae. - Quae quum ita Sint Spinogae illud unum et idem c0gitatio atque extensio, , in quo tota ejus quasi in cardine Versatur phil0S0phia, n0n tam cite excogitatum aut dilucide exp08itum quam audacter decretum ac promulgatum S Se apparet, atque eadem fere aut etiam

graviore, Si fieri potest, affligi reprehensione quam duo ista Platonis principia. Itaque tu universum qui duplici utuntur philosophandi

ratione omne S, dum uniu et Simplici principii effugere student incommoda, non in Scyllam, ut Si in proverbio, maj0revitato periclo, sed in immanem quandam incidere videntur Charybdim pestem paVente te Viorem.

Ipsa ratio perfecta atque absoluta ambigitur inter Platonem et Spinogam, quae sit quibusque numeris constet absoluta.

Atque h0 quidem modo compositae rationi auctore ab iis vexantur, qui Simplicitatem servari volunt principit. Quibus praeterea ipsi Se invicem persequantur criminibuS, longum S enumerare, atque, quum jam Sati constet ex supra dictis, dubio Sa eorum milia e8Se et incerta, parum ad rem omittenda igitur, quum prae8ertim nemo it quin diSciplinarum diversitate c0guita, facile videat, utri quid ma-Xime Xpr0bretur, quibusque potissimum argumenti Suam uterque tueri p08Sit, adverSarii labe saetare Sententiam. In quibus tamen unum, quod gravissimum Sit atque ad universae philosophiae rationem recte in Stituendam pertineat, non omnino Silentio praetereundum, Sed brevibus perstrin-

' Necessariam et a priori perspectam intelligas cognitionem; mnis enim hic de pura ratione est quaestio.

57쪽

gendum mihi S Se censeo disputati0nem dico de Optim et Necessari0, utrum in principi conStituendo majorem habeat

vim atque auctoritatem.

Refellitur caecae Necessitatis ratio, quae est Spinogae, per optimi Decorique rationem, cui favet Plato.

Etenim mentis nostrae ea videtur SSe natura, ut 0umodo quid sit intelligat, aut qua de causa quid Xi Stat, quid V e quaque re Sequatur, verum etiam Sen Sum habeat aliquem ac noti0nem a priori ei Spectam, qua quid deceat debeatque es Se et seri cognoscat ita, ut collat Summ i Stob0ni dec0rique specimine, judicium facere p0SSit de qu0vi Spr090 Sito, utrum manca ejus aestimanda sit et ignobilis eSSentia atque opposita et contraria regulae perfectioni S, an ad naturae cujusdam mnibus numeri ab Solutae ac perfectae proprius accedat effigiem. qu0 distinctione omniumentium facta gravissima, quae oriantur aliarum rerum Ver Si0ne ac detestationes, laudatione admiratione Sque aliarum, qui est qui ign0ret E quibus principium duxerunt et h0nore et ign0miniae, h0ne Sti Studium rectique institutio morum, Virtu pietaSque, liberale etiam arte S, quae ad vitae ornatum adque ea pertinent, quae uim percipiuntur in pulchri contemplandi 8, pura Voluptate S, denique cuncta, quibus maxime homines a ceteris animalibus sibi differre videntur; recte illi: Si quidem intellectum, qui proprie dicitur, cum reliqui S quam Vi multo ipsi utantur acutiore et magi Strenu - , tamen quodammodo c0mmunem habent illum quidem, 80li habent ulchri tetrique hone Sti turpi Sque discrimen. Quod tantum ab e St, ut ad naturalem reserri p0SSit vel dol0ris declinationem vel appetiti0nem voluptatis, ut jucundiSSimo quo Sque en Suum m0tu tanquam foeda quaSilam atque indignas animi perturbationes diligentissim ticoercere et occultare optimi cogamur ratione Quid, qu0d usu euit, ut recti auSa justique ipsum illud, qu0d mnibus

58쪽

Sensuum appetitionibus Vel Sionibu Sque Summum atque X tremum Si prop0Situm. - ut ipSam vitam nihili faeere et, si fortuna erat, vel eum Summo e0rp0ri cruciatu amittere,

itaque c0ntra ipsam naturam pugnare qui jubeatur Neque desunt profecto plurima et clari S Sima Xempla eorum, qui, mori quam foedari satius esse rati, decorum oue Stumque magi Se quam ipS0rum Salutem diligere declararunt, SSeque naturam optimi con Sciam, quam ut loco dejiciat frangatve, mundum universum, etsi viribu unitis id agat, non Satis tamen habere m0 menti. Quos quidem si minus id valent plerique, ut imitentur, praebitam ecaSione, at Ver facere non p0ssunt per insitum magni bonique Studium, quin admirentur, ament, Se pSO hi Sce Simile esse cupiant. - Qua de cauSa, quum tam late pateat optimi notio, abs0luta ac perfecta rei ratio videtur esse nulla, nisi ad summum bonumqu0damm0do relata. Nam etiamsi qui quid necessario exi-

Stere cognitum ac perspectum habet, nulla optimi habita rati0ne, - quod qui seri possit, difficile intelligitur, tamen ei quaerendum St, utrum meliu ac potius sit, hoc an aliud eXistere, atque i Sta conditi0ne an alia, quo dijudicato, aut

pugnare cum optimi ratione talem rerum neceSSitatem, ut, si summi boni explet finem, convenire cum eadem, eonfitendum St. Repugnare autem rerum naturam optimi rati0ni,

id quidem impossibile est fieret enim, ut mentis ratio Secum pugnaret ipSa, quia, Si n0 optima natura, Sed deteriore quadam et imperfecta contineretur principium, quum id, quod per Se et nece S Sario existit, pura mentis ratione Xi Stere intelligatur, pura igitur et Sua ratione intelligeret mens nostra, idem illud existere, qu0d nullo modo esse debere eadem Sua et pura rati0 ne ibi perSuasi SSet, i. e. aut quod es Se non P0 Sset, nece8Sario id esse diceret, aut quod imp08sibile esset, omnino id fieri debere; quorum alterum pri0re non minus absurdum. Quid enim a pri0ri cogn0Scere, et

debere et decere es Se rem, nonne idem est atque in rerum natura pura ratione Spectata legem esse ac nece88itatem

59쪽

cogno Scere qualemcunque, quae rem non SSe vetet Atque

istam b0ni perfectique regulam, cujus non intelligentiam

solum et notionem habeamus animi natura informatam ac quasi inuStam, Verum etiam praeSentem quandam SentiamuSemeientiam e0nscientiae stimulis significatam, qua eadem omnem corp0ris necessitatem vinci ac Subigi posse c0nstet, hujus igitur legis auctoritatem atque imperium in rerum naturam nihil valere diei, imo repugnare eidem atque in imp0ssibili ac nihilo versari, nonne etiam valde id absurdum videtur Quocirea, n0n 0do philophi, sed religi0num inventores permulti, quum mentem in

imperfecta essentia acquieseere non OSSe Sentirent, Og nito, hicce, qui in sensuum percepti0nem adit, munduSquantis malis esset miser, quanta turpi dudine foedus, qua deformitate mon Struo SuS, - Xcogitaverunt Superiorem quendam locum, vitam beatam et perfectam, de0rum d0micilium altius remotum, Reternam atque optimam naturam, qua contineretur futilium rerum ac terrestrium quum ni summu tum Sub Stantia Vera atque essentia cujus in hisce nihil apparere nisi umbram quandam ac speciem fallacem u0dsi convenit rerum neeeSSitas cum summi boni ratione, id enim streliquum - 0nvenientiae causam a nuda ne ee8Sitate repeti non posse patet. Fortuitum igitur id esset in rerum natura,vdi cum optimi rati0 ne eam convenire, niSi praeter neceSSitatem alia Xistendi daretur causa. At non admittitur f0rtuitum. Restat igitur, ut ipsa optimi natura cauSa Xi Stat

rerum cum Summo bono con Venientiae, praeSertim quum Oniam bonum ipsum quam juSdem Simul aerum quoddam Xi- Stere appareat, si per ausam id effectum esse intelligatur 0ptimi conscientia ad agendum n0 determinatam: 0na enim voluntate aut 0n0 0nsili nihil melius est, nihil praestantius neque ulla in iis vera c0ncipitur perseetio Ceterum Solam necessitatis legem secutus priueipii noti0nem nunquam inVenies omnibus partibus expletam aut distinete circumSeris 'tam. Nam quum non habeas, qua in quaerendo tari S regu

60쪽

lam, nisi impossibilis rationem, - quid ess serive nullo mod0408 Sit bene ii quidem e0gnosce', quid ero potis Sinum existere debeat ex innumera possibilium multitudine, quom0do definias, non habebis. Natura enim illa quam ob id dicimus necessario XiStere, quod cogitantibus nobis ejus quasi ineuicetur imago ac notitia, ut nulla rati0ne adjecta facere n0n 0SSimu S, quin de ea tanquam existente eo gitemuS, - Sed hae natura acile intelligitur nec contineri quidquam nec p08 Se contineri aliud, quam indistinctam quandam a quasi indisserentem essendi potentiam, cujus necessitate quamvis impossibile excludatur, tamen non comprehenditur id, qu ad meram potentiam essendi in ens actu existens definiendum est pus. Insultam igitur possibilium varietatem continet necessitas Ita e quibus certa quaedam eligenda Sunt, Si perseere ac complere veli essendi n0tionem Causauhro aut ratio hujus delectus si quidem proficisci non p08Sunt ab ipsa natura per Se nece Ssaria, et u ita deScribatur conceptus, ut possibilium insinitati et locum, ab alio quodam et Superiore rerum ordine repeti p0rtet illas Ad ptimi

rationem est confugiendum, e qua perinali S ut a junt cujuS-dam causae esset entiam terminus ac numerus transdueantur ad innumerabilem illam et indistinctam necessariae naturae Varietatem. - Sic igitur neque alio modo constituitur essendi principium omnibu Suis numeri eXpletum, quo Solo, quumet 08sibilis sese contineat finibus illud, et summi 0 ni habeat similitudinem itaque rati ejus dari possit innin Sus-

scien S, natura constat absoluta ac perfecta Vereque per Sene eeSSaria Neque enim legis ac necessitatis intelligentiam finibus e*erceri placet necessitatis propria dictae vel naturalis Sed in ampliorem quandam sententiam accipienda StV0 ista, ut necesSitatis eadem sit noti ac rationis perfectae atque ab Solutae. Nam quum per naturae necessitatem id definiatur, qu0 aliter esse impossibile sit, quodque ech00 per cauSarum neXum, quae dicuntur, es scientium producantur, neque vero hac quidem lege perseetam atque integram essendi